ТОЛСТОУХОВ БАСТАҒАН ШАРУАЛАР КӨТЕРІЛІСІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақстан және шет елдер тарихы кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: Толстаухов көтерілісі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ......................................................................................…………………….3
1 ЗЫРЯН ЖӘНЕ ӨСКЕМЕН АУДАНЫ Ф.Д.ТОЛСТОУХОВ БАСТАҒАН ШАРУАЛАР
1.1Ірі бай және кулак шаруашылықтарын тәркілеу (конфискация).....................8
1.2 Көтеріліс себептері..............................................................................................14
1.3 1920-31 жылдардағы Бұқтырма өлкесі.............................................................19
2 Ф.Д.ТОЛСТОУХОВ БАСТАҒАН ШАРУАЛАР КӨТЕРІЛІСІ ...................…32
2.1 Көтеріліс барысы................................................................................................32
2.2 Көтерілістің жеңілуі және салдарлары..............................................................43
ҚОРЫТЫНДЫ..........................................................................................................46
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..............................................................................................48
КІРІСПЕ
Қазақстан тәуелсіз, егеменді мемлекет болғаннан бері, шындық толыққанды мағынада
Бірақ, сонау 20-жылдардың соңынан бастап, сталинизм орнықтырған қатал да
Рас, жоғарыдағыдай себептермен тарихымыз біржақты, негізінен әміршіл-әкімшіл коммунистік құрылыс
Бітіру жұмысының өзектілігі. Бұнда Қазақстан тарихындағы қайгылы да, күрделі
Тарихшы - зерттеушілердің арасында, Ф.Д.Толстоухов бастаған көтеріліске біржақты баға
Осындай әділетсіз баға және көзқарастардың біржақтылығы, Ф.Д.Толстоухов бастаған көтеріліс
Бұл бітіру жұмысы аймақтық зерттеу, оның объектісі. Өскемен
Хронологиялық шектері. 1928-1931 жылдары тарих датаның төменгі шегі, Қазақстанда
Зерттеудің территориялық шегі. Өскемен, Зырян және Самар аудандары.
Бітіру жұмысының тақырыбының алынуының негізгі себептері. қарастырылып отырған оқиғаның
Бітіру жұмысының мақсаттары:
- Зерттеу тақырыбын толық және шынайы ашып көрсету;
- Сол кездегі болған оқиғаларға, бұрын берілген бағаларды сараптай
- Шаруалардың көтеріліске шығу себептерін тарихи фактілер арқылы көрсету;
- Ф.Д.Толстоухов бастаған шаруалар көтерілісісінің, сол жылдары, Қазақстанның басқа
Бітіру жұмысының міндеті. Бұл мәселеге байланысты архивтердегі барлық құпия
Бітіру жұмысы екі бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде аудан тұрғындарының көтеріліске шығуына әсер еткен себептер,
1920-30 жылдары Бұқтырма өлкесіне, Зырян ауданына жалпы сипаттама: оның
Көтеріліске дайындық барысы толық қарастырылған.
Кулақтарға, орташа шаруаларға зорлық-зомбылық тарихи деректермен дәлелденіп көрсетілген.
Екінші бөлімде көтерілістің жүру барысы баяндалған. Көтерілістің басталуы, көтерілісшілердің
Бітіру жұмысының тақырыбына арналған әдебиеттер саны өте
Жалпы тарихи зерттеулерден, жерлесіміз А.Кратенко еңбегіне назар аударуға болады.
Сонымен қатар, белгілі тарихшы Т.Омарбековтың еңбегін айрықша көрсетуге болады.
Көтеріліске шаруалардың (ауқатты шаруалар) әділетті наразылығы деген лайықты баға
Г.Ф.Дахшлейгер, К.Нұрпейісов еңбектерінен Қазақстанда ұжымдастыру қалай жүргізілгені туралы мәліметтер
А.Изотовтың еңбегінде Ф.Д.Толстоухов есімі кездеседі. Нақты мәліметтер мұнда көп
Әсерлердің идеалы – аграрлық-шаруа мемлекеті, онда жалдамалы еңбек болмайды.
