Экономиканың нақты секторы
Кіріспе.....................................................................................................5
Бөлім 1. Шетел инвестициясын ұлттық экономикаға тартудың теориялық негізі....................................................................................7
1.1. Инвестицияның экономикалық мәні: жіктелуі мен құрылымы.................7
1.2. Ұлттық экономикаға шетел капиталын тарту факторлары мен инвестициялық
1.3. Экономикаға инвестициялық ресурстарды тартудың шетелдік
тәжірибесі...................................................................................................27
Бөлім 2. Қазақстанның инвестициялық қызметін дамыту тенденциялары мен қазіргі
2.1. Қазақстан экономикасына шетел инвестициясын тарту жағдайына талдау..............................................................36
2.2. Қазақстанда қолайлы инвестициялық ахуалды құруды бағалау...........................................................................48
2.3. Қазақстан экономикасының нақты секторына инвестицияны тарту механизмі мен
Бөлім 3. Қазақстан Республикасы экономикасын инвестициялау приоритеттері мен жетілдіру
3.1. ҚазақстанРеспубликасының индустриалды-инновациялық дамуы: экономикалық өсу мәселелері мен шетел
3.2. Ұлттық экономикасны инвестициялаудың институционалдық жағдайларын жетілдіру.......................................................83
Қортынды......................................................................93
Қолданылған әдебиеттер тізімі......................................96
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев республикамыздың
Өтпелі кезеңдегі экономиканың
Айрықша айта кетерлік жайт, соңғы
Қазіргі таңда мемлекет экономикасының тұрақты даму шартында ішкі және
Экономиканың болашақ бағыттағы еркіндігі, шаруа субъектілерінің және ұлттық шаруашылықтың
Тәуелсіздік алғаннан бері (1991-2003) Қазақстан Республикасы экономикасына шетел капитал
Ішкі ресурстардың жоқ болу шартынан, маңызды рольді, қазіргі таңда,
Әлемдік тәжірбие көрсеткендей, шетел инвестициясынсыз дағдарыстан шығу және экономикалық
Егер шетел инвестициясын тартуда мемлекет сәйкестендірілген шарттарды
Инвестициялық қызмет бұл нормативті заң базасының толық дәрежесін іс
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының инвестициялық ахуалы айтарлықтай жоғарыдан көрініп
Дипломдық жұмыс мақсаты Қазақстан Республикасы үшін шет инвестицисын тартудың
Жалпы инвестицияның экономикалық мәнін және түрлерін қарастыру;
Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының негізгі бағыттарын анықтау;
Қазақстан Республикасының экономикасындағы шет ел инвестициясының қазіргі жағдайына талдау
Қазақстан Республикасының инвестиция саласындағы заңды-құқық базасын бағалау;
Шет ел инвестициясын тартудың приоритетті жолдарын және болашағын болжау.
БӨЛІМ 1. ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯСЫН ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАҒА ТАРТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1. Инвестицияның экономикалық мәні: жіктелуі мен құрылымы
Инвестиция дегеніміз – пайда табу мақсатында ұлттық және шетел
Қазақстан Республикасының 1994 жылы 27 желтоқсанда қабылданған заңында өзгерістер
- қозғалатын, қозғалмайтын мүлік және меншіктік құқықтар;
- акциялар және коммерциялық ұйымдарға қатысудың басқа формалары;
- облигациялар және басқа қарыз міндеттемелері;
- инвестицияға байланысты келісім шартпен орындалған ақшалай
- мемлекет органдарымен берілген лицензияланған немесе басқа формадағы қызметті
Инвестициялау - ол табыс табу мақсатымен кәсіпкерлік қызмет объекті-леріне
Кең ауқымда инвестицияның астында ақшалай құралдар, меншіктік және мемлекеттік
Инвестиция түсінігі - “салу” деген мағынаны білдіреді. Тәжірбиелік түрде
Инвестициялар - олар меншік және интеллектуалды бағалықтардың барлық түрі.
Инвестициялық қызмет - ол азаматтардың, заңды тұлғалардың және мемлекеттің
Инветициялық қызметтің объектісі болып, кез келген меншік, оның ішінде
Инвестицияның экономикалық мәні, айтылып кеткендей, инвесторлар болашақта көлемін көбейту
Инвестицияны барлық жағдайда тек капитал салымы деп түсіну қате,
Шетелдік инвестиция дегеніміз - шетелдік әріптестермен бірігіп жасаған операциялар
- ссудалық капитал, мемлекеттер арасындағы және халықаралық экономикалық ұйымдар
- кәсіпкерлік капитал, бұл капиталды салудың негізгі мақсаты жоғары
Қазіргі уақытта инвестициялаудың жаңа формалары болып пайда болған. Мысалы,
Кәсіпкерлік капитал ірі екі топқа бөлінеді:
- қазыналық (портфелді);
- нақты (тікелей).
Портфелді инвестиция - жобаларға салынатын капиталды айтамыз. Мысалы, бірнеше
капитал салымының объектілеріне байланысты келесі түрлері анықталады:
- мүлікке инвестициялар;
- қаржылық инвестициялар;
- материалды емес инвестициялар.
Бірқатар анықтамада белгіленгендей, инвестициялар ұзақ мерзімге салынған ақша қаражаты
“ Инвестиция ” түсінігі бірнеше әртүрлі кәсіпкерлік қызметін біріктіретін
1)Салу объектісі бойынша:
а) қаржылық инвестиция - корпоративті құқық, бағалы қағаздар т.б
ә) нақты капитал инвестициясы - реалды активке каптиал салу-
2) мінез - құлқы бойынша инвестиция:
а) тікелей инвестициялар - инвесторлардың инвестициялау объектілеріне тікелей салымы.
б) тікелей емес инвестициялар - басқа тұлғалармен инвестициялау процесі
3) мерзімі бойынша инвестиция:
а) қысқа мерзімді - бір жылдан аспайтын уақытқа капитал
ә) ұзақ мерзімді - бір жыл және одан көп
4) Аймақ бойынша инвестиция:
а) ішкі инвестиция - белгілі бір ел шекарасындағы объектіні
ә) шекарадан тыс инвестиция (сыртқы) – белгілі бір ел
5) Меншік формасы бойыша инвестиция:
а) жеке меншік - мемлекеттік емес меншік формасындағы кәсіпкерлер
ә) мемлекеттік меншік - бюджет есебімен, бюджеттен тыс қорлардан,
б) шетелдік инвестициялар - шетел азаматтарымен, заңды тұлғларымен, мемлекеттерімен
в) біріккен инвестициялар - өзінің және шетел мемлекеттерімен іс
Инвестициялардың барлық қарастырылған типтерінің мазмұндық талдауы, оларды жинақталған классификация
Тікелей инвестицияны мемлекетпен құптау мына жағдайлармен шектеледі:
инвестициялық қызметті қамтамасыз етуде заңды кепілдеу;
жеңілдік және преференция жүйесін қабылдау;
Қазақстан Республикасы үкіметінің халықаралық ұйымдар және Қазақстан Республикасының сәйкес
Мемлекеттің тікелей инвестицияны қалыптастырудағы негізгі мақсаты маңызды инвестициялық ахуалды
Даму процесінде Қазақстан Республикасының негізгі мақсаты келесі мәселелерді шешу:
жаңа технология және ноу-хауды енгізу; ішкі нарықты жоғары сапалы
отандық тауар өнімдерін мемлекет тарапынан қолдау және стимулдау;
экспорториенттелінген және ипорториенттелінген тауар өндірістерін дамыту;
Қазақстан Республикасының шикізат базасын рационалды және комплексті қолдану;
менеджмент және маркетингке жаңа әдістерді енгізу;
жаңа жұмыс орындарын құру;
жергілікті кадрлерді үздіксіз оқыту жүйесін енгізу, олардың мамандану деңгейін
өндіріс интенсификациясын қамтамасыз ету;
қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Инвестиция қызметін мемлекет тарапынан реттеу өндіріс позициясында капитал салуды
Кесте 1. Әртүрлі белгілері бойынша инвестицияның классификациясы
Инвестицияның классификациялық белгілері Инвестиция типтері
Құрылымдық формасы бойынша
Инвестициялық жоба – көрсетеді:инвестициялық қызметтің белгілі бір объектісінің санын
Шаруашылық субъектінің инвестициялық қоржыны бір инвестордың әртүрлі формадағы инвестицияларын
Инвестициялық қызмет объектілері бойынша Ұзақмерзімді нақты инвестициялар (капиталдық инвестициялық
Қысқамерзімді мнвестициялар өзгермелі капиталға салым(тауарлы-материалдық қорлар, бағалы қағаздар және
Қаржылық инвестициялар мемлекеттік және корпоративті бағалы қағаздарға салынатын капитал.
Инвестициялық ресурстарға меншік формалары бойынша Жекелеген
Мемлекеттік
Шетелдік
Аралас
Инвестициялауға қатысу мінезі бойынша Тікелей инвестициялар - яғни
Тікелей емес инвестициялар – яғни делдалдардың саны (қоржынды инвестициялар)
Әрекет ету бағыттары бойынша Бастапқы инвестициялар.
Болашақта кәсіпорыннның өмірсүрімділігіне бағытталған инвестициялар.
Ағымдағы шығындарды үнемдеу үшін инвестициялар.
Нарықта өз үлесін сақтап қалу үшін салынатын инвестициялар.
Өндірістің тиімділігін жоғарлатуға инвестициялар.
Өндірісті ұлғайтуға (экстенсивті) инвестициялар.
Жаңа өндірістерді құруға инвестициялар (инновациялық).
Реинвестициялау.
Статистикалық жазба және экономикалық анализде реалды инвестицияны тағы капитал
негізгі капиталға инвестиция;
капиталды жөндеуге шығын;
жер участкілерін және табиғи қолданылатын объектілерді игеруге инвестиция;
- материалды емес активтерге инвестициялар (патенттер, лицензиялар, ғылыми зерттеу
- материалды айналым құрал запастарын толықтыруға
Капитал құраушы инвестиция құрамында негізгі рольді негізгі капитал- инвестиция
Экономикалық категория ретінде инвестиция бірқатар маңызды функцияларды орындайды. Оларсыз
кеңейген өндіріс саясатын іске асыру үшін;
ҒТП-ны тездету, сапасын жақсарту және отандық өнімнің бәсекеге төтеп
қоғамның өндіріс және халықшаруашылығының барлық салаларын балансты дамытуда құрылымдық
өндірісте қажет шикізат базасын құру үшін;
азаматтық құрылыс, денсаулықты қоғау, мәдениет, жоғары және орта мектептердің,
жұмыссыздық проблемасын шешу және оны жеңілдету үшін;
қоршаған табиғи ортаны қорғау үшін;
әскери - өндіріс комплекстерін конверсиялау үшін;
мемлекеттің қауіпсіздігін қанағаттандыру және басқа да проблемаларды шешу үшін.
