Азық - түлік тауарлары
Қазіргі жағдайдағы инфляцияның
1999 – 2000 жж. бастап Қазақстан экономикасы
Нарық реформаларының ішінде қаржы
Республиакда нарықтық инфрақұрылым құрылды.
2004 жылы Қазақстанда ғылыми – инновациялық
Бірақ жалпы макроэкономикалық жағдай
А.Илларионовтың ,Н.Нұрсейіттің зерттеулері бойынша
Экономикалық реформаның Қазақстанда табысты
Сонымен қатар сыртқы сауда
Ішкі нарықтағы бағалардың әлемдік
16 – кесте:
Индекстердің атаулары 2001 2002 2003 2004
Қызметтер мен тұтыну тауарларына баға индексі,оның
Азық – түлік тауарларына 108,8 107,1/115,9 107,1/123,0
Жалғасы:
Азық – түлік емес тауарларға 104,5 106,3110,8 106,8/117,9
Ақылы қызметтерге 103,5 105.8109,3 105,9/115/5 106,6/118,1
өнеркәсіп өнімдерін өңдеушілер бағасының индекстері 85,9 111,9/97,8 105,9/103,7
Сыртқы сауда бағаларының индекстері: экспорттық жеткізулер 79,2 137,1/116,3
Импорттық жеткізулер 116,8 112,6/129,4 126,8/156,2 123,4/179,6
Берілген талдаудан республика экономикасында инфляцияның дамуына
Инфляцияның монетарлық факторлары
Инфляцияның монетарлық факторларын сипаттайтын негізгі
2002 ж. бастап әлемдік тауар нарығында
Одан басқа ішкі нарыққа
Г.Марченконың пікірінше, отандық банкілер және
17 – кесте :
Көрсеткіштер 2001 2002 2003 2004 2001 жылмен
ЖІӨ ,% 113,5 109,8 109,3 109,4 42
Қолма – қол ақшалар М0 ,млн теңге
Ақша базасы илн теңге 174959 208171 317000
Ақша массасы , М3 01.12 2004 жылға ,млн
Депозиттер М3 – М0 млн теңге
Халықаралық резервтер млн АҚШ доллары( таза)
ЖІӨ дефляторы , өткене жылғы пайызбен
Ақша нарығындағы жағдайды тұрақтандыру үшін
Ішкі нарыққа көп мөлшердегі
Айналыстағы ақша массасының өсу факторларының
18 – кесте:
Кредиттер 2001 2002 2003 2004
Екінші деңгейдегі банк кредиттері: барлығы 489817/177 672407/137 978128/145
Оның ішінде қысқа мерзімділері 241135/168 289014/120 369775/128 508876/137
Ұзақ мерзімділері 248682/187 383393/154 608353/158 975418/160*
Монетарлық инфляцияның өсуіне халықтың еңбекақы
19 – кесте:
Көрсеткіштер атауы 2001 2002 2003 2004
ЖІӨ - нің нақты физикалық көлемінің индексі 113,5
Орташа айлық нақты еңбекақы индексі 111,1 110,9/122,0 107,0/129,0
Халықтық орташа айлық ақшалай табыстарының индексі 120,2 113,7/133,9
Басқа монетарлық факторлардың әсері. Соңғы жылдары
2001 ж. маусым – шілде айларында азаматтардың
Қорыта келе Қазақстандағы қазіргі
1. Экономиканың шикізаттық бағыты , осыған байланысты
2. Экономиканың корпорациялы және банк
3. Тауарларға және көрсетілетін қызметтерге
4. Соңғы бірнеше жылда үкіметтің
Жоғарыда келтірілген монетарлық инфляцияның көздері алдағы
Инфляцияның монетарлық емес факторлары
Экономика субьектілері мен халықтың іскерлік
Негізгі капиталға инвестицияның өсу қарқынының
20 – кесте:
Көрсеткіштер 2001 2002 2003 2004
ЖІӨ нақты көлемінің индексі 113,5 109,8/123,3 109,3/132,6
Барлық сату арналары арқылы бөлшек тауар айналымының индекстері;
Азық – түлік тауарлары 109,9 103,6/113,5 101,3/114,8 104,5/119,3
Азық – түлік емес тауарлар 120,7 11,9/132,6 115,9/148,5
Негізгі капиталға инвестициялар** 144,7 110,6/155,3 116,6/171,9 110,6/182,5
Тауарлар мен қызмет көрсету нарығында бәсекелестіктің
21 – кесте:
Өндіруші елдер 2001 2002 2003 2004
Қазақстан 63,4 60,7 59,6 59,4
Ресей 22,7 23,9 23,7 24,2
Қырғызстан 0,9 1,1 0,8 1,0
Өзбекстан 0,7 0,5 0,6 0,3
ТМД – ның және әлемнің қалған елдері 12,3