Мынандай жергілікті мерзімді басылымдарда, "Семь дней", "Рудный Алтай", "Заря
Көтерілістің куәгерлері А.И.Дроздов, С.Д.Ханников естеліктері де қызығушылық тудырады.
Республикалық мерзімді басылымдарда: "Ақиқат", "Егемен Қазақстан", "Қазақ тарихы",
Бітіру жұмысын жазу барысында архив құжаттарын табу өте қиын
Бірақ, соған қарамастан, Алматы қаласындағы Қазақстан Республикасы орталық мемлекеттік
141-қор, 1-т., 5191-істе 1930-жылы жазаланған шаруашылықтар саны көрсетілген.
Шығыс Қазақстан облыстық мемлекеттік архивінің Зыряндағы бөлімшесінен, сол жылдардағы
Бітіру жұмысының іс жүзіндегі маңызы: тарихымызға әлі күнге дейін
1 ЗЫРЯН ЖӘНЕ ӨСКЕМЕН АУДАНЫ Ф.Д.ТОЛСТОУХОВ
БАСТАҒАН ШАРУАЛАР КӨТЕРІЛІСІ ҚАРСАҢЫНДА
Ірі бай және кулак шаруашылықтарын тәркілеу (конфискация)
1927 жылы қараша айында Қазақстан Партиясының VI конференциясы байларды
1927 жылы желтоқсан айында ірі байлардың шаруашылықтарын тәркілеу туралы
27 тамызда республиканың Орталық Атқару Комитеті мен Халық Комиссарлары
Егер 1927-1928 жылы 9,6% ауқатты-кулак шаруашылықтары ауыл шаруашылық салығы
Ұжымдастырудың төтенше сипаты кулактар мен байларды жоюдың мемлекеттік бағытын
Бұған қосымша болған тағы бір нәрсе, жаңа экономикалық саясат
а) жеке ауыл шаруашылығы салықтары салынса;
б) жалдамалы еңбек үздіксіз пайдаланылса;
в) диірмендері, майшайқағыш, жарма тартатын машиналары немесе тары ақтайтын
г) Мүшелері саудамен, алыпсатарлықпен, дәлдалдық сауда-саттықпен және тағы басқа
Осы белгілердің бірі байқалған кез келген шаруа шаруашылығы, бірыңғай
Осылайша аталған заңдар шын мәнінде меншігінде мал-мүлкі бар кез
Кулактарды тап ретінде жоюға байланысты нақты шараларды белгілеу үшін
1930 жылы 30 қаңтарда БК(б)П саяси бюросының "Жаппай колликтивтендіру
Бұл қаулыда жаппай ұжымдастыру аудандарында арендаға, жалдамалы еңбекті пайдалануға
Кулактар үш топқа бөлініп жазаланатын болды. Алғ, яғни контрреволюциялық
Қаулылар басқа да мемлекеттік органдардың әсіресе сот жазалау органдарының
Мысалы, ССРО Заң халқалы Н.Янсеннің өзі қол қойған, барлық
Кулактарды жазалау колхоз мүшелерінің жалпы жиналысында, батырақтар мен кедейлер
Жасырын нұсқау прокурорға қарсылық білдіру құқын аса абайлап пайдалануды
Осы жабық нұсқауда концлагерге айдалған кулактар отбасыларының өздері бұрын
Ал енді кулактардың мал-мүлкін кәмпескелеуді міндетті түрде ауылдық кеңес
Кулактарға өз беттерінше көшуге, мал - мүліктерін сатуға тиым
Қазақстанның өлкелік прокуратурасы 1930 ж. 25 наурызда өзінің жергілікті
Кулакқа жатқызу идеологиясы кейіннен шаруаларды бұрын – соңды болып
КСРО Халық Комиссарлары кеңесі жанындағы мемлекеттік біріккен саяси басқарма
Асыра сілтеулер ОГПУ жанында жұмыс істейтін үштіктер жұмысында да
Келесі, 1930 жылы 8 мамырда жергілікті жерлерге жөнелтілген нұсқау-хатта
Кеңес өкіметіне қарсы насихат жүргізді (ҚК 58-10 тармагы) деген
Олардың контрреволюциялық топтар немесе ұйымдар кұрғанын дәлелдейтін мәліметтер жоқ
Оның үстіне бұлардың бәріне дәлел жеткіліксіз бола тұрса да
Кулактарды тап ретінде жою науқанында асыра сілтеушілер эжуалаған И.Сталин
И.Сталиннің осы нұсқауын орындауға немқүрайлы қарағандар жергілікті жерлерде жаппай
Мұндай бағыт түрмелер мен концлагерлердің бай-кулак ретінде айыпталғандарға лық
1.2 Көтеріліс себептері
Күштеп коллективтендіру бағытының бірінші кезекте ауқатты шаруалар тарапынан ашық
2 мыңнан астам кеңес өкіметінің өкілдері мен қызметкерлеріне қарсы
Шаруалардың әсіресе олардың ауқатты бөлігінің кеңес үкіметіне назары екенін
Мұның өзі кеңес өкіметінің шаруалардың ауқатты бөлігіне қарсы жүргізіп
Қазақстанның шығысындағы шаруалардың қатал тағдыры туралы көп мысал келтіруге
Өскемендік П.Ильин өзінің атасынын қайғылы тағдырын былайша әңгімелейді. Федотовтар
Сол, 1930 жылы Ф.Федотовты тұтқындады және Риддерге жер аударды.
