Дарынды балаларды оқытатын мұғалім
Жоспар
КІРІСПЕ ...............................2
I. Дарындылықтың педагогиқалық-психологиялық негіздері
1.1 Дарындылықтың теориялық зерттеу жайы…...........17
1.2 Дарынды оқушыны дамытудағы танымдық қызығуды белсендіру ерекшеліктері.....................27
II.Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі мұғалімдердің кәсіптік дайындығы………………......................31
2.1 Дарынды балаларды оқытатын мұғалім…………………...............42
2.2 Мұғалімдердің ғылыми-зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру жолдары…………………………………………………………………………..53
2.3 Жүргізілген іс-тәжірибелік жұмыстардың нәтижесі…..……..........62
Қорытынды……………………………………………………...........72
Қолданылған әдебиет тізімі……………………………..........75
К І Р І С П Е
Өзектілігі: Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және
Қазақстанның орта білім жүйесінің алдында бүкіл адамзат құндылық тұғырнамасында
Н.Ә.Назарбаевтың – “Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал
Кез келген елдің жоғары дамуы олардағы өсіп келе жатқан
Қай мемлекеттің де негізгі тірегі – білімді де білікті,
Осы мәселелерді көп ғалымдар зерттеген, олар: ағылшын
Ресей психологтары: Л.С.Выгодский, Б.Т.Ананьев, Н.С.Лейтес, В.М.Теплов, М.Матюшкин, С.Рубинштейн, В.Э.
Сол сияқты өзіміздің Қазақстан жерінде туып, өскен қазақтың жантанушы,
Психология жеке ғылым болып дами бастағаннан бастап дарынды балаларды
Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі даму дәрежесіне
Дарынды балаға өзінің қабілетін еркін танытуға мүмкіндік беретін, өзінің
Мұғалімнің кәсіби шеберлігі, білімділігі деңгейі, шығармашылығы туралы Ы.Алтынсарин, Ж.
Әр оқушының жеке тұлға екені ғылыми еңбектерде жан-жақты зерттелгенімен,
Жаңа қоғам мұғалімі үшін өзінің шығармашылық жұмысына ұқыптылықпен қарау
Ахмет Байтұрсынов ағамыз кезінде «Жақсы мұғалім мектепке жан кіргізеді»
Сондықтан, оқушының рухани өсуіне жағдай туғыза алатын, жаңалықтарды қабылдауға
Осыған орай, нәтижеге бағытталған дарынды балаларға білім берудің жаңа
Тақырыбы: «Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі мұғалімдердің кәсіптік дайындығы»
Зерттеу мақсаты: Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі кәсіптік дайындығының ерекшелігін,
Зерттеу міндеттері:
1. Дарынды балалар туралы ғылыми – теориялық әдебиеттермен танысу,
2.Диагностикалау негізінде дарынды балалардың типтерін анықтау.
3.Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі мұғалімнің кәсіптік деңгейін белгілеу.
Зерттеу объектісі: Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі мұғалімдердің кәсіптік
Зерттеу пән: Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі мұғалімдердің кәсіптік
Ғылыми болжам: Егер, ұстаз баланың резустарын анықтай білсе, онда
Зерттеу әдістері: Ғылыми әдебиеттерді саралау, байқау, тест тағы басқалары.
I. Дарындылықтың педагогикалық-психологиялық негіздері
Республика президенті Назарбаев Н.А. 27.05. 1996 жылғы жарлығында
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2004 жылғы
Фестивальға қатысу үшін республиканың барлық аймақтарынан барлығы 108, оның
Дарынды балалармен жұмыстың мақсаты иновациялық озық тәжірибесін тарату, дарынды
Тапсырыс берілген жұмыстардың тақырыптары қабілетті және дарынды оқушылардың оқу
Ұсынымдық нысандары жағынан жобалар алуан түрлі: дәстүрлі баяндамалар, жобаларды
Фестивальға қатысушылар санының жыл сайын өсе түсуі мұғалімдердің бағдарламарды,
Фестиваль жұмысы үш секция бойынша жүргізілді. «Оқушылар дарындылығын дамыту
Жаңа білімдік бағдарламаларды, инновациялық әзірленімдерді әзірлеу және іске асыру
«Сабақтарда және сабақтан тыс қызметте мұғалім мен дарынды
3-секция «Балалар мен жасөспірімдер дайындылығының психологиясы» деп аталды. Мұнда
Дарынды балаларды бөлектеп оқыту, 20 ғасырдың 50-60 жылдарынан бастап
Дарынды балаларға білім беруді, әр ғылымның бүгінгі даму дәрежесіне
Бүгінгі таңда, дарынды балалардың қабілеттерін жоғарғы деңгейде қанағаттандыратындай білім
Білім және ғылым қызметкерлерінің Республикалық II – съезінде сөйлеген
Сонымен қатар, қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру
Осындай табиғи сұраныстарға орай оқытудың әртүрлі технологиялары жасалып, мектеп
100% үлгерім;
жоғары деңгейлі тапсырмаларды орындау арқылы дарынды баланы таңдауға мүмкіндік
оқушы «2» аламын деп қорықпайды, керісінше тапсырманың жауабына жоғарғы
оқушы оқу материалын өзі меңгереді, ал ұстаз өз пәнінен
педагогикалық технология орта мектеп жүйесін ақпараттандыру принципін сақтай
Педагогикалық технология мектептегі білім беру жүйесінің алдына келелі міндеттер
Оқытудың мазмұнына енетін өзгерістер:
оқу пәндерін интеграциялау;
білім мазмұнын модельдеу;
білімді ізгілендіру;
білімнің өмірдегі қолданылуы
Оқыту мазмұнын жетілдірудің бір жолы ретінде көлемді тараулар мен
Ірілендірудің өзі 20 ғасырдың екінші жартсында өмір талабынан пайда
Көптеген мәліметтер бойынша дарынды балалар
Балалардың шығармашылық қабілетін, интелектуалдық инициативасын,
Резинулли /1977ж./ дарынды балаларды оқытудың сапалық
Дарынды балаларға арналған барлық бағдарламалардың
Каплан /1980/ дарынды балаларды оқытудың
Оқушылардың ұсынған материалы жалпы оқу
Мүмкіндіктер: Оқушыларға қарапайым оқу бағдарламасынан
Дамыту: Оқушылар ең алдымен өздерінің қызығушылығы
Дарынды балаларға арналған оқу жоспарлары үйлесімді болу
Танымдық қабілеттер мен дағдылар
Үлкен көлемдегі ақпаратпен таныс.
- Игерілген материалдарды жаңаға ауыстыру
- Себепті – терлеу байланыстарын бекіту.
- Жасырын байланыстар мен тәуелділіктерді анықтау
- Қорытынды жасай білу
- Ақпаратты интеграциялау және синтездей
- Күрделі проблемаларды шешуге
- Ақпаратты ұйымдастыру
- Күрделі идеяларды тез қабылдап
- Нәзік айырмашылықтарды көру қабілеті
- Қарама-қайшылықтарды сезіну
- Ақпаратты іздеудің альтернативтік жолын
- Жағдайдың анализі
- Процеспен қатар нәтижені де
- Туынды жағдайларды көре білу.
- Пікір алысу.
- Гипотеза құру.
- Идеяларды практикада пайдалану.
- Өзгеріске ( жаңаруға) қабілетті
- Ойдың сыншылдығы
- Білімге құштарлық
Шығармашылық қабілеттер
- Сурет салу
- Дивергендік ой-сана
- Ойлау мен әртүрлі істерге бейімділік
- Тез олау
- Ерекше идеяларды айта алу қабілеті,
- Елестету қабілеті бай
- Әртүрлі (құбылыстарды) заттарды қабылдау
- Жоғары эстетикалық құндылық
- Дамыған интуиция
Эмоционалдық саланың ерекшеліктері
- Шынайы «Мен» концепциясы
- Басқаларды сыйлау
- Адамдарға деген эмпатикалық көзқарас
- Басқалардың ерекшеліктерін түсіну, қабылдау
- өзіне-өзі талдау қабілеті
- Сынды төзімдікпен қабылдау
- Идеяларымен бөлісуге дайын
- Тапсырмаларды орындаудағы тиянақтылық
- Мінездегі және ойлаудағы тәуелсіздік
- Марапаттауды күтудегі төзімділік
- Жарысқа түсу (жарысты
- Әділ – аспақты сезіну қабілеті
- Өнегелі проблемаларды талдаудағы
- Күші мен қабілеттеріне сенімді
- Ішкі мотивация
Дарын дегеніміз адам бойында негізінен ана сүтімен, ата тегімен
Дарындылық данышпандыққа жеткізген деп халық бекер айтпаған. Әлемдегі аты
Психологиялық зерттеулердің анықтағанындай, бала қабілеті, санасы, өмірге көзқарасы әр
1.1. Дарындылықтың теориялық зерттеу жайы
Бүгінгі жаңа ғасыр мектептерінің алдында тұрған көп міндеттердің ең
Мамандардың пікірі бойынша дарынды балаларға арналған оқу бағдарламалары орта
- принциптің, түсініктің жағдайдың мағынасын тез қабылдау қасиеті. Бұл
проблеманың ұтымды жағынан көңіл бөлу және оларды шешуге ұмтылу
түсініктерді ескеру, талдау және ұсыну қабілеті
өз замандастарына ұқсас еместігін түсінуден туған мазасыздық, қобалжу.
