Ақша айналысының сипаттамасы және ақша
Кіріспе .....................................................................................3-4
1.1. Қағаз ақшаның пайда болуы және айналысы...............5-8
1.2. Ақша айналысының сипаттамасы және ақша
1.3 Ақшаның номиналистік теориясы
2. Қазақстан Республикасындағы қағаз ақшалар және
2.1.Қазақстан Республикасындағы ақшалар және ақша нарығы...........................................................................26-30
2.2.Қазақстан Республикасындағы ақша реформалары.31-34
3. Ақша айналысының тұрақтандыру жолдары..............35-36
Қорытынды...............................................................................37
Пайдаланылған әдебиеттер...............................................38-39
Кіріспе
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем
Ақша құн өлшемі қызметін идеалды, оймен ойлау арқылы
Тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы қажет
Ақша түрінде көрінетін тауардың құны, оның бағасы
Толық құнды ақша айналысы жағдайында алтынның
Құн өлшемі және баға масштабы ретіндегі ақша қызметтерінің
Алғашында баға масштабы АҚШ қазынашылдығымен алтынның тройск
Арнайы баға масштабы алтын құны мен мемлекеттік тұрақты
Ямайка валюта реформасына (1976ж-1978жж). Нәтижесінде арнайы алтын бағасы
Қазіргі уақытта алтын тауарға тікелей айырбасталмайды және бағалар
Сонымен алтын белгілерінің, яғни толық құнды емес және
Қағаз ақшаның пайда болуы.
Қағаз ақшаның пайда болуы мен мәні жайлы біркелкі
Қағаз ақшаның пайда болуын түсіндіру үшін, «тауар
Тауардың айырбасталу кезеңінде құнның көрінісі төмендегідей түрге ие
(1 қойға = 1 қап астық) экв.
Бұл мысалымызда бірінші тауар (қой) өзінің құнын басқа
Тауар өндірісінің ары қарай дамуы тауар айырбасын реттілікпен
.Тауар- бұл сату немесе айырбастау үшін жасалған еңбек
Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну құны ретінде
Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа бір
Тауар өндірісінің өсуіне байланысты неғұрлым жиі айырбасталатын тауар
«Капитал» сөзінің шығуы да малменен байланысты ,өйткені ескі
Солстүсік халықтары ең бірінші
Жылы теңіздердің жағасын мекендеген тайпалар айналыс құралы ретінде
Бірақ б.э. дейін 13 ғасырда салмағы көрсетілген
Монеталардың пайда болуы-ақшаның құрылуындағы соңғы кезең болып табылады.
1. 2 Ақша айналысының сипаттамасы және ақша жүйесінің
Ақша айналыс құралы қызметінде тауарлардың өткізудегі делдал
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауысып отырып, өзінің
Өзінің құнын өткізгеннен кейін, айналыстан кететін тауарларға қарағанда,
Біздерге ақша айналыс құралы қызметін негізінен мемлекеттік,оперативтік, коммерциялық
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
-тауа мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
-оны идеалды ақшалар емес,нақты (қолма-қол) ақшалар орындайды;
-ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
Бірақ бұл, несие және қағаз ақшалар ақшалы тауармен
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс
Қайта құру кезеңіне дейін «ақша айналымы» мен «ақша
Ақша белгілері әр түрлі жағдайда қамтамасыз етіледі.Қолма-қол рубль
Мұндай жүйе тек қана орталықтандырылған жоспарлы экономика жағдайында
Ақша айналысы мен ақша айналымы арасындағы шек жойылды.
Ақша айналысының объективті негізі-тауар өндірісі мен тауар айналысы
Бірақ ақша айналысы тауар айналысын қайталап қоймайды. Бұл
Айналыста жүре отырып ақша әрі айналыс құралы, әрі
Жалпы ақша айналысының көлемі тауар бағаларының соммасынан әрдацым
Ақша айналысын реттеудің маңызды элементі- қолма-қол ақшаның қолдану
Банк жүйесін реформалау және ақша банкнотасын өндіруге байланысты
Дамыған елдерге бұл процесс кеңінен дами түсуде: оларла
Өмірлік тәжірибе көрсеткендей, ақша айналысын айналымнан бөлуге болмайды.