Сол кездері бұндай оқиғалар сирек емес еді. Орташаларда кулактар
"Отец поле - то засеял, - дейді Елизавета Фурсова,
Жерлестеріміздің көңіл - күйін, сол жылдардағы газеттен көруге болады.
Сол газетте "Кулак примазывается" мақаласында Ворощинко жайлы жазылган, ол
Қазақстанның шығысында жағдай қалай болғанын Семей ВКП(б) өлкеліккомның аппараттық
"Өскемен ауданы. Бобровка селосында, егін егуге өкілдері, тұқым қорына
Пролетар, Донской, Бурасинск және Ново-Одесск селолық советтер. Өкілдер және
"Богословка. Өкіл Богомолов тапаншасымен қорқытты, мүліктерді тартып алды. Тіпті
"Шемонаиха ауданы. Красный Яр селосында 30 орташа сатылды. Шемонаихада
"Акгукинский сельсовет. Өкіл Улибаев тұрғындармен жандармша сөйлеседі, тұқымды талап
"Бұрасинский ауданы, с. Сосновка. Өкіл Макаренко тұгқын корына астық
"Сосновка. Бірқатар кулактарды тұтқындағаннан кейін, партия ұялары бір апта
Сол жылдары кулактарға қарсы күрестің аяусыз жүргізілгенін, сол жылдардаға
Көріп отырғанымыздай, деревнядағы еңбекқор халықты, большевиктер кулактар қатарына жатқызды.
Оның үстіне, Қазақстан Совнарком председателі Исаевтің указы шықты, бұның
10000 орташа шаруашылықтар кулак шаруашылық қатарына қосылды. 1929 жылы
Жағдайдың ушығы түсуіне И.Сталиннің 1929 жылы Бухарин тобына соққы
Бай-кулактарды сұмпайы етіп көрсеткен И.Сталиннің бұлсөзі Голощекиннің Қазақстандағы байлар
Кулактар мен байларға мұндай қатал шабуылдың басталуына 1929 жылы
Мал иелерінен малды жаппай тартып алу, әсіресе, КСРО Орталық
Қаулы жеке шаруалар қожалықтарын ғана емес, колхоз мүшелерін жазықсыз
Жағдайдың шиеленісіп, халықтың, әсіресе, шаруалардьщ тарапынан қарсылықтың күшеюінде БК(б)П
Күштеп қысым жасау мен дөрекі озбарлыққа қарсылық ауыл шаруашылық
1.3 1920-31 жылдардағы Бұқтырма өлкесі
Бұқтырма өлкесі 83-87° шығыс бойлық және 50-51° солтүстік ендікте
Батыста, бұл өлке Өскемен уездімен шектеседі, солтүстік және солтүстік-шығыста
Табиғи жағынан таулы өлке (88% территория). Алтай тауының тау
Өлке территориясымен, Ертістің оң жағалы салары ағады: Бұқтарма, Ақбұлақ
Бұқтырма өлкесі Батыс Сібірдегі ең бай жерлердің бірі болып
Ормандарда аңдар көп болады: марал, бұғы, аю, бұлғын, норка
Бұқтырма өлкесі қоңыржай климаттық белдеуде орналасқан. Жазы жылы, жауын-шашын
Өлкенің жазық және тау бөктері территориялары астықты аудандар болып
Өлкеде табиғи жайылым мен шабындық алқаптар бар. Шабындықтар таулы
Бұқтырма өлкесі ежелден "Арасан" ыстық бүлақтарымен әйгілі, теңіз деңгейінен
Бұқтырма өлкесі полиметалл рудаларына, әсіресе алтынға өте бай, бұл
Бұқтырма ревком инструкторы Ф.Д.Комаров, Бүкілресейлік Кеңестердің 8-ші съезіндегі баяндамасында
1920 жылы Бұқтырма өлкесінде 125000 адам тұрды, оның ішінде
Тұрғындардың көпшілігі: егіншілікпен, мал өсірумен, ара ұстаумен, аңшылықпен, балықшылықпен
Жер шаруашылығымен, негізінен орыстар ішінара қазақ тұрғындары да айналысты.