Қазақстан Республикасының көптен бері экономикасы дағдарыс жағдайында тұр, инвестиция
Макроэкономикалық масштабта қазіргі жағдай кешегі инвестицияның нәтижесін, сонымен бірге
Микродеңгейде инвестиция өте маңызды рольді атқарады. Бұл деңгейде олар
өндірісті кеңейту және дамыту үшін;
- негізгі қордың моральді және физикалық тозуына қол
өндірістің технологиялық деңгейін жоғарлату үшін;
нақты кәсіпорын өнімінің сапасын және бәсекелстігін қамтамасыз ету үшін;
табиғи ортаны қорғауды жүзеге асыру үшін;
- бағалы қағаздарды сатып алу және басқа кәсіпорындардың
Инвестициялар әсерінің бағыты бойынша олар келесі түрге бөлінеді:
- нетто инвестициялар жобаны ұйымдастыруға жасалатын инвестициялар.
Осы түрі кәсіпорынды ұйымдастырып, сатып алу кезінде іске асырылады;
- экстенсивті инвестициялар, яғни кеңейюге жұмсалған капитал оның
- реинвестициялар, жаңадан босаған инвестициялық қаражатты өндіріс құралдарын
- брутто инвестициялар, олар нетто инвестициялар мен реинвестициялар жиынтығы.
Қортындылай келе болашақта инвестиция кәсіпорынның дұрыс функционалдануы, қаржылық жағдайының
Осыған байланысты, инвестициялар маңызды экономикалық категория болып табылады және
Бірақ жалпы экономикалық тұрақсыздықтан, инфляцияның жоғары темпінен, несиеге жоғары
Республиканың инвестициялық қызметі келесідей динамикалық көрсеткіштерді мазмұндайды:
инвестицияның жалпы көлемі;
жалпы ішкі өнімдегі инвестиция үлесі;
жалпы инвестиция көлемінде реалды инвестиция үлесі;
реалды инвестицияның жалпы көлемі;
негізгі капиталға және т.б-ға бағытталған реалды инвестиция үлесі.
Бірақ, жанама инвестицияның қызметі негізгі макроэкономикалық көрсеткіштердің өсу қарқынын
ұлттық табыс;
жалпы ішкі өнім және жалпы сырқы өнім;
өндіріс өнімінің көлемі;
өндіріс өнімінің маңызды жеке түрлерін шығару;
ауылшаруашылық өндірісінің көлемі;
қоғамның еңбек өнімділігі және т.б.
Инвестицияның қызметін бағалаудағы бұл көрсеткіштердің объектілігінің өсуін капитал салуынсыз
Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысына маңызды әсерін тигізеді, оның
Инвестиция көздері болып, әртүрлі жинақтар да табылады. Бірақ бұл
Тұрғындардың көптеген жинақ түрлері инвестиция көзі болып табылады (мысалы,
Инвестициялау процесі табыстың күтілген нормасы несесе болжамдалған капитал салымының
Одан басқа, инвестор шешім қабылдау кезінде әрқашан капитал саулудың
Инвестицияны тиімді қолдану мәнді түрде оның құрылымына байланысты болады.
Инвестиция құрылымы жалпы және меншіктік болып екіге бөлінеді. Инвестиция
1-ші суретте инвестицияның технологиялық, ұдайы өндірістік, салалық және территориялық
Технологиялы құрылым деп, кез келген оъектіні соғуға кеткен шығынды
Сурет 1. Инвестиция құрылымы
Машина және құрал-жабдық үлесін көбейту, яғни болашақ кәсіпорынның негізгі
Өндіріс құрылымы - инвестицияның тиімді қолдануына маңызды әсерін тигізеді.
қосымша өндіріс күшінің іске қосуына уақыттың кетуі;
капитал салымы жаңа құрылғыларды соғуға едәуір төмендеуі.
Негізгі капитал тікелей инвестицияның өндірістік құрылымының өзгеруі жағымды және
Республика экономикасы үшін маңызды болып, Қазақстан Республикасы экономикасына инвестицияны
1.2. Ұлттық экономикаға шетел капиталын тарту факторлары мен инвестициялық
Шетелде тікелей инвестицияны іске асыру кәсіпкерлікті іске асырумен байланысты.
Неғұрлым тиімді және пайдалы капитал салымына талпыну, яғни белгілі
Техника-экономикалық. Шетелде өз сыртқыэкономикалық байланыстарының инфрақұрылымын құру, басқаша айтқанда,
Экономикалық және саяси тұрақсыздық. Жоғары салықтар, заңсыз құралдарды шетелге
Шет елдерде тауарлар мен қызметтерді өндіретін ұйымдармен байланысты тікелей
шетелде кәсіпкерлік қызмет іске асырылады, өйткені кейбір тауарлар мен
көліктік шығындарда үнемдеу, тауарларды шетелде өндіру арзан да тиімді
кәсіпкерлік капитал салынған ел әлемдік нарыққа тауарлар мен қызметтерді
техникалық қиын өнімдердің түрлерін өндіріп, экспортқа шығару кезінде сатудан
Тікелей инвестицияларды іске асыру және дайындау жобалық талдауда қарастырылады.
Тікелей инвестицияларды іске асыру жобасын дайындау бірнеше кезеңнен тұрады:
Шетел нарығын зерттеу;
Қазақстандық сатып алушыларға тауарлар мен қызметтерді сату әдістерін анықтау;
Есеп айырысу формасын таңдау;
Жеткізуді безендіру әдістерін анықтау;
Негізгі және айнымалы қорларға салынған инвестицияның көлемін бағалау;
Жергілікті және мемлекеттік заңдардың қабылдануы;
Құрылатын фирманың ұйымды-құқықтық формасының анықталуы;
Фирманың экономикалық тиімділігін бағалау;
Фирманы құру кезіндегі құрылтайшылық құжаттардың қабылдануы және дайындалуы.
Тікелей инвестицияларды тартудағы мемлекеттік саясат келесідей негізгі себептерге негізделген:
тұрақтылық және күнібұрын анықтау;
инвестициялық қызметті реттейтін әлемдік стандартқа жауап беретін нақты, түсінікті
инвесторлардың заңды құқықтарын қорғау;
шетелдік және отандық инвесторлар үшін бірдей шарттарды белгілеу;
халықаралық келісімдер мен келісім-шарттардың шарттарын сақтау;
тікелей инвестициялардың нәтижелілігі мен пайдалылығы;
экономиканың приоритетті секторына тікелей инвестицияны ынталандыру;
ақпаратпен қамтамасыз ету;
қоршаған ортаны қорғау.
Тікелей инвестицияларды тарту мен қолдау саласындағы қатынастарды реттейтін заңдарға
Тікелей инвестициялардымемлекеттік қолдау мыналардан тұрады:
преференциялар мен жеңілдіктер белгілеу;
инвесторлардың алдында Қазақстан Республикасы атынан өкілдік ете алатын мемлекеттік
Қазақстан Республикасының Инвестициялар жөніндегі агенттігі 1999 жылдың 26 сәуірінде
Шетел капиталын Қазақстанға тарту республика экономикасын дамытудың коньюктуралық, тактикалық
экономикалық және тактикалық үдістерді жеңілдету;
өндірістік ақпаратты жаңарту;
өндірісіті ұйымдастырудың алдыңғы қатарлы әдістерін меңгеру;
нарықтық экономиканың талаптарына сай кадрлер дайындауды және жұмыспен қамтуды
Тартылатын инвестицияның көлемі мен сапасы, оның келтірілуінің қарқындылығы (инвестициялық
Инвестициялық ахуал дегеніміз – шетел кәсіпкерінің көзқарасымен өз капиталын
1) елдегі әлеуметтік-саяси жағдай және оның перспективасы;
2) ел ішіндегі жағдай және оның даму болашағы;
3) сыртқыэкономикалық қызмет және елдегі перспективасы.
Әрбір фактордың өзүлес салмағы бар және баллмен бағаланады. Сондықтан
Қазақстан Республикасының инвестициялық потенциалын анықтау кезінде келесідей факторларды қарастырамыз:
ресурсты-шикізаттық потенциалы;
өндірістік (тұрғындардың шаруашылық қызметтерінің жиынтығының нәтижелері);
инфрақұрылымдық (елдің экономикалы-географиялық жағдайы мен оның инфрақұрылымдық қалыптасуы);
институционалдық;
инновациялық (елдегі ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізу деңгейі);
тұтынушылық;
интеллектуалды.
Инвестициялық ахуал дегеніміз – инвесторларды тартатын немесе алыстататын елдегі
Бұл факторларды 2 топқа бөлуге болады:
жағымды факторлар:
табиғи ресурстарды қолдануға мүмкіндік беру;
нарықтың жоғары потенциалдылығы;
пайданың нақты коэффициенті;
өз бәсекелестерінен бұрын аймықта орын алу арманы;
бизнес үшін Қазақстанның стратегиялық орналасуы;
Қазақстан тұрғындары білімінің жоғарғы деңгейі.
жағымсыз факторлар:
өндіру қарқынының төмендеуі;
салықтық заңдар мен кедендік реттеудің жетілдірілмегендігі;
инфляция;
шетел инвесторларының Қазақстандағы болып жатқан процесстер жайлы толық ақпарат
Инвестициялық ахуалды бағалауға қолданылатын неғұрлым әмбебап тәсіл – факторлық
Инвестициялық ахуал түсінігі макро- және микродеңгейлерді қамтиды. Макроэкономикалық деңгейдегі
Микроэкономикалық деңгейде инвестициялық ахуал қабылдаушы елдің нақты мемлекеттік органдарының,
Сурет 2. Ұлттық экономикаға инвестицияның түсуіне әсер ететін факторлар
Инвестицияларға кәсіпкерлер мен ұйымдарды меншікке сатып алу, бағалы қағаздарды
Жоғары аталған факторлар шетелдік кәсіпкердің көзқарасы бойынша шет елде
Инвестициялық тәуекел дегеніміз –инвестициядан алынатын табысты жіберіп алу немесе
Инвестициялық тәуекелді 3 топқа бөлеміз:
Саяси тәуекелдер дегеніміз – бұл елдің сяаси және экономикалық
Қаржылық тәуекелдер дегеніміз – елге және оның заңды тұлғаларына
Операциялық тәуекелдер дегеніміз – сауда немесе басқа операцияларды жүргізу
Соныменен қатар, инвестор келесідей тәуекелдерді бағалау керек:
Жобалық тәуекелдер:
бюджеттік (белгіленген бюджеттегі шығындардың өсіп кетуі);
келісім-шарттық (жеткізу міндеттерінің орындалмауы);
нарықтық (нарықты маркетингтік зерттеудің төмен деңгейі).
