Қытайдың Орталық Азия мемлекеттерімен энергетикалық ынтымақтастығын қарастыру
МАЗМҰНЫ:
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ.............................03 б.
КІРІСПЕ.............................................................04-08 бб.
І ТАРАУ. Қытайдың энергетикалық сыртқы саясаты және Орталық Азиядағы
1.1 Қытай Халық Республикасының Орталық Азиядағы негізгі мүдделері.............................................................09-17
1.2 Қытайдың энергетикалық сыртқы саясаты....................18-27 бб.
1.3 Қытайдың Орталық Азиядағы энергетикалық стратегиясы.........................................................27-36 бб.
1.4 Қытай мен Орталық Азия елдері арасындағы
ІІ ТАРАУ. Қытай мен Орталық Азия елдері арасындағы ынтымақтастықтың
2.1 Қытай мен Қазақстан арасындағы энергетикалық ынтымақтастықтың дамуы
2.2 Қытай мен Қырғызстан және Тәжікістан арасындағы
2.3 Қытай мен Өзбекстан және Түркменістан арасындағы энергетикалық
ҚОРЫТЫНДЫ.................................................72-74 бб.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.........................75-78 бб.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ
CNPC – China National Petroleum Corporation
CNODC – China National Offshore Oil Corporation
FIOC – First International Oil Company
SINOPEC – China Petroleum & Chemical Corporation
АҚШ – Америка Құрама Штаттары
АТЭЫ – Азия-Тынықмұхит экономикалық ынтымақтастық
ГЭС – Гидро энергетикалық станция
ЕО – Еуропалық Одақ
КСРО – Кеңес Социалисттік Республикалар Одағы
ҚДБ – Қытайдың даму банкі
ҚР – Қазақстан Республикасы
ҚҰМК – Қытайдың ұлттық мұнайгаз корпорациясы
ҚХР – Қытай Халық Республикасы
МАГАТЭ – Атомдық энергетика бойынша халықаралық агенттігі
ОПЕК – Мұнай эксорттаушы мемлекет ұйымы
РФ – Ресей Федерациясы
КІРІСПЕ
Бітіру жұмысының жалпы сипаттамасы. Бітіру жұмысы XXI-ші ғасырдың басындағы
Тақырыптың өзектілігі. 20-шы ғасырдың 90-шы жылдары Кеңес Одағы ыдырағаннан
Қазіргі күні әлемде табиғи сиппаттағы мәселелердің маңыздылығы күннен күнге
Қытай әлемдегі энергетия тұтынушы мемлекеттердің қатарында екінші орында тұрғандықтан,
Осы аталған мәселелерді қарастыру үлкен өзектілікке ие болып
Қытай басшыларының пікірінше, олар жүргізіп отырған сыртқы саясаттың
Бітіру жұмыстың мақсаты. Бітіру жұмысының негізгі мақсаты Қытайдың
Қытайдың жалпы энергетикалық сыртқы саясатына талдау жасау;
Қытайдың Орталық Азиядағы негізгі мүддесін анықтау;
Қытайдың Орталық Азиядағы энергетикалық стратегиясын қарастыру;
Қытайдың Орталық Азия мемлекеттерімен энергетикалық ынтымақтастығын қарастыру;
Қытайдың Қазақстан Республикасымен энергетикалық ынтымақтастығының дамуына талдау жасау.
Бірітру жұмысының зерттеу нысаны. Қытайдың Орталық Азия республикаларымен энергетикалық
Бітіру жұмыстың хронологиялық шеңбері. XXI-ші ғасырдың басынан, қазіргі күнге
Біріту жұмысының деректемелік негізі. Бітіру жұмысының алдына қойылған мақсат-міндеттерге
Деректердің бірінші тобына дипломатиялық құжаттар жатады. Олар Қытай мен
Дерек көздерінің екінші тобына ел басыларының, сыртқы істер және
Деректердің үшінші тобын қазақ, орыс, қытай тілдеріндегі отандық
Дерек көздерінің төртінші тобын Қазақстан мен Орталық Азияның басқа
Бітіру жұмысының тарихнамалық деңгейі. Қытай мен Орталық Азия елдедері
Отандық тарихнамада. Мемлекет басшысының еңбектерінде елдің жалпы жүргізіп отырған
Сонымен бірге зерттеуші М. Лаумулиннің бірқатар басылымы
Орталық Азия елдер тарихнамада. Бітіру жұмысының тақырыбын ашуда Орталық
Орталық Азиядағы қытай факторын талдауға арналған өзбектің зерттеушісі А.
Орыс тарихнамада. Қытайдың жалпы сыртқы саяси бағыты мен оның
Қытай тарихнамада. Зерртеу жұмысына қытай ғалымдары мен зерттеушілерінің еңбектері
Бүгінгі таңда зор жетістіктерге жеткен Қытайдың экономикалық реформасының архитекторы
Қытайдың белгілі зерттеушісі Син Гуанчэннің «Қытай және Орталық Азия»
Жоғарыда аталған зерттеулерде Қытайдың сытрқы саясаты, оның Орталық
Диплом жұмысының теориялық және әдістемелік негізі. Бітіру жұмысының
Бітіру жұмысының құрылымы. Зерттеу мақсаттары және талаптарымен анықталады. Бітіру
І ТАРАУ. ҚЫТАЙДЫҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ ЖӘНЕ ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ
Қытай Халық Республикасының Орталық Азиядағы негізгі мүдделері
ҚХР-мен қарым-қатынастар – Орталық Азия мемлекеттерінің сыртқы саясатындағы басты
Орталық Азия Қытайдың экономикалық және қауіпсіздік мүдделер шеңберіне кіреді.Бұл
Пекиннің бұл бағыттағы саясатын анықтайтын маңызды факторларының бірі, –
Оның үстіне, Қытайдың Орталық Азия мен Қазақстанда елеулі экономикалық
Орталық Азия елдерінде өндіріс көлемдерінің азаюы, Ресейден келетін тауарлардың
Энергия қорларына тапшы Қытай үшін ТМД елдерінің арасында Қазақстанмен,
1992 жылғы қаңтардан бастап Қытай Халық Республикасы бұрыңғы КСРО
Қытай Халық Республикасымен көпжақты қарым-қатынастарды дамыту жағынан Орталық Азия
Екі жақтың да мемлекетаралық байланыстардың тиісті принциптермен сәйкес қызмет
Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан мен Түркіменстанның Қытаймен қарым-қатынастардың негізінде де
Қытай басшыларының пікірінше, олар жүргізіп отырған сыртқы саясатының Орталық
Қытай Орталық Азия өңірінде жүргізіп отырған сыртқы саясаты негізінен
Жалпы, Орталық Азия елдерінің мұнай мен газ саласындағы ынтымақтастық
Қытайдың бүгінгі таңдағы сыртқы саясаты елдің ішкі саясатымен және
Жылдан-жылға Қытай Орталық Азия өңіріндегі рөлін арттырып келе жатқандығын
Қытай үкіметінің барлық ресми құжаттарында барлық орталықазиялық мемлекеттерге «тең
Мұндай бөлектеу, әрине, қандай да бір тарихи «өкпелерге» немесе
«Приоритетті» топқа Қытаймен ортақ шекарамен және ұлғайып келе жатқан
1998 жылдың 26 қарашасында Пәкістан, Қытай, Қырғызстан және
Бірақ саяси жағынан алғанда, келешекте жергілікті автократиялық жүйелер, өз
Жаңадан тәуелсіздігін алған Орталық Азия елдері мен Қытай арақатынастарының
Аймақта ортақ экономикалық және саяси жағдайлар мен қауіптің болғанына
Бұл аймақтағы Қытайдың рөлі қалыпты және бірте-бірте өседі. Бірақ
Осы елдер басшыларының жоғарғы деңгейдегі жүйелі кездесулерінің нәтижесі –
Егер ОА аймағы Қытайдың өзінің энергетикалық қауіпсіздігін жүзеге асыру
Біріншіден, Орталық Азия Қытай үшін, оның географиялық жағынан көршісі
Екіншіден, Қазақстан мен Өзбекістанда әлемдік өлшемдер бойынша, ядорлық