Азық – түлік тауарлар нарығында мұндай жағдайдың
Қазақстан азық – түлік өнімдерінің 40% -
Бақша , көкөніс өнімдерін өндіру бойынша Қазақстан
22 – кесте:
Атаулары 1990 2000 2001 2002 2003 2004
Барлық ауылшаруашылығы өнімдері, оның ішінде: 100 55 65
өсімдік өнімдері 100 62,4 80,2 82,5 81,8 76,9
Мал өнімдері 100 44,6 46,0 48,0 50,4 56,2
Егер нарықта отандық азық – түлік
Отанрдық тауарлар жетіспеген жағдайда шетелдік өндірушілер өз
23 – кесте:
Тауарлар аты 1990 2000 2001 2002 2003 2004
Мақта маталарын өндіру,мың ш.м./% 151333/100 5289/3,5 7616/5,0 14
Шұлық – носки бұйымдары,мың пар/% 87 716/100 1
Аяқ киім өндірісі, мың пар /% 40 504/100
Қазақстан негізінде аралық (промежуточный) өнімдерді шығарады, түпкілікті
Монетарлық емес инфляцияның негізгі факторларының бірі –
Тауарлармен қызмет көрсету нарығында бағалардың өсуін
Мұнай өндірумен салыстырғанда , мұнай өңдеу саласында
Қазақстанда мұнай өнімдерін ішкі нарыққа үш
Мұнай өңдеуші зауыттардың (МӨЗ) жалпы өндіріс қуаты
24 – кесте:
Нарық аты I II III IV V VI
әлемдік 206 230 194 183 180 191 206
ішкі 111 117 116 101 101 97 101
Әлемдік нарықта қуат көздеріне (ресурстарына ) бағалардың
Осы себептен Қазақстанның ішкі нарығында
Мұнай өнімдеріне бағаның өсуіне тағы бір үлкен
Мұнай өнімдерінің нарығындағы жағдайға шетел импорты
Энергия көздерін (ресурстарын ) өндіруші кәсіпорындардың бағасы
Біріншіден , ішкі нарықтағы энергия көздерінің
Екіншіден , мұнайдан басқа , энергия көздерін өндіруші
Үшіншіден, энергия көздерін өндіруші кәсіпорындардың бағасының
25 – кесте:
Энергия ресурстарының атауы 2000 2001 2002 2003 2004
Мұнай,т; өндіріс бағасы сатып алу бағасы 16938 13567
18983 15437 12301 12692 20827
Автомобиль бензині,т өндіріс бағасы сатып алу бағасы 34505
42540 39637 32556 37858 60167
Дизель отыны ,т: өндіріс бағасы сатып алу бағасы
27842 30500 24589 27219 32831
Табиғи газ,мың м3 :
өндіріс бағасы
сатып алу бағасы 957 1265 1341 1568 1639
2924 3536 3548 4199 4991
Отындық мазут,т:
өндіріс бағасы
сатып алу бағасы 11109 5450 6054 5989 6201
13317 9619 10413 11960 16115
Шыған инфляциясын туындататын тағы бір мәселе Республикада
Электр қуаттарының тарифтері. Электр қуатын өндіруде Қазақстан
Электр энергиясы тұтыну бойынша Қазақстанда бірқатар проблемалар
- өнеркәсіптің энергияның көп мөлшерде тұтынуы ;
- энергия көздері құрылымының нашар дамығандығы және
- энергиямен қамтамасыз ету жүйесінің жетілмеуі (электр
Электр қуатын өндірудің үлкен көлемі бес облыстың
Он жыл төңірегіндегі Қазақстанда энергия құрылыстарының үздіксіз
26 – кесте:
№
Тұтынушылар атауы
Жылдың басында және соңында электр станциялары өндіретін энергия
Жыл бас ж/е соңында аймақтық электр желілері
1 Қазақстан Республикасы 2,19 – 2,26 3,58 –
2 Ақмола облысы 1,74 – 1,74 4,32
3 Ақтөбе облысы 3,20 – 3,20 5,02 –
4 Қарағанды облысы 1,43 – 1,43 3,10 –
5 Қостанай облысы 0,98 – 0,98 4,53 –
6 Оңтүстік Қазақстаноблысы 2,38 – 2,38 2,81 –
7 Павлодар облысы 1,05 – 1,20 2,80 –
8 Шығыс Қазақстаноблысы 1,08 – 1,08 2,93 –
9 Астана қаласы 1,77 – 1,77 3,77 –
Ақылы қызметтерге тарифтеррдің өсуі монетарлық емес
ҚР Статистика агенттігінің деректері бойынша халықтың
Бөлшек саудадағы орташа баға және кейбір арқылы
5 – сурет:
27 – кесте:
Қызмет түрлері 2000 2001 2002 2003 2004
Орталықтан жылыту үшін төлем 1607 1587 1697
