Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.......................... 5
1 ЕҢБЕК ДАУЛАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ.......................
9
1.1 Еңбек дауларының түсінігі мен пайда болу себептері.....
1.2 Еңбек дауларының түрлері................ 16
2 ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН СОТТА ҚАРАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.... 20
2.1 Еңбек дауларының келісім комиссияларында қарау тәртібі.... 20
2.2 Еңбек дауларын сотта қарау ерекшеліктері.......... 25
3 ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН СОТТА ҚАРАУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ……………………………………………………………...
44
3.1 Талап арыздарды
44
3.2 Енбек дауларынан туындайтын істер бойынша сот шешімдерінің
47
ҚОРЫТЫНДЫ.......................
56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ............
59
ҚОСЫМШАЛАР.......................
61
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті –
Сот жүйесінде болған түбегейлі өзгерістер баршаның сотқа қолы
Ата Заңымыздың мағынасы мен мәнiне тереңiрек жүгiнсек, оның
Құқықтар мен бостандықтарды жариялап қана қою жеткіліксіз, оларды
Адам құқықтарын іс жүзіне асыру күрделі процедура. Қазіргі
Тәжірибеден аңғарғанымыз қаржылық қамтамасы етулі қажет етпейтін құқықтар
Құқықтарды қамтамсыз етуде қоғамда болып жатқан проблемалар -
Еліміздің егемендік алып, тәуелсіздігін жариялағалы мемлекетіміздің бүгіндігін
Азаматтардың еңбек құқықтарының қорғалуымен байланысты әлеуметтік құқықтық проблемаларды
Азаматтардың құқықтарының сот арқылы қорғалуын жариялаған Қазақстан Республикасының
Азаматтардың еңбек құқықтарының қорғалуы жөніндегі мәселені тек конституциялық
Еңбек құқықтарын қорғау саласындағы қазіргі жасалып жатқан қайта
Қазақстан Республикасының еңбек заңдары еңбек қатынастарының қатысушыларына өз
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс беруші мен жалданбалы қызметкердің
Қалыптасқан экономикалық жағдайдың, қолданыстағы заңдардың реформалануының жалғасуын ескеретін
Жұмыс берушілердің еңбек заңының нормаларын сақтау жағдайы -
Жалпы алғанда азаматтардың еңбек құқықтары заңшығарушылардың назарынан тыс
Еңбек дауларының пайда болуы заңды құбылыс. Себебі, нарықтық
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Ұсынылып отырған дипломдық жұмыстың
еңбек құқығы ғылымындағы жеке еңбек даулары мен ұжымдық
еңбек дауларын қарау тәртібіне неғұрлым көбірек ықпал ететін
еңбек дауларынан туындайтын істерді сотта қарау ерекшеліктерін
осы категориядағы істерді қарау барысында соттардың шешімдерінің заңдылығы
Алға қойылған мақсаттарға сүйене отырып зерттеу жұмысы келесі
«еңбек қайшылықтары» және «еңбек даулары» ұғымдарының теориялық тұрғыда
еңбек дауларын құқықтық реттеудің әдістері мен тәсілдерін зерттеп
қорғаудың ең жоғарғы нысаны ретіндегі еңбек құқықтарының сот
Зерттеу объектісі мен пәні. Зерттеу жұмысының объектісі еңбек
Жұмысты жазу барысында Қызылорда облысы соттарының еңбек дауларынан
Зерттеу пәні жалданбалы қызметкерлердің еңбек құқықтарын қорғауға бағытталған
Зерттеудің теориялық және методологиялық әдістері. Зерттеудің ғылыми –
Зерттеудің әдістері. Зерттеудің негізі ғылыми теориялар мен тәжірибенің
Жоғарыда көрсетілген әдістердің жиынтығы ретінде бұл зерттеу әдістемесі,
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыстың мазмұны таңдап алынған
1 ЕҢБЕК ДАУЛАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
Еңбек дауларының түсінігі мен пайда болу себептері
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік әріптестік жүйесі жұмыс істеуінің құқықтық
Әлеуметтік әріптестік дегеніміз атқарушы билік органдары өкілдерінің, жұмыс
Еңбек қатынастарын, құқық нормаларын реттеу процесінде олардың субъектілері
Еңбек туралы заңдардың қолданылуы мәселелері бойынша бұрын қызметкер
Еңбек даулары еңбек туралы заңмен немесе басқа да
Еңбек даулары құқық қатынастарының түрі және даудың сипаты
- жұмысқа қабылдаудан бас тартуға байланысты даулар;
- заңдарда немесе өзге де нормативтік – құқықтық
- еңбек заңдары нормаларын, ұжымдық және жеке еңбек
Еңбек дауларының жіктемесі олардың ведомстволық бағыныстылығын анықтау үшін,
Белгілі бір дауды қарау қандай құзыретті органның
Даулардың көпшілігі еңбек құқықтық қатынастырынан туындайды, шағым беруші
«Еңбек даулары» термині 1971 жылы ғана пайда болған.