Оқу бағдарламасына аффектілік компоненттің кіруі балаға өзін және басқаларды
Дарынды балаларды оқытудың әртүрлі формада іске асатын сан түрлі
Бұл үшін арнайы бағдарламалар жасалынады. Дарынды балаларды оқытудың негізгі
Дарынды баланы қарапайым сыныпта оқыту біршама уақыт өткеннен кейін
Жылдамдату әдісін пайдаланып оқушыларды оқу бағдарламасына бағыттаудың негізгі талаптары
оқушының жылдамдату қызығушылығы, нақты қызығушылық және жылдамдату қолданылатын сферада
кемелденген әлеуметтік – эмоцианалдық жағдай;
ата-аналардың келісімі, бірақ олардың қатысуға белсенділік танытуы міндет емес;
жылдамдату математикаға және шет тілдерге қабілеті бар балаларды оқытудың
Жылдамдатудың бірнеше ұйымдастыру формалары бар:
Мектепке ерте бару, қарапайым сыныптағы жеке бағдарлама бойынша жылдамдату,
Оқытудағы байыту стратегиясы білім кеңістігін кеңейтуге бағытталған. Дарынды бала
Дамыту стратегиясы бірнеше бағытты қарастырады: ой-өрісін кеңейтеді, өзін-өзі тану
Қосымша материал мен одан күрделірек мазмұнға арналған байыту бағдарламасы
Оқытудың модулдік жүйесін пайдалану оқытудың дайындық сапасын жақсартып, оқушы
Бағалаудың бір түрі – рейтинг. Рейтинг арқылы оқушылардың жұмыстың
Мұғалім сабақта ашық өзара қатынастарды қамтамасыз етуге, оқушыларды сұрақ
Жұмысты жүйелі түрде ұйымдастыру: оқу бағдарламасын жасау, жаңа технология
Оқу-тәрбие үрдісіне қабілет, білім, дағды, ептілік сияқты психологиялық
Бала әрекетіндегі, қимылындағы саналы күштерді ақырын, нәзік түрде шақырып,
Дарынды балалармен жұмыс барысында мұғалім әр қырынан көрінуі керек.
Бақылау жүргізу қабілеті. Тест анықтауда, бағдарлама құра білуі.
Диагностикалық тексерулерден алған қорытындылар бойынша баламен жұмыс істеу бағдарламасын
Оқу бағдарламаларын қажетіне қарай өзгерте білу.
Оқушының икем бағытын нақты ажырату, оған ықпал ету жолдарын
Арнайы оқу жоспарымен жұмыс істеуі.
Сөйлеу шеберлігі, ой қорыту жоғарылығы.
Ата-аналармен байланыс жасауы және кеңес бере білуі.
Мұғалім оқыту барысында кездесетін терминдермен, ұғымдармен таныс болуы керек.
Дарынды оқушымен жұмыс істейтін әрбір мұғалімнің көкейінде мынадай
Оқушы дарындылығының дамуы, қабілетінің ашылуы көбіне мұғалімнің кәсіби біліктілігіне
Көбіне “Дарынды оқушы – бұл жақсы оқитын оқушы” деген
Дарынды оқушымен жұмыстың негізгі мақсаты – олардың шығармашылық жұмыста
Қабілет деген не? Қабілет – іс-әрекеттің белгілі бір түрін
Қабілеттілік – адамның өз бейімділігі арқылы, шығармашылықпен жұмыс істеу
Баланың дарындылығы оның жоғарғы жүйке саласының туа біткен қасиетімен
Сонымен талантты адам дегеніміз білікті шығармашылықпен жұмыс жасайтын адам.
Сонымен, дарынды, талантты бала деп баланың, ата-ананың, мектептің
Белгілі психолог Н.С.Лейтес дарынды баланың негізгі қасиеттері мыналар деп
Ұқыптылық, жинақтылық, зейіннің тұрақтылығы, еңбек ету қабілетінің жоғарлығы.
Ақыл-ой, логикалық ойлаудың тездігі, кез-келген жағдайды талдап салыстыра білуі
Барлық күш-қуатын сарқа жұмсап тынымсыз еңбек етуі.
Осы қағидаларды басшылыққа ала отырып, кез келген баланың бойындағы
1.2. Дарынды оқушыны дамытудағы танымдық қызығуды белсендіру ерекшеліктері
«Білім мен тәрбие жас ұрпақтың қос қанаты» деп ғұлама
«Білім мен тәрбие жас ұрпақтың қос қанаты» деп ғұлама
Дарынды оқушылардың танымдық іс-әрекетінің белсенділігі өте жоғары болуы керек.
Таным дегеніміз – айналадағы қоршаған дүниенің адам санасында бейнеленуін,
«Қызығу - әр қырынан алып қарауға болатын күрделі ұғым,
Ойын қызметінің мүмкіндігін сипаттау дарынды оқушылардың таным қызығуының құрамын
Психология-педагогика ғылымдарының мәліметтеріне сүйенетін болсақ, қажеттіліктің ішкі түрткісі субъектінің
Танымдық әрекет қажеттілік арқылы жүзеге асады.Өзінің тіршілік және рухани
Психологтер Л.Божович, Н.Морозова, Л.Славина себептің екі негізгі құрамын көрсетеді:
дарынды оқушылардың оқу іс-әрекетіне түрткі болатын қоршаған ортасы;
мазмұндық және үрдістік сипаттан тұратын, оқу іс-әрекетінің өзі түрткі
Қызығудың физиологиялық негізін талдау оның мақсатының рефлекске көбірек жақын
Қызығу іс-әрекетке деген бір жақтылықтан пайда болып, объектіге әсер
Жеке дарынды оқушының жан-жақтылығын, маңыздылығын, анықтамаларын салыстырмалы талдау арқылы
Бихевиорстикалық Перри қызығу тұжырымдамасы, Мак-Ивераның динамикалық бағалау теориясы, Паргонның
Оқу-тәрбие жұмысында ойындарды қолданудың кең спектрін сипаттау мақсатында көптеген
ойлау, ес, сөйлеу, жігер, назар психикалық үрдістеріне дидактикалық ойындардың
жеке оқыту маңызының артуы;
оқу ойындарына қатынасушылардың таным қызығуы арқылы шығармашылық ізденіске ұмтылуы.
Мұғалім ойлауды қажет ететін әртүрлі әдістерді қолдануды түсіндіріп көрсетіп,
Психологиялық тұрғыдан бақылау басқа әдістерге қарағанда өздік белгілермен ерекшеленеді.
С. Архангельский оқыту әдістері классификациясын қарастыра отырып ғылыми әдісті
Ғылыми әдіс дегеніміз – ұстанымдар, ережелер мен құралдар, зерттеушінің
Оқу әдістері әртүрлі сипатта болып, оқып-үйренетін пәннің мақсаты мен
II. Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі мұғалімдердің кәсіптік дайындығы
Мұғалімнің дарынды оқушымен жұмысқа дайындығының қалыптасуының мәселесі арнайы ғылыми
Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі мұғалімдердің кәсіптік дайындығы бойынша оқыту
Бірінші негіз – оқушылармен жеке жұмыс жасау, әр оқушыға
Екінші негіз – оқушылардың өзіндік жұмысы.
Үшінші негіз – оқушылар жеке жоба жасағанда балама оқулықтарды
Төртіншісі – мұғалімнің шығармашылық ойын толық іске асыру.