Жалпыэкономикалық тәуекелдер:
валюталық операцияларға әкімшілік бақылау жасау;
экспортқа салық салу ауданында үкіметтің қатаң экономикалық шаралары;
бақыланбайтын инвестициялық процестердің дамуы;
меншік құқықтарын тоқтату мүмкіндіктері;
басқа да форс-мажорлық жағдайлардың пайда болу мүмкіндіктері.
Коммерциялық (кәсіпкерлік) тәуекелдер.
пайданың (дивидендтің) болмауы;
компанияның жабылуы;
бағалық тәуекел;
валютаның курстық құнының өсу ықтималдылығы;
аяқтау тәуекелі;
эксплуатациялық тәуекел.
Тәуекелдерді есепке алу инвесторға келесідей жағдайларды қарастыруға мүмкіндік береді:
капитал салатын елді таңдау;
нарыққа ену тәсілін анықтау,
шетелде қызмет ететін фирманы ұлғайту;
қандай өнімді өткізу керектігін анықтау;
нарықтан қай уақытта кетуін анықтау.
Тартылатын шетел капиталын үш әртүрлі каналға бөлуге болады. Оларды
“А тобын” экспорттық кредиттер атқарады. Әдетте олар бір немесе
Әлемдік тәжірбиеде осыған ұқсас несиелер, әдетте, сенімді банктердің ірі
соңғы несие алушының контркепілділігі;
несие алушы мемлекеттің банктік контркепілділігі;
несие алушы мемлекеттің банктік кепілділігі.
Осыған байланысты, несиені қайтару жауапкершілігі бірінші қатарда соңғы несие
“Ә” тобын мемлекетке үкіметаралық деңгейде және сонымен бірге олар
оқыту;
кеңес беру;
түрлі жобалар сатып алу.
Мұндай көмек екі түрге бөлінеді: грант - несие алушы
“Б” тобына жататын инвестициялар қосымша құн капитализациясы деп түсіндіріледі,
тікелей инвестициялар - өз тәуекелділігімен ел экономикасына шетел капиталын
портфельді инвестициялар - қаржы құралдарын фиктивті капитаға салу: акция,
Үкімет үшін “Б” тобының тиімділігі, шетел донорларының
Тәуелсіздік алғалы бері Қазақстан экономикасына шетел инвестициясының 10 млрд.
Шетел инвестициясын Қазақстан экономикасына салу көлемі бойынша алдынғы
Сараптаушылар бағасы бойынша Қазақстан Республикасының шетел инвестициясына сұранысы жылына
Американың халықарлық даму агентігінің сарапшылары Қазақстан экономикасына инвестиция салу
Қазақстан Республикасының ішкі, сыртқы және макроэкономикалық дамуына байланысты қауіп
Сонымен ашық, еркін, тиімді және қатаң ұсталатын заңдармен жүргізілетін
Шешім қабылдау кезінде шетел партнерлерімен қарым - қатынас жасауда
технология тапсырысымен алып жүрілетін халықаралық өндіріс кооперациясын, кейде біріккен
шетел несиелерін алу;
лизинг негізінде несие алу;
әртүрлі үлестегі шетел партнерлерінің қатысуымен біріккен кәсіпорындар құрып, шетел
толық шетел капиталының иелігінде жатқан кәсіпорындармен біріккен кәсіпорындар құру;
заңды тұлғалардың қатысуымен келісім шарттар базасында шетел компанияларымен өндіріс
концессия немесе өнімді бөлу келісім шарт негізінде шетел капиталдарын
өте белсенді шетел капиталдарын белгілі бір территориға тартуға бағытталған
Бұл барлық жоғарыда аталып өткен шетел инвестициясы ұзақ мерзімді
Бұл барлық ынтымақтасу формалары тұрақтандыру мәселесін шешуде және
Бірақ олар инфляцияға, саяси және экономикалық тұрақсыздыққа ұшырайтынын баса
Инвестицияларды реттеу үшін Қазақстан Республикасының Президентінің қауылысы бойынша 1998
Инвестиция жөніндегі мемлекетік комитеттің негізгі міндеттері:
мемлекеттік саясатты, инвестициялық климатты экономиканың негізгі секторларына (салаларына) қатыстыруды
жаңа техника-технология, ноу-хауды экономикаға енгізу;
ішкі нарықты сапалы тауарлармен, қызметпен толықтыру.
Қазіргі таңда әлемде шетел инвестициясы үшін үлкен бәсеке орнап
жергілікті нарықтың мінез - құлқы. Жергілікті нарықтың көлемі, тұлғалардың
Енді осы критерийлердің маңызын ұстана отырып, Қазақстан Республикасының экономикасын
нарықтың қол жетімділігі. Бұл жағдайда Қазақстан ашық нарықты экономикалық
жергілікті жұмысшы күші, кадрлардың білім деңгейі. Әлемдік нарықта жұмысшы
валюталық тәуекелділік. Бұл мәселе бойынша Қазақстан бірқатар өтпелі экономикасы
капитал қайтарылуы. Бұл жерде Қазақстан Республикасының заң шығарушы
сауда саясаты. Қазақстан Республикасы сауда экономикалық қатынаста өздерінің шетелдік
мемлекеттік басқару. Барлық заңдарға сәйкес Қазақстан Республикасы кәсіпкерлік қызметтің
салықтық төлемдер және стимул. Қазақстан Республикасының салықтық кодексіне шетел
саяси тұрақтылығы. Шетел инвесторларының бағасы бойынша Қазақстан Республикасы бұл
макроэкономикалық саясат. Қазақстан Республикасының үкіметінің негізгі экономикалық, саяси мәселесі:
шаруашылық білімінің тиімді құрылуы;
қаржылық жағдайдың тұрақтылығы;
елге ең керек деген салалары мен секторларының өсуі;
жаңа және өтпелі технология салалары мен өндірісінің дамуы;
экспортты өсіру және импорты керекті деңгейде дамыту;
инфляцияны бақылау;
бәсекелік нарықтық ортаны құру және монополизммен тиімді күресу;
инфрақұрылым және қызметтер. Бұл критерийлер бойынша Қазақстан әлемдік стандарттан
Осыған орай, инвестициялық ахуал – белсенді инвестициялық қызмет арқылы
Сурет 3. Инвестициялық ахуал құрылымы мен оны қалыптастыру
Тәуекелдерді төмендету әдістері:
жобаның құнына «тәуекелге сый ақыны» қосу;
шетелдегі инвестициялық қызметтен мүмкін болатын жоғалтуларды сақтандыруда фирманың резервтік
мемлекеттік және жартылай мемлекеттік ұйымдар мен қызметтер, сондай-ақ жеке
меншіктің акционерлік емес формаларын қолдануға негізделген тәуекелді аудару;
фирманың шетелдік активтер қоржынын географиялық негіздеу арқылы тәуекелді диверсификациялау.
1.3. Экономикаға инвестициялық ресурстарды тартудың шетелдік тәжірибесі
Қазіргі кезеңде инвестициялық ресурстарды қайта бөлуді дамыту экономиканы мемлекеттік
Дамушы елдерге инвестицияны кеңейтудің басты мәтіні игерілген технологияның экспорты
2-ші кестеден көруге болады, 20 жылдың ішінде тікелей инвестициялардың
Халықаралық қор нарықтарында акциялармен сауда көлемі кеңейтілді. Дамушы елдер
Кесте 2. Әлемдегі капиталды тарту формаларының трансформациясы
Капиталды экспорттау формалары 70-ші жылдардың ортасы 90-шы жылдардың ортасы
Банктік несеилер 50% 10%
Облигациялық займдар 10% 40%
Акциялар 5% 35%
Тікелей инвестициялар 35% 15%
* Қазақстан Республикасы Статистика агенттілігі, 2005 жыл
Халықаралық капитал нарығында басты қарыз берушілер дамыған елдер болып
Әлемдік қаржы нарықтары экономикалық жағдайларға үлкен әсерін тигізеді, ал
Ұлттық экономикалардың өзара тәуелділі және өзара шартты дамуы халықаралық
2003 жылы тікелей шетел инвестициясының ғаламдық ағылымы қысқаруы
Кесте 3. 1982-2003 жж. халықаралық өндіріс пен тікелей шетелдік
Көрсеткішткр Ағымдағы бағадағы құны (млрд долл.) Жыл сайынға өсімдік
1982
1990
2003 1986-1990 1991-
1995 1996-2000
2000
2001
2002
2003
ТШИ келуі 59 209 560 22,9 21,5 39,7 27,7
ТШИ кетуі 28 242 612 25,6 16,6 35,1 8,7
Әкелінген ТШИ жалпы сомасы
796
1950
8245
14,7
9,3
16,9
19,1
7,4
12,7
11,8
Шығарылған ТШИ жалпы сомасы
590
1758
8197
18,1
10,7
17,1
18,5
5,9
13,8
13,7
Трансшекаралық БК … 151 297 25,9* 24,0 51,5 49,3
Шетелдік филиалдарының сату көлемі
2717
5660
17580
16,0
10,2
9,7
16,7
-3,8
23,7
10,7
Шетелдік филиалдарының жиынтық өнімдері
636
1454
3706
17,4
6,8
8,2
15,1
-4,7
25,8
10,1
Шетелдік филиалдарының жалпы активтері
2076
5883
30362
18,2
13,9
20,0
28,4
-5,4
19,6
12,5
ЖІӨ (ағымдағы бағада) 11737 22588 36163 10,1 5,1 1,3
Негізгі капиталға жалпы салым
2285
4815
7294
13,4
4,2
2,4
3,8
-3,6
-0,6
9,9
Тауарлар мен факторлық емес қызметтердің экспорты
2246
4260
9228
12,7
8,7
3,6
11,4
-3,3
4,7
16,6
* Қазақстан Республикасы Статистика агенттілігі, 2005 жыл
Орталық Шығыс Еуропа елдеріне тікелей шетелдік инвестицияның келуі 31
Кесте 4. ТШИ – ның келуі мен шығуы:
млрд. доллар
Аймақ/ Ел 1992-1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
ТШИ-ның келуі
Бүкіл әлем 310,9 690,0 1086,8 1388,0 817,6 678,8 559,6