Өлкеде, ірі шарушылықтары бар, бай шаруа-кулактар аз болмады. Қызыл
Орташа-шаруалардың табыстары өздеріне жетерліктей болды, тіпті кулактарға ұқсас болды.
Селоларда кедей шаруашылықтар да болды, өмір сүру үшін табысты
Өлкенің байырғы халқы қазақтар арасынан бай топтар шықты. Өз
Малдардың көп болуына байланысты, Бұқтырма өлкесі, Сібірді етпен, маймен
Табиғи қазба байлықтардың көптігінен, мұнда алты рудник істеді. Ішіндегі
Зырян ауданы 1928 жылы 1 шілдеде құрылды. 1929 жылы
1928 жылы 1 маусымда шаруалардың 1,8% колхоздарға кірді. 10
1934 жылы 10 шілде де 84 колхоз ұйымдастырылды, 8078
Зырян ауданында табыс және астық еңбек күн бойынша бөлінді.
1931 жылы 1 ақпанда ауданда 73 колхоз болды, 3750
Зырянда ұйымдастыру 1941 жылы 1 қаңтарда аяқталды – 97,9%.
1929 жылы мамырда Зырян поселкасына Федор Толстухов көшіп келді.
Бірақ көптеген жерден, ол өзін-өзі "жер аударды" - Қиыр
Толстухов және Зинковский Маньчжурияға баруға тырысты. Онда әскерлер көсемдерінің
Мамырға дейін портта, Толстухов жұмыс істеп, Бұқтырмага кейін қайтты.
Жарты жыл ішінде, контрреволюциялық ұйымдар жүйесін қүрды, Қытай шекарасынан
Ф.Д.Толстоуховтың күтпеген жерден қайтып оралуы, чекистерге тосын оқиға болмады.
Жұмысқа орналасу үшін еш жерге сұранбады. ОГПУ - дың
Пихтовый ключ деревнясында оның бес қабырғалы үйі болды. Бұнда
Ангелина Германовна, балалары үш - қызы және ұлымен Зырянға
Бұрынғы эсер Толстоухов өзінің пікірлерінен, патша режимінен жапа шекті
1929 жылы қыркүйек айында Толстоуховты қолдаушылардың үлкен бөлігі жиналды.
Екінші, соңғы съезді жаздың алғашқы айында өткізу жоспарланды.
Съезд Ерофеевка селосында өткізілді. Съезде жан-жақтан келген делегаттар өз
Съезде Зенковский сөз сөйлеп, большевиктердің іс-әрекеті жайында айтып, газет
Съезд іс-әрекет тактикасын жасады. Құпиялыққа назар аударылды. Қозғалыс штабын
Бұл үндеулер архив материалдарынан табылды.
№9460 10-шілде, 1930 ж.
БК(б)П өлке комитетінің жауапты хатшысы жолдас Рошалға.