Бесінші негіз – мұғалімнің оқушыға жеке кеңес беруі.
Дарынды оқушымен нәтижелі жұмыс жасайтын мұғалімнің кәсіби дайындығы мынадай
Ұлы ойшыл Плутарх кезінде былай депті: “Көптеген табиғи талант
Қазіргі мектеп оқушыларын осыдан 30-40 жыл бұрынғы оқушылармен салыстыруға
Әрбір мемлекеттің болашағы мектебінде шыңдалады. Мұғалімнің өзі де сол
Ертең осы елге ие болып, тізгінін ұстар азаматтар-бүгінгі мектеп
Мұғалімдік мамандық жан-жақты білімді, шынайы сезімтал болуды, балаларға шексіз
Мұғалім қызметі - өскелең ұрпақтың мәңгі өзгермелі қарама-қайшылығы мол
Мұғалім адам жанының инженері, мінез-құлық сәулетшісі, ақыл-ой мен сезім
Осыдан бірнеше жыл бұрын өмір сүрген, ғылыми педагогиканың негізін
Орыстың ұлы педагогы К.Д.Ушинский мұғалім мамандығын былайша бағалады -
В.Г.Белинский былай дейді – ұстаздық мәртебесі қаншалықты маңызды, ұлы
Мектепте негізгі фигуралар мұғалім мен оқушы. Олардың сабақта, сабақтан
Педагогикалық қарым-қатынастың тиімді болуы, әрине, мұғалімнің мәдениетіне, шеберлігіне, біліміне
Қазіргі кезде оқушының жеке тұлға болып қалыптасуы, өзіндік позициясының
Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірде
Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңын жүзеге асыруға арналған тұғырнамада”Қоғамымыздың
Тәрбие мен білім егіз. Тәрбиесіз білім берілмесе, білімсіз тәрбие
Мұртаза Шерхан ағамыз айтқандай, “Ғылыми, білімі құнсыз
Балаға ата-анадан кейінгі ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, сана-сезімдік дене тәрбиесі
“Жақсы мұғалім маған әр уақыт қат, қымбат, өйткені ол
Бүгінгі мұғалім ойлау икемділігі дамыған, жан дүниесі терең, өмірге
Дарыны, шығармашылығы бар балалармен жұмыс істейтін мұғалім ролінде педагогтың
Көп мұғалімдердің тіпті төменгі жастағы дарынды балаларға қауіптене қарауы
Дарынды балалармен жұмыс істегенде еріктілікке, бағалау мен талқылаудағы тәуелсіздікке
Кең пейілді сезімтал болу
Дарынды балалар психологиясының ерекшеліктерін түсініп, олардың талап сұранымдарын сезіну
Зиялылық деңгейінің жоғары болуы
Таным, білім айналасының кең болуы
Ашық, ширақ мінезді болу
Жайдары, сезімтал болу
Өз көзқарастарын қайта қарап, үнемі жетілдіріп отыру
Өзінің бейдәстүрлі, шығармашылық дүниетанымының болуы
Жоғарыда айтылғандай, дарынды балалардың қабілетін дамыту үшін, оқу процесін
мазмұнын түсінбей берілген оқушы жауабына қанағаттанбау, негіздеп дәлелдеуді талап
оқушылар арасында талас тудырған сұрақты, бірден дұрыс жауабын айту
оқушылар танымын ашу үшін, өз оқушыларыңның айтылған ойларын
оқыту оқушыларды қызықтыратын ойларға, ұмтылыстарға сүйене жүргізілуі қажет;
олардың “ойға сиымсыз көзқарастарына” сыйлы көзбен қарап бейдәстүрлі ой
оқушыға “бізде сенің ойларыңды талқылауға уақыт жоқ” – деп
мақтауға, мадақтауға, жылы сөздер айтуға ешқашақ тарынбау.
Бұл берілген тапсырмалар мен әдістемелер дарынды балалармен жұмыс істейтін
Және тағы мұғалімнің біліктілігінің, шеберлігінің құрылымы 4 бөліктен тұрады:
Гуманистік (ізгілік бағыты) – адамгершілік, имандылық жатады
Кәсіптік білім – пәнді жақсы меңгеру, оның әдіс-тәсілдерін, методикасын
Педагогикалық іскерлік - оқушылармен тіл табыса білу, ұйымдастыра
Педагогикалық техника – екпінді тебрлі сөйлей білу керек. әр
Дарынды оқушымен жұмыс жүйесінде мұғалім маңызды орын алады. Оқушының
Дарынды оқушыны анықтау, дамыту және оқытуға арналған ғылыми-әдістемелік оқулықтар
көптеген жағдайда олар дарынды оқушыға немқұрайлы қарайды және олардың
тіпті дарынды оқушыларды жақтырмайтын да жағдайлар кездеседі, себебі олар
дарынды оқушының ерекшелігін, қажеттіліктерін және онымен жұмыс жасаудың кешенді
олар дарынды оқушымен жекелей, арнайы жұмыстар жүргізбейді, ал жұмыс
дарынды оқушылар мұндай мұғалімдер үшін тек қана оқу жағынан
олар оқушы дарындылығын дамытудағы ғылыми-зерттеу жұмыстарының қажеттілігін сезінбейді.
Ал біліктілігі жоғары немесе арнайы дайындықтан өткен мұғалімдер өзінің
дарындылықты анықтау, дамыту мәселесіне ерекше көңіл бөледі және сол
олар дарынды оқушыға қосымша тереңдетілген бағдарламалар жасай алады және
жұмысқа қажетті материалдар мен тиімді әдістерді таба біледі және
оқушыға дұрыс бағыт-бағдар беру арқылы оның ғылыми-зерттеу жұмысымен айналысуына
педагогикалық үрдісті диагностикалау жұмысын жүргізе алады және оларды
дарындылықты анықтауда әртүрлі психодиагностикалық әдістемелерді, ал дамытуда оқытудың әртүрлі
Дарынды оқушымен жұмыс істейтін мұғалімге қойылатын педагогикалық-психологиялық талаптарды мынадай
Мұғалімнің бағыт-бағдарына байланысты талаптар:
дарынды оқушымен жұмыстың әлеуметтік қажеттілігін сезінуі;
оқушыны жақсы көруі және қабілеті жоғары оқушылармен жақсы қарым-қатынаста
дарынды оқушымен жұмысқа тұрақты қызығу танытуы және нәтижелі әдіс-тәсілдерді
дарынды оқушының ата-анасымен тығыз байланыс орнатуы;
дарынды оқушымен жұмыс кезінде жоғары нәтижелерге жетуге ұмтылуы;
Мұғалімнің біліміне қойылатын талаптар:
өзінің сабақ беретін пәнін мемлекеттік стандарт деңгейінен жоғары деңгейде
қызмет нысанын, яғни бірыңғай педагогикалық үрдісті білуі;
оқушы дарындылығының моделін білуі;
жеке тұлға теориясын, оны қалыптастырудың әдіс-тәсілін білуі;
дарынды оқушының анықтаудың психодиагностикалық әдіс-тәсілін білуі;
қазіргі заманға сай оқытудың жаңа технологияларын білуі;
дарынды оқушыны оқыту, тәрбиелеу үрдісінде үлгірімге ғана көңіл бөлмей,
дарынды оқушылардың ерекшелігін ескере отырып, оларға шығармашылықпен жұмыс
Мұғалімнің іскерлігіне қойылатын талаптар:
дарынды оқушыны анықтау әдістерімен жұмыс жасай алуы;
дарынды оқушыларды (жекелей және топпен) оқытуға арналған тереңдетілген
оқушы дарындылығын дамытуға қажетті зерттеу жұмыстарын жүргізе алуы;
дарынды оқушыны зерттеуге психодиагностикалық күнделік жүргізуі;
оқытудың инновациялық технологияларын, дифференциалды әдісін қолдана білуі;
оқушылармен қарым-қатынасын психологиялық тұрғыдан сауатты орната білуі;
дарынды оқушыны оқытудың нәтижесін нақты бағалай білуі;
дарынды оқушының ғылыми-ізденіс жұмыстармен айналысуына жетекшілік етуі;
дарынды оқушыны олимпиадалар мен сайыстарға дайындауда жетістікке жете алатындай
дарынды оқушының ата-анасына әртүрлі педагогикалық-психологиялық кеңестер беруі.