Еңбек дауын қайшылықты жағдаймен шатастырудың қажеті жоқ. Себебі
Кейбір әдебиеттерде қайшылықтар еңбек дауларының алғышарты болып табылады
Еңбек даулары ұғымын оның алғышарты болып табылатын қайшылықты
Еңбек құқықбұзушылықтары дегеніміз – міндетті субъектінің өзінің еңбек
Мысалы, егер жүктілігі мен бала тууына байланысты демалыста
Еңбек құқық бұзушылығы, ал одан кейін дау тудыратын
Еңбек дауының пайда болу динамикасын сатылары бойынша көрсететін
Еңбек құқық бұзушылығы (нақты немесе құқылы субъектінің пікірі
Құқықтық қатынастардың субъектілерінің оны алуан түрлі бағалауы (қарама-қайшылықтар,
өзара келіссөздер жүргізу арқылы тараптардың өздерінің бұл келіспеушіліктерді
келіспеушіліктерді шешу үшін құзыретті органға шағымдану – еңбек
Қызметкердің жеке еңбек дауларымен немесе қызметкерлер тобының (еңбек
Еңбек туралы заңдардың қолданылуы мәселелері бойынша бұрын қызметкер
Егер еңбек құқығының субъектісі құзыретті органға еңбек пен
Сонымен, еңбек дауларының жалпы анықтамасына келетін болсақ, еңбек
Жоғарыда көрсетіп өткен еңбек дауларының пайда болу динамикасынан
Оған қоса еңбек құқық бұзушылықтары өндірістегі құқықтық тәртіптің
Қазақстан Республикасының Конституциясы заңдылық қағидасын орнықтыра отырып, мемлекеттік
Қазақстан Республикасының Конституциясының 24 – бабында
Қазақстан Республикасы Конституциясының бұл аталған ережелері барлық еңбек
Заңдылық пен демократия өзара тығыз байланысты және
Бірақ қазіргі уақытта көптеген кәсіорын, мекемелерде басқа жұмысқа
Ұйымдарда еңбек дауларының пайда болуы барлық уақытта да
Еңбек дауын қараушы құзыретті орган еңбек құқығы нормаларының
Еңбек даулары бойынша барлық сот тәжірибесі, сонымен қатар
Қазақстанның Конституциясында әлеуметтік мемлекетті құрудың негізгі құқықтары мен
Мемлекеттің кешенді, көпсалалы сипаттағы әлеуметтік-құқықтық саясаты әлеуметтік маңызы
Нарықтық экономика жағдайында еңбек нарығының және халықтың жұмыспен
Еңбек – адам мен қоғамның өміріне және қажеттіліктерін
Еңбек қатынастары – Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында,
Еңбек қатынасының сипатын қызметкердің ішкі еңбек тәртібінің ережелеріне
Еңбекке құқықты жүзеге асыру белгілі бір жұмысты атқарумен
азаматтардың жұмысты, кәсіпті таңдау және еңбек қатынастарына түсуін
саны мен сапасына сай мемлекетпен белгіленген төменгі
Еңбек тәртібі – жұмыс беруші мен қызметкерлердің Қазақстан
Еңбек тәртіптемесі – қызметкерлер мен жұмыс берушінің еңбекті
Еңбек кодексінің 5-бабына сәйкес осы Кодексте және ҚР
Қазақстан Республикасының әрбір азаматы өз қалауынша жұмысқа тұра
Қызмет түрін ерікті таңдауға қойылатын шектеудің мәні мынада,
Еңбек шарты әрқашан уақытша шеңберде әрекет етеді. Бірқатар
Жұмысқа қабылдау кезеңінде қызметкердің тапсырылған
Ол қызметкердің ауырып қалуына, басқа да дәлелді себептерге
Еңбек жағдайлары қызметкердің өмірі мен денмаулығы қауіпсіздігін қамтамасыз
Қызметкердің денсаулығын қорғауды қамтамасыз ету және басқа себептермен
Алайда жұмыс беруші тарапынан аталған конституциялық құқықтарына нұқсан
Еңбек дауларының түрлері
Еңбек дауының түрін анықтау оны шешу тәртібін анықтауға
дауласушы субъект бойынша;
даудың сипаты бойынша;
дау туғызушы құқықтық қатынас бойынша.
Дауласушы субъектілеріне қарай барлық еңбек даулары:
а) жеке еңбек даулары;
ә) ұжымдық еңбек даулары болып бөлінеді [13, 45б].
Жеке еңбек даулары ұжымдық еңбек дауларынан субъектілік құрамымен
Ұжымдық еңбек даулары үш құқықтық қатынастан пайда болуы
еңбек ұжымының жұмыс берушімен құқықтық қатынастары;
кәсіптік одақтың кәсіпорын, мекеме әкімшілігімен құқықтық қатынастары;
қызметкерлер мен жұмыс берушілер өкілдерінің атқарушы билік органдарының
Сондықтан ұжымдық еңбек даулары еңбек ұжымының жұмыс берушімен
Жеке еңбек дауларында дауласушы тараптар ретінде қызметкер мен
Ұжымдық еңбек дауларында дауласушы субъектілер ретінде бір немесе
Еңбек даулары мен оларды шешу тәртібі қызметкердің (қызметкерлердің)
Осылайша, даудың сипатына қарай барлық еңбек даулары екіге
заңдармен, ұжымдық және жеке еңбек шарттарымен, келісімдермен бекітілген
заңды мүдделер жөніндегі даулар, яғни заңмен реттелмеген еңбек
Дау туындауы мүмкін құқықтық қатынастар бойынша еңбек даулары
еңбек құқықтық қатынастарынан туындайтын еңбек даулары;
жұмысқа орналастыруға байланысты құқықтық қатынапстардан пайда болатын құқықтық
еңбек заңдарының және еңбекті қорғау ережелерінің сақталуына бақылау
кадрларды даярлау немесе өндірісте біліктілікті жоғарылатуға байланысты құқықтық
қызметкердің кәсіпорын, мекемеге келітрген материалдық зиянын өтеуге байланысты
қызметкердің денсаулығына немесе еңбекпен қамтылу құқығының жүзеге асырылуына
еңбек, тұрмыс, мәдениет мәселелері бойынша кәсіптік одақтың жұмыс
еңбек ұжымының жұмыс берушімен, кәсіпорын, мекеме әкімшілігімен құқықтық
әлеуметтік-әріптестік құқықтық қатынастарыны туындайтын еңбек даулары [15, 47б].