Ыстық су үшін төлем 89 89 101
Суық су үшін төлем 20 21 24
Сұйытылған газ үшін төлем 770 808 830
Электр энергиясы үшін төлем 382 377 388 402
Қала ішіндегі қатынасы мен бір жолғы жүру
Негізгі телефон аппаратына төлемдер 354 353 353
Соңғы жылдары білім беру және денсаулық сақтау
28 – кесте:
Экономикалық жұмыс түрлері 2000 2001 2002 2003 2004
Қызмет түрлері бойынша барлығы 17303 20333 20323
Өнеркәсіп 20647 23812 26280 29585 35223
Оның ішінде таукен өндіру 32059 36625 40045 45594
Қаржылық қызмет 36140 41686 50460 55207 64886 79570
Мемлекеттік басқару 11758 14970 16930 18045 26045 34063
Білім беру 8512 9137 12863 14406 17978 20131
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер 7262 8288 10863
Ауылшаруашылығы 5657 6851 8163 9567 11912 15154
Сонымен қазіргі кездегі Қазақстандағы инфляцияның монетарлық
1. Шетел капиталының экономикаға үлкен ағымынан
2.Өндіріс құрылымындағы үйлесімсіздік , шығарылатын өнімдердің қосымша
3.Отандық тұтынушылар нарығында тауарлардың жеткіліксіздігінен елге азық
4.Тұтынушылар нарығын тауарлармен қамтамасыз ететін өндіріс салалары
5.Монополист компаниялардың өнімдері мен көрсететін қызметтеріне
6:Экономикада тұтынушыларды газбен, электр қуатымен қамтамасыз етуде
Қазіргі жағдайдағы инфляцияға қарсы саясат
1990 жылдардан бастап өнеркәсіптері дамыған кейбір елдер
«Инфляцияны таргеттеу» ақша теориясында жаңа тұжырымдама
Инфляцияны таргеттеу қойылған мақсатқа жету үшін
Қазірде инфляцияны бақылаудың бұл тәсілі көптеген
Барлық мүмкіндіктер бойынша инфляцияның мақсатты бағдарын
Инфляциялық таргеттеу ұстанымдарына көшудің бір қолайлы
Таргеттеу әдісінде басты мәселе – баға индексін анықтап
Инфляциялық таргеттеуге өтудің бастапқы талаптары.
Бұл талаптардан екі шарт туындайды
1) Орталық банкінің жеткілікті дәрежеде тәуелсіз
Бұл шатты орындау үшін бюджет салық саясатының
2) Билік органдарының еңбекақы , жұмыспен қамту деңгейі
Инфляциялық таргеттеуге өту үшін осы негізгі талаптарды
- Инфляцияның үлгісін немесе оны болжаудың әдістемелік
- алдағы уақыттағы инфляцияның сандық мөлшерін
- инфляцияны мақсатқа (болжамға) қойған көрсеткішке дейін
- монетарлық құралдарды қолдану сәті мен олардың
- баға индексінің түрлерін таңдау
- инфляцияның мақсатын мөлшерлемесі тұрғысынан қою
- болашақ инфляциясының серпінін есептеу ;
- инфляцияның мақсатын нүктелік мағынада немесе
- инфляцияның мақсаттық бағдардан ауытқу шамаларын
Инфляцияның мақсатты бағдарларын (ориентиры) жариялау. Инфляциялық мақсат
Үкіметтің таргеттеу мақсатын жариялауға қатысуы оның
- мақсатты индекс
- таргеттеу кезеңінің ұзақтығы;
- мақсатты бағдардың болжамды ауытқулары ;
- операциялық мақсаттағы көрсеткіштер.
Таргеттеу параметрлерінің қысқаша міндеттері мен
Таргеттеудің мақсатты индексі – бұл негізінен тұтыну
Таргеттеу кезеңінің ұзақтығы (уақыт шегі) – қойылған
Мақсатты бағдар диапазоны нүктемен (оны ұстап тұру
Мұндай көрсеткіштерге әсер ету мүмкіндігінен қиындық
Операциялық мақсатты көрсеткіш таргеттеудің түпкілікті
Инфляцияны таргеттеу ақша – кредиттік саясат құралыретінде
Ал Батыс елдерінде орталық банкілердің инфляцияны
Принстон университетінің ғалым – экономистері :
Алайда халықаралық тәжірибеге негізделген елдеррдің орталық
Инфляцияның жоспарлы көрсеткішін енгізген алғашқы елдердің бірі
Бразилия тәжірибесі де қызықты .