Сонымен қатар, дарынды оқушымен нәтижелі жұмыс жасайтын мұғалімнің кәсібі
2.1. Дарынды балаларды оқытатын мұғалім
Жас өркеннің бойындағы табиғат берер ерекше қабілетті, дарындылықты тани
Бүгінгі таңда білім саласының алдында дайын білімді, дағдыларды меңгеретін,
В.В.Давыдов "жеке түлға негізінде шығармашылық бастау жатыр; жеке түлғаның
Әрине, мәселе тек басты үғымның мәнін түсінумен шектелмей, оның
В.И.Слободчиков оқушы өміріндегі басты оқиға "өзіндік Менін ашу, адамдар
Негізгі мектептің бүгінгі білім берудегі мақсаты - оқушының өз
Осы тұрғыдан ғылыми зерттеу нәтижелеріне сүйеніп, оқу-тәрбие процесін үйымдастыруда
1."Оқушының шығармашылық іс-әрекетінің міндетті түрде талап етілуі: оқушылардың ғылыми-практикалық
2.Оқушының шығармашылық әрекетінің пайда болуының жан-жақтылығы: жаңа ситуацияға байланысты
З.Сыныптағы ерекше эмоционалдық шығармашылық атмосфера және оқушының қызығушылығы, белгілі
4.Оқушылардың жаңа бір нәрсені ашуы: оқушы өзін белгілі бір
Бұл аталған шығармашылық әрекет сипаттамаларына басқа қосымшалар да болуы
жүйке жүйесін (ақпаратты) код арқылы жіберу;
тасымалдай білу;
ақылдың икемділігі, ойдың терендігі;
әрекетті бағалауды айтады.
Сондай-ақ ғалым шығармашылық іс-әрекетті қалыптастыру, дамыту үшін қажетті жағдайдың
Оқушы шығармашылығының ғылыми-педагогикалық проблема ретіндегі өзекті мәселесінің бірі -
1.Айқын және дұрыс қойылған мақсат.
2.Қосымша мәліметтер іздеу, күш салу.
З.Инкубация. Уақытша мәселені қозғамау.
4.Интуиция оянуы. Инсаит.
З.Нәтижені жан-жақты тексеру.
Ал көрнекті француз математигі Ш.Адамар шығармашылық үрдісті төрт кезеңге
Дайындық кезеңі.
Инкубация, жасырын идеялар, түйыққа тірелу кезеңі.
Интуицияның жарқ етуі. Эврика.
Тексеру кезеңі.
Осы зерттеулерге сүйене отырып, Б.А. Түрғынбаева өз диссертациясында шығармашылық
Жаңалықпен бетпе-бет келу.
Шығармашылық белгісіздік, екіұштылық.
Шешімнің жарқ етуі.
Шығармашылық акт.
Шешімнің дүрыстығын делелдеу.
Шығармашылық үрдістің әр кезеңінде бала бойында әр түрлі сапалық
Ғалым-психологтардың еңбектеріне сүйене отырып, Ә.Ә.Сағымбаев өзінің кандидаттық диссертациясында оқушылардың
Әлеуметтік:
әлеуметтік жағдайдың болмауы;
отбасында шығармашылық жағдайдың болмауы.
Педагогикалық:
мүғалімнің баланың белсенділігін қолдамауы;
баға қоюдағы әділетсіздік;
көмекші әдістемелік қүралдардың болмауы.
Психологиялық:
ойлау, қиялдың төмендігі;
өз күшіне сенбеуі;
жалқаулығы.
Физиологиялық:
денсаулығының нашарлығы.
Сондықтан оқыту әрекетінде мүғалім мен оқушының тығыз байланысы болуы,
Оқушылардың шығармашылық әрекетінің пайда болуының шарттарын мына түрде көрсетуге
а) пәнге үйретудің еркіндігі. Бұл шарт оқушыларға оз әрекетін
ә) сыныптағы білім кеңістігінің әр бағытта болуы, бұл әр
б) оқушының мүғаліммен бірлесе отырып өз шығармашылық
әрекетінің жеке бағдарын құруы; ыңғайлы жоспардың жасалуы және шығармашылық
Оқушылардың жеке білім траекториясын қандай да бір әрекетті жүзеге
Білім сапасы – мұғалімдер қызметінің сапасы .
Ұстаз беделі, ең алдымен, өзінің жеке басының қасиеттеріне, ұстаздық
Мұғалімдердің кәсіби шеберлігін шыңдаудағы басты бағыттар:
жеке тұлғаның психикалық әрекетгеріне басшылық жасай білу;
баланың психологиялық жас ерекшелігін, темперамент, мінез құлқын ескере
оқушының жаңа білімнің қажеттілігін түсінуіне жол ашу;
жеке түлғаға танымдық мәселені шешуде қиындық келтіретіндей тапсырма беріп,
жеке тұлғаның бұрынғы білімдерін байытуына көмектесе отырып, проблеманы шешудің
тапсырманы жеке тұлғаның өзіндік көзқарасын туғызатындай деңгейде жүйелі беру;
теориялық материалдарды практикамен байланыстыруда жеке тұлғаның дербестігін ескере білу;
жеке тұлғаның оқу, тындау, өзіндік пікірін білдіру мәдениетін меңгерту;
жеке түлғаның өз жұмысьш тексере білуіне, өзгенің еңбегін бағалай
педагогикалық әдеп және қарым-қатынас мәдениетін ұстана білу;
отбасылармен жан-жақты қарым-қатынас жасап,
шығармашыл және кәсіптік кабілеттерін өз бетінше үздіксіз дамыту;
жаңаша оқыту технологияларын талдай отырып, ұлттық мектеп кұрылымына сай
Оқыту формалары балалардың шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге, әр баланың жеке
Түлға деген не? Түлга үғымына мьшандай анықтама берілген: Г.М.Коджаспирова
Адам тұлға болып тумайды. Тұлға әлеуметтік ықпалдар арқылы қалыптасады.
Тұлға деп өзіндік бет-бейнесі бар адамды айтады.
Бет-бейне үғымына тән қасиеттер:
ойлау кабілеті дамыған;
сезімі, әсерленуі дамыған;
өзінің ойлауын, сезімін, әсерленуін үйлесімді игеріп басқара алатын;
бастаған істі аяқтап шығатын;
өзгелерге нәтижелі көмек бере алатын;
өмірдегі қиындықтар мен кемшіліктерін, кауіп-қатерлерді
кандай жолмен болмасын жеңе алатын;
сараптау, талдау дағдыларын жақсы меңгерген;
белсенділігі нақты іспен көрінетін;
мінезі ыкпалды, тартымды;
өзінің көзқарасы бойынша әрекет ететін, оны қорғай білетін.
Егер ұстаз өз ісін де, шәкіртін де жақсы көре
Л.Толстой
Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға!
Абай Құнанбаев.
Мұғалімнің ғылыми-зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру жолдары
Ағарту саласында нақты іс-әрекетті ұйымдастырушы мұғалім болғандықтан, оның кәсіби
Педагогикалық процестің субьектісі ретінде қазіргі талапқа сай мектептердің негізі
Педагогика ғылымында оқытушының зерттеушілік мәдениеті ұғымы теориялық методологиялық, философиялық,
Педагогика
Соның ішінде, педагогикалық мәдениет мазмұнында:
тұлғаға көркем-эстетикалық әсер ету;
оқу және тәрбие;
патриотизмді қалыптастыру;
тарихи сананы қалыптастыру;
білім мен оқытудың ұлттық сипаты;
мәдениет танушылық білімдердің этникалық көпұлттық мазмұны;
білім беру мен оқыту жүйесінің түсініктілігі;
кәсіби білім мен оқытудың базалық мәдени компоненті;
білім беру мен оқыту формаларының вариативтілігі;
оқытудың блоктық-модулдық жүйесі.
Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі мұғалімдердің кәсіптік дайындығы бойынша оқыту
Бірінші негіз – оқушылармен жеке жұмыс жасау, әр оқушыға
Екінші негіз – оқушылардың өзіндік жұмысы.
Үшінші негіз – оқушылар жеке жоба жасағанда балама оқулықтарды
Төртіншісі – мұғалімнің шығармашылық ойын толық іске асыру.
Бесінші негіз – мұғалімнің оқушыға жеке кеңес беруі.