Еңбек дауларын аталған негіздер бойынша жіктеу әрбір дау
Еңбекке құқықты жүзеге асыру белгілі бір жұмысты атқарумен
азаматтардың жұмысты, кәсіпті таңдау және еңбек қатынастарына түсуін
саны мен сапасына сай мемлекетпен белгіленген төменгі
Еңбек даулары дегеніміз еңбек туралы заңнаманың қолдануына байланысты,
Қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы қайшылық олардың өзара
Еңбек дауларын әртүрлі негіздер бойынша топтастыруға болады: субъективтік
Субъективтік құрамы бойынша еңбек даулары жеке және ұжымдық
Еңбек даулары өздерінің сипаты (мәні) жағынан талап қойылатын
Еңбек дауларын бұлай топтастыру олардың қайда шешілетіндігін анықтауға
Ұжымдық еңбек дауларында талап қойылмайтын сипат болады, олар
ҚР Еңбек Кодексінің 170-бабының талабына сәйкес жеке еңбек
Еңбек шартының тараптары жеке еңбек дауын шешу үшін
2 ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН ҚАРАУ ТӘРТІБІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Еңбек дауларының келісім комиссияларында қарау тәртібі
Еңбек құқығының қорғаушы функциясы дәстүрлі түрде осы құқық
Әдетте жеке еңбек дауы ретінде нормативтік құқықтық актілерді,
Қызметкерлерді өндірісте қолайсыз жаңа экономикалық қатынастардан қорғауды қамтамасыз
Өркениетті нарықтық қатынастарға көшу, қазақстандық экономиканың халықаралық жүйеге
Еңбек дауларын қарау тәртібі дегеніміз – арызды қабылдау
Еңбек дауларын қарау процесі берілген дау бағынысты болып
Қызмткерлердің еңбек құқықтарының сақталуының маңызды конституциялық кепілі олардың
Еңбек құқықтарының сот арқылы қорғалуымен қатар соттан тыс,
Тараптар үнемі келіссөздерді қолданбайтындығын немесе келісім комиссияларына жүгінбейтіндігін
Кейбір елді мекендердің сот органдарынан тым алыста орналасқандықтан
Қызметкерлердің еңбек құқықтарының және мүдделерінің қорғалуының негізгі әдістері:
Еңбек дауларының көпшілігі жалпы тәртіппен қаралады, яғни Қазақстан
Біріншіден, барлық қызметкерлер бірдей өздерінің бұзылған құқықтары жөнінде
Келісім комиссияларының еңбек дауларын қарау тәртібі Қазақстан Республикасының
Келісім комиссиясы еңбек процесі кезінде қызметкер мен жұмыс
Келісім комиссиясы:
басқа жұмысқа ауысу және басқа жұмысқа ауысу кезінде
жеке еңбек шартының талаптарына өзгерістер енгізу;
жұмыс уақытының режимі,еңбек тәртібі;
демалыстың ұзақтығы, соның ішінде жыл сайынғы демалыстың ұзақтығы;
тәртіптік шаралар қолдану туралы;
еңбекке ақы төлеу және еңбекті қорғау мәселелері жөніндегі
еңбек туралы заңдар, жеке және ұжымдық шарттарды қолдану
Бұл тізімнен көріп отырғанымыздай келісім комиссиялары кез келген
Еңбек туралы заңдарда өзгеше көзделмегендіктен қызметкер еңбек дауларын
Келісім Комиссиясына келіп түскен қызметкердің өтінішін комиссия хатшысы
Келісім комиссиясының отырысы, әдетте, жұмыстан тыс уақытта өткізіледі,
Еңбек дауы өтініш берген қызметкердің қатысуымен қаралады, ал
Комиссия істің мән-жайын анықтау үшін отырысқа куәгерлерді, мамандарды
Қазақстан Республикасындағы еңбек кодексінің 100-бабына сәйкес, Келісім комиссиясы
Комиссияның әрбір отырысында еңбек дауларын қараудың барысы жазылатын
Шешім әкімшілікке үндеу ретінде рәсімделуі тиіс (мысалы, жұмыс
Комиссия шешімінің күші тараптар үшін міндетті болып табылады,
Өтініш иесінің талаптарын қанағаттандырған келісім комиссиясының шешімін қарсы
Келісім комиссиясының еңбек даулары жөніндегі шешімімен келіспеген жағдайда
Еңбек дауларын сотта қараудың тәртібін Қазақстан Республикасының заңдары
Еңбек саласындағы келіспеушіліктердің көпшілігі материалдық құқықтық сипаттағы даулар
Еңбек заңнамаларын қолданудың көп жылдық тәжірибесі көрсетп отырғандай
Қазақстандық еңбек заңнамасында жеке еңбек дауларын қарайтын
Жұмысқа қабылдау (жұмысқа қабылдау мерзімі, лауазымының атауы, мамандығы,
Еңбек дауларын сотта қарау ерекшеліктері
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабында бекітілгендей әркімнің өз құқықтары
Құқықтық мемлекеттің маңызды міндеттерінің бірі азаматтардың құқықтары мен
Қазақстан Республикасының Конституциясы азаматтардың негізгі әлеуметтік қажеттіліктерін қамтамасыз
Азаматтардың негізгі құқықтары мен бостандықтары Конституцияның екінші бөлігінде,
Азаматтардың еңбек құқықтарының қорғалуы құқықтық актілерде белгіленген және
Соттардың қызметі азаматтар мен ұйымдардың заңды құқықтары мен
Сот билігінің құқық қорғаушы қызметі тек еңбек саласындағы
Құқықтардың сот арқылы қорғалуы ең сенімді және тиімді
Еңбек қатынастары саласында соттардың атқаратын ролі ерекше. Ол
Қазақстан Республикасы азаматтарының еңбек құқықтарының қорғалуының маңызды кепілдерінің
Сот тек бұзылған құқықтарды қалпына келітіріп ғана қоймай,
Еңбек дауларын қарауда сот еңбек құқығы нормаларымен қатар
Сот дауды азаматтық іс жүргізудің жалпы негіздері бойынша
Қызметкер жұмыс берушімен арадағы еңбек дауларын шешу мақсатында
Тікелей соттарда келісім комиссиясында қаралмаған еңбек даулары және
Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының құқықтық статистика және арнайы
бұрынғы жұмысына қайта орналастыру;
жалақы өндіру туралы;
басқа да еңбек даулары.