Бұл екеуі өзара тығыз байланысты, сондықтан оларды бөлу
Сонымен бүкіл ақша айналысы: қолма-қол және қолма-қолсыз ақшалар
-өнімді өндіру және сату процесін , яғни тауарлы
-тауарлы емес сипаттағы есеп айырысулармен байланысты ақша айналымы;
-ақша айналысы бірнеше тарихи кезеңдерден өтті және
Тауар айналымына қызмет жасайтын ақша айналымы, ақша айналымының
Нарық жағдайында айналымдағы ақша саны әрбір кезеңдеүш фактордың
Алайда ақша айналым құралы ретінде ғана қызмет
Аа =БС-Н+Т-ӨЕ
Ш
Мұндағы Аа – айналымда болатын ақша саны;
БС- өткерілуге жататын тауар бағасының сомасы;
Н- несиеге өткерілетін тауар бағасының сомасы ;
Т- мерзімі келген төлемдер;
ӨЕ - өзара есеп айырысу;
Ш- бір өлшемді ақша бірлігі айналымының шапшаңдығы
Тауар массасы мен айналымда болатын ақша бірлігі санының
Эконмикалық тұрғыдан дегеніміз не? Инфляция –қағаз ақшаның
Инфляция- кешенді себептерден туындайды және олардың ең
Инфляцияның бірнеше түрлері бар. Баға өсуі қарқыны көзқарасы
Шетел ғалымдары ойынша, «баяу инфляция» экономиканы көңілдендіруге әсерін
Басылыңқы инфляция, оны кейде жасырын инфляция
Басылыңқы инфляция, мемлекеттің тауарлық бағаны сұраным мен ұсыным
Қазақстан Республикасында 1992-ші жылға дейін жасырын инфляция
Шетел экономистері сұраным мен ұсынымға байланысты инфляцияны екі
Ұсыным инфляциясы шығын мен ұсыным нарығының өзгеруі нәтижесінде
Инфляцияны баланстану дәрежесі бойынша былай жіктейміз: а) баланстанған
Инфляция философиясы мынаған саяды: оның тереңдеуінің арқасында экономиканы
Инфляция баға индексі көмегімен өлшенеді. Ағымдағы кезең
Баға индексі = ағым кезіндегі баға- өткен кезеңдегі
өткен кезеңдегі баға
нарықтық экономиканың бөлінбес бөлігі болып- валюталық нарық болып
Валюта – бұл ақша бірлігі және оны тауар
Валюта қолдану саласы мен тәртібіне қарай былай бөлінеді:
а) еркін конверсияланатын (толық қайтарымды) және ол
ә) барлық валюталық операция бойынша ішінара конверсияланатын; конверсияланбайтын
б) басқа шетел валютасына айырбасталмайды. Еркін конверсияланатын валютаға:
Көптеген дамушы елдердің ұлттық валютасы тұйықталған болып келеді.
Нарықтық экономика жағдайында ұлттық валюта теңге нарықтың қалыптасуына
Ұлттық валюта теңгенің енгізілуі Қазақстан Республикасы- егеменді мемлекетінің
Барлық елдерде валютаны конверсиялау жетістік ретінде қарастырылады, прогрессивті
Валютаны конверсияландыру дегеніміз алдыменен – экономиканы әлемдік нарықта
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының экономикалық жағдайы тұрақсыздануда және
Валюта қаржылық және тауарлық конверсиялану жағдайында жүзеге асады
Қаржылық – бұл шетел мемлекеті валютасына конверсиялануы.