Дамыған елдер 180,8 472,5 828,4 1108,0 571,5 489,9 366,6
Дамушы елдер 118,6 194,1 231,9 252,5 219,7 157,6 172,0
Батыс Еуропа 100,8 263,0 500,0 697,4 368,8 380,2 310,2
Еуропалық Одақ 95,8 249,9 479,4 671,4 357,4 374,0 295,1
Орталық Азия 1,5 3,0 2,5 1,9 3,5 4,5 6,0
Оңтүстік, Шығыс және Оңтүстік Шығыс Азия 69,6 92,1 109,1
С.і. Қытай 32,8 45,5 40,3 40,7 46,9 52,7 53,5
Гонконг 7,8 14,8 24,6 61,9 23,8 9,7 13,6
Орталық және Шығыс Еуропа
11,5
24,3
26,5
27,5
26,4
31,2
21,0
ТШИ-ның шығуы
Бүкіл әлем 328,2 687,2 1092,3 1186,8 721,5 596,5 612,2
Дамыған елдер 275,7 631,5 1014,3 1083,9 658,1 547,6 569,6
Дамушы елдер 51,4 53,4 75,5 98,9 59,9 44,0 35,6
Батыс Еуропа 161,7 436,5 763,9 859,4 447,0 364,5 350,3
Еуропалық Одақ 146,9 415,4 724,3 806,2 429,2 351,2 337,0
Орталық Азия - 0,2 0,4 0,01 0,1 0,8 0,8
Оңтүстік, Шығыс және Оңтүстік Шығыс Азия 39,0 32,5 39,2
С.і. Қытай 2,8 2,6 1,8 0,9 6,9 2,5 1,8
Гонконг 20,6 17,0 19,4 59,4 11,3 17,5 3,8
Орталық және Шығыс Еуропа
1,2
2,3
2,5
4,0
3,5
4,9
7,0
* Қазақстан Республикасы Статистика агенттілігі, 2005 жыл
Инвестициялық белсенділіктің жоғарлауы соңғы кездердегі экономикадағы көріністермен тікелей байланысты,
Дамыған және дамушы елдердегі шетел инвестициясын ынталандыру саясаты мәнді
Шетелдік несиелер мен инвестицияларды тарту Корей Республикасының қазіргі өнеркәсіптік
Оңтүстік Корей экономикасына көптеген басқа елдердегі сияқты, 1997-1998 жылдардағы
Экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін мемлекет әрдайым өзінің капитал
Оңтүстік Корей үлгісінің принципмалды ерекшелігі экономикалық процестерді реттеудің жай
Өз экономикасына инвестициялық ресурстарды тартудағы сұрақтарда Қытай халық республикасының
Сурет 4. Әлемдегі, дамушы елдердегі, Азия мен Қытайдағы тікелей
Елдің алыс аудандарына ТШИ-сын тарту үшін шетел кәсіпорындары үшін
Бұдан шығу салықтық жеңілдіктерді беру, несиелерге пайыздық скидкалар қою,
Сурет 5. Дамушы елдердегі ТШИ-ның жалпы көлеміндегі Азия мен
Мемлекеттік бюджеттен ауыл шаруашылығын дамытуға да қаражаттар бөлінді. Делдал
Шетел инвестицияларын тарту және сыртқыэкономикалық ашық саясатты жүргізу мақсатында
Қытайдың қазіргі банктік жүйесі, мемлекеттік банктердің лидерлігіне қарамастан, ондағы
Соңғы жылдары терең ғылыми талдау жүргізудің объектісі - Жапонияның
50-ші жылдардың басында қаржылық ресурстардың орталықтан қатаң бөлінуі тоқтатылды.
Жинақтардың тез өсуінің негізгі факторлары болып табылды:
қатаң қаржылық саясатты жүргізу есебінен инфляция деңгейін төмендету;
инфляцияны төмендету үй шаруашылықтарында өз қаржылық активтерін көбейтуге талпыныс
бастапқы салаларды мақсатты ынталандырудың жеткілікті сәтті саясаты, сонымен қатар
сыйлық төлеу тәжірибесі. Жылдың ортасында Жапонияның барлық фирмалары өз
салымшылар салықтық жеңілдіктерге ие болды. 1988 жылы ғана бұл
жинақтауға ұмтылыс тұтынушылық несиені салыстырмалы дамытпады.
Бағалы қағаздар нарығы дамымағандықтан,Жапония экономикасындағы жинақты көтеру процесіндегі негізгі
Өндірісті несиелеуді белсендендірудегі басты рөлді барлық салымдардың түрлері бойынша
Несиелеуді белсендендіре отыра Жапония банкі және үкімет өндірісті несиелеудің
мемлекеттің басқаруымен ликвидті емес активтерді ығыстыру бойынша жұмыс жүргізіле
қалыптастырылып отырған қаржы-несие жүйесі несие институттарының әртүрлі типтерінің арасында
мемлекеттік несиелеу институттары құрыла бастады.
Мемлекеттік несиелеу және инвестициялау жүйесі Жапонияның экономикалық мәселелерін шешуде
Жапонияның қазіргі несие жүйесіне Жапонияның орталық банкі, мемлекеттік мамандандырылған
Осыған орай, нақты зерттеу жүргізу кезіндегі әлемдік тәжірибеге талдау
Жеке банктер арқылы жинақтарды аккумуляциялау және оларды инвестицияға трансформациялау.
Тәуелсіз шаруашылық субъектілерді несиелендіру.
Дамыту институттары ретінде қызмет ететін мемлекеттік инвестициялық банктер арқылы
Орталық банкпен дамыту банктерін қайта қаржыландыру механизмі.
Дамыған елдердің экономиксындағы инвестициялық белсенділікті қамтамасыз ететін басты механизм
БӨЛІМ 2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯСЫН ТАРТУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
2.1. Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметі: қазіргі жағдайы мен даму
Жалпылама мойындалып отырған Қазақстан иемденетін күшті экономикалық потенциалды өткізу
Кесте 5. 1999-2004 жж. іскерлік және инвестициялық белсенділіктің негізгі
(өткен жылдарға пайызбен)
Көрсеткіштер жылдар
1999 2000 2001 2002 2003 2004
Жиынтық ішкі өнім 102,7 109,8 113,5 109,8 109,3 109,4
Өнеркәсіптік өнімнің табиғи көлемінің индексі 102,7 115,5 113,8 110,5
Негізгі капиталға инвестиция 133,0 148,5 158,4 116,6 120,7 128,3
Құрылысқа инвестиция 122,4 138,2 136,3 122,7 162,8 184,2
Құрылыстық подряд келісімдері бойынша орындалған жұмыстардың көлемі 88,8 178,5
Тұрғын үйлердің жалпы аудандарын іске енгізу
97,6
110,2
123,7
103,7
136.0
122,7
Ескерту: n/a – деректер жоқ
Меншік нысандары бойынша негізгі капиталға инвестиция талдауы көрсетіп отырғандай,
Кесте 6. Меншік нысандары бойынша негізгі капиталға инвестициялар
(нақты әрекет ететін бағада)
Көрсеткіштер/жылдар 1999 ж. 2000ж. 2001ж. 2002 ж 2003 ж.
Негізгі капиталға инвестициялар – барлығы, млн.теңге 369084 595664 943398
өткен жылға пайызбан 133,0 148,5 158,4 116,6 120,7 128,3
Соның ішінде меншік нысандары бойынша:
мемлекеттік, млн. теңге 60771 67293 136932 166193 198348 230595
өткен жылға пайызбан 88,3 101,9 189,1 114,2 119,3 116,3
жеке, млн.теңге 282217 357017 512584 596417 831617 1138823
өткен жылға пайызбан 155,9 116,4 133,4 109,5 139,4 136,9
шетелдік, млн. теңге 26096 171354 293882 337376 297899 334266
өткен жылға пайызбан 94,6 604,1 159,4 108,0 88,3 112,2
* Қазақстан Республикасы Статистика агенттілігі, 2005 жыл
Қаржыландыру көздері бойынша негізгі капиталға инвестицияны бөлуге талдау көрсетіп
Сурет 6. Меншік нысандары бойынша негізгі капиталға инвестициялар
6-шы суретке сәйкес, мемлекеттік бюджет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің
Республикадағы инвестициялық қызметтің масштабына қарасмастан, негізгі капиталға салынатын инвестиция
Сурет 7. 1992-2003 жж. Қазақстанда негізгі капиталға салынған инвестиция
Қазақстанда шаруашылық жүргізуші субъектілерден тартылған құралдар келесідей құрамдастардан тұрады:
2003 жылы тартылған қаражаттардың сомасы 2001 жылмен салыстырғанда 16,3%-ға
2001 жылға дейінгі тартылған құралдардың екінші деңгейдегі банктер несиелері
Кесте 7. 1999-2003 жж. Қазақстан Республикасындағы шаруашылық жүргізуші субъектілерден
млн.долл.
Көрсеткіштер/жылдар 1999 2000 2001 2002 2003
ЖІӨ 16787,4 18276,4 22500,0 24000,0 26000,0
Шаруашылық жүргізуші субъектілер құралдары (ссудалық қоржын + обл.займдар +
ЖІӨ-дегі тартылған құралдардың үлес салмағы, %-бен 5,7 16,3 21,0
Тартылған құралдардағы ссудалық қоржынның үлесі 96,4 94,1 74,1 76,5
Тартылған құралдардағы лизингтік қоржынның үлесі 0,0 0,0 0,4 1,3
Тартылған құралдардағы облигациялық нарықтың үлесі 3,6 5,9 25,2
2003 жылы облигациялық займдардың мөлшері 2,3 млрд. теңгені құрады,
Негізгі капилға салынатын инвестицияның салалық құрылымы бұрыңғыша олардың
1) халықтың негізгі бөлігінің өмір сүру деңгейінің жоғары екендігін
2) Қазақстанда халықтық жинақтардың ерекшелігі бағалы қағаздарға ақша қаражаттарын
3) өндірістік сектордағы кәсіпорындардың екінші кезектегі бағалы қағаздар нарығы
4) халықтың жинақтарын инвестицияға айналдыру банктер мен басқа инвестициялық
• ағымдағы;
• ұзақ қолданылатын тұтынушылық тауарларды сатып алуға;
• көрінбейтін жағдайларға;
• кәрілікті қамтамасыз ету;
• инвестициялық жинақтар.