Үшіншіден, теориялық негізде Тәжісітан мен Қырғызстан Қытай үшін гидроэнергетикалық
Орталық Азия елдері мен ҚХР қатынастарында шартты түрде бірнеше
I. 1992-1998 жылдар. Бұл дипломатиялық, саяси және экономикалық
II. 1998-2004 жылдар. Бұл уақытта осы елдердің басшыларының күш-жігері
Жалпы бұл процесті сараптай келе, оның әлі дамудың бастапқы
Бүгінде ҚХР үкіметі ауған-тәжік шекарасындағы жағдайға және ортаазиядағы наша
Орталық Азия мемлекеттерінің басшылары қалыптасқан жағдайдың бүкіл ауыртпалығы мен
Қытай мүдделеріне орай Орталық Азиядағы жағдайдың дамуының шашамен үш
Бірінші болжам – Ресей мен АҚШ-тың ынтымақтастығының кеңеюі, әскери
Екінші болжам – Қытай мен АҚШ арасындағы текетірестің күшеюі,
Үшінші болжам – Қытайдың аймақ істеріне көптеп тарту, Қытайдың
Біздің ойымызша, егер Қытайдың Орталық Азиядағы геосаяси болашағы
• Аймақта жауласпаушылық жағдайын сақтай білу, таласты мәселелерді шешіде
• АҚШ-пен, Ресеймен, Орталық Азия елдерімен келссөздер жүргізу арқылы
• Қауіпсіздікті қамтамаыз ету бойынша аймақ елдерімен, Ресеймен келісімді
• Аймақтың елдері үшін қауіпсіздіктің кең кепілдігін ұсыну;
• Шанхай Ынтымақтастықтың Ұйымның, оның әскери-саяси құрылымдарын дамыту;
• Аймақтағы жүріп жатқан экономикалық процестерге барынша белсенді қатысып,
ҚХР-ның Орталық Азиядағы стратегиясы Қытайдың осы аймақтағы ұлттық мүдделерін
Демек, жоғарыдағы пайымдаудан төмендегідей ой қорытуға болады:
Қытайдың Орталық Азиядағы негізгі мүддесі ол осы аймақта орналасқан
Қытайдың энергетикалық сыртқы саясаты
Қазіргі заманда көп дамушы мемлекеттер индустриалдану кезеңіне өтіп жатыр,
Энергоқорлар энергетика дамуының негізі болып табылады. Жаңа Қытай құрылғаннан
- Энерготасымалдаушылардың санының қосындысының үлкендігі. Қытай энергетикалық шикізат пен
- Энергоқорларды адам басына иемденушіліктің төмен деңгейі. Бұл
- Энергоқорларды өңдеудегі үлкен қиындық. Басқа мемлекеттердің жағдайымен
Қытайдағы рефомалар мен ашық саясат басталғалы бері, мемлекеттің энергетикалық
- Энергиямен жабдықтау мүмкіндігі өсті. Он жылдық талпыныстардың арқасында
- Пайдалану құрылымы жақсарылып жатыр. Қытай дүние жүзінде
- Ғылыми-техникаық деңгейдің жылдам өсуі. Қытайда энергетикалық ғылым мен
-Қоршаған ортаны қорғаудағы прогресс. Қытай үкіметі қоршаған ортаны қорғауға
Қытайдың дамуы басқа мемлекеттерсіз мүмкін емес және әлемнің гүлденуі
Әлемдегі бүкіл мемлекеттер өзінің энергетикалық даму саясаты мен стратегиясын
Қытай «экономикалық қоғамдастық» құруға умтылуда, оның шеңберіндеге негізгі принцип
Шығыс Еуропа – Шығыс Қытай жобасы бойынша аталмыш екі
Қытай әлемдік экономикасында жетекші орын алғысы келуде. Энергетикалық көзқарастан
ҚХР-сы 2006-шы жылы, әлемдік энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін,
ҚХР энергоқорларды өнідіруші ретінде әлемде екінші орында тұр және
Өз күшіне сену мен ішкі қайнар көздерге сүйену
Экономиканың үзілмей дамуы энергоқорлар тұтынуын әрдайым қамтамасыз ету
Қазіргі кезде Қытайдың энергиялық қайнар көздер құрылымындағы көлемі: көмір
Диверсификацияны дамыту, жаңа технологиялар енгізу Қытай суэнергетикасының, ядорлық және
Қытай ядорлық энергетика өзінің атауын өткен ғасырдың 80-ші
Қайта жаңартылатын энергия қайнар көздері. Жоруларға байланысты, жалпыәлемдік мұнай
Халықаралық өзара тиімді ынтымақтастықты күшейту жөніндегі энергетикалық стратегия:
А. Қытай жалпыәлемдік экономикалық процесстерге интеграциялануымен қатар, энергоқамтамасыз
В. Қытай энергоқорларды өнідуші-мемлекеттер үшін пайдалы әріптесі және
С. Қытай энергоқорлар үшін күрес саясатын қолдануды қолдамайды.
D. Әлемдік энергетикалық ынтымақтастық шеңберінде Қытай Орталық Азия мемлекеттерімен
Қытайдың газ өнеркәсібінің дамуын оның энергетика даму мәселелерінен тыс
Қазіргі кезде Қытай экономикасының жылдам дамуы, отын-энергетикалық жиынтықтың дамуының
Қазіргі таңда Қытайдың үлесіне әлемдегі мұнай тұтынудың жылдық өсімінің
Бұның бәрі қауіпті тенденцияны қалыптастырады. Ол партиялық жетекшіліктен мұнай-газ
Жалпылай алғанда, қытай мамандарының сараптамасы бойынша, мұнай мен көмірге
Неготивті факторлармен қатар Қытайдың мұнай-газ кешенінің дамуына тұтыну ерекшеліктері
Біріншіден, көмірсутекпен қамтамасыз етуде кедергілер туса, бірінші болып Қытай
Екіншіден, Пекин өз экономикасындағы басты үрдістерді басқара алады. Тұтыну
Үшіншіден, тек көмірсутек өндіру үшін ғана мықты база құрылмай,
Суреттен көргеніміздей былтырғы жылы Қытайдағы мұнай тұтыну Жапониядан асып
Болашақта газ шикізатына сұраныстың өсуі күтілуде. 2010 жылы елдегі
Бастапқы энергия тасушы әлемдік балансындағы табиғи газдың үлесі соңғы
Егер осы көрсеткішті Қытайдың көршілері, Шығыс Азия аймағымен салыстырсақ,
Жапониядағы табиғи газды тұтыну 1990 жылы - 10,1% құрады,
Игерілген газ Қытайда коммуналдық шаруашылықта пайдаланылады, өндіріс отыны және
Қазіргі кезеңде ҚХР-ның мұнай-газ секторының дамуы бірнеше басты бағытта
Осылайша Пекин басты мақсаттарды энергетиканы өзгерту арқылы шешпекші. Олардың
Өз ресурстарын өндіруді кеңейту
Қытайдың Құрлықтағы мұнайлы жерлері жойылу фазасына түсті, бірақ та
Үкіметтің жоспарына сәйкес, Қытай мұнай-химия корпорациясы 2004 жылы ішкі
Қытай компаниясы теңіздің мұнайлы жерлерін пайдалану арқылы осы жылдың
ҚҰМК «Батысты тұрақтандыру, Шығысты дамыту» стратегиясына сәйкес өз өнімінің
Өзіндік ресурстарды дамыту приоритеттері:
Қытай құбырының ресурстық базасы Ковыкты жобасының ресурстық базасының минималды
Өзінің мұнай-газ саласына инвестиция тарту:
Аталған екі мақсатты шешу осы мақсаттың шешілуімен байланысты. Елдің
Энергия тутыну жүйесін қайта құру:
Бұл қатарда - көмірдің салмағынын азаюы, табиғи газдың тұтынуына
1999 жылдан 2002 жылға дейін көмірдің үлесі 76,2-ден 66,1
Және де кіші және орта жылу электр станцияларын салу
Көмірсутек импортының қайнар көздерінің диверсификациясы:
Қытай 3 жаңа импорт бағытын нығайтуға тырысуда. Олар: Қазақстан,
Сыртқы байланыстын дамуы:
ҚХР мен оның негізгі әріптестері арасындағы мұнай-газ қызметтестігін қарастырған
Ираннан экспортталатын мұнайдың жылдық көлемі бүгін 10-12 млн тоннаны
2003 жылы ҚҰМК мен Индонезия арасындағы кызметтестігіндегі мұнайды игеру
2003 жылы Реtrо Сһіnа Суданда мұнай құбырын салатыны хабарлады,
Қытай мұнай компаниялары Азербайжанмен бірлесе іс жүргізу қызығушылығын жария
Ресей - ҚХР-дің перспективті әріптестерінін бірі, оған Пекин үлкен
Соңғы жылы Қытайлықтар Қырғыстанның мұнай-газ саласына ірі қаражат салды.