Біздер 30-ші мамырда Семей округінің Зайсан қ., Зайсан қалалық
Бұл құжатта Қазақстан ПП ОГПУ-ның жауапты жетекші қызметкерлері әйгілі
Қызыл әскерлер
Халық көтерілді. Сіздердің әкелеріңіз бен ағайындарыңызда диктаторлардың, коммунистердің езгісіне
Халық төскейге шыққан басқыншыларды жоқ қылады. Бүкіл елде көтеріліс
Қызыл әскерлер, сіздер халықтың ұлысыздар, оған көмектесу - сіздердің
Коммунизм езгісі жойылсын!
Азат еңбек жасасын!
Барлық халық сайлаған өкімет жасасын!
Азаматтар
1917 жылы ақпанда сіздер патша үкіметін жойдыңыздар, ал, қазанда
Азаттық орнына - түрме мен айдау, жер мен еркіндік
Зорлықшыл диктатор коммунистер жойылсын!
Өкіметті басып алушылар жойылсын!
Ұлы азат халық жасасын!
Барлық халық сайлаған өкімет жасасын!
Коммунистер
Өздеріңіздің көсемдеріңіз сіздерді сатып кетті. Тек диктатура арқылы дүниені
Дұрыс: ОП/бөлім бойынша отряд бастығының уақ. көмекшісі - Спелле.
Дұрыс: қол қойылған [33, 1б.].
Шетелдік мемлекет өкілдері, сіздерге, біздің көршілеріміз, қытайлықтар, сіздерге!
Біз ұлы Ресейдің ұлдарын көмекке шақырамыз. Мемлекетті
Өзінің саясатыммен өкімет Ресейге екі кереғар лагерь жасады. Кедейге
Ал, енді, міне, кеңесте коммунист, мансапқор немесе жай ғана
Дүрыс. ОП/бөлім бойынша отряд бастығының көмекшісі -Стелла.
Көшірмеден көшірме дұрыс:қол қойылған.
Толстоухов және оның маңайындағылар үндеулерді талқылады. Бұл үшін ол
Штаб Чистополька деревнясында орналасатыны шешілді, Троеглазковкадан 20 км жерде
Федор Захарович Иванов офицерлік шен иеленді, орыс-жапон соғысында ротаға
Ф.Д.Толстоуховтың ең жақын көмекшілері: Зубовтық кулактар И.Ширигин және П.Клиновицкий,
Зырянға ОГПУ аумақтық бөлімінің өкілі Горский көмекшілерімен келді. Ол
Горский келген күні аудандық комитет бюросының төтенше жабық мәжілісі
1) Коммунистік және комсомолдар топтарын ұйымдастыу, құрамында 26 адам,
2) БК(б)П ОК кулактарды тап ретінде жою шешімін селоларда
3) Жолдас Червинскийге (РО НКВД) дәл бүгін аудандағы барлық
4) Ауатком фракциясына дереу 2000 сом бөлуді жүктеу, оны
5) Ауыл партияларға жазба түрде нұсқау беру, оперативтік топ
Ақпан айының ортасы (1930 ж.) жарты ай ішінде көтерілісшілер
Енді көтерілісшілер уақытты созуға болмайтынын аңғарды. Көтерілісті 20-ақпанда бастауға
Белгіленген күні көтеріліс басталды.