Банктердің міндеттеріндегі депозиттердің өсуі оларға экономиканың нақты секторын неселендіру
Мерзімі бойынша несиелердің құрылмында орта- және ұзақмерзімді несиелердің өсуі
8-ші кестеде көрсетілген деректердің талдауы, несиелік нарықтың дамуындағы өзгерістерді
2004 жылдың соңындағы жағдай бойынша экономиканың нақты секторына бөлінген
Банктердің несиелік қоржынындағы экономиканың нақты секторын дамытуға бағытталған несиенің
Жаңа қаржылық институттардың құрылуы экономиканың нақты секторына инвестиция көлемінің
Кесте 8. 1999-2004жж. Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің несиелері
Атаулары 1999 2000 2001 г. 2002 г. 2003
млрд. теңге % млрд теңге % млрд теңге %
млрд. теңге % млрд. теңге %
1. Жылдың соңындағы несиелердің барлығы 148,8 100 276,2 100
Экономика салалары бойынша банктердің несиелері
2. Барлық несиелер 139,2 100 276,2 100 489,8 100
Өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік және байланыс 57,4 41,2
505,3 51,7 649,5 43,8
Сауда 41,4 29,8 91,8 33,2 151,3 30,7 197.8
Басқалары 40,4 29 39,9 14,5 65,4 13,5 91,3
Несиелендіру объектілері бойынша банктік несиелер
3. Барлық несиелер 139,2 100 271,4 100 481,5 100
Айнымалы құралдар сатып алу 73,5 52,8 166,9 61,5 319,7
Негізгі қорларды сатып алу 14,8 10,6 27,7 10,2 41,0
Жаңа құрылыс пен реконструкциялау 7,9 5,7 14,9 5,5 27,3
Азаматтардың тұтынушылық мақсаттары 3 2,2 6,6 2,4 16,1 3,3
Басқа мақсаттары 39,9 28,7 55,3 20,4 77,9 16,1 93,5
4. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несиелер 39,8 28,6 74,2 27,3
Ескерту – Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің деректері бойынша есептелген
қарастырылады. Былтырға жылдың басында зейнеткерлік қызмет көрсететін зейнеткерлік нарықта
Республика экономикасының нақты секторына инвестиция салудың күшті қаржылық көзі
Кесте 9. Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнеткерлік жүйесі көрсеткіштерінің динамикасы
(жылдың соңына млрд.теңгемен)
Көрсеткіштер жылдар
1998 1999 2000 2001 2002 2003 Всего
Зейнеткерлік салымдар 22,1 25,28 37,20 43,68 65,25 82,67 276,17
Инвестициялық табыс 1,61 17,25 13,54 17,08 28,40 21,35 99,23
Зейнеткерлік төлемдер 0,17 1,57 2,62 3,71 6,37 6,18 20,77
* Қазақстан Республикасы Статистика агенттілігі, 2004 жыл
Біздің көзқарасымыз бойынша, ЖЗҚ ішкі инвестициялаудың нақты көзі болып
Осымен қатар жүргізген зерттеулер көрсетіп отырғандай, экономиканың нақты секторын
Бірінші рет Қазақстанда шетелдік инвестиция үшін приоритетті бағыттар жүйесін
Республикада жұмыс істеп жатқан шетел инвесторларының көбісі өз пайдасын
ТШИ – сын тартудың оңтайлы шақтары да бар, олар
Кесте 10. Елдер бойынша 2002-2004 жылдардағы Қазақстан Республикасына тікелей
Елдер 2002 2003 2004
Млн.долл % Млн.долл % Млн.долл %
Барлығы
олардан ТМД
соның ішінде:
Ұлыбритания
Виргин аралдары (Брит.)
Германия
Италия
Кайман аралдары (Брит.)
Канада
Қытай
Либерия
Лихтенштейн
Нидерланды
Норвегия
Оңтүстік Корей республикасы
Ресей Федерациясы
АҚШ
Түркия
Франция
Швейцария
Жапония
Басқа да елдер
Халықаралық ұйымдар
4106,36
219,74
622,69
147,96
37,81
469,07
21,89
165,38
64,73
34,68
13,15
401,19
18,16
45,65
214,45
1011,35
70,47
123,55
519,97
59,63
0,80
0,44 100
5,35
15,16
3,6
0,92
11,42
0,53
4,03
1,58
0,84
0,32
9,77
0,44
1,11
5,22
24,63
1,72
3,01
12,66
1,45
0,02
0,01 4607,6
209,79
592,56
85,74
63,93
375,72
28,35
8,30
248,61
74,40
7,92
612,20
-
86,30
197,56
1087,97
110,09
161,26
630,49
96,08
-
32,19 100
4,55
12,86
1,86
1,39
8,15
0,62
0,18
5,40
1,61
0,17
13,29
-
1,87
4,29
23,61
2,39
3,50
13,68
2,09
-
0,70 8423,73
206,83
923,81
133,77
61,46
312,87
28,35
168,88
393,47
128,09
4,35
1806,28
-
72,46
197,49
3108,49
93,35
275,67
231,87
178,53
77,75
-2,32 100
2,46
10,97
1,59
0,73
3,71
0,15
2,00
4,67
1,52
0,05
21,44
-
0,86
2,34
36,90
1,11
3,27
2,75
2,12
0,92
-0,03
*Қазақстан Республикасы Статистика агенттілігі, 2005 жыл
2004 жылы Қазақстан Республикасына тартылған тікелей шетел инвестицияларының көлемі
Кесте 11. 2002-2004 жж. экономикалық қызмет түрлері бойынша Қазақстан
Елдер 2002 2003 2004
Млн.долл % Млн.долл % Млн.долл %
Барлығы
Ауыл шаруашылығы, аңшылық, орман шаруашылығы,
балық аулау, балық өсіру
Кен өндіру өнеркәсібі
Өңдеу өнеркәсібі
Электр энергиясын, газ бен су өндіру және бөлу
Құрылыс
Сауда; автомобильдерді, тұрмыстық бұйымдарды және жеке адамдар пайдаланатын заттарды
Қонақ үйлер мен
мейрамханалар
Көлік және байланыс
Қаржы қызметі
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру және тұтынушыларға қызмет көрсету
Білім, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер 4106,36
2,43
2123,39
832,42
19,01
47,02
105,10
10,87
95,06
11,75
845,90
13,39 100
0,06
51,71
20,27
0,46
1,15
2,56
0,26
2,32
0,29
20,60
0,33 4607,6
1,61
2188,50
999,98
67,72
50,57
164,14
7,41
75,72
52,67
995,07
4,21 100
0,03
47,50
21,70
1,47
1,10
3,56
0,16
1,64
1,14
21,60
0,09 8423,73
2,01
5431,54
515,77
11,39
153,62
267363
13,44
81,89
67,74
1791,96
90,74 100
-0,02
64,48
6,12
0,14
1,82
3,18
0,16
0,97
0,80
21,27
1,08
Қазақстан Республикасы Статистика агенттілігі, 2005 жыл
Қазақстан экономикасына келіп түсетін тікелей шетел инвестицияларының көлемі жылдан-жылға
Республиканың мұнай-газ секторына ТШИ-ның келіп түсуінің көбеюі экономиканы толығымен
Кесте 12. 1995-2003 жж. әлемдегі және жекелеген аймақтардағы ТШИ
1995=100 %
Аймақ/ел 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Бүкіл әлем 100 116,4 144,1 181,1 327,5 418,3 246,4
Дамыған елдер 100 106,9 130,3 229,7 402,7 538,7 277,8
Дамушы елдер 100 136,5 170,7 173,4 207,3 225,6 196,4
Орталық Азия 100 156,5 232,3 182,1 151,7 114,2 213,9
Қазақстан 100 170,1 214,1 125,3 188,2 282,6 463,1 417,3
Орталық Шығыс Еуропа 100 95,0 134,0 170,4 185,9 192,8
Ресей 100 127,9 241,3 137,0 164,1 134,6 122,5 171,7
Со Қазақстан Республикасы Статистика агенттілігі, 2005 жыл
ТШИ жоғарғы деңгейі республиканың мұнай-газ кен орындарында шикізатты өндіру
Сурет 8. Транзитті экономикадағы ТШИ-ның өзгеру динамикасы, 1995-2003 жж.
Өңдеу өнеркәсібіне ТШИ-ның келуін қамтамасыз ету үшін ҚР-сы индустриалы-инновациялық
Отандық экономикаға инвесторларды тартудың маңызды бағыттарынң бірі Қазақстан экономикасына
2.2. Қазақстанда қолайлы инвестициялық ахуалды құруды бағалау
Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан - 2030» стратегиясындағы ұзақмерзімді кезеңдегі
Экономиканы мемлекет тарапынан реттеуде негізгі объект инвестиция (капитал салымы)
Инвестициялық ахуал жағдайын қарастыру және републикалық инвестициялық сфераның дамуы
Инвестиция Қазақстан экономикасына соңғы он жыл ішінде ғана кең
экономикалық категория ретінде;
қаржы ресурстарымен байланысты негізгі өндіріс қорын кеңейту ретінде.
Қазақстан Республикасының ұлттық статистикасында негізгі капитал болып қазірігі уақытта
Инвестиция салу (инвестициялау) және тәжірбиелік істің жиынтығы өздігінен инвестициялық
экономиканың негізгі құралдар саласына инвестиция салынатын капиталды құрылыс сферасы;
ғылыми техникалық өнім және интелектуалды потенциал шығаратын инновациялық сфера;
қаржылық капиталдың айналым сферасы (ақшалай, қарыздық міндеттер.);
инвестициялық қызметтің меншіктік құқық субъектілерін шығарушы сфера (қозғалатын және
Сөзсіз, шетелдік инвестицияны тарту елдің экономикасы үшін маңызды стратегиялық
Айта кету керек, инвестициялық ахуалды былай түсіну мемлекеттен меншік
Инвестициялық ахуал туралы айтқанда, Қазақстан Республикасының белгілі бір экономикалық
Осыған байланысты, «инвестициялық ахуал» және «инвестициялық режим» сияқты түсініктер
Әлемдік тәжірибеде инвестициялық ахуалдй белгілі бір елге капитал салуы
Толығымен алғанда инвестициялық ахуал түсінігі сыйымды және инвестициялық тәуекел
Инвестициялық ахуалдың негізгі компоненттері жұмысшы күшінің құны, жерді
Осыған орай, инвестициялық ахуал келесідей факторлардың салыстырмалы бағаларымен негізделеді:
елге капитал ағымын реттейтін, соның ішінде біріккен кәсіпкерлік сұрақтары
табиғи шикізаттар қорының саны және оларды біріккен және шетел
өндірістік инфрақұрылымның даму дәрежесі, квалификациялық жұмыс күшінің саны;
энергетикалық қамтамасыз етілуі және экономикалық резервтердің саны;
ішкі шаруашылық мехенищм мәнезі, жергілікті тауар өндірушілермен еркін нарықтық
жергілікті валютаның айналымдылығы, тапқан пайданы елден қатты валютада шығаруға
Осыған сәйкес инвесторларға шетелдік инвестиция режимдерінің әр түрлері беріледі.