Осындай үлгі бойынша, Қытай технологиясы мен Қытай қаражатының көмегімен,
Жоғарыда пайыдаулардан келесідей тұжырым жасаса болады:
Энергетикалық көзқарастан келетін болсақ, Қытай өзінің энергетикалық мүдделерін ықпалды
Қытайдың Орталық Азиядағы энергетикалық стратегиясы
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қытай мен Орталық Азияның экономикалық
90-шы жылдардың бірінші жартысында ҚХР-ның Орталық Азияға деген қызығушылығы
Бірақ 90-шы жылдардың ортасына қарай Қытайдың Орталық Азияға экономикалық
Қытай зерттеушілердің көзқарасы бойынша, «ОА бес мемлекеттің тәуелсіздік алуы,
Энергия қорларына тапшы Қытай үшін ТМД елдерінің арасында Қазақстанмен,
Орталық Азия аймағының стратегиялық маңызы тек мұнда әртүрлі
Жаңа түрдегі мемлекетаралық қатынастар, бүгін әлемде халықтардың даму жолын
Орталықазия елдер мен ҚХР үкіметтерінің таласты территориялық мәселелерді тек
Қытай басшыларының пікірінше, олар жүргізіп отырған сыртқы саясатының Орталық
Қытай Халық Республикасының Орталық Азия мемлекеттерінің отын-энергетикалық жиынтығына (ОЭЖ)
Қытайдың Орталық Азия өңірінде жүргізіп отырған стратегиясы негізінен оның
Жалпы, Орталық Азия елдерінің мұнай және газ саласындағы ынтымақтастық
ҚХР қытай экономикасының дамтуында, сонымен қатар мемлекетте әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты
1.Ұлттық отын-энергетикалық комплекс пен осыған байланысты өнеркәсіп салаларын модернизациялау
2.Шетелдік электроэнергия мен энергияқорларының тоқтаусыз әкелуіне кепіл беруді қамтамасыз
3.Орталық Азия, немесе кез-келген басқа да мемлекет қатысы жоқ,
Осы векторларға қарай отырып, біз Орталық Азияны ҚХР-сының энеретикалық
Қытай мен Орталық Азия мемлекеттері арасындағы қатынастардың негізгі кезеңдерін
Қазақстандық эксперт К.Сыроежкин –ның белгілеуі бойынша, Қытайдың
Қытай ұзақ уақыт бойы Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстанның экономикалық
ҚХР жетекшілері СУАР-дағы Шаншан аймағында орналасқан Синьцзян - Шанхай
Қытайдың Орталық Азиядан энегрия тасымалдау үшін құбырлар жүргізу жоспарлауда.
Орталық Азия және Каспий өзенінің бассейні – бұл жаңа
Қытай үшін Орталық Азия мен Каспий теңіз бағыттары оның
Орталық Азия аймағының мұнайгаз потенциалы өте жоғары, бүкіл әлемдік
Қытайдың Орталық Азия аймағындағы басты мүддесі мұнай-газ саласы болса
Энергетикалық қауіпсіздікті нығайту шараларын Қытай 1993 жылдан бастады, бұл
Қытайдың Орталық Азиядан энегрия тасымалдау үшін құбырлар жүргізу жоспарлауда.
Орталық Азия және Каспий өзенінің бассейні – бұл жаңа
Қытай үшін Орталық Азия мен Каспий теңіз бағыттары оның
Орталық Азия аймағының мұнайгаз потенциалы өте жоғары, бүкіл әлемдік
Қытайдың Орталық Азия аймағындағы басты мүддесі мұнай-газ саласы болса
Қазақстан Қытай үшін Орталық Азия мемлекеттері арасындағы ең
1997 жылы Қытай ұлттық мұнай компаниясы Ақтөбедегі Маңғыстаумұнайгаз компаниясы
Ресми деректерге сәйкес Қытайдың энергияға деген қажеттілігі жыл сайын
Қытайдың Қазақстанмен қатынасқа жіті мән беретінін байқауға болады. Өйткені
Қытайдың газ өнеркәсібінің дамуын оның энергетика даму мәселелерінен тыс
Қазіргі кезде Қытай экономикасының жылдам дамуы, отын-энергетикалық жиынтықтың дамуының
Соңғы жылдары Орталық Азиядағы мұнай мен газ өндіру мен
Орталық Азия Еуропа мен Азияның Таяу және Орта
ХХI-ші ғасырдың басынан бастап, Орталық Азия мемлекеттері өздерінің мүмкіншіліктерін
Қытай-Орталық Азия газ құбырының салынуы барлық мұнай мен газ
Бұрынғы кезде газ, Қытай энергетика өндіру құрылымында аса маңызды
Қорытындылай айтқанда, 90-шы жылдардың бірінші жартысында ҚХР-ның Орталық Азияға
Қытай мен Орталық Азия елдері арасындағы энергетика саласындағы
Қытай мен Орталық Азия арасындағы экономикалық байланыстардың тереңдей түсуіне
XXI ғасырда Орталық Азия әлемдік экономиканың маңызды энергетикалық қоймаларының
1997 жылдың қыркүйек айында Қазақсан мен Қытай арасындағы мұнай
Жоғарыда аталған мұнай және газ саласындағы ынтымақтастық туралы үкіметаралық
Бұл шарт «ғасыр келісімі» деп аталған болатын. Оған сәйкес
Қазақстанға бұл маршрут қандай басымдылықтар мен тиімділік әкелетіні жөнінде
«Ғасыр келісімі» деп аталған бұл мұнай құбырын салу ісі
Қазастан мен Қытай арасындағы мұнай құбырын салу туралы
Сонымен, Қазастан батысынан Қытайға тартылатын мұнай құбырының салынуына екі
Аталмыш мұнай магистралінің құрылысының маңыздылығы оның республиканың батыстан шығысқа
2003 жылдың мамыр айының аяғында Қытай Ұлттық мұнай компаниясы
Қазақстан мен Қытай арасындағы мұнай мен газ саласындағы ынтымақтастықтың
Сөйтіп, аталмыш құбыр құрылысы туралы жанданған екіжақты келіссөздер нәтиже
Аталмыш мәселе жөніндегі келіссөздер нақты нәтиже бере бастағанын 2004
2004 ж 22-ші қыркүйекті Қарағанды өңірінде Атасу-Алашаңқай магистарльды
Қазақстан мемлекеттік бюджетінің 40 пайызын мұнай экспортының түсімі қамтамасыз
Интерфакс агенттігінің ақпараты бойынша, 2005 жылдың 25-ші
Көмірсутек өоры бойынша әлемде алдыңғы қатарлы орындардың бірін иеленетін
Түркменстан үкіметінің қолдауымен 1992 жылы Қытай ұлттық мұнай
Жобаға қатысушы тараптар аталмыш газ құбырын 10 жыл ішінде
2000 жылдың маусым айындағы ҚХР Мемлекеттің кеңесі төрағасының орынбасары
Отын-энергетикалық саладағы ынтымақтастықты Қытай Өзбекстанмен де дамытуды көздеп отыр.