Еңбек дауын шешу туралы өтінішті қызметкер тікелей аудандық
Заң бойынша қызметкер сотқа арызбен өзінің еңбек құқықтары
Жалпы ереже бойынша азаматтық істерді сотта қарауға әзірлеу,
Қызметкерге жалақы, бірақ үш айдан аспайтын уақытқа алып
Шешімнің орындалғандығы туралы сотқа және азаматқа сот шешімі
Мемлекеттік билік пен атқарушы билік органдарының сайланатын, тағайындалатын
- жұмыстан шығару, басқа жұмысқа ауыстыру себептерінің жазылуын
- тәртіп туралы жарғы бойынша тәртіптік жауапқа тартылатын
- бос жүріп қалған уақытқа ақы төлеу мәселелір
Бағыныстылығына қарай жоғары тұрған органдар арыздарды келіп түскен
2004 жылы 23 желтоқсанда Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы
а) еңбек шартына байланысты Заңның 10-бабының 2) және
Бағыныстылығына қарай жоғары тұрған органдар арыздарды келіп түскен
Еңбек туралы заңмен көзделген жеке еңбек шартынан туындайтын
Тараптардың келісімі бойынша еңбек дауының кез–келген санаты келісім
Келісім комиссиясының шешімімен келіспеген, сондай-ақ ол орындалмаған жағдайда
«Соттардың еңбек дауларын шешу кезінде заңнамаларды қолданудың кейбір
а) ҚР Еңбек туралы Заңының 95-бабында қарастырылған тәртіпте
б) қызмет (жұмыс) бойынша қызметкер бағынатын адамға, кейінгінің
в) қызметкер өзінің теріс қылық жасағандығы жөнінде ьжазбаша
Дәлелді себептерсіз жұмыс күнінде 3 сағат бойы жұмысқа
белгісіз мерзімге еңбек шартына тұрған адамның дәлелді себептерсіз
белгілі мерзімге еңбек шартын жасасқан адам, шарт мерзімі
қызметкердің дәлелді себептерсіз үздіксіз немесе жұмыс күні ішінде
өз еркімен демалысқа кету, сондай-ақ жалақысыз демалысқа шығу
Жеке еңбек дауларын қарауда және шешуде соттар Қазақстан
Негізінен сотта қаралатын еңбек дауларының басым бөлігін бұрынғы
Жеке еңбек дауларын қарау азаматтық іс жүргізу тәжірибесінде
еңбек құқығы бұзылған адамның еңбек дауларын қарайтын органдарға
еңбек дауларын қараудың қысқартылған мерзімдеріне;
даулардың әділ және толық қаралуына және жариялылығына;
өз еңбек құқықтарын қорғауға қызметкерлердің барлық санаттарының бірдей
еңбек даулары жөніндегі органдар шешімдерінің орындалуына кепілдік беретін
Бұл ретте еңбек дауларын қарау жөніндегі органдарға жүгінген
ҚР Еңбек Кодексінің 170-бабының талабына сәйкес, еңбек шартының
Еңбек дауын шешу туралы арызды қызметкер тікелей аудандық
Талапкер соттылықтың жалпы ережесінен шыға отырып талап қоюға
Жалпы тәртіп бойынша азаматтық істерді сот қарауына даярлау
Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдарға жұмысқа
Өтініш беру мерзімін сот даудағы тараптың арызы бойынша
Егер сот талапкердің еңбек құқықтары бұзылғанын, бірақ ол
Егер сот талапкердің еңбек құқықтары бұзылғанын, бірақ ол
Еңбек даулары бойынша сотқа жүгінудің бұл мерзімі ескіру
Еңбек құқықтары мен міндеттерінің туындауын, өзгеруін және тоқтауын
Арызды дәлелді деп таныған жағдайда сот тиісті мемлекеттік
Шешімнің орындалғандығы жайында сот шешімін алған күннен бастап
Негізінен сотта қаралатын еңбек дауларының басым бөлігін бұрынғы
Оны 1-диаграммада келтірілген Қызылорда облысы соттарына соңғы
1 маусым 2007 жылдан бастап жаңа Еңбек кодексі
Сотта бұрынғы жұмысына қайта орналастыру туралы еңбек даулары
Жекелеген санатқа жататын тұлғалардың еңбек қатынастары тек «Қазақстан
Арнайы нормативтік құқықтық актілермен реттелмеген еңбек даулары бойынша
Сотта бұрынғы жұмысына қайта орналастыру туралы дауды қарау
Көбіне қызметкер жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын
Еңбек кодексінің 54 бабында жұмыс берушінің бастамасы бойынша
Яғни, қызметкермен еңбек шарты жұмыс берушінің бастамасы бойынша:
жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған не жұмыс
қызметкерлер саны немесе штаты қысқартылған;
біліктілігінің жетіспеуі салдарынан қызметкер атқарып жүрген лауазымына немесе
өзінің жұмысын жалғастыруына денсаулық жағдайының кедергі келтіруі салдарынан
сынақ мерзімі кезеңінде жұмыс нәтижесі дұрыс болмаған;
қызметкер бір жұмыс күні (жұмыс ауысымы) ішінде дәлелді
қызметкер жұмыста алкогольдік, нашақорлық, психотроптық, уытқұмарлық масаңдық (соларға
қызметкер, жарақаттар мен аварияларды қоса алғанда, ауыр зардаптарға
қызметкердің жұмыс орнында басқаның мүлкін ұрлау (оның ішінде
ақшалай немесе тауарлық құндылықтарға қызмет көрсететін қызметкердің кінәлі
тәрбиелік функциялар атқаратын қызметкер осы жұмысын жалғастырумен сыйыспайтын,
қызметкер еңбек міндеттерін атқаруға байланысты өзіне мәлім болған
егер тәртіптік жазасы бар қызметкер еңбек міндеттерін дәлелді
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларда қызметкердің мемлекеттік құпияларға