2 ТОЛСТОУХОВ БАСТАҒАН ШАРУАЛАР КӨТЕРІЛІСІ
2.1 Көтеріліс барысы
Крестовка. Ф.Д.Толстоухов мұнда өзінің он адамымен түнде келіп, таң
Чистополъка. Мұнда көптеген адамдар ауылдық кеңес үйіне басып кіріп,
Зубовка. Бұл жердегі отряд, маңайдағы село мұжықтарынан жасалды және
Мякотиха. Штабтың есебі бойынша, Өскеменнен шыққан жазалаушы күш, Бұқтырма
Васильевка, Поперечный, Кондратьево және Мякотихада билікті Бурнашов пен Ширигин
Көтерілістің жалпы жоспары: Көтеріліс, бір уақытта барлық жерде басталуы
Көтеріліске жергілікті казактар, кулактар, орташалар, тіпті кедейлер қатысты [14,
Ф.Д.Толстоуховтың төңірегіне тығыз топтасқан көтерілісшілер өздерінің қатарларына неғұрлым көп
Крестовкадағы күштерді жойып жіберу үшін, Зырян жағынан жақсы қаруланған
Көтерілісшілердің елеулі қарсылық көрсете алмай, қауқарсыздық танытуы жазалаушылар жағынан
Солай бола тұрса да, 24-ақпанда көтерілісшілер қолдарында әлі де
Ал, енді жазалаушылар болса, уақыт өткізбей, өздерінің әскери күштерінің
Тікелей желі арқылы, өте жедел түрде Қазақстанның ПП ОГПУ-ның
ОГПУ органдары мұндай едәуір ауқымды территорияда аяқ астынан көтеріліс
24-ақпанда оларға белгілі болған мәліметтер мынау ғана: Алтай селосының
Ф.Д.Толстоухов басқарған көтерілістің қазақ ауылдарында болған, солжылдардағы, бір ұқсастығы
Мұжықтар арасында белгілі бір тәртіп пен жүйенің болмауына, әр
ОГПУ-ға алғашқы түскен хабарлар, көтерілісшілер қатарында бұрынғы қызыл партизандармен
24-ақпанға қарай Өскемен қаласынан коммунистерден жасақталған және жақсы қаруланған
Жол бойында жазалаушыларды еріксіз таңдандырғаны: көтерілісші мұжықтардың өздері басып
ОГПУ-дың ресми жадығаттарында Зырян жазалаушы отряды 22-ақпанда көтерілісшілерді Өскемен
25-ақпандағы мәлімет бойынша, көтеріліске қатысты деген айыппен Зубовкада 250,
25-ақпан сағат 12 - де жазалаушылар отрядының барлау бастығы
Зубовка, Пихтовый ключ, Крестовка селолары жазалаушылар қолдарына көшіп, олар
Ал, енді 25-ақпандағы ОГПУ тыңшылары арқылы алынған мәлімет бойынша
Халық наразылығы айқын сезіліп тұрған кезде көтерілісшілерді
Көтерілісшілерді біржолата талқандауға байланысты жазалаушылардың әрекеттерінің мұнан әрі қарай
Мордовскийдің отряды Васильевкаға осылайша басып кіріп жатқан кезде, 55
Васильевка селосын өз отрядымен басып алған Мордовский
ОГПУ деректеріне қарағанда, аталған поселкадағы көтерілісшілердің 5 отрядына жалпы
Жазалаушылар басып кірген соң да бұл поселкада айтарлықтай ірі
Добродненский, Троеглазка поселкаларынан көтерілісшілерді түріп, айдап шыққан жазалаушылар енді
Ал, Толстоуховтың өзі Самар ауданында әрекет етті. Жеті адамнан
Голощекиннің Сталинге жазған хатында осы көтерілісте өлгендер саны 160
Ізделінген қажетті құжаттардың архив қорынан кездесе қоймауының себептерін төмендегі
"№9361, 18-мамыр, 1930ж.
БК (б) П Қаз. өлк. комы. ҚазОАК, Қаз. хал.
Қазақстан заң халық комиссариаты.
Осы жылдың сәуір айында Қазақстанның Орт. текс. комы бандитизм
КССР-індегі ПП ОГПУ Даниловский
КРО бастығы Берзин" [37, 2 б.].
Сонымен құжаттан көріп отырмыз, Өскемен көтерілісіне қатысты, әсіресе, оның
Жалпы Өскемен және Зырян көтерілістерінің қарудың күшімен тұншықтырылып, басылуы
"БК (б) П Қаз.өлк.комы
Жолдас Құрамысовқа.
Біздің №11 жедел барлау мәліметінің 6-бетінде мынандай өрескел қате
Төменгі жағына Қазақстандағы ПП ОГПУ-дың топ және бөлім бастықтары
Ал, енді көтеріліс басшысы Ф.Д.Толстоуховтың тағдырына келер болсақ, жоғарыдағы
Архив қойнауында біраз мәселелерден хабардар ете алатын, кезінде Голощекинге
Мұндағы Ф.Д.Толстоуховтың өзінің қасындағы үш серігімен соңғы бір жарым
Бұл күндері Ф.Д.Толстоухов хат иесі жазып отырғандай, жаңа көтерілісті
Үзінді келтіріп отырған хаттан Ф.Д.Толстоухов пен оның серіктерінің қалай
Қашқындар әлі есін жиып үлгерген жоқ деп ойлаған жазалаушылар
Осы оқиғаны Голощекинге тәптіштеп жазған Зырян аупарткомының жауапты хатшысы
Ф.Д.Толстоухов қыста 40 адамымен Қытайға өтті [25, 3 б.].