Қытайдың Тәжікстан мен Қырғызстан мемлекеттеріндегі энергетикалық мүддесі, осы мемлекеттердің
Тәжікістан Қырғызстан сияқты жоғары гидроэнергетикалық қорларға бай мемлекет
Жоғарыдағы пайыдаудан төмендегідей ой қорытуға болады:
Қытай мен Орталық Азия арасындағы экономикалық байланыстардың тереңдей түсуіне
ІІ ТАРАУ. ҚЫТАЙ МЕН ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЕЛДЕРІ АРАСЫНДАҒЫ
2.1 Қытай мен Қазақстан арасындағы энергетикалық ынтымақтастықтың дамуы
Қазақстан мен Қытай арасындағы дипломатиялық қатынастардың қаланған сәтінен, Қазақстан
1995 жылғы ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қытайға жасаған екінші
1997 жылғы 24-26 қыркүйек аралығында ҚХР Мемлекеттік Кеңесінің Премьері
Екі жақты келіссөздер барысында алғаш рет мемлекеттердің арасында мұнай
Әлемдік нарықта мұнай мен табиғи газ сияқты қорларға бағалардың
Қытай мен Қазақстан Республикасы арасындағы әр түрлі салаларда
ҚХР ШҰАР-ның экономикалық саясатындағы басты бағытты, есеп беру жылында,
Қытай, Орталық Азияның бес мемлекетімен достық байланыс орнатып, ҚХРдамудың
Екі ел арасында мұнай магистралін салу мәселесі де күрделі
2003 жылдың маусым айында Қытай үлттық мұнай-газ корпорациясының «ҚҰМК-Ақтөбемұнайгаз»
Қазақстан мен Қытай 2004 жылдың жазында екі елдің батыс
Аталмыш мәселе жөніндегі келіссөздер нақты нәтиже бере бастағанын 2004
Бұл келісімдердің негізгі мақсаты, Қазақстан мен Қытай Халық Республикасы
Жақсы жақтарын айтатын болсақ:
“Атасу-Алашанькоу” жобасы, Қазақстанға өзінің көмірсутегін экспорттауға мүмкіндік береді, бұл
Жоба Қазақстан мұнайын пайдаланушы және потенциалды пайдаланушылар арасында бақталастықты
Жобаның жағымсыз жағына келетін болсақ:
Жобаның қытай жұмыс күшін тартуы;
Қарапайым қазақстандықтар арасында жобаға негативті тұрғыда қарау, себепке бір
Жоба Қазақстанды Қытайға тәуелділігін туғызу мүмкін; (Қытай Қазақстан энергиялық
Құбырды пайдалануға енгізгенде, экологиялық мәселелер пайда болу мүмкін;
Мұнай құбыры сайғақ пен басқа да жануарлардың миграциясына
Бұл келісімнің Қазақстан Республикасы үшін жақсы жақтарынан жаман жақтары
Жалпы Қазақстан бойынша Қытайдың 20 ірі компаниясы және орта-ұсағы
Ақтобемұнайгаз – 85,32%
Маңғыстаумұнайгаз – 47%
ПетроҚазақстан – 67%
Қазгермұнай – 50%
Қаражанбасмұнай – 50%
Бозашы оперейтинг
Павлодар мұнай өңдеу зауыты – 58%
Шымкент мұнай өңдеу зауыты – 50%
Айдан мұнай – 100%
ҚуатАмлонМұнай
Торғай Петролиум
Сондай-ақ қытайдың 4 компаниясы қазіргі таңда мұнай бар жерлерде
Қытай енді мұнай мен газды қойып уран кеніштерін сатып
Мұнайға әлемдік бағалардың жоғары болуы, қарыз ресурстарының қолжетімдігі, тікелей
Ескертпе- ҚХР статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтерінен алынды
1-сурет- Қазақстан-Қытай «Атасу-Алашанькоу» мұнай газ құбыры желісі
«Атасу - Алашанькоу» мұнай құбыры қазақстандық инфра құрылымды дамытуға
2003 жылдың мамыр айының аяғында Қытай Ұлттық мұнай компаниясы
2004 жылы ШҰАА жалпы мұнай өндірісі бойынша 22,28 млн.
Шыңжаңның жылдық мұнай өнімін қайта өңдеу мүмкіншілігі 19,5 млн
«Қазақстан - Қытай» арасындағы тағы бір айтып кететін үлкен
Ескертпе- ҚХР статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтерінен алынды .
2-сурет – Қазақстанның 2010 жылға дейінгі мұнай өңдеу динамикасы
Бүгінгі күні Қазақстаннан мұнайды экспорттайтын Қытай – Қазақстан
Еліміздің газ тасымалдау желісі 10 мың шақырымнан асып, жалпы
Мұнай-газ өңдеудің жедел артуы мұнай-газ тасымалдайтын жаңа
2010 жылдың мамыр айында, Астанаға ресми сапарымен Қытай халық
Сондай-ақ бас қосу кезінде Бейнеу-Бозой-Шымкент газ желісі жобасы да
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қытай Халық Республикасының Төрағасы
«Түркiменстан – Өзбекстан – Қазақстан – Қытай» газ құбыры
Бiрiншi құбырдың газ өткiзу қабiлетi – жылына 40 миллиард
2012 жылдың сәуір айында, Пекин қаласында VI Ресей-Қытай-Қазақстан мұнай-газ
Қытай мен Орталық Азия арасындағы энергетикалық байланыстарды пайымдаудан келесі
ҚХР үшін Орталық Азиядағы ең негізгі энергетикалық әріптес –
2.2 Қытай мен Қырғызстан және Тәжікістан арасындағы
Қытай – Қырғызстан:
Казіргі таңда Қырғызстанның энергетикалық саясаты «Энергетика туралы» Қырғыз Республикасының
Энергетикалық стратегиясының басты мақсаты, өз энергетикалық базаның есебі
Отын Энергетикалық Комплексті (ОЭК) дамыту болып табылады.
Қырғызстанның энергетикалық секторындағы сыртқысаясат стратегиясы:
Электроэнергияны өндіру мен экспорттау үшін инвестицияларды энергетикалық секторына тарту.
Электроэнергия аймақтық экспорттық нарығында Қырғызстанның бәсекелесу қабілетін сақтап қалу
Орта және узақ мерзімді песпективаға байланысты мемлекеттің сыртқыэкономикалық артықшылардың
Қырғызстандағы электрлердің 80% гидроэлектрстанцияларымен, ал қалған бөлігі жылустанцияларымен қамтамазыс
Соғылған ГЭС-тердің ең ірісі – Тоқтыгүл ГЭС-і болып табылады.
Мемлекеттің көмір қорына келетін болсақ, бұл сала Қырғызстанның Оңтүстік
Электроэнергетикалық жүйенің өндірілу базасы 3680 мВт қуаттылыққа тең 17
Қырғызстан Республикасында әлі де мұнай мен газдың өнеркәсіптік
Қырғызстанның басты энергетикалық қоры гидроэлектроэнергия болып табылатыны бәріне анық.
Қырғызстанның гидроэнергетикалық потенциалын барлау, 142 млрд. кВт. с. құрайды.