Оқушылардың білімінің мемлекеттік стандарт талаптарына сәйкестігін бақылауды ұйымдастырудың бір
Педагогикалық мәдениет негізінде ашылатын ғылыми-зерттеушілік мәдениетке ғалымдар мен практиктер
Педагогикалық басылымдарда ағарту парадигмасы мәдениетті тұлғаны интелектуалды дамытудың,
Зерттеушілік мәдениетке сай екі методологиялық қатынасты бөліп көрсетуге болады:
Мегаметодологиялық – ғылыми жаратылыстану және гуманитарлық;
Макрометодологиялық – мәдениеттану, инновация, экология;
Микрометодологиялық-падагогикалық ғылыми-зерттеу.
Соңғы еңбектердің ішінде, осы проблема және кәсіби мамандар
Мұғалімдердің зерттеушілік мәдениетін қалыптастырудың ғылыми-қолданбалы алғы шарты
Сонымен, оқытушының зерттеушілік мәдениетін анвариантты құраушы
Мұғалімнің ғылыми-зерттеушілік вариативті құрылымы: мектепте ғылыми-әдістемелік
Олай болса, ғылыми-зерттеушілік мәдениет иерархиясын мына кестеге
Қорыта айтсақ , мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті-педагогикалық құндылықтар
Қазіргі қоғамымыздың әлеуметтік, экономикалық, саяси, мәдени, рухани өміріндегі өзгерістер
- қарым-қатынас;
- экономикалық мәдениет;
- этникалық мәдениет;
- ғылыми-зерттеушілік мәдениет.
Адам өмірінің алтын бесігі – мектеп ұрпақ ойын қалыптастыратын
Егемен еліміздің келешегі – кемел білім мен ұлағатты тәрбиеге
мектептің жалпы құрылымын жаңарту;
мектеп басқару жүйесін өзгерту;
оқу, тәрбие үрдісін демократияландыру, ізгілендіру;
білім мазмұны мен оны оқытудың әдіс-тәсілдерін жаңарту арқылы білім
ұжымда ғылыми ізденіске, зерттеу жұмыстарына жағдай жасау, педагогикалық ынтымақтастықты
Осы міндеттер негізінде анықталған мектептің негізгі мақсаттары ұлттық
ұлттық мектептің қазақстандық өз даму үлгісін таңдауы, өйткені
білімді – баланың даму жолына түсуі үшін беру;
мектеп әлеуметтік – педагогикалық ашық жүйе ретінде қоғам арқылы
Қоғамда жүргізіліп жатқан өзгерістер білім сапасы мен мұғалім
Білім берудегі басты мәселе – сапа десек, оны басқару
Қазіргі уақытта мектеп тек жаңалық енгізу арқылы, яғни инновацияны
Әдістемелік жұмыс субъектісі – мұғалім, өз әрекетін, шығармашылығын жасаушы.
Мазмұн мәселесі (оның жүйелігі, ұйымдастырылуы, нақты мөлшері);
Оқытушы мен оқушының өзара әрекет технологиясы – мәселесінің ең
Оқу мазмұны мен технологияның бірлігі оқушының өзін-өзі дамытудағы
Әртүрлі жүйедегі заңдардың атқаратын қызметін түсіндіріп, оқытуды қамтамасыз ету;
Күнделікті өмір талабына сай әрекет етуге үйрету.
Сондықтан әдістемелік қызметтің мақсаты: мұғалімнің ғылыми әдістемелік ойлау
педагогтің білімге қажеттілігін қанағаттандыру;
білім стандартымен жұмыс жасау;
деңгейлік тексеру жұмыстарын жүйелеу;
қорытынды бақылау жұмыстарының әртүрлілігі;
жаңа технологияны мектеп өміріне енгізу проблемалары, халықаралық бағдарламаларды меңгеру;
дарынды балалармен жұмыстағы жүйелік;
төл оқулықтарды байқаудан өткізу;
мемлекеттік және аймақтық даму бағдарламасының іске асуын қамтамасыз
Әр жетістік үлкен еңбек пен ізденістің нәтижесі, сондықтан да
“Адамның адамшылығы жақсы ұстаздан болады” деп данышпан Абай айтқандай,
“Ұлағатты ұстаз” – мектепішілік ең жоғары атақ, ерекше еңбегің
Еңбегі сіңген ұстаз – осы мектепте табан аудармай, жасаған
Педагогика ісі шебері – оқушыға және мектеп дамуына қосқан
Шығармашыл ұстаз – ізденіспен жұмыс істейтін жас ұстаздарға беріледі.
Барлық атақ алған ұстаздар “Құрмет кітабына” енгізіліп, мектеп тарихында
мектепішілік алғыс жариялау;
марапаттау қағаздарын тапсыру;
республика және облыс бойынша тегін жолдама беру;
мектеп “Құрмет кітабына” жазу;
ең жоғары “Абай ізбасары” атағын беру.
Білім алудағы жаңа мазмұнды игерудегі жаңалық – төл оқулықтар,
Бүгінгі таңда білімнің негізгі әлеуметтік тапсырысы – ауқымды инвестициялық
Білім – біліліктілікке, ал біліктілік – білімнің жеткіліктігі ғана
Мұғалім шығармашылығы, ізденімпаздығы шындыққа қалай жетудің жолын үйретіп әдістеменің
Ғылыми ауқымды білім беру тәжірибесін қалыптастырып, оқушының ғылыми жұмысына
1 сыныптан 11 сыныпқа дейінгі аралықты қамтитын бағдарлама бойынша
интернет жүйесінде жұмыс істеу, ақпарат алу.
Педагогикалық білімді үздіксіз ұйымдастыру жұмыстары мына көзқарастарға сүйеніп құрылады:
Әлеуметтік дамуға бағыттау
Үздіксіз педагогикалық білімінің кешенді сипаты
Педагогикалық білім нәтижесін мұғалім қолдануындағы көп қырлылығы, жан-жақтылығы. Мұғалім
Педагогикалық білім және өз бетімен оқу, өзін-өзі тәрбиелеудің өзара
Педагогикалық білімінің әдістемелік маңызы.
Ю.К.Бабанскийдің көзқарасы бойынша оқытудың тиімділігі тәрбиеленушінің оқытылуы, білім мазмұны,
білім;
біліктілігі;
сөйлеу мәдениеті;
тәжірибесі;
іске қарым-қатынасына да байланысты.
Сондықтан, күрделі педагогикалық мәселелерді шешу тек мұғалімнің педагогикалық шеберлігінің
Жүргізілген іс-тәжірибелік жұмыстардың нәтижесі
Абай атамыздың:
Ақырын жүріп анық бас,
Еңбегің кетпес далаға.
Ұстаздық еткен жалықпас,
Үйретуден балаға- деп айтқандай, мұғалім үшін кәсіби шеберлікке жету,
28 қарашадан 27 желтоқсанға дейін Өмірлік орта мектебінде өткен
Мектебіміздің басшысымен сұхбаттасқанда бір айтқаны:
«Ең бірінші бастауыш сыныптарда бала бойындағы қабілеттіліктерді бақылаудан басталады.
Оқушыны алдымен қабілетіне қарап сыныптан шартты түрде даралаймыз. Бұл
Байқау әдісі. Бала ерекшеліктеріне, жалпы әрекеттеріне бақылау
Байқау ұзақ мерзім жүргізіледі.
Мақсатқа жетуге айқын көрсеткіштер жинақтау, мысалы, есеп шығаруда неге
Бақылау құралдарының жеткілікті болуы және оның дер кезінде қағазға
Әңгімелесу. Мұнда алдын ала жоспарланған сұрақтармен қатар жанама
Сондықтан, әрбір ұстаз үшін оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда мол білімділікті,
Ипбергенова Злиха Жәнадилқызы – қазақ тілі мұғалімі Альмуханбетова Айнагуль(шығармашылықпен
Оспанова Әльмира Жәнәділқызы – қазақ тілі мұғалімі, 8-сынып оқушысы
Сен ақынның арқау болған шыңына,
Отан ыстық адамзаттың ұлына.
Су перісі Сүлейменнің қызындай,
Көз тоймайды жай төмпешік қырыңа.
Әрбір тасың тұнған тарих құндылық,
Ой жетпейді табиғаттың сырына.