Тауарлық – бұл кезкелген тауарды шығу тегіне қарамай
Сондай – ақ валютаны конверсиялануы бойынша – сыртқы
Сыртқы экономикалық байланыстар бойынша (шетел валютасын сатып алу,
Әрбір ұлттық валютаның басқа елдің ақша бірлігінде бағасы
Номиналды айырбас курсы- бұл ұлттық валюта мен шетел
1.3. Ақшаның номиналистік теориясы
Ақшаның номиналистік теориясы меркантилистердің металлизмге қарсы
Номинализмнің негізгі
ережесі төмендегідей:
-ақша идеалды есеп бірлігі болып саналады және олардың
тауарлардың айырбас құны анықталады;
-бұл бірлік ешқандай ішкі құнға ие емес.
Сонымен номиналистер ақшаның құндық жаратылысын толық жоққа шығара
-қандай-да бір заттың пайдалылығын көрсетеді;
-басқа тауарды сатып алу мүмкіндігі.
19 ғасырдың аяғында 20ғасырдың басында саяси экономияда номинализм
Номинализмнің мәні неміс экономисі Кнапптың («государственная
-ақша-құқықтық тәртіптің өнімі, мемлекеттік биліктің туындысы;
-ақша- мемлекеттік хартальдік төлем құралы, яғни ол мемлекеттің
-ақшаның негізгі қызметі-төлем құралы.
Кнапп ақшаның мәні оның материалдық белгісінде емес,
1929-1933 жж. экономикалық дағдарыс тұсында номинализм
Ақшаның номиналдық теориясы жағында белгісіз американ экономисі П.Самуэльсон
С.М.Борисовтың айтуынша «ұлттық ақша жүйелерінде қағаз ақшалардың мәні
Қағаз ақшалардың пайда болуы металл айналысының объективті заңдылықтары
Бірақ қағаз ақшаның шығу тарихы б ғ.д. 1
Нағыз қағаз ақшалардың пайда болуын Шыңғысханның немересі
17 ғасырдың алдындағы капиталистік тауарлы өндірістің
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде қағаз ақшалар барлық елдерде
Сырттай қарағанда, қағаз белгілері мемлекет тарапынан жасалынған- толық
Металл ақшадан қағаз ақшаға ауысу себептері:
1.Металл ақша айналысы өте қымбат болып келеді және
2.Монеталардың тозуы және бүлінуі.
3.Мемлекеттік билік (ремедиум) пен жалған монеталарды жасаушылардың монеталарды
Ресей патшасы Алексей Михайловичтің тұсында (Петр 1 әкесі
4.Мемлекет шығындарын қағаз ақшаларды жабу үшін шығарды. Осылайша,
Осыған байланысты, К.Маркс атап көрсеткендей: « өзінің айналыстағы
Қағаз ақшалар ақшаның номиналдық құрамының нақты құрамынан біртіндеп
Қағаз ақша- мемлекеттің өз шығындарын табу үшін шығарылатын,
( құнның белгілері, алтынның өкілдері). Тарихта олар алтын
Қағаз ақшалар толық құнсыз болып келеді, себебі, өзінің
Егер «нағыз» ақшалар (алтын) айналыста өзінің меншікті құнының
Алтынның белгілері ретінде қағаз ақша пайда болды.
Ақшалар ешқашанда алтынға ауыстырылмаған. Бірақ кейбір жағдайларда мемлекет
Қағаз ақшалардың өздерінің меншікті құны болмағандықтан да ,
Қағаз ақшалардың меншікті құндарының болмауына байланысты олар өздерінің
Мұның барлығы бағаның өсуіне әкеліп соғады. Халықтың әлеуметтік
Жалпы алғанда ақшалардың құнсыздануы бұл тұрақсыз экономикаға тән
2.1 Қазақстан Республикасындағы ақшалар және ақша нарығы.
Қазақстанның жаңа тарихи шежіресінді ұлттық валютаның енгізілгені шын
Ұлттық валютаны енгізгенге дейін Қазақстанның саяси ұстанымы ТМД
Қазақстан теңгені тура он үш жыл бұрын енгізді.