Қытай инветорларының қызығушылығын ең алдымен Қырғызстанның гидроқорлары тудыруда, әсіресе
Қытай мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қатынастардың оратылуынан бастап, 1992
Қытайдың Қырғызстанға байланысты саясаты сыпайы және сақ. Қытай Қырғызстанмен
2008 жылы қыркүйек айында, Қырғызстан мемлекеті мен Қытай Халық
2011 жылы Қытайдың «Синогидро» компаниясы Қырғызстандағы Суусамыр мен Коко-Мерен
«Синогидро» бес ең көлемді әлемдік корпорацияларының ішіне кіреді. Қазіргі
Қытай Қырғыз жерінде ең алдымен су қорына қызығады. Қытай
Атамбаевтың ойынша, Қырғызстанның гидроэнергетика саласындағы потенциалы керемет, және қаріргі
Қазіргі кезде Қырғызстан мен Қытай арасында оңтүстікте «Датка»
Осындай жобаларға қарамастан, Қытайдың Қырғызстандағы гидроэнергетикалық саласындағы жобалық белсенділігі
Қытай Қырғызстан территориясында көлемді жобаларға қатысуға әлі дайын еместігін
2011 жылдың 5-ші қыркүегінде Қырғыз Республикасының Премьер-Министрі Алмазбек Атамбаев
Қытай – Тәжікістан:
Энергетикалық саладағы мемлекеттік саясатының негізгі мақсаттары:
Мемлекеттің тәуелсіздігін қамтамасыз ете алатын, ұлттық энергетикалық жүйе қалыптастыру;
Гидроэнергетиканы мемлекеттің негізгі экспорт салалардың бірі етіп, мемлекеттік
Тәжікстанның энергетикалық стратегиясының мақсаттары:
Мемлекеттің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
Мемлекеттегі энергетикалық қорлар мен өнімдердегі көтеріліп келе жатқан қажеттіліктерді
Қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету, сонымен қатар энергетика саласындағы
Энергетика саласының нарықтық қатынастарға жүйелеп өту үшін қажетті
Жаңа технологияларды енгізу негізінде отын-энергетикалық комплексінің жұмысының ықпалдығын көтеру;
Тәжікстанның энергетикалық секторындағы сыртқысаяси стратегиясы:
Жақындағы Азияттық аймақтағы мемлекеттер мен Орталық Азия аймағындағы электроэнергияның
Энергетика саласын дамыту мен салаға шетелдік инвестицияларды тарту үшін
XXI ғасырдың бірінші он жылдықтың ортасына шейін Қытайдың Тәжікстанмен
Қытаймен шекаралық-террирориялық мәселелерін шешетін келісімге отырған аймақтағы соңғы мемекет
Осындай қытай-тәжік қатынастардың дамуымен қатар, Қытай Тәжікстанның әртүрлі салаларына
Қытай Халық Республикасы мен Тәжікстан Республикасы арасындағы дипломатиялық қатытастар
Сурет.1. Тәжікстан Республикасының энергоқорларының жылдық құрылымы, 2010. Тәжікістан өнеркәсібінің
Қытай Тәжікстан жерінде 220 мвт Нурабадтық ГЭС соғуды жоспарлауда.
Гидроэнергетикалық ынтымақтастықтан басқа, Тәжікстан мен Қытай арасында сонымен қатар
2006 жылдан бастап Тәжікстанның энергетикалық, транспорттық-коммуникациялық жобалардың басты инвесторы
2008 ж Алматы 13 тамызда Сангвор су электр
2009 жылдың 4-ші маусымында екі жақ арасында келіссөз нәтижесінде,
2010 жылы екі жақ 118 км-ге шейін созылатын және
Қытай мен Тәжікстан арасындағы Нуробад-1 Гидроэлектростанциясын салу жобасы жүзеге
2007 жылдың 15-21 қаңтар аралығында, Тәжікстан Президенті Э. Рахмон
Қытай бұл жобадан Өзбекістан үшін бас тарттық десек те
2010 жылдың 17 маусымында Тәжікістан Президенті Э. Рахмон Қытайдың
№ Тәжікстан Республикасындағы ГЭС-тер тізімі Белгіленген қуат,
МВт.
1. Нурекская ГЭС 3000,0
2. Байпазинская ГЭС 600,0
3. Кайраккумская ГЭС 126,0
4. Каскад Вахшских ГЭС 285,05
Оның ішінде:
4.1. Бас ГЭС 240,0
4.2. Перепадная ГЭС 29,95
4.3. ОрталықГЭС 15,1
5. Каскад Варзобских ГЭС 25,43
6. Памирская ГЭС-1 28
7. Хорогская ГЭС 8,7
Кесте.1. Тәжікстан Республикасының Гидро Электр Станцияларының тізімі
Қазір біз XXI ғасырда көне Жібек жолының қайта
Екі мемелекет арасындағы негізгі құжат 2007 жылы 15 қаңтарда,
Қытайдың Тәжікстан мен Қырғызстандағы энергетикалық саясатын қарастырып, келесі ой
Қытай Орталық Азияда орналасқан Қырғызстан мен Тәжікстанды ең алдымен
Тәжікстанда электроэнергияның жетіспеушілігінің орын толтыратын, айтарлықтай мұнай және газ
Қытай инветорларының қызығушылығын ең алдымен Қырғызстанның гидроқорлары тудыруда, әсіресе
2.3 Қытай мен Өзбекстан және Түркменістан арасындағы энергетикалық
Қытай-Өзбекстан:
Өзбекстан өз-өзінің энергетикалық қажеттіліктерін толық қамтамасыз ете алатын мемлекеттердің
Өзбекстанның энергетикалық стратегиясының мақсаттары:
Мемлекеттің энергетикалық тәуелсіздігін сақтау мен белсендету;
Электрлік қуаттылықтың тұрақты өндірілуін қамтамасыз ету,
тұтынушылардың электрлік және жылу энергиясын қанағаттандыру;
Қоршаған ортаға энергоөндірілістен шығатын зақымдарды азайту;
Жаңа техникаға ауысу және электрлік станциялар мен желілерді қайта
Энеогетикалық қорларды пайдалану ықпалдығын күшейту, энергосақтаушы шараларды жүзеге
Энергетикалық секторының қаржыландыруды бір қалыпта сақтау;
Энергетикалық нарықтың жетілген субъектілерді құру;
Мемлекеттік энергетикалық саласына шетелдік инвестицияларды тарту.
1992 жылдың 2-ші қаңтарында Қытай Өзбекстанмен дипломатиялық қатынас орнатты.
Өзбекстанның мұнайгаз саласы, Қазақстан мен Түрменстанмен салыстырғанда аса маңызды
МАГАТЭ-нің ақпараты бойынша, Өзбекстан уран қоры бойынша әлемде жетінші
Қытай-өзбек қатынастары көбінесе Пекиннның энергетикалық және қауіпсіздік уәжісімен анықталады.
2005 жылдың мамыр айында Өзбекмұнайгаз бен Қытайдың халық мұнай
Периальдағы көмірсутекті барлау туралы халықаралық консорциумда, Қытайдың Өзбек
2007 жылдың сәуір айында, Өзбекстан мен Қытайдың ұлттық мұнай
2008 жылдың шілде айында CNPC мен Өзбектің Андижанмұнай компаниялары
Өзбекстан мен Қытай «Орталық Азия – Өзбекстан» газ құбырының
Сонымен қатар Қытай Өзбекстанның электроэнергия саласының дамуына да инвестиция
2010 жылы шілде айында, Қытай мен Өзбекстан 2011 жылдың
Қытайдың ұлттық мұнай-газ компаниясы Өзбекстанның шығысы мен батысындағы және
2011 жылы «Өзтрансгаз» бен қытайдың PetroChina International Company Limited
2011 жылы Өзбекстан мен Қытай арасындағы газ құбырының 3-ші
2012 жылы, Өзбекстан Қытайға Түркменстан-Өзбекстан-Қазақстан-Қытай газ құбыры арқылы 4
Қытайдың мұнай мен газды барлау және өңдеу ұлттық корпорацияс
Қытайдың Өзбекстанға инвестициялық құйылымдар, әсіресе мұнай мен газ салаларында
Қытай-Түркменстан:
Түркменстан мен Қытай арасындағы дипломатиялық қатынастар Кеңес Одағы ыдырағаннан
Түркменстан Президентінің ғылыми-негізгі еңбегінде – «Түркментанның халық
Қытайдың Түркменстандағы негізгі мүддесі газ қоры болып табылады, өйткені
Түркменстанның энергетикалық стратегиясының мақсаттары:
2020 жыл ішінде Түркменстанның толық энергетикалық қажеттіліктерін қамтамасыз ету;
Экпорт көлемін көтеру.
2007 жылдың шілде айында Қытайдың ұлттық компаниясы (CNPC) Түркменстанмен
Жоба үш қосымшадан тұрады. Біріншісі: бұл Қытай шекарасынан тыс
Сонау 1992 жылы, CNPC компаниясы Exxon және Mitsubishi-мен Түркменстан-Қытай-Жапония
2006 жылдың сәуір айында Қытай мен Түркменстан үкіметтері Түркменстаннан
Орталық Азиядағы ең көлемді жобалардың біріне – Түркменстаннан Өзбекстан
Түркменстан Қытайға «Түркменстан-Өзбекстан-Қазақстан-Қытай» газ құбыры арқылы газын экспорттау
2009 жылдың 15 желтоқсанында пайдалануға берілген Түркменстан-Өзбекстан-Қазақстан-Қытай газ құбыры
Түркменстан мен Қытай газ құбырының қорлық базасы –газ болады.