Оқ жеткенмен «Оқжетпестің» шыңына,
Дара Көкше, Кербез Көкше, туған жер
Тең келерме өзге елдің мұңына
Қандай тамаша өлең, біз бұдан ойы терең, жүрегі таза,
Сол сияқты жоғары санаттағы ұстаздарды атап кетсем:
Әміргазина Толқын Мұқатқызы – математика мұғалімі, оқушысы Боранбаев Канбар
Өмірлік орта мектебінде аптасына 1 рет мұғалімдердің бейімділігін арттыру
Осы мектептің психологы ретінде мұғалімдер арасында бірнеше тестер жүргіздім:
Мұғалімнің жеке анкетасы;
Мұғалімнің шыдамдылығы;
Мұғалімнің әдептілігі;
Мұғалімнің конфликтогендігі
Өткізген тестің қорытындысы: жақсы деген нәтижеге жетті.
Мұғалімнің өзінің сыпалылығын бағалау тесін өткізіп, графигін сыздым.
Мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты тест өткізіп, диаграммасы жасалынды.
Осы бір ай жүргізген зерттеу тәжірибемде жалпы түрдегі Өмірлік
Әдістемелік кеңес отырысының жоспарын жасау үшін оқу жылы аяғында
Педагогика мен психология ғылымынадғы жаңалықтарды озық тәжірибені насихаттау әдісін
Дарынды балалармен жұмыс істейтін мұғалімнің педагогика –психологиялық қызметтерін талдау
Пайдалы, ұтымды оқытудың жалпы жағдайын жасау
Оқудың жақсы әсеріне жеткізетін педагогикалық алғашқы жағдайды қамтамасыз ету:
Оқу жоспары бойынша алғашқы ұсыныстарды орындау.(мақсат, тапсырыс, негізгі кезеңдер)
Оқу әдістемелері және техникалық құралдар оқушылардың жұмысқа жедел кірісуіне
Сабақ уақытында тоқтап қалу және шегіну жоқ емес.
Жақсы жұмыс істеген оқушыларға мұғалімдік жұмыс беру, оларды ынталандырады.
2.Оқытуды оқушыларға бейімдеу :
Оқушыларды оқыту дарынды оқушылардың психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келеді.
Сабақ материалының ең қиын тұстарын іріктеу
Күрделілігі әртүрлі материалдарды игеру мүмкіндігін тудыру.
Оқыту мұғалім мен оқушының ынтымақтастығына сәйкес жүргізіледі.
ІІ Пәндік және әдістемелік құзіреттілік.
1.Оқыту әдістерін және оқу пәнін жетік білу
- Хабарламалар мен көрсетулер дәлме-дәл және уақытына сәикес болу.
-Оқушылардың сұрақтарына жауаптар мен түсініктемелер нақты және қызықты.
-Оқытудың кең тараған әдістерінен, амалдарынан басқа түпнұсқалық турлерін қолдану.
2. Оқыту мен жұмыс істеуді жүйелі жүргізу (кіріспе,дамыту,бекіту,қосу).
- Сабақты қызықтыру арқылы бастау.(оқушылардың назарын аудару).
- Бұрынғы қойылған сұрақтарға жауап ретінде жаңа сабақты көрнкі
- Оқу нәтижелерін біріктіру,жалпыламалау және бекіту.
- Оқу қорытындылау арқылы аяқталады.
(өткен сабақтармен басқа пәндермен және өмірмен байланыстыра аяқтау).
ІІІ. Түсіндіру техникасы, жазу, сөйлеу:
1. Жазбаша және ауызша түсіндіруді пайдалану.
- Мазмұнын түсіндіру анық және қолайлы сөздермен, терминдермен
- Сабқтың түйіді жерлері тақтаға жазылады.
- Оқушыларға арналған жазулар ұқыпты және анық болады.
- Ауызша сабақтың айтылуы және құрылымы дұрыс.
Мұғалімнің сабақ беруін қадағалау жоспары.
Мақсат: Оқушылардың сабақта сөйлеу жоспарының даму процесін басқару тәжрибесін
Мұғалім сабақты оқушылардың ойлау жұмысын ұйымдастырудың қандай түрлерін қолданады?
Ол сабақтың мақсатына жеткізе ме ? Оқушылардың интеллектуалдық
Мұғалім білімді салыстыруға, талдауға, жалпылауға және жүйелеуге үйрете ме
Оқушылардың ойлау, тыңдау қасиеттерін көтерудің қандай түрлерін қолданады?
Үйге берген тапсырма оқушылардың іздену қабілетін арттыра ма?
Оқушылардың сөйлеу қабілеті қалай дамытылады? Қандай нәтижелер бар? Сабақта
Ойлау қабілетін арттыру үшін қандай ойын түрлері қолданылады?
Сабақты түсіндіру жылдамдығы. Оқушылардың жеке ерекшеліктерінде қандай әсер бар?
Оқушылардың білімін тексеру, қателерін түзеу қалай жүргізіледі?
Мақсат: Оқушылардың сабақтағы танымдық белсенділігін дамытуда психологиялық ерекшеліктерін пайдалану
Оқушылардың оқу -танымдық белсенділіктерін арттыру үшін мұғалім
Оқушылардың зерделеу, ойлау қабілетін көтеру үшін мұғалім қандай құралдар
Мұғалім оқушыменқалай қарым-қатынас жасайды. Қаділеті әртүрлі оқушылармен қатынаста қандай
Оқушылардың жеке жұмысын ұйымдастыруда қандай жаңа түрлер қолданады?
Мұғалім оқушының сөйлеу қабілеті қалай дамыды. Сөйлеудің әртүрлі дамуда
Мақсат: Оқу-тәрбие жұмыстарының сапасын, әсерін көтеру мүмкіндіктерін оқу.
1.Мұғалім жұмысында қандай жаңалық бар? Оның сабақтарының нәтижесіне ол
Сабақ өткізуде мақсатта бағдарламалардың ең таңдаулылары . Мақсатты таңдаудағы
Білім мазмұнын гуманитарландыру жөнінде мұғалім қандай нәтижеге жетті?
Оқытудың түрлі, мазмұнын, әдісін таңдауда қандай жаңа ұмтылыстары бар?
Қазақстан бойынша дарынды балаларға арналған білім беру мекемелерін көрсетіп
эксперементтік алаңы – 6
регионалдық орталық – 3
білімнің арнай мекемесі – 38
қазақ-түрік лицейі – 23
(БАИ) мектепке дейінгі білім саласында дарынды балалармен жұмыс атқаратын
республикалық арнайы мектеп-интернаттары – 4
республикалық «Тау самал» салауатты – оқу орталығы
республикалық «Дарын» ғылыми-тәжірибелік орталығы
Картасы сызылған.
Биылғы оқу жылында Республика бойынша Польшада өткен халықаралық математикалық
Спорт жағынан да №3 мектептің 11 сынып оқушысы Қабиденов
Сол сияқты Қазақстан бойынша нешетүрлі «21 ғасырдың Көшбасшысы», «Атамұра»,
Осы аталған мұғалімдер білім деңгейін көтеру институтының ішіндегі «Дарын»
Міне осындай ұстаздарымыз көп болса, Отанымыз тыныш болса, болашақ
Қорытынды
Қорыта айтқанда, дарынды балаларды дамыту – күрделі үрдіс.Әрбір дарынды
Ел басшымыз Н.Ә.Назарбаевтың еліміздің болашағы - жас ұрпақтың
Дарындылықты анықтау барысында әлі де шешілмеген күрделі, жауаптары жоқ
Ұстаз беделі, ең алдымен, өзінің жеке басының қасиеттеріне, ұстаздық
Мұғалімдердің дарынды оқушылармен жұмыс жүргізу үшін олардың ақыл-ой дамуын,
Сонымен қатар дарынды балаларды анықтаудың мынадай тұжырымдалған ұстанымдарын есте
1) түрлі ақпарат алу көздерін пайдаланып, бала қабілеттерш кең
2) баланы танып-білу мен зерттеудің ұзақтығы (баланың түрлі жағдайдағы
3) баланың қызығушылығы мен бейімділігіне барынша сәйкес келетін қызмет
4) дамытушылық ықпал ете отырып, баланың психологиялық "кедергілерін" жоюға
5) баланың бойындағы қандай да бір дарынды бағалауда жоғары
6) баланың дарындьшық белгісін оның психикалық дамуының нақты деңгейінде
7) жұмыс нәтижесін талдау, бақылау, әңгімелесу, мүғалімдер мен ата-аналардың
Сондықтан да сауалнаманы тиянақты дайыңдықтан өткен психологтар жүргізуі тиіс.