Республика экономикасын инфляцияны күшейткен теріс үрдістерден қорғау мақсатында
Ұлттық валютаны енгізу жөнінде алдын ала жұмыс босалқы
Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығы
Қазақстан Республикасының Конституциясының 78 - бабына және Қазақстан
1.Қазақстан Респубикасы аумағында 1993 жылғы 15 қарашада сағат
2. 1993 жылғы 18 қарашада сағат 08.00 қарашада
3.Теңгені Қазақстан Республикасының аумағында меншік нысандарына қарамастан барлық
4.Осы жарлық қол қойылған сәттен бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының Президентінің ұлттық
валюта-теңгені енгізу туралы шешімі жөнінде
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің Төреалқасы мен
Қазақстан республикасының министірлер кабинетінің қаулысы.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Төреалқасы мен Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 1993 жылғы 15
Қазақстан Республикасын
Жоғарғы Кеңесінің Төреағасы
С. Әбділдин.
Міне осы қаулылардан кейін Қазақстан Республикасының ұлттық
Ұлттық валютаны енгізу тұсында Қазақстан республикасының Ұлттық Банкі
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін Ресей рублі жетпегені, Мәскеуге
Ұлттық валютаны енгізу Ұлттық Банкке экономикалық, ақша –
АҚШ долларына қатысты теңге бағамы 1994 жылы 8,6
Ақшаның түрлері.
Қазіргі уақытта ақшаның мынандай түрлері бар: біріншіден, қолда
Қағаз ақшалар екі жолмен келді. Біріншіден жолы монетаны
Екінші жолы. Қазақшаның коммерциялық кредит арқылы келуі.
Кәсіпкерлер тауар сатып, орнына коммерциялық векцелдер алды.
Ақшаның екінші түрі – қолда жоқ ақша, банктердегі
Ақшаның құндылығы. Ертеде әр бір ұлттық валюта алтынмен
Ақшаның құндылығы ақша сұраныстың барлығы шектелген қол жетерлік
Бағалы болу үшін ақша жалпы айналым құралы
3.2. Қазақстан Республикасындағы ақша реформасы.
Ақша реформасы деп – мемлекеттік ақша жүйесіне өзгеріс
Ақшаның сатып алу қабілеті төмендеп, ол құнсыздана түскен
Бірінші деноминацияның барысында бұрынғы Рессейдің ақша белгілерінің орнына
Екінші деноминация барысында 1923жылғы үлгідегі рубль шығарылып, ол
Ақша айналысын қалпына келтіру жолындағы келесі қадам –
Сөйтіп, ақша айналысын қалпына келтіру мақсатында жүргізілген жаңа
Біріншіден, өндіріс пен тауар айналымы қалпына келтіріліп, одан
Екіншіден, екі рет жүргізілген ақша деноминациясының барысында есеп
Үшіншіден, ақшаның алтын негізі қамтамасыз етілді. Бұл жұмыстар
Ақша реформасының мазмұны. Өскелең халық шаруашылығына тұрақты ақша
Ақша реформасының алғңашқы кезеңінде. Яғни 1922ж. 11қазаннында мемлекеттік
1922-1924 жж. ақша реформасында көптеген адамдар қағаз ақшалардың
Ақша айналысын реттеуді, ақша белгілерін эмиссиялауды қатаң орталықтандырып
Ұлы Отан соғысы елге-679 млрд рубльге шығын әкелді,оның
Рубль бағамын алтын базасына өткізгеннен кейінгі он жылдың
1961 ж. қаңтарынан бастап, айналысқа жаңа үлгідегі мынадай
1964 ж. Экономикалық ынтымақтастықтың халықаралық банкінің құрылуымен байланысты,
1991 жылы Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан ТМД-ның
Қазақстан Республикасында 1993 жылы ақша реформасын жүргізудің негізгі
15 қарашадан-18 қарашаға дейінгі аралықта халық теңгемен және
1994 жылдан бастап инфляцияның өсуі біршама
Сонымен Қазақстан теңгесі соңғы жылдары тұрақты төлем
Қазақстанға ұлттық валютаның сәтті енгізілуі, әрі қарай оның
3. Ақша айналымын тұрақтандырудың жолдары.