еңбек шартын жасасу кезінде түпнұсқа құжаттар немесе мәліметтер
жұмыс берушінің атқарушы органы басшысының, оның орынбасарының не
қызметкер жүктілігі және босануы бойынша демалыста болған, сондай-ақ
Өндірістік жарақат алуына немесе кәсіптік ауруға шалдығуына байланысты
қызметкер сот актісіне сәйкес одан әрі жұмыс істеу
Еңбек кодексінде қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін жұмыс берушінің
ҚР Еңбек кодексінің 20 бабының 1 бөлігіне сай,
Қызметкерді жұмысқа нақты жіберу еңбек шартына тараптардың қолы
Сондай-ақ, ҚР Еңбек кодексінің 56-бабының 2-тармағына сәйкес, қызметкерлердің
Еңбек шартын бұзған сәтте осы ұйымның кәсіптік одағы
ҚР Еңбек кодексінің 41- бабына орай, қызметкердің келісімімен
Егер бұл Еңбек кодексінің 41-бабының 1-тармағында қарастырылған өзгерістерге
Егер ұжымдық шартта ескертудің неғұрлым ұзақ мерзім қарастырылмаса,
Еңбек шартын тоқтату мерзімін сақтау туралы мәселені зерттей
а) ҚР Еңбек кодекісінің 54-бабы 1-тармағының 1)және2)тармақшаларында
б) белгісіз мерзімге жасалған еңбек шартын бұзу туралы
в) ескерту мерзімі өткенге дейін еңбек шартын бұзу
г) бір ай ескерту мерзімі белгіленген заңнан бұрын
Ұйымның таратылуына (заңды тұлғаның), жұмыс берушінің қызметінің тоқтатылуына
«Таратылу» мен «қайта ұйымдастырылу» ұғымдарын
ҚР Еңбек кодексінің 49-бабына сәйкес ұйымның жеке меншік
Мемлекеттік органдардың таратылуы не қайта ұйымдастырылуы кезінде, мемлекеттік
Мемлекеттік орган штаты (саны) қысқарған жағдайда жұмыстан шығаруда,
ҚР Еңбек кодексінің 54-бабы 1-тармағының 3) тармақшасы
Еңбек шарты, қызметкердің денсаулық жағдайы
Денсаулығына байланысты қызметкердің еңбек міндеттерін
ҚР Еңбек кодексінің 54-бабы 1-тармағының 13-тармақшасында қарастырылған негіз
Егер сот істі қарау кезінде бұрын кінә жасаған
ҚР Еңбек кодексінің 58-бабы 1-тармағының 6) -13) және
1) ҚР Еңбек кодексінің 73-74 бабтарында қарастырылған тәртіпте
2) қызмет бойынша қызметкер бағынатын адамға, кейінгінің тәртіптік
3) қызметкер өзінің теріс қылық жасағандығы жөнінде жазбаша
4) қызметкердің жұмыс орнынан мүлікті ұрлағаны үшін жұмыстан
Қызметкерді жұмыстан шығару жұмыс орны бойынша ұрлық жасағаны
5) жұмыс беруші еңбек тәртібін бұзғаны үшін қызметкерге,
6) тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін қызметкер тек
Дәлелді себептерсіз жұмыс күнінде қатарынан үш және одан
1) белгісіз мерзімге еңбек шартында тұрған адамның дәлелді
2) белгілі мерзімге еңбек шартын жасасқан адам,
3) қызметкердің дәлелді себептерсіз үздіксіз немесе жұмыс күні
4) өз еркімен демалысқа кету, сондай-ақ жалақысыз
Басқа жұмысқа ауысудан бас тартып жұмысқа шықпағаны үшін
Егер сотпен істі шешу кезінде қызметкерді еңбек тәртібін
Қызметкер жұмыста алкогольдік, нашақорлық, психотроптық, уытқұмарлық масаңдық (соларға
Бұл негіздер бойынша жұмыстан шығару, қызметкердің жұмыс уақытында
Қызметкердің мас күйінде не нашақорлық масаң күйде немесе
Егер еңбек тәртібін бұзғаны үшін еңбек шарты бұзылған
ҚР Еңбек кодексінің 54-бабын 10) тармақшасы бойынша жұмыстан
Мұндай әрекеттерге, атап айтқанда мыналар жатқызылады: тиісті құжатсыз
ҚР Еңбек кодексінің 54-бабының 11) тармақшасында қарастырылған негіздер
Моральға жат қылық деп тек тәрбиешілік қызметті жүзеге
Өздері өкілдері болып табылатын органның беделін түсіретін
Мынадай әрекеттер, соның ішінде қызметтік міндеттерін атқарумен байланысты
Қызметкерді тәртіптік жауапкершілікке тарту туралы жұмыс берушінің бұйрығына
Атап айтқанда мұндай бұзуға жататын жағдайлар:
қызметкердің еңбек жағдайының өзгеру негізі бойынша еңбек міндеттемесін
жекелеген мамандық қызметкерлері үшін міндетті болып қарастырылған дәрігерлік
Егер қайта қабылдау туралы дауды шешу кезінде сот
Заңсыз негіз бойынша жұмыстан шығарылған қызметкер бұрынғы жұмысының
Заңсыз босатылған әскери қызметшілер бұрынғы әскери қызметке лауазымға
Қызметкерді бұрынғы жұмысына қайта қабылдау ұйымның таратылуының нәтижесінде
Белгілі мерзімге жасалған еңбек шарты заңсыз бұзылғанда қызметкерді
Белгілі мерзімге жасалған еңбек шарты мерзімінің аяқталуы бойынша
Еңбек кодексінде жұмыс берушінің қызметкердің келісімінсіз оны еңбек
ҚР «Мемлекеттік қызмет туралы» Заңның 22-бабының 4–тармағында қарастырылған
Мәжбүрлі жұмысқа шықпаған уақыт үшін орташа жалақы жұмыстың
Бұрынғы жұмысына қайта қабылданған немесе оны жұмыстан шығару
ҚР Еңбек кодексінің 165-168-бабтарында жұмыс берушіге еңбек міндеттемесін
Мүліктік зиянның орнын толтыру дау бойынша істі қарау
Еңбек міндеттерін атқару кезінде қызметкер мен үшінші жақ