Қазіргі кезеңде өзін және дарынды оқушыларды танып біле алатын,
Сол себептен мен бұл мамандықты таңдап және дипломдық
Қолданған әдебиеттер тізімі
Алдамұратов Ә. «Оқушылардың грамматикалық ұғымдарды меңгеру психологиясы» – Алматы,
Алдамұратов Ә., Мұқанов М. “Психология пәнінен лабораториялық-практикалық сабақ” –
Бурменский Г.В., Слуцкий В.М. Одаренные дети – М.: 1991.
Бөлеев Қ. Бөлеева Л.Қ. Мұғалім және ұлттық тәрбие. Алматы
Бөлеев Қ. Болашақ мұғалімдердің оқушыларға ұлттық тәрбие беру әдістері.
“Дарын” ақпарат-әдістемелік жинағы, №3, 5. 2004. 24 б.
Ұ.Б. Жексенбаева Балалардың дарындылығын диагностикалау «РИДиАЛ» баспасы Алматы 2005
// Ұлағат Ғылыми – психологиялық және педагогикалық
// Қазақстан мектебі №6, 7, 8,. 2004. 56 б.
// Ұлағат №3, 1995. 16 б.
// Бастауыш мектеп № 4 2002, 6 бет.
// Білім №1 2005, 38 бет.
// Ұлағат №6. 2005. 16 б.
// Қазақстан мектебі №3, 2005. 16 б.
// Қазақстан мектебі №9, 2003. 32 б.
// Қазақстан мектебі №8, 2003. 64 б.
// Қазақстан мектебі №6, 2004. 204 б.
// Қазақстан мектебі №2, 2005.156 б.
// Қазақстан мектебі №З, 1997. 54 б.
// Білім № 4 2004 , 99 бет.
Жұмабаев М. “Педагогика” 2000, 19 бет.
// Валеология №1, 2006. 87 б.
// Педагогика №11-2006. 41 б.
// Валеология №11-12, 2005. 54 б.
// Мектеп директоры №5-2005. 12 б.
// Валеология №10, 2005. 51 б.
// Мектеп директоры №4, 2005. 21 б.
// Қазақ тілімен әдебиеті журналы №1, 1992. 159 б.
Мұқанов М. Бақылау және ойлау – Алматы, 1989. 65
Мұқанов М. Ақыл-ой өрісі – Алматы, 1980. 15 б.
Мукутова Ж.К. “ От басындағы халықтардың тәрбие құндылықтары” Кокшетау
Мұқанов М. Бақылау және ойлау. –Алматы: 1964. 65 б.
Мұқанов М. Қабілеттілік және оны тәрбиелеу –
Мұқанов М. Жан дүниесінің сыры – Алматы:
Мұқанов М. Ми және сана – Алматы: 1956.
Мұқанов М. Ойды этно және лингвопсихология тұрғысынан тәрбиелеу
Қоянбаев Ж.Б. , Қоянбаев Р.М. “Педагогика”. 56 б.
Қазақстан Республикасының “ Білім туралы Заңы” // Егеменді Қазақстан
Қазақстан Республикасының Білім Министрінің “Тәлім- тәрбие
Қазақстан Республикасының этникалық мәдени білім тұжырымдамасы. Алматы, 1996
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан –2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына
Шығармашылық дарындылықты дамыту бағдарламасы- Алматы: Рауан,1997. 122 б.
И.Б.Отческая Одаренность и ее формирование на современном этапе развития
З.Б.Мадалиева Психология одаренности, методическое пособие, Алматы 1999
Косымша
Өзінің сыпайлығын бағалау
Рет саны Белгі Дәреже бағасы
5 4 3 2 1 0
1. Дұрыс бағалаймын және дұрыс жетістігіне қараймын. 10 3
2. Өзіме талап қоямын. 10 3 1
3. Жетістігін және намысын жариялаған жақтырмаушылықты сезінемін. 3 6
4. Басқалардан артықпын деп талаптанбаймын. 7 2 2 2
1
5. Өзімді жарияламаймын, әңгімелеп айтамын. 5 4 2 1
6. Өз намысыма ие боламын. 12 2
7. Өз-өзіме сенемін. 10 3 1
8. Басқалардың пікірлерімен санасамын. 8 3 3
9. Басқалардың тәртібін орындаймын. 4 6 3
1
10. Өзімнің қателіктерімді дұрыс бағалаймын. 11 3
11. Қарапайым табиғи тәртібі. 8 5 1
12. Ортаның назары болуға ұмтылмаймын. 6 2 4 2
13. Қателік жасасам, мойындаймын. 10 3 1
Өңдеу: К= %
Социологиялық зерттеу
Мақсаты: Мұғалімнің өзінің кәсіби және әлеуметтік жеке жағдайына көзқарасын
Төмендегі қойылған сұрақтарға нақты, адал жауап беріңіз.
Ұстаздар қалыптасқан тұрмыс – жағдаймен қаншалықты келісесіз?
А) қанағаттанарлық
ә) білмеймін
б) қанағаттанарлықсыз
Маман ретінде өмірде және қызметіңізде көп жетістіктерге жеттім деп
А) ия
ә) жоқ, бірақ үмітім бар
б) жоқ және үміттенбеймін
в) айтуға қиналам
Сіздің мамандығыңызға байланысты қандай сұрақтар толғандырады, осы ортада не
Ұстаз мамандығында қазір сіз қандай жағдайлармен келіспейсіз?
Өзіңнің мектебің туралы ой-пікірің қандай?
САУАЛНАМА
Мақсаты: Мұғалімнің өз-өзін дамытуға қабілетін анықтау.
Төмендегі сұрақтарға жауап бергенде мынандай балды қойыңыз.
5 – ия
4 – жоқ емес ия
3 – ия, жоқ
2 – көп жағдайда жоқ
1 – жоқ
Мен өзімді білуге тырысамын
Өз - өзімді дамытуға уақыт бөлемін
Қиындықтар менің белсенділігімді ынталандырады
Кері байланыс іздеймін, өйткені ол маған өзімді түсінуге көмектеседі.
Өз әрекетімді
Өз сезімімді және тәжірибемді талдаймын
Көп кітап оқимын
Мені қызықтыратын сауалдар бойынша талқылау жүргіземін
Өз мүмкіншіліктеріме сенемін
Ашық болуға ұмтыламын
Қоршаған адамдардың маған әсерін сезінемін
Өзімнің кәсіби дамуымды бақылауда ұстап, одан жақсы нәтиже аламын
Жаңаны білгеніме қуанамын
Жауапкершілік мені қорқытпайды
Жұмысымдағы алға басулар мені қуантады.
Тест
“Мұғалімнің шыдамдылығы”
Шарты: Берілген әр жағдайдың шешімдер варианттарының біреуін ғана таңдаңыз
Оқушының назары басқада:
Тез арада ескерту жасаймын, тәртіпсіздікке жол бермеймін
Жанама әсерлерді қолданамын
Жазалау үшін, бірден мән бермей, себебін біліп алуға тырысамын
11. Оқушы нашар жауап берсе:
Өзіне тиісті бағаны қоямын
Келесіде жауап беруіне мүмкіндік беремін
Сабақтың соңында дайындалуына қалдырамын
111. Оқушы мені алдаса:
Сенбегенімді білдіремін
Жауап беруге асықпаймын, баланы түсінуге тырысамын
Сынып алдында өтірігін шығарамын.
Кілті:
Егер кез-келген жағдайдың 1,3 жауабын тыңдаса 10 ұпай, ал
50 ұпайдан артық болған жағдайда, сіз ойланып, белгілі тұрақталған
50 ұпайдан төмен болған кезде, сіз репрессивт, үстіртін, асығыс
Тест
“Мұғалімнің конфликтогендігіне”
Шарты: Әр мәселік жағдайдан бір жауаптың вариантын таңдаңыз.
Оқушы сабаққа жиі келмейді. Себебін анықтау үшін:
Сынып жетекшісімен немесе ата-анасымен байланысамын
Оқушының оқу мотивациясын анықтаймын
Күрделі жағдайда сынып жиналысында оның сабаққа қатыспайтыны туралы сұрақты
11. Оқу нашар оқиды:
Жақсы оқушының қасына бірінші партаға отырғызамын
Баланың ішкі дүниесінен неге қызығатындығын түсінуге тырысамын.
Жиі бақылап, әрі ата-анасынан бақылауын талап етемін.
111. Оқушы қыңыр сұрақ қойса, онда:
Өзгелердің қайталамауына, оны өз орнына қоямын.