1990 жылдардың соңында инфляцияны таргеттеу режимін
Сонымен , инфляцияны таргеттеу режимін пайдалануды
Қазақстандағы инфляциялық таргеттеу ұстанымдарына өтуге дайындық
Жоғарыда айтылғандай , инфляцтялық таргеттеуді енгізу
Инфляцияны таргеттеу принципіне өту нәтижесінде Ұлттық
1) орта және ұзақ мерзімді кезеңдегі елдің
2) инфляцияның жоспарлы көрсеткіштеріне жету үшін
3) «Мультипликациялық эффектіні» қолдану жолымен ақша
Бүгінде «ақша массасы» ұғымы едәуір кеңейді.
Мұндай жағдайда Ұлттық банк инфляцияны нарықтық
Инфляциялық таргеттеуге өтуге қажетті база
- ашық нарықта кең ауқымды операциялар жүргізуге
- өзінің бағалы қағаздар қоржынын ұлғайту
- бағалы қағаздардың екінші нарығын (вторичный рынок) дамыту;
Ақша – кредит саясатының құралдарын пайдалану
Монетарлық саясат жүргізу үшін Ұлттық банкінің заңды
Оларды пайдаланудың тиімділігі республикада 2001 –
Мұндай жағдайда Ұлттық банкіге екінші деңгейдегі
Сонымен қатар болашақта артық өтімділікті
29 – кесте:
Жылдар Ұлттық банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемелі ,
Ұлттық валютадағы кредит сомасы, млн теңге Мөлшерлеме,%
1996 52,5 – 59 – 50 – 48
1997 35 – 30 24 – 21
1998 18,5 – 20,5 – 25 10 130154
1999 22 – 20 – 18 10 128780
2000 18 – 16 – 14 8
2001 9,0 8 443266 17,9
2002 7,5 6 783331 16,1
2003 7,5 – 7,0 6 1049880 15,1 –
2004 7,0 6 1484294 14,9 – 13,7
Бюджет салық – саясаты
Бюджет салық – саясаты бұл жылдары (1999
Салық салудың шетелдік тәжірибесін зерттеу негізінде
Сондай – ақ «инвестициялық салықтық жеңілдіктер» сияқты
Салық кодекісінде есепке алу әдісіне негізделген
Кәсіпкерлікті дамытуда және кеңейтуде ( салықтық
Салық кодексінде сыртқы сауда айналымының өсу мақсатында
Мемлекет және салық төлеуші мүдделерін үйлестіретін салық
- салықтың аралық мөлшерлемесін төмендетумен қатар жеке
- әлеуметтік салықтың ең жоғарғы 20% мөлшерде
- қосымша құн салығының мөлшерлемесі 16% -
- ғылыми әзірленіп және ақпараттық технология
- шағын кәсіпкерлік субьектілер үшін табыстың
- корпорациялық табыс салығы бойынша жылдар бойы
- Микрокредиттік ұйымдарды ынталандыру мақсатында микрокредит
Соңғы жылдар бюджеттік заңдарды жетілдіруде табысты
Бюджеттік кодекске бюджеттік жүйенің жаңа ұстанымдары
Бюджеттік салық жүйесінің нығайюына 2003 –
- корпорациялық табыс салығы бойынша салық төлеушілер
- мүлік салығы бойынша салық төлеушілер инвестициялық
- жер салығы бойынша салық төлеушілер инвестициялық
Инвестициялық салықтық жеңілдіктердің бсталу күні ҚР
4.4.4.Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры және оның инфляцияға
2001 жылы қаңтарда Үкімет қаулысымен
Қорды құру қажеттілігі мұнай өндірудің төмендеуінен
Қазақстанда Норвегия тәжірибесін негізге ала отырып
1) республикалық бюджетке шикізат секторынан түсетін
2) тау кен өндірісі және өңдеу саласына
3) бюджетке шикізат секторынан түсетін республикалық бюджеттегі
4) ауыл шаруашылығына арналған жер телімдерін
5) қорды басқарудан түсетін түсімдер мен кірістер.
Сөйтіп ,Қазақстандағы Ұлттық қор тек мұнай секторы
2005 жылы 1 қаңтарда Қордың ақшалай қаражаты 667
2005 жылы 1 қыркүйектен бастап ҚР президентінің
Қордың активтері екі маңызды қызмет атқарады – экономиканы
Қордың жинақ қоржыны 81% - ды құрайды. Оның
ҚР инфляцияға қарсы саясаты турасында
ҚР инфляцияға қарсы саясаты туралы ақпарат
«Алтын сапа» сапа деңгейі
Инфляцияның теориялық аспектілері мен әдістемелік негіздері
Қазақстанның сыртқы саудасы
ҚР инфляцияға қарсы саясаты
Қазақстан Республикасында азық-түлік нарығын реттеу
Республикасындағы инфляция мәселесі
Азық - түлік тауарларынын сапасын кадағалау
Инфляцияның мәні, себептері және түрлері