Еңбек құқықтық қатынасынан туындайтын істер бойынша талапкерлер мемлекеттік
Қызылорда облысы соттарында еңбек дауларын қарау мәселелерін зерделеу
Осы орайда, облыс соттарының 2010 жылы және 2011
Шолудың мақсаты облыс соттарының еңбек қатынастарынан туындаған дауларды
Аудандық және оған теңестірілген соттармен ұсынылған статистикалық мәліметтерге
Сот өндірістеріне түскен талап арыздардың 41-і ҚР
Аталған мерзімде негізінен өндірістен еңбек қатынастарынан туындаған даулар
Осы істерді қарау барысында анықталған заң бұзушылықтар бойынша
2010-жылы еңбек даулары бойынша соттар өндірісіне түскен арыздардың
Аталған арыздарды санат бойынша бөлетін болсақ:
- Қызметкерді бұрынғы жұмысына қайта орналастыру жайлы соттар
Шешім шығарылған істердің 28-і бойынша талапкерлердің еңбекақы өндіру
Соттар өндірісінде қаралған еңбек қатынастарынан туындаған даулардың қалғаны
Еңбек қатынастарынан туындаған өзге даулар бойынша сот өндірістеріне
Шешім шығарылған істер бойынша 17 талап қанағаттандырылып,
Аталған санаттағы істер бойынша соттармен 8 жеке ұйғарым
2011-жылдың 1-тоқсанында соттар өндірісіне еңбек қатынастарынан туындаған
Сот өндірісінде негізінен осы санатта 33 азаматтық іс
Шешім шығару арқылы аяқталған істердің 14-і бойынша талап
2011-жылдың 1-тоқсанында аталған істерді аудандық және оған теңестірілген
Еңбек қатынастарынан туындаған істерді даудың санатына қарай бөлетін
- қызметкерді бұрынғы жұмысына қайта орналастыру жайлы соттар
Шешім шығару арқылы аяқталған істер бойынша 8 талап
- қызметкерге тиесілі еңбекақыны өндіру жайлы 43
Шешім шығарылған істердің 2-і бойынша талапкерлердің еңбекақы өндіру
- еңбек қатынастарынан туындаған өзге даулар бойынша сот
Шешім шығарылған істердің 4–і бойынша да талап қанағаттандырылған.
ҚР Еңбек Кодексінің жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі
Шолуға түскен істерді зерттеу талапкерлердің сотқа талаппен аталған
Мысалы, талапкер Н.Науанова Қармақшы аудандық сотына жауапкер Қармақшы
Осы істерді саралай отырып төмендегідей тұжырым жасауға болады:
- тіл туралы заң талаптарын бұзу фактілері жоқ.
- талап арыздың нысаны мен мазмұнына баға бергенде
3 ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН СОТТА ҚАРАУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Енбек дауларынан туындайтын істер бойынша сот
Еңбек дауларынан туындайтын азаматтық істерді сотта қарау ерекшелігі
Шолуға түскен істерді зерттеу облыс соттарының еңбек қатынастарынан
2010-жылы аталған санаттағы 30 шешім апелляциялық тәртіпте тексеріліп,
Алайда шешімдердің бұзылу, өзгертілу фактілерінің орын алуы да
Көрсетілген мерзімде 4 шешімнің күші жойылып, олар бойынша
Кассациялық тәртіпте аталған істердің 18-і тексеріліп, апелляциялық саты
Еңбек дауларынан туындайтын істерді қарау барысында соттармен бірқатар
Қазалы аудандық сотының талапкер Д.Калибековтың Қазалы ауданы әкімінің
Жауапкердің талапкерді қызметінен босатуын бірінші сатыдағы сот
Қызылорда қалалық сотының шешімімен талапкер С.Русяновскийдің жауапкер «ПетроҚазақстанҚұмкөлРесорсиз»
Қызылорда қалалық сотының талапкер М.Сүлейменовтың жауапкер Қызылорда облысы
Сот талапкердің талабын ішінара қанағаттандырып, оны бұрынғы лауазымына
Сондай-ақ бірінші саты соты бөлім бастығы болып табылатын
Осы істі қарау барысында іс жүргізу заңнамасы талаптарының
Жеке ұйғарым облыстық соттың жалпы отырысында қаралып, отырыс
Арал аудандық сотының талапкер А.Есеновтың жауапкер «Барсакелмес
Талапкер А.Есенов арызында 2003 жылдан бері «Барсакелмес мемлекеттік
Іс құжаттарына қарағанда жұмыс беруші талапкермен арадағы еңбек
Бірінші сатыдағы сот талапты қанағаттандырусыз қалдыруын талапкердің
Алайда істі апелляциялық тәртіпте қараған сот бұйрықта талапкерді
Заң талаптарына сай қызметкердің еңбек міндеттерін орындамаған әрбір
Шешім талапкерге тәртіптік шара көру жайлы бұйрықтардың күшін
Ал 2011-жылдың 1-тоқсанында қабылданған сот шешімдерінің 17-і апелляциялық
3.2 Талап арыздарды қабылдаудан бас тарту, қайтарудың заңдылығы
Сотта азаматтық істердің көпшілігі азаматтық іс жүргізу кодексінің
Талап арызға талап қоюшы қол қойып, сотқа жауапкерлер
Талап арыз бен қос құжаттардың көшірмесі жауапкерге табыс
Сотқа берілетін талап арызға баж төленуге тиіс (ҚР
Азаматтық істі қозғай отырып, бес күннің ішінде судья
Азаматтық іс қозғау сатысында судья ұйғарым шығару ретінде
1-талап арызды (арыз, шағым) қабылдау және өз қарауына
2-талап арызды (арыз, шағым) қабылдаудан бас тарту;
3-талап арыз (арыз, шағым) қайтару;
4-талап арызды қозғалыссыз қалдыру.
