Ақша айналымы және ақша айналысы туралы ұғым
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
Қаржы кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ақша айналысын басқару және реттеу
Мазмұны:
Кіріспе
I.Ақша айналымы және ақша айналысы туралы ұғым
Қолма-қол ақша айналысы және оны ұйымдастыру
Қолма-қолсыз ақша мен есеп айырысу қағидалары, формалары
II.Ақша айналысын басқару және реттеу
2.1 Ақша айналысының заңы
2.2 Ақша массасы және ақша базасы. Ақша агрегаттары
III.Қазіргі таңдағы ақша айналысын реттеудің ерекшеліктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
“Біздің зерттеуіміздің мақсаты мүлде автоматты
түрде қатесіз жауап беретін механика құру, немесе
бірсарынды операциялардың нобайын жасау емес, ол
бірнеше мәселелерді жүйелі және жоспарлы зерттеу-
дің әдісімен өзіңді қамтамасыз ету болып табылады.”
(Дж. М. Кейнс)
Экономикалық құрылымда бұл тақырыптың алатын орны ерекше.Бұл
Менің мұндағы міндетім: ақша айналысын кеңінен баяндаумен қатар,
Курстық жұмыс үш тараудан тұрады. Бұл тарауларда мен
Курстық жұмыс тек қана ақша айналысын теориялық бағытта
Ақша айналысының негізгі ерекшелігі ақша тауарларды біртіндеп айналыстан
Жұмыс барысында ақша айналысы, ақша агригаттары, ақша массасы,
1-тарау.Ақша айналымы және ақша айналысы туралы ұғым
Қолма- қол ақша айналысы және оны ұйымдастыру
Көптеген шетел басылымдарында ақша айналымы деген ұғым кездеспейді.
Сонымен, ақша айналымы деп қолма-қол және қолма-қолсыз
Ақша айналысы- шаруашылықтағы тауарларды өткізуге, сондай-ақ тауарлы емес
Қолма-қол ақша айналысы ақша айналымының бір бөлігі
Нақты қолма-қол ақшаға банк кассаларындағы және банкке қатысы
Қолма-қол ақшаны ұйымдастыруына екінші деңгейдегі банкттер маңызды роль
Банк кассасында қолма-қол ақша смомасы мыналар үшін болуы
Банк клиенттерін қолма-қол ақшаны қызмет көрсетуші банк кассасында
Негізгі қолма-қол ақша айналымы экономикадағы кассалық қызмет көрсетуді
Қолма-қол ақшалар айналысы нақты ақшалар қозғалысын білдіреді.Оған банкноталар,монеталар,және
Ақша өзінің материалдық-заттық құрылымы жөнінен металл ақшалар және
Металл ақшаның алғашқы түрі-құйма металл, оның формасы да
Металл ақшалар толық құнды және толық құны жоқ
Ақша айналысында майда ақшаның үлес салмағы аз.Дегенмен
20 ғ 70- жылдары алтынға деноминация жүргізілді.Алғашқыда
Металл ақша айналысының обьктивті заңдылықтары және капитализм
Қағаз ақшаның эмитенттері (шығарушылары) –Қаржы министірлігі (қазынашылық),немесе мемлекеттің
Өз құны болмағандықтан қағаз ақша тұрақсыз, ол тез
-бюджеттің тапшылығын жоюға шығарылған ақша эмиссиясы;
-әскери және басқа өндірістік емес шығындар;
-еңбек өнімділігінің кұлдырауы;
-тауар массасының төмендеуі;
-пассивтік төлем балансы;
-ақша шығаратын үкіметке сенімнің төмендеуі,т.б.
Міне осы себептердің бәрі тауар бағасының өсуіне әкеп
Өмірде қағаз ақшаның құнсыздануын қалай байқауға болады?
Кенет бүкіл тауарлар бағасы жоғарылайды, әсіресе бірінші кезекте
Жалпы қағаз ақшаның құнсыздануы тұрақсыз экономикаға тән құбылыс.