Бұл жобаның іске асуы, тек Қытайдың ғана емес, сонымен
Қытайға баратын газ құбыры, барлық Орталық Азия мемлекеттеріне, ал
2009 жылы желтоқсан айында Ашхабадта екі жаңа газ құбыры
Энергия қытайлықтар үшін өте маңызды мәселе. Қытайдың дамуы мұнай,
Қазір Орталық Азияның табиғи ресурстарына көп үміт арттырылуда. Түрменстан
Әлем қазір Орталық Азия газ бен мұнайды қандай мөлшерде
2009-шы жылдан бастап Түркменстан Қытайға жылына 30 миллиард текше
Түркменстан осыған дейін газының көп бөлігін Ресейге беріп келген.
Құбыр жолы жөнделгенімен, Ресейге газ жөнелту қайта жалғаспады. Бұл
2010 жылы Қытай Түркменстаннан 42,4 млрд метр куб газ
Бүгінгі күні Түркменстанның мұнайгаз саласында бірнеше жобаларды іске асырып,
2012 жылдың сәуір айнда, Қытай Халық Репспубликасына ресми сапары
Түркменстан мен Қытай арасындағы газ құбырынан бөлек, қытайлық PetroChina
Бейжіңге сапармен келген Ауғанстан президенті Хамид Карзай (оң жақта)
газ кенішін дамытуға қатыспақшы. Таяуда Ауғанстан президенті Хамид Карзайдың
2011 жылдың сәуір айнда Ашхабад қаласында жаңа келісімге қол
Сол жылдың 11-ші қазанына қарай, Ұлыбританияның Gaffney, Cline &
Осыған орай Қытай түркмендік газдың ең негізгң тұтынушы болды.
Демек, жоғарыдағы пайымдаудан төмендегідей ой қорытуға болады:
Пекиннің ең негізгі экономикалық жобасының мақсаты Түркменстан газына
ҚОРЫТЫНДЫ
Қытайдағы мұнай қауіпсіздігіне синоним болып табылатын энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз
Қазіргі таңда Қытайдың үлесіне әлемдегі мұнай тұтынудың жылдық өсімінің
Қытай мен Орталық Азия мемлекеттері арасындағы энергетикалық қатынастрадың дамуы
Қытай мен Орталық Азия арасындағы экономикалық байланыстардың сапалы деңгейге
Қытай өзінің экономикалық мүдделерін алға жылжытып, Орталық Азияның энергия
Қытайдың Орталық Азиядағы негізгі мүддесі ол осы аймақта орналасқан
Энергетикалық көзқарастан келетін болсақ, Қытай өзінің энергетикалық мүдделерін ықпалды
90-шы жылдардың бірінші жартысында ҚХР-ның Орталық Азияға деген қызығушылығы
Қытай мен Орталық Азия арасындағы экономикалық байланыстардың тереңдей түсуіне
Қытай өзінің ядролық мүмкіндігін де күшейтуді қарастырып келеді. Бұл
ҚХР үшін Орталық Азиядағы ең негізгі энергетикалық әріптес –
Қытай Орталық Азияда орналасқан Қырғызстан мен Тәжікстанды ең алдымен
Тәжікстанда электроэнергияның жетіспеушілігінің орын толтыратын, айтарлықтай мұнай және газ
Қытай инветорларының қызығушылығын ең алдымен Қырғызстанның гидроқорлары тудыруда, әсіресе
Пекиннің ең негізгі экономикалық жобасының мақсаты Түркменстан газына
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Нефть на Диком Западе Китая // Нефть и капитал
www.oilcapital.ru/news_print.asp?IDR=1&IDNEWS=32465.
Қ.Тоқаев. Беласу. Алматы, 2003 .
Тургунбоев Ш. «Перспективы присутствия Китая в Центральной Азии» //
Н.Ә.Назарбаев. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
Н.Ә.Назарбаев.Ғасырлар тоғысында. Алматы 1996 .
Н.Ә.Назарбаев. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003 .
Мұқаметханұлы Н. ХХ ғасырдағы Қытайдың тарихи үрдісіндегі қазақстардың әлеуметтік
Мұқаметқанұлы Н. XVIII-XX ғасырлардағы қазақ-қытай байланыстары. Алматы, 1996 ж.,
Сапанов, С. Ж - Қытай Халық республикасының сыртқы саясатындағы
Е.Примаков. Ближний Восток на сцене и за кулисами. М.,
Сакснов М. Королевство нефтяных скважин. M.; 2004.
Брутенц К.Н. Тридцать лет на Старой площади. Мемуары. -
Ергин Д. Добыча. Всемирная история борьбы за нефть., деньги
А.Д.Воскресенский. Восток/Запад. Региональные подсистемы и региональные проблемы международных отношений.
У.Т.Касенов. Безопасность Центральной Азии: глобальные, региональные и национальные проблемы.-Алматы:
Сыроежкин К.Л. Взаимоотношения Китая с государствами Центральной Азии //
М.Т.Лаумулин. Центральная Азия в зарубежной политологии и мировой геополитике.
Ж.О.Ибрашев, К.Е.Баизакова, .Ф.Т.Кукеева. США и страны Центральной Азии: реалии
К.И. Байзакова. История международных отношений в новейшее время
1918–2005. часть II. Алматы. 2006.
Лю Цин Цай. Современная внешняя политика Китая и кит-рос.
Чжен Кун Фу. Геополитика Казахстана: между прошлым и будущим.
Херберг М., Фергюсон Д. Энергетическая безопасность в Азии //
Wall Street Journal. - 22 марта 2004 года. На
sib.vvsu.ru/ departments/ worldeconomy/NewsWE/1.htm.
Andrews-Speed Ph., Xuanli Liao, Dannreuther R. The Strategic Implications
of China's Energy Needs. Adeplhi Paper 346. - Oxford,
University Press, 2002. - 116 p.
The Peoples's Liberation Army and China in Transition. Ed.
Потапов М. О перспективах развития экономики Восточной Азии (заметки
Лю Цинцай. Современная внешняя политика Китая и китайско-российские
отношения // Проблемы Дальнего Востока. - 2004. - №5.
Арин О. Интеграция регионального и глобального сотрудничества в области
Лузянин С. Новые контуры восточно-азиатской безопасности // НГ «Дипкурьер».
Tang Sniping, Cao Xiaoyang. The False Triangle: China, the
Синьхуа агенттігі 16.06.2004. www.xіnhuanet.com .
Яковлев А. Россия и Китай в строительстве нового мирового
Лю Цзайцы Внешняя политика КНР. // Мировая экономика и
Михеев В. Внешняя политика Китая при новом руководстве. //
Болятко А. Обеспечение национальной безопасности Китая // Проблемы Дальнего
Нефть на Диком Западе Китая // Нефть и капитал
www.oilcapital.ru/news_print.asp?IDR=1&IDNEWS=32465.
Алиев Р.Ш.-А. Безопасность в Вотсочной Азии: подходы США, КНР
Восходящий Китай: стратегия безопасности КНР и место России во
Богатуров А. Д. Современные теории стабильности и международные отношения
Пермяков Д. Двойная задача китайской оборонки // Материал на
сайте журнала «Красная звезда» // http://www.redstar.ru/2003/01/31_01/
3_05. html.
В.М.Кулагин. «Международная безопасность» Москва 2006. с.165
Бергер Я. Об энергетической стратегии Китая // Проблемы Дальнего
Милов В. На исходе нефтяной эры // Россия в
74. Милов В. На исходе нефтяной эры // Россия
Из выступления Алана Гринспена в Конгрессе США в сентябре
76. Материал на веб-сайте http://www.azerizv.az/ article.php?id=388&mo =1&y r=2004
Дашевский С. Материал на веб-сайте журнала «Нефть и капитал»
Ашимбаева М.С.«Политика КНР на современном этапе: реалии и перспективы»:
Сыроежкин К. Россия - США- Китай и Центральная Азия
Центральной Азии и интересы внешних сил. - М., 2004.
Сыроежкин К.Л. Мифы и реальность этнического сепаратизма в Китае
безопасность Центральной Азии. -Алматы: Дайк-Пресс, 2003. - С. 706-718.
Сюеву Гу. Китай и США // Internationale Politik (рус.