Көтерілісті басуға, чекист Г.А.Котышев қатысты. Өзінің мемуарында Толстоухов Қытайда
Чекистер оның жоспарын дәл білді: Сібірге өту. 1931 жылы
Ф.Д.Толстоуховтың өлімі туралы бұрынғы огепеушник Г.Котышев былай еске алады:
Толстоуховты сол жерге, жағаға жерленді. Ешқандай белгі қойылмады. Жермен
2.2 Көтерілістің жеңілуі және салдарлары
Көтерілісшілердің қару-жарақпен нашар жабдықталуы, олардың күштерін әлсіретті. Олардың қарулары,
Мұжықтар арасында белгілі бір тәртіп пен жүйе болмады, әр
Көтеріліске қатысқан шаруалар көтерілістің аяғына дейін болмай, жазалаушылардың жағына
ОГПУ-ға алғашқы түскен хабарлар, көтерілісшілер қатарында бұрынғы қызыл партизандармен
Кулактардың өздері көтеріліске белсене қатыса қоймады. Тарихи құжаттарга үңілсек,
Бақайшағына дейін қаруланған жазалаушыларға қарсы бытыралы мылтық пен мұжықтың
Көтерілісшілер сенімсіз қимылдады, өздерінің жеңіске жету мүмкіндіктеріне сенбеді, бойларында
Жақсы қаруланған және үкіметтің үздіксіз қолдауына сүйенген жазалаушылардың тас
Көтерілісшілердің негізгі бөлігінің әскери даярлығы болмады. Бұл түсінікті еді.
Оның есесіне, Қызыл армияның жақсы қаруланған, таңдаулы бөлімдері жіберілді.
Жазалаушы отряд адамдарының жалпы саны мыңнан асады. Көтерілісшілердің жалпы
Көтерілістің салдарлары: жазалаушылардың қаптаған қарулы қолдарының елді-мекендердің бәрін нысанаға
Тұрақты әскерлердің және КСРО халық комиссарлары кеңесі жанындағы мемлекеттік
Көтерілістен кейін адамдардың, колхоздардан кету тенденциясы байқалды. Ұжымдастыру қарқыны
Сол жылдардағы көтерілістердің нәтижелерін, академик В.Тихоновтың сөзімен көрсетуге болады:
"Удивительно не то, что они были, а их редкость,
Рухани жағынан да, материалдық жағынан да күйзелген және мемлекеттік
Бұл сталиншілердің өз халқына қарсы күресіндегі ең басты "жетістігі"
ҚОРЫТЫНДЫ
Ф.Д.Толстоухов бастаған шаруалар көтерілісі әлі күнге дейін Қазақстан тарихындағы
Көтерілістің қозғаушы күші - ауқатты шаруалар. Олардың өкіметтің зорлық
Көптеген көтерілісшілер қаза тапты, соның ішінде бейбіт халық
Иә, сталиндік әміршіл-әкімшілдік жүйенің қолшоқпары болған
Дегенмен де ленинизмге сенген және Сталин мен оның
Көтеріліске қатынасушылардың мақсаты қан төгіп, қырғын ұйымдастыру емес, Кеңес
Бірақ, Ұлы қазан төңкерісінің әскери коммунизм саясатынан
Өскемен және Зырян жеріндегі көтерілісшілермен бейбіт келісімге келу, даулы
Сонымен архив құжаттарында көрсетілгендей, Ф.Д.Толстоухов бастаған көтеріліс бірнеше күнге
Шындығында, көтеріліске азамат соғысында Кеңес өкіметі үшін
Ф.Д.Толстоухов бастаған көтеріліс Қазақстан тарихынан өзінің
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Борисов Ю.С. Эти трудные 20-е
общества / Ю.С.Борисов. - М.: Наука, 1989. – 452
2. Дахшлейгер Г.Ф. История крестьянства Советского Казахстана / Г.Ф.Дахшлейгер,
3. Ивницкий И.А. Классовая борьба в деревне
класса /И.А.Ивницкий. - М.:Просвещение, 1972. – 421
4. История Советского крестьянства. 2ч., Советское крестьянство
социалистической реконструкции народного хозяйства. Конец 1927-37г.г.