Сонымен қатар, қолма-қол ақша айналысына несие ақшалардың
Толық құнды ақша айналысы кезінде алтын құйма немесе
1.2Қолма-қолсыз ақша мен есеп айырысу қағидалары, формалары.
Қолма-қолсыз ақшалар айналысы – қолма-қолсыз ақшалар айналымының ақшаларының
Мұндағы қолма-қолсыз ақшалар - чектер , пластикалық
Қазіргі жағдайда ақша шаруашылық өмірдің ажырамас бөлігі болып
Сондықтан да болар, қолма-қолсыз ақшалар айналысы жалпы ақша
-өнімді, қызметтерді және жұмыстарды сатуда;
-ұлттық табыстарды бөлу және қайта бөлуде;
-банк несиелерін алу және қайтаруда;
-Бюджетке тиісті төлемдерді аударуда;
-халықтың ақшалай табыстарын төлеу және пайдалануда;
-басқа да банкаралық есеп айырысуларда.
Қолма-қолсыз есеп айырысулар толығымен банк мекемелері арқылы ұйымдастырылатындықтан
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу- бұл ақшалай қаражаттарды төлеушілер
Шаруашылықтағы қолма-қолсыз есеп айырысулар белгілі бір жүйеге байланысты
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар жүйесі – бұл қолма-қолсыз
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды ұйымдастыруды мынадай талаптарға сәйкес
Біріншіден, өнімді сатудың үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін бір
Екіншіден, белгіленген мерзімде төлемді жүзеге асыруға деген төлеушілердің
Үшіншіден, қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулардың өз уақыттылығы, яғни
Біздің елімізде қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу жүйесін ұйымдастыру
Бұл қағидалар әсіресе мыналарға қатаң қарайды:
Төлеу орны-банк, яғни ол қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды
Төлеу уақыты-өнімді тиеген соң немесе қызметті көрсеткен соң
Төлеушілердің келісімі (акцепт)- төлеудің негізіне жатады;
Төлеу көзі- сатып алушының меншікті қаражаты немесе банктік
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу формасы, яғни олардың пайдалану
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулардың барлығы бірдей банк ішіндегі
Бірақ аталып өткен қағидалар, сатып алушының төлем қабілетін
Кейіннен экономикамыздың нарықтық қатынастарға өтуі барысында қолма-қолсыз ақшамен
Бірінші қағидасы-барлық шаруашылық субъектілердің ақшалай қаражаттары банк мекемелеріндегі
Мұндай клиенттерге ақшалай қаражаттардың сақтау және аударымдар жасау
Нарықтық шаруашылық жағдайында банк арқылы есеп айырысуды жүргізу,
Нарық жағдайындағы қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың бірінші қағидасының
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың үшінші қағидасы-нарық субъектілерінің
Бұл қағида меншік формаларына байланыссыз кез келген
2000 жылы 2 маусымдағы Ұлттық Банк Басқармасы
Сонымен қатар қолма –қолсыз ақшамен есеп айырысуды
төлемнің мерзімділігі
төлемнің қамтамасыз етілуі.