№2.-С. 12-25.
Ашимбаева М.С.«Политика КНР на современном этапе: реалии и перспективы»:
Солодовник С. Китай в Евразии // Время. - 2002.
Сумбатян Ю. Китай стремится в высшую лигу // Материал
«Независимое военное обозрение» // http://nvo.ng.ru/printed/forces/2000-
09-29/3_liga.html.
Китайский информационный Интернет-центр. По материалам агентства Синьхуа.- 24.02.07.
По материалам официального веб-сайта CNPC www.cnpc.com.cn.
Новости на Китайско-Русском портале от 08.01.2004. - 14:14 //
М.С.Ашимбаева, А.Ж. Шоманова. Страны и регионы мира в современных
Чжунго Жибао. 13.07.2006
Аналитик. 5/2004. 6 бет.
http://www.energypolicy.ru/files/east_pipelines.doc.
http://www.chinafinance.ru/main/news/news_knr?year=2004&month=3&day=30&id=756&PHPSESSID=bc34e8d69b0e5c16b6323236f 16bc4a7.
Материал на веб-сайте Российского Информационного Агентства Топливно-Энергетического Комплекса http://www.riatec.ru/print.php?id=6187.
на веб-сайте http://www.mircriina.ru/modules/news/ article.php?storyid=344.
Шмигелов М. Три горизонта Азии // Internationale Politik (рус.
2003. -№1.- С. 65-76.
Нырова Н. Китайские компании приграничной торговли и их место
международной преступной деятельности // Проблемы Дальнего Востока.
-2004.-№1.-С. 87-114.
Целищев И. Восточная Азия: интеграция? // Мировая экономика и
международные отношения. - 2003. - №7. - С. 43-51.
О. Резникова. Центральная Азия и Азиатско-тихоокеанский регион.// Мировая экономика
Дипломатия жаршысы. № 4. 1999. 51 бет.
Центральная Азия и Кавказ. № 3 (15) 2001. 39
В.Бабак. Астана в треугольнике Москва-Вашингтон-Пекин.//ЦА и Кавказ. №1(7) 2000.
И.Галаджий. Внутренний рынок Китая становится все более привлекательным для
http://www.khabar.kz Жеті күн.23 мамыр 2004 жыл.
С.Абдулпаттаев. Қазақстан-Қытай қарым-қатынастары.//Ақиқат. - 2004.- № 8.
http://kz.chіneseembassy.org/rus/xwdt/t160393.htm
http://www.khabar.kz Жеті күн.23 мамыр 2004 жыл.
Синьхуа агенттігі 2 қыркүйек 2004.
Жас Алаш. 2 қазан 2004.
http://www.chіna.polpred.ru/2002/53.htm
Хамраев Ф. Политика Китая в Центральной Азии // Analytic.
-С. 12-14.
Егемен Қазақстан. 10 наурыз 2007.
Ху Цзиньтао. Развивать отношения дружбы и сотрудничества с
Узбекистаном // Жэньмиь жибао. - 15.06.2004.
ИТАР-ТАСС. 23 сентября 2007.
Абдыкайева А. Шанхайская Организация Сотрудничества как фактор
стабильности в Центральной Азии // Казахстан в системе международных
Сыроежкин К.Л. «Проблемы современного Китая и безопасность в Центральной
Қаражанова Жанар «Қазақстан-Қытай қарым-қатынастарындағы Қытайдың «Батыс аймақтарды игеру» стратегиясының
Джусупов Бахыт «Политика Китая в Центральной Азии» //http://www.easttime.ru/
ҚОСЫМША
Қазақстан Республика Үкіметі мен Қытай Халық Республика Үкіметі арасындағы
(Пекин, 2004 ж 17 мамыр)
(Протоколмен 2004 ж 8 қыркүйектен енгізілген өзгерістермен)
Қазақстан Республика Үкіметі мен Қытай Халық Республика Үкіметі арасындағы
Екі мемлекет арасындағы достық қарым-қатынасты күшейту;
Екі жақ арасында мұнай мен газ саласын ынталандыру;
Осындай мақсаттарды жүзеге асыру үшін екі жақ келесі ыңғайлы
Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Респубилкасының мұнай және газ
Бұл салада екі мемлекет ынтымақтастығын кейін дамытуға географиялық
Мұнай мен газ саласы - екі жақа бірдей
Келісім 14 баптан тұрып, соңында қолмен бекітілген. Келісімнің баптарын
Келісімнің 1-ші бабында Қазақстан Республикасы мен ҚХР-сы мұнай мен
Келісімнің 2-ші бабында Екі жақ өз мемлекеттерінің ортақ
Келісімнің 3-ші бабына сәйкес Екі жақ мұнай
Келісімнің 4-ші бабында Екі жақ Ұлттық компания «ҚазМұнайГаз» және
Мұнай құбырдың қаржыландырылуы, жобалауы, салынуы мен пайдалануы
Екі жақ жоба инвесторларына, мердігерлік пен жоба ұйымдарына жалпы
Табиғи монополия саласын бақылайтын және реттеумен айналысатын өкілетті бекітілген
Көрсетілген баптың 4-ші принципі «2004 ж 17 мамырындағы Қазақстан
Атасу-Алашанькоу мұнай құбыры мемлекетаралық мұнай тасымалдау жүйесі болып табылады.
Екі жақ «Ұлттық компания «ҚазМұнайГаз» және Қытай Ұлттық Мұнай-газ
Екі жақ, қажет болған кезде, Атасу-Алашанькоу мұнай құбыр салыну
Келісімнің 6-шы бабында Осы келісімнің жүзеге асуына жауапты екі
Келісімнің 7-ші бабына байланысты Қазақстан Республиканың Үкіметі ұлттық заңына
Қазақстан Республикасының өкілетті органы бекітілген ұлттық заң тәртібінде келесіге
Қытай Халық Республикасына транспортталатын, транзиттікті қоса, экспорттық мұнай квотасыға
Қазақстан Республикасында Атасу-Алашанькоу мұнай құбыры мен магистралды мұнай құбыр
Келісімнің 8-ші бабында Қытай Халық Республика Үкіметі келесіге кепіл
Қытай Қытай Ұлттық Мұнайгаз Корпорациясы мен оның Қытай
Атасу-Алашанькоу мұнай құбырын пайдалану мерзіміне шейін, Алашанькоу пунктінен ары
Келісімнің 9-шы бабына сәйкес Қазақстан Қытай Халық Республикасының Атасу-Алашанькоу
Келісімнің 10-шы бабында Екі мемлекет мұнай мен газ
Келісімнің 11-ші бабына сәйкес Екі жақ Қазақстан Республикасының
Келісімнің 12 бабында Екі жақ Осы келісімнің ажырамас бөлігі
Келісімнің 13 бабына Осы келісімге байланысты пайда болған таластарды
Келісімнің 14-ші бабына сәйкес Келісімнің қол қойған кезден
Келісім Пекин қаласында 2004 ж 17 мамыр айында жасалған.