Азаматтық іс бойынша талап арызды (арыз, шағым) қабылдау
Кейде азаматтық іс қозғау сатысында арыз азаматтық сот
Арызды қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарым ол сотқа
Арызды қабылдаудан бас тарту туралы судьяның шығарған ұйғарымына
Сонымен қатар азаматтық іс қозғау сатысында судья талап
-талап қоюшы істердің осы санаты үшін дауды сотқа
-іс осы соттың соттауына жатпаса;
-арызды әрекетке қабілетті адам берсе;
-арызға оған қол қоюға өкілеттігі жоқ адам қол
-осы немесе басқа бір соттың іс жүргізуінде сол
-коммуналдық мүлікті басқаруға құқылы орган жылжымайтын мүлікке құқықты
-бұл туралы талап қоюшы мәлімдесе.
Талап арызды қайтару туралы ұйғарым ол сотқа түскен
Егер талап қоюшы жол берілген бұзушылықты жоятын болса,
Азаматтық іс қозғау сатысында судья талап арыз ҚР
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 249-бабына сәйкес
-талап коюшы осы санаттағы істер үшін заңда белгіленген
-арызга қол қойган және оны берген адамньщ арызга
-осы немесе басқа соттың іс жүргізуінде осы тараптар
-тараптар арасында бұл дауды заңға сәйкес аралық соттың
-өздерінің қатысуынсыз істі қарауды өтінбеген тараптар екінші шақыру
-өздерінің қатысуынсыз істі қарауды өтінбеген талап қоюшы екінші
-өзінің мүддесіне сай іс қозғалған адам мәлімделген талапты
-талап арызды кайтарып алу туралы өтініш берілсе, ал
-көрсетушіге арналған күші жойылған бағалы қағаздар және ордерлі
Аталған мән-жайлар жойылғаннан кейін мүдделі адам жалпы тәртіп
Арызды қараусыз қалдыру туралы сот ұйғарым шығарады, бірақ
Аталған мәселелер туралы нақтырақ Қызылорда облысы бойынша соттар
Жаңақорған аудандық сотының судьясы талапкер А.Тоймбетовтың жауапкер «Шалқия
Дәл осындай кемшілік аталған судья тарапынан талапкер Е.Минауаровтың
АІЖК-нің 32-бабының 3-бөлігінде заңды тұлға филиалының немесе өкілдігінің
Жаңақорған аудандық сотына талапкер Г.Абызбекова Жаңақорған ауданы Байкенже
Судья талап арызды АІЖК-нің 31-бабына сілтеме жасап, талап
Жоғарыда аталғандай АІЖК-нің 32-бабының 3-бөлігіне сәйкес талап филиалдың
Кейіннен талапкер осы талап арызбен сотқа қайта жүгініп,
«Сот шешімі туралы» ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік
Жаңақорған аудандық сотының судьясы талапкер Б.Ахметовтың жауапкер «Нұр»
Бұл жағдайда шешімнің қарар бөлігінде іс бойынша талапкер
Сондай-ақ, аталған шешімнің қарар бөлігінде «талаптың басқа бөлігін
Талапкер тарапынан талапты негіздейтін дәлелдемелерді ұсынбауы талапты қараусыз
Осындай қателікті аталған судья талапкер Ж.Ахметованың жауапкер «Нұр
АІЖК-нің 237-бабының 2)тармағында қызметкерге жалақы, бірақ үш айдан
Шиелі аудандық сотына талапкер А.Тұрсеке жауапкер «Ақ жол-Нартай»
Талапкер Б.Әміртайұлының пайдасына жауапкер «Ақ жол-Нартай» ЖШС-нен 556578
Ал Қызылорда қалалық сотының судьясы талапкер Т.Дюзельбаевтың жауапкер
Қызылорда қалалық сотының келесі судьясы да талапкер Е.Бүркітбаевтың
АІЖК-нің 247-бабында іс бойынша іс жүргізуді қысқартудың негіздемелері
Мысалы, АІЖК-нің 248-бабының 2-бөлігінде іс бойынша іс жүргізу
Ал арызды қараусыз қалдырудың салдары көзделген АІЖК-нің 250-бабының
Яғни істі қысқарту мен қараусыз қалдырудың салдары да
Осы мән-жайға Қызылорда қалалық сотының судьясы талапкер Р.Толыбековтың
Судья бұл жағдайда АІЖК-нің 247-бабының 3)-тармағын басшылыққа алып,
Сонымен қатар, аталған іс құжаттарына талапкердің талабын бекітетін
Сондай-ақ, аталған судья Салық Кодексінің соттарда мемлекеттік баж
Аталған соттың судьясы талапкер Е.Бүркітбаевтың жауапкер «Жер КЗ»
Қызылорда қалалық сотының судьясы талапкер А.Ерманованың жауапкер ҚР
ҚР «Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі
Аталған бапқа сай жұмысқа қайта қабылдау туралы шешімнің
Негізінде, Қызылорда облысы соттарында қабылданған жұмысқа қайта орналастыру
Жоғарыда аталған баптың талабына сай ұйымның басшысы (
Елімізде бірқатар құқықтық реформалар жүріп, негізгі бағыттарын айқындайтын
Азаматтардың еңбек құқықтарының қорғалуымен байланысты әлеуметтік құқықтық проблемаларды
Ұсынысты қарау барысында анықталғаны:
Қазалы аудандық сотының 24 ақпан 2011 жылғы шешімімен
Сот орындаушының ұсынысында жоғарыдағы сот шешімі бойынша атқару
Қазалы аудандық сотының 5 наурыз 2011 жылғы қаулысымен
Қазалы аудандық білім бөлімі мемлекеттік мекемесі жеке шағымында
Бірінші саты соты ұсынысты қарау барысында маңызы бар
24 ақпан 2011 жылы Қазалы аудандық сотының 24
24 ақпан 2011 жылы Қазалы аудандық білім бөлімі
Алайда, сол күні Б.Райсованың штаты қысқаруына байланысты штатты
Бірінші сатыдағы соттың жұмысқа қайта қабылдау туралы