Төлемнің мерзімдік қағидасы –шаруашылық несиелік сақтандыру шарттарында ,
Бұл қағиданы бекітудің экономикалық мағынасы қаражат алушының төленетін
Төлеу мерзімділігінің қағидасын енгізудің тәжірибелік маңызы бар десе
Мерзімді төлем мынадай жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін:
Сауда-саттық операцияларының басталуына дейін, яғни жабдықтаушының тауарын жібергенге
Сауда-саттық операциясы аяқталғаннан кейін, яғни төлеушінің төлем тапсырмасы
Сауда-саттық операциясын аяқтағаннан кейін,біршама уақыттан кейін –қарыздық
Іс жүзінде мерзімінен бұрын ,мерзімі кешіктірілген және мерзімі
Мерзімінен бұрынғы төлемдер-бұл келісілген мерзімінен бұрын ақшалай міндеттеменің
Мерзімі кешіктірілген төлемдер- бұл көзделген уақытта қарыздық міндеттемесін
Мерзімі өткен төлемдер-бұл төлеушіде төлейтін қаржы болмауына байланысты
Төлемнің қамтамасыз етілу қағидасы-бұл алдындағы мерзімділік қағидамен тығыз
Төлемнің жедел түрде қамтамасыз етілуі,төлеушіде бірінші класстық өтімді
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуға байланысты барлық аталған қағидалар
Демек, қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу қағидалары- бұл қолма-қолсыз
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар бойынша операциялар клиенттердің банктердегі
Кез келген кәсіпорын мен ұйымның ,банкте басты бір
Ағымдық шоттар, қазіргі кезде коммерциялық қызметпен айналыспайтын және
Комерциялық банктің мекемелеріне есеп айырысу шотын алу үшін
Белгілі бір формадағы есеп айырысу шотын ашуға байланысты
Кәсіпорынды немесе ұйымды ,мемлекеттік тіркеуге алғандығы туралы құжат
Кәсіпорынды құру туралы құрылтайшылық шарт көшірмесі (нотариалды түрде
Жарғысының көшірмесі(нотариалды түрде куәландырылған );
Кәсіпорын директорының өкілеттілігін бекіту туралы құжат (құрылтайшылар
Кәсіпорынның бас бухгалтерінің өкілеттілігін бекіту туралы құжат(жұмысқа
Кәсіпорынның бірінші лауазымды қызметтегілерінің қолы және мөрінің үлгісі
Кәсіпорынды салық алу үшін есепке алынғандығы туралы салық
Статистикалық ұйымдардың тіркеу карточкасы.
Жоғарыда аталған барлық құжаттар заңгер кеңесшіге немесе банктік
Аталған келісім шартқа сәйкес, банк кәсіпорынға тиісті нормативтік
Қаншалықты есеп айырысу және кассалық қызмет көрсету арқылы
Есеп айырысу және кассалық қызмет көрсетуде жасалған келісім
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар тиісті құжат айналымын
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу;
Төлем талабы –тапсырмаларымен есеп айырысу;
Аккредитив арқылы есеп айырысу формасы;
Чек арқылы есеп айырысу;
Вексель арқылы есеп айырысу.
Есеп айырысу формалары мен тәртібі төлеуші мен
Есеп айырысу формасын таңдау мынадай жағдайларда анықталады.
Контрагенттердің арасындағы шаруашылық байланыстар сипатымен;
Жабдықтайтын өнімнің ерекшелігіне және оны қабылдау шартымен;
Мәмілеге қатысушылардың мекен- жайымен;
Жүкті тасымалдау тәсілімен ;
Заңды тұлғалардың қаржылық жағдайымен.
Формаларды таңдауда есеп айырысуда жүргізудің бекітілген ережелеріне сәйкес
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу. Бұл қазіргі кезде кеңінен
Төлем тапсырмасы-клиенттің өз шотынан белгілі бір соманы аудару
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу кең көлемді төлемдерді жүзеге
Төлем талап-тапсырмасы.Бұл қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың жаңа формасы
Төлем талап-тапсырмасы- жабдықтаушының төлеушіге оған қызмет көрсетуші банкке
Аккредитивтік есеп айырысу формасы . Аккредитивпен есеп айырысу
Аккредитив-бұл сатып алушының тапсырмасы бойынша сатып алушының
Егер де аккредитивті ашатын банк ,клиенттің тапсырмасы бойынша
Аккредитивтің келесідей түрлері бар:
өтелген және өтелмеген
қайтарылатын және қайтарылмайтын.
Өтелген (қаражат аударылған)-бұл эмитент-банктің міндеттемесінің іс-әрекетінің барлық
Өтелмеген (кепілденген)-бұл банктердің өзара корреспонденттік қатынастар орнатуы негізінде
Чекпен есеп айырысу.Чек- бұл шот иесінің , яғни
Чекті есеп айырысу барысында төлем құралы ретінде заңды
Чек арқылы есеп айырысудың қолайлылығы мынада:
егерде төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі келмей ,ал
сатушы белгісіз болған жағдайда.