Бұл келісімнің сәтті түрде орындалуын біз қосымша «Қазақстан Республика
Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Респубилкасы негізгі Қазақстан Республика
Келісім 17 баптан тұрады. Келісімнің баптарын жеке қарастырсақ:
Келісімнің 1-ші бабында Келісімде пайдаланатын анықтамаларды түсіндіреді. Ондай анықтамалар
«Магистралды мұнай құбыры»- Қазақстан Респубилка территориясында орналасқан тазалағыш
«Мұнай»- шикі мұнай, газды конденсат пен табиғи газ,
«Метология мен техникалық реттеу органдары»-Қазақстан Республикасында бұл – Қазақстан
«Мұнай жіберу пункті» - Магистралды мұнай құбырынан, Қазақстан мен
«Мұнайды тасымалдау» - магистралды мұнай құбыры арқылы мұнайды қабылдау,
«Тариф»- магистралды мұнай құбыры арқылы, мұнайды тасымалдау қызметтерінің ақылы
«Өкілетті ұйым»- «Қазақстан-Қытай Мұнай құбыры» шектеулі жауапкершілікпен серіктестік;
«Өндіру»- магистралды құбырдың ықпалды, үздіксіз және тұрақты жұмыс
Келісімнің 2-ші бабында Екі жақ магистралды мұнай құбырын
Келісімнің 3-ші бабында Екі жақ Атасудан бастап Алашанькауға
Келісімнің 4-ші бабында магистралды мұнай құбыр объектілерін қабылдаудағы
Келісімнің 5-ші бабыда Жақтардың өкілетті органдарымен магистралды
Келісімнің 6-шы бабында Мұнай өткізетін пункт, Алашанькоу есеп станциясының
Келісімнің 7-ші бабын 5 тармаққа бөлген:
Техникалық біркелкілікті қамтамасыз еті үшін, Жақтар сертификаттау, метрология және
Осы бабтың 1-ші бөлігін іске келтіру үшін, Жақтар
Жақтардың метрологтар мен техникалық реттеуші органдарының келісілген мерзімде, Алашанькоу
Қытай Халық Республикасының сәйкес органдары арнайы тексерулерді Қазақстан Респубилкасының
Өткізу пунктінде мұнайдың сандық есебі мен сапасын анықтау мақсатында,
Келісімнің 8-ші бабында Қытай Халық Республикасының заңына сәйкес,
Келісімнің 9-шы бабында Осы келісімнің 8-ші бабын іске асыру
Келісімнің 10-шы бабында Қазақстан мен Қытай шекарасы арқылы өтетін
Келісімнің 11-ші бабына сәйкес Табиғи монополия саласында шараларды
Келісімнің 12-ші бабы: Осы келісімнің іске асуына жауапты Екі
Келісімді жүзеге асыру үшін, міндетті түрде жауапты тұлғаларды немесе
Келісімнің 13-ші бабында Магистралды мұнай құбыр объектілері және оның
Егерде ол тек мемлекеттік мүддені қорғау мақсатында жасалса;
Дискриминациясыз;
Сенімді тиісті құқықтық тәртіпті сақтаған кезде;
Тез арада компенсация төленген кездегі жағдайлар жазылған кезде;
Келісімнің 14-ші бабында Екі Жақ бірге келісіп қана, Осы
Келісімнің 15-ші бабы 2 -ге бөлінген:
Осы Келісімнің жағдайы Екі жақтың басқа мұнай тасымалдау саласындағы
Осы Келісім, басқа Екі жақ арасында мұнай тасымалдау
Келісімнің 16-ші бабында Осы келісімге байланысты пайда болған таластарды
Келісімнің 17-ші бабында Келісім күшіне ену үшін қажетті,
Егерде екі жақтын біреуі екінші жаққа келісімді тоқтатқысы келетіні
Келісім Астана қаласында 2007 ж 18 тамыз айында жасалған.
СОГЛАШЕНИЕ
между Правительством Республики Казахстан и
Правительством Китайской Народной Республики
о сотрудничестве в области мирного использования
атомной энергии
Правительство Республики Казахстан и Правительство Китайской Народной Республики (далее
руководствуясь Договором о добрососедстве, дружбе и сотрудничестве между Республикой
с удовлетворением отмечая плодотворные итоги экономического и научно-технического сотрудничества
признавая, что обе страны являются членами Международного агентства по
стремясь к дальнейшему развитию и расширению взаимовыгодных экономических, научных
подчеркивая важность сотрудничества между двумя странами в области мирного
принимая во внимание, что Республика Казахстан является государством-участником Договора,
согласились о нижеследующем:
Статья 1
Определения
Для целей настоящего Соглашения:
a) "Оборудование" означает любое оборудование, определенное в документе МАГАТЭ
b) "Ядерный материал" означает любой исходный материал или любой
c) "Специальный неядерный материал" означает любой неядерный материал для
d) "Лицо" означает любое физическое или юридическое лицо, учрежденное
e) "Технология" означает технические данные, определенные Стороной-поставщиком до передачи
Статья 2
Принципы сотрудничества
На основе взаимного уважения суверенитета, невмешательства во внутренние дела
Статья 3
Области сотрудничества
В рамках настоящего Соглашения области сотрудничества между Сторонами в
а) исследования и разработки;
b) здравоохранение, ядерную безопасность, противоаварийное планирование и охрану окружающей
c) сельское хозяйство, промышленность, медицину и производство электроэнергии;
d) разведку и разработку урановых ресурсов;
e) безопасность и регулирование атомной энергетики;
f) переработку урановых концентратов, изготовление ядерного топлива и его
g) другие области, которые могут быть взаимно согласованы.
Статья 4
Формы сотрудничества
Сотрудничество, предусмотренное статьей 3 настоящего Соглашения, может быть реализовано
a) обмен научно-технологической информацией (включая предоставление технологий, чертежей и
b) передача патентов или других имущественных прав на интеллектуальную
c) передача ядерных материалов, специальных неядерных материалов, оборудования и
d) совместные научно-исследовательские проекты по применению ядерных технологий;
e) совместные производственные проекты в области атомной энергетики;
f) обмен и обучение научно-технического персонала между лицами Сторон;
g) сотрудничество в промышленной сфере между лицами Сторон;
h) другие формы сотрудничества по согласованию Сторон.
Статья 5
Компетентные органы
1. Сотрудничество в рамках настоящего Соглашения осуществляется через компетентные
2. Детали, содержание, положения и условия сотрудничества должны определяться
Статья 6
Конфиденциальность
1. Стороны гарантируют, что без письменного согласия другой Стороны,
2. Стороны принимают необходимые меры, предусмотренные национальными законодательствами их
3. В рамках реализации настоящего Соглашения не предусматривается обмен
Статья 7
Интеллектуальная собственность
Стороны и их компетентные органы должны, в соответствии с
Статья 8
Мирное использование
1. Сотрудничество в соответствии с настоящим Соглашением, должно осуществляться
2. Стороны обеспечивают выполнение пункта 1 настоящей статьи посредством
3. Стороны уведомляют МАГАТЭ о любом ядерном материале, специальном
4. Ядерный материал, специальный неядерный материал, оборудование и технология,
Статья 9
Право на прекращение сотрудничества
Стороны прилагают все усилия, чтобы избегать действий, которые могут
Статья 10
Физическая защита
1. Стороны в рамках своих полномочий предпринимают соответствующие меры
2. Стороны назначают компетентные органы по физической защите и
Статья 11
Дополнительные обязательства
1. Стороны должны консультироваться друг с другом по международным
2. Стороны проводят консультации, касающиеся деятельности в рамках настоящего
3. Стороны прилагают все усилия к тому, чтобы способствовать
4. Ни одна из Сторон не должна использовать какие-либо
Статья 12
Урегулирование споров
Любой спор, возникающий в результате толкования или исполнения настоящего
Статья 13
Вступление в силу, поправки и прекращение действия
1. Настоящее Соглашение вступает в силу со дня получения
2. Настоящее Соглашение заключается на тридцать лет. В случае,
3. В случае прекращения действия настоящего Соглашения, его положения
4. В случае прекращения действия настоящего Соглашения, обязательства Сторон
5. По взаимному согласию Сторон в настоящее Соглашение могут
В удостоверение чего, нижеподписавшиеся, уполномоченные должным образом Правительствами их
Совершено в городе Астане 10 июня 2010 года в
За Правительство
Республики Казахстан
2
Қытай Халық Республикасы мен Сауд Арабиясы арасындағы байланыстар
Қазақстан Республикасының сыртқы саяси доктринасыныңкөпвекторлылығының тұжырымдамалық негізін айқындау
Қытайдың энергетикалық сыртқы саясаты
Жетекші Араб мемлекеттерінің саяси ұстанымдары
Ресей Федерациясы мен Орталық Азия мемлекеттерінің өзара қарым - қатынастарындағы аймақтық қауіпсіздік мәселесі
Азия-тынық мұхиты аймағындағы қауіпсіздік мәселесі
Қытайдың АТА-дағы сыртқы саясат стратегиясы
Орталық азия аймағындағы қытайдың экономикалық ұстанымдары
Орталық Азия мемлекеттері НАТО-ның қызығушылығын арттыруына байланысты мәселелердімен ашып көрсету, оны әскери-саяси тұрғыдан танып білу
Энергетикалық өзара қатынастар аясындағы Қытай мен Қазақстан