М.: Наука, 1986. – 785 с.
5. История КПСС. 4т. 2 книга. М.:
6. Изотов А. Красное беловодье / А.Изотов.
7. Кратенко А. Почему вернулся атаман?
8. Коллективизация сельского хозяйства. – А.: Наука,
9. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін
10. Қазақ ССР тарихы. 4т. А.: Ғылым, 1978. –
11. Омарбеков Т. Зобалаң. Күштеп ұжымдастыруға қарсылық / Т.Омарбеков
12. Солопов А. Трудные вопросы истории. Поиски, размышления. Новый
взгляд на события и факты / А.Солопов. -
13. Сталин И.В. Полное собрание сочинений / И..Сталин. -
14. Дроздов А.И. Мне на плечи бросается век -волкодав.../
15. Из истории коллективизации Зыряновского района (1928-1938) / 3аря
16. Костоломная коллективизация //Рудный Алтай. – 1997. -
17. Кратенко А. Толстоуховский мятеж /
18. Комов С. Атаман Толстоухов /С.Комов //Новая жизнь. –
19. Кулак примазывается / Риддерский рабочий. – 1930. -
20. Мусин М. Толстоуховский мятеж / М.Мусин //Семь дней.
21. Никифоров В. Тайное захоронение / В.Никифоров //Рудный Алтай.
22. Омарбеков Т. Шаруаларға шабуыл қалай басталды? /Т.Омарбеков //Ақиқат.
23. Омарбеков Т. Меншік иелері қалай жойылды? / Т.Омарбеков
24. Омарбеков Т. Коллективтендіру: өкініш пен үміт жылдары /
25. Ханников С.Д. В те годы / С.Д.Ханников //Заря
26. ШҚОМА Зыряндағы бөлімшесі., 277 қ, 1 т., 349
27. ҚРОМА 1380 қ., 1 т., 243 іс, 1
28. ҚРОМА 1380 қ., 2 т., 342 іс, 99
29. ҚРОМА 1380 қ., 1 т., 243 іс, 16
30. ҚРОМА 1380 қ., 2 т., 384 іс, 22
31. ҚРОМА 141 қ., 1 т., 5191 іс, 1-2
32. ҚРОМА 141 қ., 1 т., 464 іс. 61
33. ҚРОМА 141 қ., 17 т., 464 іс, 66
34. ҚРОМА 141 қ., 17 т., 464 іс, 232
35. ҚРОМА 141 қ., 1 т., 471 іс, 267
36. ҚРОМА 141 қ., 1 т., 471 іс, 283
37. ҚРОМА 141 қ., 1 т., 464 іс, 60
38. ҚРОМА 141 қ., 1 т., 465 іс, 16
39. ҚРОМА 141 қ., 1 т., 464 іс, 39
40. ҚРОМА 141 қ., 1 т., 464 іс, 39
41. ҚРОМА 141 қ., 1 т., 471 іс, 232
49
Толстаухов көтерілісі
Ауыл шаруашылығын ұжымдастырудың көлеңкелі жақтары
Кеңес өкіметінің Қазақстанда күштеп отырықшыландыру және ұжымдастыру іс-шараларын жүзеге асыруы
Зайсан ауданында қуғын - сүргін әрекеттерінің көрініс ала бастауы
ХҮІІІ – ХІХ ғасырлардағы ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҰЛТ-АЗАТТЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТАРЫ
Көтерілістің 1774 жылы қазақ жүздерінде дамуын теориялық зерделеу
Исатай Тайманұлы және Махамбет Өтемісұлы бастаған ішкі (бөкей) ордадағы ұлт-азаттық көтеріліс
Қазақ халқының Ұлт-азаттық көтерілістері туралы
Исатай мен Махамбет басқарған көтеріліс
Қазақтардың Орынборды қоршауға қатысуы