Әлемдік банктік тәжірибеде чектерді мынадай түрлерге бөледі: атулы,ордерлі
Атаулы чек бойынша төлем чекте көрсетілген тұлғаның пайдасына
Вексельде қолма-қолсыз есеп айырысу бір формасының жатады.Себебі, вексельдің
Вексель екіге бөлінеді : жай және аудармалы вексель
Жай вексель дегеніміз-қарыз алушының қарыз берушіге қарыз төлеу
Аудармалы вексель дегеніміз- вексель берушінің қарыз алушыға
IIтарау Ақша айналысын басқару және реттеу.
Ақша айналысының заңы.
Ақша айналысы заңы – құн заңының айналыс аясындағы
Амөлш
Ақша айналысы заңының мәні –ақшаның айналвс құралы қызметін
Ақша тек айналыс құралы емес,сонымен бірге тек төлем
Амөлш=
Онда,
А мөлш-айналыс құралы және төлем құралы қызметтеріне қажет
Стб-сатылуға тиіс тауарлар бағасының сомасы;
Стбн-несиеге сатылған тауарлар бағасының сомасы.
Ст –қарыз және басқа міндеттемелер бойынша төленетін сома.
Сө -өзара өтелетін талаптар мен міндеттемелердің сомасы.
Ақ-ақша қоры
Ажылд-айналыс құралы мен төлем құралы қызметтеріндегі ақша айналымының
Осы теңдіктегі ел экономикасында сатылған тауарлар бағасынан
Сөйтіп, айналысқа қажетті ақша мөлшері өндірістің дамуы жағдайларына
Несиенің даму деңгейі ,егер тауардың көп бөлігі несиеге
Қолма –қол ақшасыз есеп айырысудың дамуы;
Ақша айналымының санының өсуі.
Ақша айналымының екі жағынан (қолма-қол ақша мен
Ақша массасы және ақша базасы.Ақша агрегаттары.
Ақша айналысының негізгі сандық көрсеткіштерінің біріне ақша массасы
Ақша массасы- жеке тұлғаларға , кәсіпорындармен мемлекетке тиісті
Белгілі бір күндегі және белгілі бір кезеңдегі ақша
Өнеркәсібі жағынан дамыған елдердің қаржылық статистикасында ақша
М1 агрегаты,яғни ол айналыстағы нақты ақшалар (банкноталар мен
М2 агрегаты ол М1 агрегаты қосылған коммерциялық банктердегі
М3 агрегаты ол М2 агрегаты қосылған арнайы несиелік
М4 агрегаты ,ол М3 агрегаты қосылған ірі коммерциялық
АҚШ- та ақша массасын анықтауда төрт ақша агрегатын
Қазақстанда ақша массасы Ұлттық Банк пен екінші деңгейдегі
Қазақстан Республикасында Ұлттық банктің 12.01.1995 ж Директорлар кеңесінің
Аталған ережеге сәйкес , ақша базасы (МВ) –
Мұндағы СIС- айналыстағы нақты ақшалар ;
RR - міндетті резервтер ;
DCВ- екінші деңгейдегі банктердің Ұлттық банктегі коршоттағы қаражаттары.
CIC=L(Н+С),
Мұндағы Н – айналысқа шығарылған банктік
С- айналысқа шығарылған монеталар.
Ақша базасы дегеніміз-міндеттемелерге жататын резервтік және бастапқы ақшаларды
Ам=
Егер мысалы, ақша мультипликаторы 2,0-ге тең болса, онда
Ақша мультипликаторы дегеніміз- ақша несие жүйесінің салымда ұлғайтылуы
Ақша мультипликаторының қарқыны экономикадағы айналыс жылдамдығына әсер етеді.