Өзара түсінушілік режиміне сәйкес, инвестордың қабылдаушы елден, сол
Неғұрлым жағымдылық режимі әртүрлі елдердің инвесторлары арасында алалаусыз құқықтар
Преференциалдық режим белгілі бір инвесторлар тобына әртүрлі жеңілдіктерді көрсетеді.
Ұлттық режим ұлттық және шетелдік инвесторлар қызметіндегі жағдайларды теңестіру.
Халықаралық-құқықтық ғылым, шетелдік инвесторларға жағымды қатынастарына үш элементті енгізуге
шетелдіктерге қатынасында алалаушылықтың болмауы;
шетелдіктер үшін режимде халықаралық талаптардың минимумын сақтау;
қабылдаушы елдің барлық территориясында шетел меншігін қорғау міндеті.
Қабылдаушы мемлекет пен инвесторлар мүдделерінің сәйкестендіріді оптимизациялау мақсатында әртүрлі
Жоғарыда көрсетілген инвестициялық ахуал факторлары мен иныестициялық режим түрлерін
Әлемдік тәжірибеде, инвестициялық ахуалдың тартымдылығы жүз баллдық шкаламен өлшенетін
Елдің инвестициялық ахуалын бағалаудың әртүрлі әдістері мен тәсілдері бар.
Несиелік рейтинг қарыз алушының жалпы несиеқабілеттілігі туралы және ұлттық
Несиеқабілеттілігін бағалау кезінде А,В,С,D шкалалары қолданылады, ең жоғары көрсеткіш
1996 жылдың күзінде үш әйгілі Standard & Poor's, Moody's
Кесте 13. Қазақстан Республикасының несиелік рейтингілері
Көрсеткіштер Standard & Poor's Moody & IBCA
Шетелдік валютадағы ұзақмерзімді несиелік рейтинг ВВ- ВВ-
Қысқамерзімді валюталық рейтинг
В
В
Теңгелік деноминациядағы Қазақстан қарызының ұзақмерзімді рейтингісі ВВ+ —
Теңгелік деноминациядағы Қазақстан қарызының ұзақмерзімді рейтингісі
В —
«Euromoney» журналындағы инвестициялық тартымдылығынң рейтінгісі бойынша Қазақстан 129-шы орында
1996 жылы Қазақстан Республикасының инвестициялық ахуалын бағалауда жекелеген шетел
Сауалнаманың нәтижесінде, шетел инвесторлары Қазақстанда инвестициялық ахуал тұрақсыз деп
Оңды және теріс көзқарастар барлық кәсіпкерлік секторды қамтыды, олар
1997 жылы ITIC екінші сауалнаманы жүргізді, салыстырмалы потенциалды шетел
2002 жылы Standard & Poor's халықаралық рейтингтік агенттігі Қазақстанның
Қазақстан Республикасы ТМД елдерінің ішінде ең жоғары ұзақмерзімді несиелік
Осы рейтингтік көрсеткіштер Қазақстанның ұзақмерзімді құралдарының ликвидтілігін дәлелдейді және
2002 жылдың қыркүйек-қараша айларында Саяси зерттеудің Орталық-Азия агенттігі (APR)
Елде инвестициалдық ахуалды қалыптастыруға неғұрлым жоғары деңгейлі әсер ететін
14-ші кестеден көруге болады, сауалнаманың қортындысы бойынша, мемлекеттің жағымды
Кесте 14. Қазақстанның инвестициялық ахуалына неғұрлым жоғары деңгейде әсер
Факторлар Әсер ету бағасы
(7 баллдық шкала бойынша) «-1-ден 1-ге дейін» әсер
1. Ішкі саяси тұрақтылық 5,82 0,64
2. Геосаяси фактор 5,75 0,27
3. Келісімдерді іске асыру мүмкіндіктері 5,58 0,8
4. Шетелдік инвестицияларды заңданамалық қамтамасыз ету 5,58 0,6
5. Мемлекеттік аппараттың бюрократиялық дережесі 5,33 -1
6. Салықтық заңдаманы қоса алғандағы салықтық жүйе 5,17 -0,45
7. Парақорлық деңгейі 5,07 -1
8. Мемлекет жағынан шетел инвесторларына қатынасы 5,08 0,27
9. Көліктік коммуникацияның даму деңгейі 5 0,17
10. Заңдардың тұрақсыздығы 5 -1
11. Экономикалық сфералардың монополиясы 4,92 -1
12. Лоббизм 4,83 0,09
13. Соттық жүйенің тиімділігі 4,75 -0,83
14. Экономикалық өсу дережесі 4,42 1
15. Президенттік билік ету формасы 4,18 1
16. Ұлттық валютаның айналымдылығы 4,17 0,27
17. Сыртқы қарыз 4,17 -0,6
18. Кәсіби дайындық дәрежесі 4 0,09
19. Инфляция деңгейі 4 0,09
20. Қылмыстылық деңгейі 3,92 -1
21. Инфрақұрылымның дамуы 3,83 0,09
22. Ұлттандыру деңгейі 3,83 -0,6
23. Жұмыс күшінің құны 3,75 0,8
24.Ұзақмерзімді несиелердің саны 3,67 0,6
25. Төлемдік баланс жағдайы 3,55 0,8
26. Елдің қорғану мүмкіндігінің жағдайы 3,5 0,4
27. Орталық пен аймақтар арасындағы қайшылықтар 3,25 -0,82
28. Оппозицияның белсенділігі 3,18 -0,11
29. Қысқамерзімді несиелердің саны 3,17 0,6
30. Әлеуметтік инфрақұрылым жағдайы 3 -0,45
31. Жалпыламы ақпарат беру құралдарының әсерлілігі 2,83 0,27
32. Экологиялық ситуация 2,58 -0,78
33. Партиялық жүйенің жағдайы
34. Қоғамдық поляризация, әлеуметтік теңсіздік 2,18 -1
35. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі 1,82 0,04
36. Діндік және этникалық қатынастар 1,8 0,14
Жүргізілген бағалаудың нәтижесінде инвестициялық процестерге жағымсыз әсерін тигізетін факторлар
Соңғы факторға келетін болсақ, Transparency International халықаралық ұйымының деректері
Инвестициялық ахуал өте шекті ұғым. Ол өзіне капитал салуда
Төменде көрсетілген талдаулардың көрсеткіштері бойынша шетелдің Қазақстанға деген іскер
Кесте 15. 2004 жылғы әлемнің 180 еліндегі инвестициялық ахуал
N Елдер ИАЖ N Елдер ИАЖ
1. АҚШ 100,0 70. Хорватия 52,68
2. Люксембург 98,88 75. Румыния 50,49
3. Нидерланды 97,98 77. Вьентам 50,25
4. Ұлыбритания 97,63 78. Перу 50,08
5. Норвегия 96,55 79. Ресей 49,74
6. Канада 95,42 84. Қазақстан 45,91
7. Германия 95,37 93. Өзбекстан 39,41
8. Дания 95,06 95. Моңғолия 38,36
9. Австрия 94,37 96. Болгария 37,83
10. Ирландия 93,78 104. Молдавия 36,31
11. Сингапур 93,74 129. Украина 29,69
12. Швейцария 93,69 131. Беларусь 29,10
13. Жапония 92,99 136. Армения 25,62
14. Франция 92,95 137. Тәжікстан 25,62
15. Финляндия 92,78 139. Әзірбайжан 25,11
37. Чехия 71,72 155. Албания 21,69
40. Қытай 71,29 156. Қырғызстан 20,74
41. Венгрия 69,98 162. Югославия 17,45
47. Польша 66,66 163. Грузия 17,04
54. Словакия 60,36 177. Куба 9,50
59. Латвия 57,71 178. Корей 5,79
62. Литва 56,66 179. Ирак 3,58
63. Эстония 56,54 180. Ауғаныстан 2,42
Көлік саласындағы жобаларды қаржыландыруға үлкен қызығушылықты шетелдік қаржылық институттар
2001 жылы Қазақстанда ТМД мемлекеттерінң арасында долларлық эквивалентте халық
Эксперттердің көзқарасымен, инвесторлар үшін тартымды болып мынадай экономикалық көрсеткіштер
16-ші кестеде Қазақстанның инвестициялық ахуалына позитивті әсер ететін он
Кесте 16. Қазақстанда инвестициялық ахуалға позитивті әсер ететін факторлар
Факторлар «-1-ден 1-ге дейінгі» белгісімен әсер ету
1. Экономикалық өсу дережесі 1
2. Президенттік билік ету формасы 1
3. Келісімдерді іске асыру мүмкіндіктері 0,8
4. Төлемдік баланс жағдайы 0,8
5. Жұмыс күшінің құны 0,8
6. Ішкі саяси тұрақтылық 0,64
7. Шетелдік инвестицияларды заңданамалық қамтамасыз ету 0,6
8. Ұзақмерзімді несиелердің саны 0,6
9. Қысқамерзімді несиелердің саны 0,6
10. Елдің қорғану мүмкіндігінің жағдайы 0,4
Салмақты позитивті факторларға қарамастан, Қазақстанның инвестициялық ахуалына жағымсыз әсерін
Сонымен қатар, Қазақстанда дұрыс қызмет ететін бағалы қағаздар нарығының
Кесте 17. Қазақстанда инвестициялық ахуалға жағымсыз әсер ететін факторлардың
Факторлар «-1-ден 1-ге дейінгі» белгісімен әсер ету
1. Мемлекеттік аппараттың бюрократиялық дережесі -1
2. Парақорлық деңгейі -1
3. Заңдардың тұрақсыздығы -1
4. Экономикалық сфералардың монополиясы -1
5. Қылмыстылық деңгейі -1
6. Қоғамдық поляризация, әлеуметтік теңсіздік -1
7. Соттық жүйенің тиімділігі -0,83
8. Орталық пен аймақтар арасындағы қайшылықтар -0,82
9. Экологиялық ситуация -0,78
10. Сыртқы қарыз -0,6
Бірақта, Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын дамыту бойынша мемлекетпен шаралар
Жоғарыда айтылғандардың барлығын талдай келе, республикада инвестициялық ахуал перспективті
Елдегі экономикалық қайта құрудың онжылдық кезеңінде инвестициялық ахуалды жақсарту
Қазақстан Республикасында тиімді саяси - құқықты ахуал қалыптасқан. Қосымша
Қазақстан Республикасының “Тікелей шетел инвестициясын мемлекет тарапынан қолдау”, “Бағалы
Бірақ қазіргі таңда валюталық және банктік реттеуде, несие құқығын
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан тікелей шетел инвестицияны (ТШИ) 22 млрд.