Себебі, білім бөлімі жергілікті бюджеттен қаржыландырылатындықтан, штат санын
11 наурыз 2011 жылы аудан әкімдігі бір штат
Сондықтан, бірінші саты сотының Қазалы аудандық білім бөлімі
Сол себепті, АІЖК-нің 344 бабының 4 бөлімінің 3
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында
Елімізде бірқатар құқықтық реформалар жүріп, негізгі бағыттарын айқындайтын
Азаматтардың еңбек құқықтарының қорғалуымен байланысты әлеуметтік құқықтық проблемаларды
ҚОРЫТЫНДЫ
Зерттеу нәтижесінде еңбек дауларының ұғымын анықтап, оның түрлері
Қазақстандықтардың еңбек құқықтарының қорғалуының ең сенімді және тиімді
Жоғарыда айтылғандардың негізінде келесідей ұсыныстар келтіреміз:
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 174-бабының
Осыған орай, сот тәжірибесінде жұмысқа қайта орналастыру туралы
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 55
3. Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 59-бабына
4. Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі
Қолданыстағы заңнамаларға орай жұмыс беруші сәл қателік жіберсе
Біздің елімізде шетел инвесторларының ұлттық еңбек заңнамаларына қайшы
Сот органдарының елді мекендерден тым алыс орналасуы себепті
Азаматтардың еңбек құқықтарының сақталуы үшін еңбек инспекторларының атқаратын
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының Президентінің 27 қаңтар 2012 жылғы «Әлеуметтік-экономикалық
Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Жеті Жарғы, 2012.
Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі. - Алматы: Жеті Жарғы,
Абузярова Н.А. Трудовое право. – Алматы: Жеті Жарғы,
Айымханова Н. Қазақстан Республикасындағы еңбек құқығы. – Алматы:
Трудовое право России. / Под ред. А.М. Куренного.
Хамзин А.Ш., Хамзина Ж.А., Хамзин Л.А. Трудовое право
Толкунова В.Н. Справочник судьи и адвоката по трудовым
Уваров В.Н. Трудовое право Республики Казахстан: Учебник. -
Гусов К.Н., Толкунова В.Н. Трудовое право России. –
Дурановская Г. Трудовые споры: расчет отпускных. // Труд,
Лобков А. Особенности трудовых отношений в условиях экономического
Лобков А. Трудовые споры и порядок их рассмотрения.
Гилева Н. Участие представителей работников в регулировании трудовых
Курасова А.М. Проблемы занятости работников предпенсионного возраста.
Ниязгулов Д. Трудовые споры как предмет трудового процесса.
Трудовой кодекс Республики Казахстан. Постатейный практический комментарий. -
Лобков А. Принимаем на работу иностранного сотрудника. //
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің
Қарабаева Р. Азаматтардың еңбек құқықтарын қылмыстық – құқықтық
Гилева Н. Дисциплинарная ответственность работника. // Кадры. Труд.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 19-желтоқсан 2003 жылғы
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі. -
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. – Алматы: Жеті
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі N453-1 қабылданған
Қызылорда Облыстық соты архивінің материалдары.
Гилева Н. Участие представителей работников в регулировании трудовых
Гилева Н. Әйелдердің еңбек құқығын қамтамасыз ету проблемалары.
Лобков А. Еңбек даулары мен ереуілдерді қарау процедураларының
Қазақстан Республикасының 1998 жылы 30 маусымда қабылданған Атқарушылық
ҚОСЫМШАЛАР
1-кесте
Соттың атауы Есепті мерзімнің
басына қалдықта Түскен арыз саны Қабылдаудан бас тартылғаны
ішінде Соттылығы б/ша жолданғаны өндірістен қысқартылғаны Қараусыз қалдырылғаны
Талап қанағаттандырылғаны Қанағаттандырудан бас тартылғаны
Арал - 18 - 4 14 7 1
Қазалы 1 3 - - 3 4 -
Қармақшы - 7 - 2 5 2 1
Жалағаш 2 8 - 5 3 3 -
Сырдария - - - - - - -
Шиелі - 6 - 3 3 3 3
Жаңақорған - 16 - 3 13 12 7
Байқоңыр 1 8 - 2 6 - -
Қызылорда 12 122 - 22 99 67 44
№2 Қызыл. - 1 - - 1 -
Барлығы 16 189 - 41 147 98 56
2–кесте
Соттың атауы Есепті мерзімнің
басына қалдықта Түскен арыз саны Қабылдаудан бас тартылғаны
ішінде Соттылығы б/ша жолданғаны өндірістен қысқартылғаны Қараусыз қалдырылғаны
Талап қанағаттандырылғаны Қанағаттандырудан бас тартылғаны
Арал - 3
Қазалы - 1
Қармақшы 1 3
Жалағаш 1 11
Сырдария - -
Шиелі - 2
Жаңақорған - 5
Байқоңыр 1 1
Қызылорда 7
№2 Қызыл. 1
Барлығы 11 84
62
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі
ҚР мен шет елердің азаматтық іс жүргізу құқығы
Азаматтық құқық қатынас азаматтық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мен қорғау
Құқықтану мамандығы бойынша элективті пәндер тізімі
Мұрагерлік құқық түсінігі мен түрлері
Тасымалдау шарттың түсінігі мен жүйесі
Сыйға тарту шартын жасасу шарттары
Отбасы құқығы туралы жалпы түсінік
Отбасы құқығы пәні