IIIтарау. Қазіргі таңдағы ақша айналысын реттеудің ерекшеліктері
Ақша айналысы ҚР заңына
ҚР ақшалай банкнот өндірісі және екінші деңгейдегі
Осыған қарай ұлттық банк ақша базасының шамасын Ұлттық
Бұл ақша-несие саясатының аспаптары арқылы жүзеге асырылады.Бұл
Ақшалай мультипликатордың шамасы міндетті резервтеудің нормаларына тәуелді,
Халықаралық тәжірибе көрсетіп бергендей ,банк резервтерінің міндетті
Міндетті резерв нормаларын шектен тыс жоғарылату іскерлік белсенділікті
Қазақстанда 1993 жылдың қаңтарында 1994 жылдың мамыр айына
Банк резервтерінің (Ұлттық банктің корреспонденттік шоттарындағы қаражат) артығымен
Айналымдағы ақша массасын реттеудің тиімді құралына қайта
Әлемдік тәжірибеде коммерциялық банктердің тұрғысынан алғанда есептік мөлшерлеме
Ұлттық банк есептік мөлшерлемені көтеру арқылы банктердің қарыз
Соңғы жылдары (2001-2005 ж.ж)Қ.Р Ұлттық банкі белсенді түрде
Мұнай мен металдың әлемдік бағасының көп өсуіне байланысты
Ұлттық банк пен Қазақстан үкіметі елдегі ақшаның айналысын
№029 баспасөз реализі 2005 жылдың 15 қыркүйегінде Қазақстан
Ағымдағы бағалар
бойынша
Тұрақты бағалар
бойынша
Таза халықаралық резервтер, млн. $ 2102,1 2135,2
Соның ішінде:
ЕӨВ-дағы таза активтер 1602,3 1602,3
Алтын 499,9 532,9
Ақша базасы, млрд. тенге 125,0 125,0
KZT/USD (кезең соңына) 142,75 138,20
Алтын бағасы (USD 1 трой унция үшін) 272,80
Ағымдағы жылдың қыркүйек айының бірінші жартысында алтын активтерінің
Ағымдағы бағалармен таза халықаралық резервтер 0,1 %-ке азайды
Тұрақты бағалармен таза халықаралық резервтер 0,1%-ке өсті.
Қыркүйек айының алғашқы екі аптасында таза халықаралық резервтерінің
Қорытынды
Сонымен, ақша айналыс құралы қызметін атқаратындықтан да олардың
Қазақстан Республикасының экономикалық дамуындағы соңғы жылдардың қуанышты көрсеткіштері
Түйіндесек, халықаралық тәжірибе көрсетіп бергендей ,банк резервтерінің
Ақша айналысын қолдап отыру шарттары мен заңдары екі
Шетел тәжірибесін, әсіресе, Қазақстанның ақша айналысын реттеу
Пайдаланылған әдебиеттер.
1 «Деньги , кредит, банки» Учебник
2 С.Б. Мақыш , Оқу құралы
3 Баян Көшенова ,Оқу құралы Ақша,
4 Абрамова М.А Александрова
5 Мамыров Н.Қ Тілеужанова М.Ә.
6 Сайденов А.Г «О перспективах развития денежно-кредитной» политики
7 Статистикалық мәліметтер 2005ж
8 Сейітқасымов Ақша, несие, банктер.
9 Қазақстан Үлттық Банкі Статистикалық
10 Қазақстан Ұлттық Банк Хабаршы.
18
АҚША АЙНАЛЫСЫ ЖӘНЕ АҚША АЙНАЛЫМЫ
Ақша айналымы туралы ұғым
Ақша айналымының құрылымы
Ақша айналымы туралы түсінік
Ақша айналысын басқару және реттеу
Ақша айналымы және ақша айналысы
Ақша айналымындағы ақшаның ролі және оларды шығару
Ақша. Ақша түрлері және олардың дамуы
Ақша айналысы
Ақшаның айналысы және оның дамуы