Инвестицияның Қазақстанда тиімді жұмыс атқаруы үшін басқа да шаралармен
Жоғары көрсетілген ТШИ – дің эффектісін біз жағымды және
Жағымды
Жағымсыз
жағымды
Жағымсыз
1)Шетел капита-лының құйылуы-на жағдай жасайтын эффектілі қор;
2) әлемдік эко-номикаға ауысуы мүмкіншілігі;
3) ТШИ төлем балансының жетіспеушілігі жаба алады;
4) салық салым-дағы арқылы мемлекеттік кіріс жоғарлауы;
5) басқаруды жақсарту, жаңа технолгия қолдану;
6) ТШИ саласының негізгі құрайды
1) инвестиция-ның кеңістіктің төмендеуінде ТШИ нарықты тастап кетуге бейім;
2)ТШИ-ның шикізатқа бағытталатын экономикалық мәселелер туындайды;
3)ТШИ инвесторларды көп жағдайларда еңбек жағдайын-да және басқа заттарға
1) дамушы нарықтарда, сонымен қатар Қазақстанда инвестор дамыған нарықты
2)ТШИ-ді ин-весторлардың активтер бөлудің тиімді құралы ретінде қарауға болады.
Пайданың жоғарғы деңгейі өз кезенінде өз капиталын жоғал-тудың жоғарғы
Дамушы елдеріндегі экономикалық саяатының тұрақсызды-лығын
Сурет 9. Тікелей шетел инвестицияларының эффектісі
ТШИ 2 негізгі өндірістік құқықтық формада құрылады:
фирмалармен фирма құру;
аралас меншік шегінде кәсіпорын құру, яғни біріккен кәсіпорындар.
ҚР инвестициялық саясаты ұзақ мерзімге негізделген экономикалық қайта құру
ТШИ – рын аймақ бойынша және экономикалық салалары бойынша
Біз, 10-шы суреттен шетел инвесторы мен Қазақстан экономикасы арасындағы
Сурет 10. Нақты секторда тікелей шетел инвесторларының байланысы
Республикадағы шетел инвестицияның құрылымының талдауы олардың тар саланың бағыттарын
Болашақта, ауылшаруашылық өндірісі мемлекеттік көмегінде болады, сондықтан мемлекеттік бюджетінең
Сол арқылы, ұлттық инвестицияның жолдауы мен тікелей шетел
Американдық инвесторлардың айтуы бойынша – Қазақстанда экономикалық, қаржылық, инфляциялық
Шетел эксперттерінің ойынша Қазақтан Республикасына шетел инвестициясының тартылуында келесі
Сұрау көрсеткендей, шетел инвесторлары Қазақстан Республикасын келесі мәселелер бойынша
Сұрағандардың көбісі Қазақстан нарығынан күтетін пайданың зор екендігін атап
Қазақстан Республикасындағы жеңілдетілген салық салу тәртібі сонау біріккен кәсіпорындардың
Шетел инвесторларының ойынша Қазақстан Республикасының инвестициялық ахуалы табыс әкелуші,
Шетел инвесторлары қазірде Қазақстандық нарықты келесі негізгі мәселелерге байланысты
Капитал салымының міндетті түрде өсуіне Қазақстан Республикасының экономикасына тиімді
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының үкіметімен инвестициялық ахуалды жақсартуда толықтырулар
Қазақстан экономикасындағы инвестицияны тұрақтандырудағы бірқатар проблемалардың шешімі көп жағдайда
Тиімді инвестициялық ахуалды жасау үшін Қазақстан Республикасының орындаушы орган
Осыған байланысты экономика министрлігі Қазақстан Республикасының басқару органдарымен бірге
Шетел капиталын тартуда несие формасындағы капитал тартуға белсендірек қатысу
Салық және инвестиция бойынша халықаралық орталық Республикаға шетелдік меншік
2.3. Қазақстан экономикасының нақты секторына инвестицияны тарту механизмі мен
Нарықтық қатынастарды қалыптастыру кезеңінде экономиканы инвестициялау процесін реттеуде басты
Инвестициялық қызметті реттеу процесінде мемлекет бір уақытта бірнеше қызметтерді
- ссудалық пайыз, ақша, несие және амортизациялық саясаттар арқылы
- салықтық және несиелік жеңілдіктер, мысалы, инвестициялық ахуал арқылы
- ірі корпорациялардың қызметі мен жоспарларын келістіру жолымен белгілі
Мемлекеттік инвестициялық реттеуді экономикалық өсу мен макроэкономикалық тұрақтандыру мақсатында
Экономиканың нақты секторын дамыту және қалпына келтіру, бір жағынан,
Инвестициялық қызметті реттеу сферасындағы құқықтық база үшін қазақстандық нарықта
Біріншіден, Қазақстан территориясында кәсіпкерлік қызмет шарттары мен мүделерін және
Екіншіден, инвесторға қозғалмайтын мүлікпен мәмілені тіркеу туралы, жарғылары туралы,
Үшіншіден, инвесторлар акциялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатып
Төртіншіден, инвесторлар өз құқықтары мен міндеттерін басқа тұлғаларға беруге
Бесіншіден, инвесторларға келесідей жағдайларда салықтық жеңідіктер беріледі: қарастырылып отырған
Алтыншыдан, приоритетті жобаларды іске асыратын инвесторлар үшін кедендік салықты
Сурет 11. Мемлекеттік инвестициялық реттеу әдістерінің құрылымдық схемасы
Инвестициялық қызметті реттеу бойынша шаралар жүйесінде басымдылықты мәнді мемлекеттік
Әлеуметті-экономикалық дамудағы ұзақмерзімді мақсаттар әрдайым қысқамерзімді мақсаттарға сәйкес келе
Орта- және ұзақмерзімді инвестициялық стратегия Қазақстанның ұлттық экономикалық мүддесін
Мемлекеттік инвестициялар – қажетті әлеуметтік өзгерістер мен өндірістік және
Нақты секторда инвестициялық белсенділікті ынталандыру мақсатында мемлекет экономиканы
Мемлекеттік дотациялар мен субсидиялардың көмегімен мемлекеттік кәсіпорындардың, дамудың басымдылықты
Экономиканың нақты секторында инвестициялық қызметті жандпндыру үшін монолияны шектеу,
Мемлекеттік реттеудің маңызды әдісі мақсатты республикалық бағдарламаларды арнайы бюджеттік
Мақсатты қаржылық қорлар жеке және заңды тұлғалардың өзіндік аударымдары,
Қазіргі жағдайда экономиканың нақты секторын мемлекеттік қолдау жеңілдетілген салық
Инвестицияны мемлекеттік реттеудің тікелей әдісін мемлекеттік контрактілі жүйе атқарады.
Мемлекеттік контрактілерді қаржыландыруға мемлекеттік бюджет қаражаттарынан бөлек, мақсатты қорлар
Қызмет үшін ресурстарды қалыптастыруды реттеудің маңызды әдісі ретінде жергілікті
Инвестициялық процестерді экономикалық реттеудегі мемлекеттің рөлінің күшеюі үкіметпен қарастырылатын
Капитал қозғалысын мемлекеттік реттеудің маңызды элементі және оны экономиканың
Ақша-несие жүйесінің негізгі қызметі материалдық және материалдық емес өндірісті
Елдің банктік жүйесі Ұлттық банк, оның территориялық бөлімшелері мен
Банктік емес жүйесі іс-әрекеттері салыстырмалы банктік заңданамамен регламенттелетін институттар
Сонымен қатар қаржылық нарықта сақтандыру және зейнеткерлік жүйелер қызмет
Инвестицияның маңызды көзі банктік жүйеде шоғырландырылған қаржылық ресурстар болуы
Мемлекеттің кең қатысуымен банктер қызметінің неғұрлым маңызды сфералары болып
Банктік жүйенің экономиканың нақты секторына аудару коммерциялық банктердің келесідей
банктерді несиелеуге ғана емес, сонымен қатар инвестициялауға бағыттау;
банктердің жаңа инвестициялық технологияларын пайдалану;
нақтылау негізінде қаржылы-өнеркәсіптік топтарды жаңғырту;
нақты секторда ақша айналымын көтеру;
ссудалық пайызды Ұлттық банктің есептік ставкасына неғұрлым нақты бағыттау;
тәжірибеге банктік тәуекелдерді төмендетудің тиімді механизмдерін енгігу;
банкте барлық ұқсас қызметтерді бағыттау – несиелеу, инвестициялау, инвестициялық
банк өкілдерін қаржыландыратын кәсіпорындардың менеджентіне енгізу;
менеджментті түбегейлі жетілдіру.