Кез-келген сұрағына жауап беремін: егер білсем – мүдірмей, бірден,
Тақырыптан тыс сұрақ болса, жауап беру қажет емес.
Оқушы сабақта өзін жаман қылықтарымен көзге түскенде:
Бірден тәртіпті бұзбауына жол бермеймін: ауызша ескерту жасаймын, күнделігіне
Сұрақтар мен тапсырмалардың көмегімен жұмысқа бағыттап, зейінін сабаққа шоғырландырамын.
Сабақтың ұйымдастыруына қатты сын айтып, қажетті түзету енгіземін.
Кілті:
Берілген мәселелік жағдайлардың тақ сандағы жауаптарды таңдаған кезде 10
60 ұпай және одан көп болғанда, тұлға аралық қарама-қайшылықты
60 ұпайдан төмен болса, оқушылар мен қатынасында шиеленісске бейімділікті
Тест
“Мұғалімнің әдептілігі”
Шарты: Сіз сыныптағы сабаққа келдіңіз. Әрине, ерекше жағдайды көресіз.
Столды тарсылдатып, өзімді силамастыққа риза емес екенімді
Балаларға байқатпай жақындап, олардың не айтып жатқандарына құлақ
Сыныптың сабаққа дайын еместігіне, кезекшілерді жазалаймын.
Балалар, тез орындарыңа барыңдар. Бүгінгі сабақтың да қызық өтетіндігіне
Дауысымды көтеріп амандасамын, тақырыпты хабарлап, болған жайтқа көңіл аудармаймын.
Кілті: 1- 5 ұпай, 2 – 10,
15 және одан жоғары ұпайға ие болу – педагогикалық
Ал, 15 ұпайдан төмен жағдайда, сіз үстіртін, асығыс шешім
Мұғалімнің дарынды балалармен жұмыс істей алу қабілетін анықтауға арналған
Ұсынылған жауап нұсқаларының біреуін таңдап алыңыз:
1. Сіздің ойыңызша қазіргі уақытта дарында балаларға арналған жұмыстың
А. Иә.
Б. Жоқ, олар онсыз да жақсы.
В. Иә, кейбір жағдайда, бірақ мектепьің қазіргі жағдайына онша
2. Сіз дарынды балалармен жұмыстың өзгеруіне үлес қосуға
А. Иә, көбінесе (көп жағдайда солай ойлаймын).
Б. Жоқ.
В. Иә, кейде.
3. Сіздің кейбір идеяларыңыздың дарынды балаларды анықтап алуда көмегі
А. Иә.
Б. Иә, жағымды жағдайда
В. Шамалы деңгейде.
4. Сіз алдағы уақытта дарынды балаларды оқыту мен елеулі
А. Иә, әрине.
Б. Сенімім аз.
В. Мүмкін.
5. Жұмыстың жақсаруына әсер ететін істі бастауға шешім қабылдағанда
А. Иә.
Б. Сенімсізбін (оңай болмайды деп. Жиі ойлаймын)
В. Иә, жиі.
Торранстың тесі
„суретті аяқта”
Бұл тест балалардың шығармашылық дарындылығын зерттеуге арналған 5-6 жастан
Барлық оқушыларға тегіс тапсырма және қарындаш, қалам берілуі тиіс.
Адамдар саны 15-35- тен аспауы тиіс, төменгі сыныптарда 5-10
Тестің орындалу уақыты -10минут.
Мұғалімнің анкетасы
Мақсаты: Кәсіби шеберлігін анықтау
I. Оқушылармен және ата-аналармен жұмыста қандай жетістіктеріңіз бар әріптестеріңізбен
Астын сзыңыз
А. 1.оқушылардың оқудағы біліктілігі мен дағдысын дамыту-33
2. оқушылардың білімге құштарлығын дамыту – 29
3. балалардың шығармашылық қабілетін дамыту-27
4. нашар оқитындар мен мұғалімдердің назарынан тыс қалған оқушылармен
5. оқушыларды адамдармен тіл табыса білуге үйрету – 31
Б. 6. сыныпта жайлы психологиялық микроклимат
7. сынып жұмысын қалыптастыру – 27
В. 8. оқушылардың адамгершілік тәрбиесі –
9. саналы түрде, тәртіпті және мәдениетті болуға үйрету-37
10. қиын балалармен жүргізілетін жұмыс – 13
11. балалармен жас өспірімдерді еңбексүйгіштікке тәрбиелеу-24
Г. 12. педагогикалық ақпарат жұмысы - 4
13. педагогикалық ақпарат жұмысы – 6
14. ата-аналарды оқу-тәрбие жұмысына тарту – 27
15. отбасымен жеке жұмыс – 16
II. Оқушылармен жұмыста қандай қиындық көріп жүрсіз?
А. 1. оқыту барысында әдет пен дағдыны дамыту –
2. оқушылардың білімге құштарлығын дамыту – 11
3. оқушының шығармашылық қабілетін дамыту – 7
4. педагогикамен тыс қалған жағдайлармен жұмыс – 9
Б. 5. сыныпта жайлы психологиялық микроклимат орнату жұмысы –
6. оқушыларды қарым-қатынас дағдысына үйрету – 8
7. сынып ұжымын қалыптастыру жұмысы – 4
В. 8. оқушылардың адамгершілік тәжірибесі - 5
9. оқушылардың мәдениеті мен саналы тәртібін тәрбиелеу – 9
10. қиын оқушылармен жеке тәрбие жұмыс- тәрбиесі – 6
11. балалармен жас өспірімдерді еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу -
Г. 12. ақпараттау жөнінде жұмыс – 8
13. ата-аналарды оқу – тәрбие жұмысына араластыру-13
14. отбасымен жеке жұмыс - 10
3
85
Қабілеттілікті ерте айқындауды қамтамасыз ету
Дарынды оқушыларға білім беру жүйесінің жетілдірудің әдістемелік негіздері
Оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін көрсететін диагностика жүргізу
Қабілетті балалармен жұмыс істейтін мұғалімдерге арналған педагогика – психологиялық
кепілдемелер әзірлеу
Дарынды балаларға тәжірибелік көмек көрсету
Дарынды оқушыларды айқындаудың негізгі жолдары
Даралап оқыту
Пәндерді тереңдетіп оқыту
Пәндерді таңдауды, практикумдарды, жеке кеңес беруді енгізу
Оқушыларды шығармашылық мамандыққа қызығушылығынан өнер, техника, ғылым салаларындағы олимпиадаларға,
Лидерлік дарындылық
Бастамашылдық
Ізеттілік
Тәуелсіздік
Қоғамдық парыз
Ұжымдылық
Белсенділік
Мұратқа ұмтылушылык
Адалдық
Табандылық
Тектілік
Демократиялық
Ықыластылық
Қисынды ойлай білу
Тапқырлық
Шығармашылықпен ойлауы
Енбектегі мәдениеттілік
Қызығушылық
Білімді қажетсіну
Өзіндік бақылау, бағалау
Білімділік
Әлемдік көзқарас
Шынайылық шыншылдық
Бейімділік
Болжампаздық
Табиғи дарындылық
Дарынды мұғалімдерге тәжірибелік көмек көрсету
Қабілетті балалармен
жұмыс істейтін
мұғалімдерге арналған педагогика-психологиялық кепілдемелер әзірлеу
Мұғалімдердің шығармашылық мүмкіндігін көрсететін диагностика жүргізу
Қабілеттілікті
ерте айқындауды қамтамасыз ету
Дарынды мұғалімдерге
білім беру жүйесін жетілдірудің
әдістемелік негіздері
Бағдарлама төлкұжаты
Математика сабағында дарынды балалармен жұмыс
ДАРЫНДЫ БАЛА ҰҒЫМЫ
Дарынды балалармен жұмыс жүргізудегі мұғалімдердің кәсіптік дайындығы
Бастауыш мектептегі дарынды балаларды оқыту барысында жүргізілетін жұмыстардың теориялық негіздері
Оқыту процесіндегі жаңа технологиялар
Сабақта оқытуды ұйымдастыру формалары
Мектепте дарынды балаларға білім беруді ұйымдастыру
Бастауыш мектептегі дарынды балаларды оқыту барысында жүргізілетін жұмыстар
Жоғары сынып оқушыларының оқу үрдісінде өздігінен білім ала отырып, ғылыми-зерттеу жұмысымен айналысатын қабілетті интеллектуалды шығармашыл тұлға қалыптастыру