Инфляция салдарын нейтрализациялау мақсатында мемлекет инфляцияға қарсы саясат
Мемлекеттің инфляцияға қарсы саясатты –экономиканы сауықтырудың жалпы экономикалық
Қазақстандағы инфляцияға қарсы саясатты экономикадағы диспропорцияны бірте-бірте жоймай
Инфляцияға қарсы саясаттың басты элементі – қаржыны
Ақша айналымын тұрақтандыруға, ақшаны тұрақтандыруға мына тәсілдерді
Нөлдендірудің экономикалық мәні мынада: мемлекет құнсызданған қағаз ақшаны
Бұрынғы КСРО-да нолдендіру екі рет жүргізілді: азамат соғысы
Валютаны тұрақтандырудың ең көп тараған тәсілі деволвация
Деволвация- бұл ұлттық валюта курсының шетел валютасына қатынасы
Револвация- бұл ұлттық валюта курсының шетел валютасы қатынасына
Деноминация- ақша белгісі ұлттық құнының бекемделуі және
Қорытынды.
1) ақша дегеніміз а) айналым құралы,
2) мемлекеттік, ұлттық резерв жүйесі ақша ұсынудың үш
Ақшалар шын мәнінде мемлекеттің және депозитті мекемелердің
Ақшаға жалпы сұраныс сауда келісіміне қажет ақшаға сұраныстан
Ақша нарығындағы тепе-теңдіктің жоқтығын облигацияға бағаның өзгеруі арқылы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Атбаева,Гүлдана. Атауы әріден келген теңге тәуелсіздіктің тарихына айналды:
Көшенова Б. «А»Бисенғазиев, Мұқыш Бейсенғазыұлы. Макроэкономика: (Мемлекеттің экономикалық
Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы: Қазақстан Республикасының
Ғабжәлелов, Хайрола. Теңге-тәуелсіздігіміздің тірегі: [Оны өзгертудің астарында қандай
Жалпы экономикалық теория : оқулық / Ө.Қ.Шеденов; Жұбанов
Кеулімжаев, Қуантхан Кеулімжайұлы ж.б. Бухгалтерлік есеп принциптері: оқу
Қазіргі экономикалық орысша-қазақша түсіндірме сөздік-анықтамалық /құрастырған: М.Р. Насырова.
Қасен, С.Д. , Әсіл, Б.Ө. Бағалар және баға
Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ.К. Кеулімжаев, З.Н.
Мамыров, Нұрғали, Тілеужанова, Манатжан. Макроэкономика: оқулық /ҚР білім
Оспанов, А. «Ел экономикасының жақсаруымен бірге теңгеміздің де
Өмір мен ақша: Ақшаны дұрыс қолданудың негізгі ережелері/
Самрат, Жақсыбай. Бәсекегеқабілетті болу-стартегиялық мақсат [Парламент палаталарың бірлескен
Теңге: шежіре, естеліктер / құраст. Х.Ғабжалелов.-Алматы.: Атамұра, 2003.-212
20. Уоттс, Майкл. Нарықтық экономика әліппесі/ауд. Н.Оразбеков; ред.
21. Экономкалық саясат: лекциялар /Д.Қ. Қабдиев, Т.Қ. Оралтаев,
22. Ілиясов, Қ.Қ., Құлпыбаев,С.
37
Ақша массасы және ақша базасы
Ақшаның айналысының заңы ақша массасы
Ақша айналысының сипаттамасы және оның заңы
Қазіргі несие және қағаз ақшалардың айналымынан туындайтын проблемалар
Ақшаның айналысының заңы ақша масссасы
Ақша айналысы, заңы, ақша массасы және ақша жүйесі
Ақша айналысының сипаттамасы және оны арттыру жолы
Ақша айналысының жалпы сипаттамасы
Ақша теориясының дамуы және ақша жүйесi
Несиелік ақшалар және олардың сипаттамасы