Негізгі институционалды инвесторлардың бірі зейнеткерлік жинақтау қорлары (ЗЖҚ) болып
Инвестициялық ресурстарды реттеу үшін ойластырылған салық саясатына үлкен мән
салық салынатын объектілердің санын кеңейте отырып, салық салу дңгейін
салалық және уақытша мінездегі салықтар бойынша шартталмаған жеңілдіктердің санын
шетелдік инвесторлар үшін жеңілдетілген салық салудың ерекше тұрақты режимін
Инвестициялық процестерді мемлекеттік реттеудің маңызды жанама әдістерінің бірі салық
Инвестициялық белсенділіктің төмендеу әчерінен Қазақстан экономикасының нақты секторындағы негізгі
Қазақстанның нақты секторын дамыту мен қайта қалпына келтіру үшін
Бірінші тәсілінде негізгі капиталдың нормативті мерзімі жасанды қысқарту және
Амортизацияны тездетудің екінші тәсілі жабдықтың қызмет ету нормативті мерзімін
Республиканың қазіргі жағдайында, әсіресе оның басымдылықты салаларында тездетілген амортизациялық
Амортизациялық аударымды есептеудегі неғұрлым маңызды кезең амортизация нормасы болып
Техниканың 5-7 жыл қызмет ету мерзімімен негізгі өндірістік қорлардың
• негізгі қорларды кезеңді қайта бағалау;
• амортизациялық аударымдарды мерзімді индексациялау;
• инвестициялық тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуімен сәйкес амортизация
Осыған орай, инвестициялық белсенділікті жандандыру үшін келесілерді енгізетін мемлекеттік
мемлекеттік және жеке инвестицияларды рационалды қолдану, мемлекеттік инвестициялық бағдарламаларды
отандық тауарлардың бәсекеқабілеттілігін жоғарлату және экономикада ұдайы өндіру процестерін
инвестицияға жинақтарды аударудың тиімді жүйелерін құру мен бағалы қағаздар
экономиканың нақты секторына банктердің инвестициялық қызметтерін күшейту мақсатымен банктік
өндірістік сфераға бағытталған инвестицияларға кепілдендірудің тиімді жүйесін құру бойынша
инвестициялық салымға кәсіпорындардың өз қаражаттарын көбейту үшін амортизациялық саясатты
БӨЛІМ 3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫН ИНВЕСТИЦИЯЛАУ ПРИОРИТЕТТЕРІ МЕН ЖЕТІЛДІРУ
Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық дамуы: экономикалық өсу мәселелері мен шетел
Экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ететін теңестірілген экономикалық құрылымға өту
Бағдарламаның мақсаты бәсекеқабілетті өндіріс үшін, соның ішінде ғылымисыйымды өнім
Өңдеу және қайта өңдеу саладарындағы неғұрлым шиеленіскен мәселесі инвестицияның
Бағдарламада өңдеу өнеркәсібінің даму басылымдылықтары, жаңа ғылымисыйымды және
Осы приоритеттердің өткізілуі әлемдік шаруашылықта қазақстандық экономиканың бәсекеқабілеттілігін жоғарлатуға
Бағдарламада ерекше, анықтаушы мәнді ішкі және шетелдік инвестицияға, толығымен
Мәнді өзгертулер салықтық және кедендік реттеу ауданында да ұсынылды
Бағдарлама экономикалық бостандық принципін сақтау, өндірістік факторлардың еркін аймақ
Сыртқыэкономикалық қызметте аймақтық интеграциялық процестерді дамыту жолымен, сонымен қатар
Тауарлар мен капитал экспортын дамыту үшін экспорттық сақтандырудың мемлекеттік
Қазақстан үшін индустриалды-инновациялық даму бағдарламасын өткізу болашақта қандай рөлді
Әлемдік банктің зерттеуі көрсеткендей, мемлекеттік индустриалдық саясатқа деген барлық
Инвестицияны координациялау бойынша инициативалар. Тек инвестициялық жобаларды бірлесіп іске
Іскерлік ынтымақтастықты дамыту бойынша инициативалар. Іскерлік ынтымақтастық бойынша
Кооперациялау принципінде жұмыс істейтін фирмалар, тұтынушылар, жабдықтар мен ресурстарды,
Нарықты ауыстыру. Әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, Бағдарламаны өткізу кезінде
Толығыменен дамыту институттары орталықсыздандыру, мамандандыру, ішкі және сыртқы бәсеке
Дамыту институттары арқылы мемлекет біртіндеп қосымша құндардың технологиялық және
Қазақстанда экономика құрылымын диверсификациялау үшін жағымды орта болып мұнай-газ
Осыған орай, индустрияны дамытудың негізгі қозғаушы локомотивтерінің бірі Каспий
Каспий аймағы күшті инвестициялық және өндірістік белсенділіктің өсуін басынан
Жақын он бес жылдың ішінде мұнайды өндіруді дамытуға инвесторлар
Шикізаттық емес экономика салаларына инвестицияны жылдамдатып тартуға мүмкіндік беретін
Әртүрлі жоғары технологиялық қызмет түрлерін ( ақпараттық технология –
Отандық өнімдердің бәсекеқабілеттілігін жоғарлату үшін инновациялық қызметтің басымдылығын, АЭЗ
Ғылыми-зерттеу және тәжірибелі-құрастырушылық жұмыс ауданында перспективті ғылыми жобаларды, оларды
Шағын инновациялық бизнес шағын инновациялық фирмаларға көрсетілетін арзан қызмет
Бұдан басқа, жаңа ғылымисыйымды және жоғары технологиялы өндіріске инвестицияны
Неғұрлым басымдылықты жобаларды мемлекеттік қаржыландыру үшін, инфрақұрылым ауданында, Инвестициялық
Ірі институционалдық инвесторлар түрінде ресурстардың неғұрлым көп көлемін шоғырландырушы
Бағалы қағаздар қоржынын басқаратын брокерлік және дилерлік ұйымдардың және
Қазақстандық акциялар мен облигациялардың инвестициялық тартымдылығын жоғарлату басты тапсырма
Индустриалды-инновациялық дамыту қатынасындағы инвестициялық саясаттың мақсаты жеке сектор мемлекеттің
Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізу шикізаттық емес өндірістерді дамыту мақсатымен
Үкімет салықтық және кедендік реттеу, ақша-несие, монополияға қарсы және
Соңғы үш жылда машина жасау, жеңіл, жиһаз, фармацевтік, қағаз
Жеке инвестициялардың мәнді үлесін жерді қолдануға салынатын инвестиция алады,
Өңдеу өнеркәсіптерінің салалары, әсіресе инновациялық секторда, жеке инвесторлар үшін
Жеке инвестицияларды тарту процесін ынталандырудың экономикалық құралы ретінде, приоритетті
Экономикалық құралдарды қолдану ұйымдық мінездегі шаралармен толықтырылып отыру керек.
Мемлекеттік инвестициялардың көздері республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттары, сонымен
Бюджеттік инвестициялардың басымдылығының ішінде индустриалды-инновациялық даму үшін интеллектуалды және
Индустриалды-инновациялық сектор салаларына тікелей бюджеттік инвестицияны бағыттау негізгі іс-әрекеті
Индустриалды-инновациялық дамытудағы мемлекеттік инвестициялық саясаттың негізгі жол серігі Қазақстанның
Индустриалды-инновациялық дамытудағы мемлекеттік инвестициялық саясатты іске асыратын басқа құрал
Тиімді бәсеке, жағымды бәсекені қолдау мен қорғау үшін жағдайларды
Тауарлы нарықтарда бәсекелік ортаны қалыптастыру негізі ойдағы инвестициялық саясат,
Бәсеке ауданындағы мемлекеттік саясат жағымсыз бәсекені, шектелген тәжірибенің өсуі
Тарифтік реттеу әдістері табиғи монополия сферасына инвестицияны тарту мен
Сондықтан да, индустрияның тұрақты дамуын, табиғи монополия субъектілері қызмет
Осы шараларды толықмасштабты өткізу мен тарифті құрудың жаңа әдістерін
Тиімді экономикалық дамыту ақпараттық, телекоммуникациялық және көліктік инфрақұрылымдарының адекватты
Елдегі дамыған ақпараттық-кеңес беру инфрақұрылымдарының саны ұлттық экономиканың жандануының,
Экономикалық процестердің ғаламдануы барлық мемлекеттерге, субъектілерге әлемдік көліктік коммуникацияға
Қазақстанның территориясы арқылы 6 теміржол, 6 автокөлік және 72
Елді өз бастауын Тынық мұхиты жағалауынан бастап Еуропаның түбіне
Көліктік кешенді дамыту мақсаты сыртқы нарыққа отандық экспорттық тауарларды
Саланы дамытудың приоритетті бағыты транзитті потенциалды өткізу, тиімді және
Толығыменен Бағдарламаны өткізу үш этапта іске асырылады:
Бірінші кезең (2003-2005 жж.) дайындықты мінездегі шараларды өткізумен байланысты.
Бұл кезеңде қорларды құруға кететін капиталды қалыптастыру, Даму Банкінің
Бұл кезеңдегі экономиканың дамуы индикативті жоспардағы болжаммен сәйкестендіріліп жүргізіледі.
* Қазақстан Республикасының экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі, ҚР-ның
Сурет 12. 2000 жылмен салыстырғанда 2006 жылғы ЖІӨ-нің екі
«Қазақстанның инвестициялық қоры» акционерлік қоғамы 2003-2015 жылдарға Қазақстанның индустриалды-инновациялық
Толығыменен, «Қазақстандың инвестициялық қоры» акционерлік қорын қалыптастыруға және жарғалық
2004 жылғы 24 желтоқсанындағы ҚР-сы Үкіметінің № 1383 нұсқауымен
1. Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық саясатының негізгі бағыттарына сәйкес болса;
2. Экономикалық және қаржылық параметрлері жағынан тартымды болып табылса;
3. Ұйымның технологиялық потенциалын көтеруге, өнімдер мен қызметтердің өндіру
13-ші суретте «ҚИД» АҚ-дағы жобаларға бөлінген бюджеттік қаражаттардың қолданылу
Сурет 13. «Қазақстанның инвестициялық қоры» акционерлік қоғамының жобалық қаржыландыруы
Экспорт пен ішкі тұтыну үшін дәстүрлі тауарлар мен қызметтердің
Соңғы жылдары да тауарлар мен қызметтердің өндірудің өсуі кен-тау
Екінші кезең (2006-2010 жж.) экономиканың барлық саласында Бағдарламаның іс-шараларын
Жеке секторлардың, шетел инвесторларының, мемлекеттік бюджет пен мемлекеттің қаржы
Құрылыс нормасын есепке ала отырып, кейбір кәсіпорындар индустриалды-инновациялық даму
Экономиканы диверсификациялау ауданындағы кейбір прогреске қарамай 2006-2010 жылдары экономикадағы
2010 жылы 200 жылмен салыстырғандағы ЖІӨ-нің екі есеге өсіру
Үшінші кезең (2011-2015 жж.) индустриалды-инновациялық даму Бағдарламасын өткізу жағында
Индустриалды-инновациялық саясатты белсенді жүргізу жылына экономиканың өсу қарқынын 9-9,5
Бағдарламаны өткізу мүмкіндік береді:
ЖІӨ құрамындағы өнеркәсіптің үлес салмағын 2000 жылы 33,4%-дан 2015
ЖІӨ құрамындағы ғылыми және ғылыми-инновациялық іс-әрекет қызметтерінің үлес салмағын
ЖІӨ құрамындағы өңдеу өнеркәсібінің үлесінің төмендеу қарқынын 2000 жылы
ЖІӨ құрамындағы қызметтерді өндіру үлесінің төмендеу қарқынын 2000 жылға
Сурет 14. Индустриалды-инновациялық дамыту Бағдарламасының орташа жылдық қарқынын өткізуді
Осыменен қатар Бағдарламаны өткізбесек өнеркәсіптік өндірістегі кен-тау өндіру өнеркәсібінің
Бағдарламаны өткізуге инвестициялық мінездегі тікелей шығындардың қарастырылып отырған көлемі
Бағдарламаның шараларын қаржыландыру үшін Даму банкі, Инвестициялық қор, Инновациялық
Бұдан басқа, жаңа технологиялық және ғылымисыйымды өндірістерді құру мен
Сапалық өзгерістер өңдеу өнеркәсібі қосымша құнының құрылымында болады. Металлургия
Өңдеу өнеркәсібі мен қызметтер сферасындағы бәсекеқабілетті және экспортқа бағытталған
Инвестициялық ахуалдың жақсаруы мен толығымен экономиканың әрі қарай ырықсыздануы
Бағдарламада ұсынылған шаралардың кешені өте перспективті, өйткені ол экономиканың
3.2. Ұлттық экономиканы инвестициялаудың институционалдық жағдайларын жетілдіру
Мемлекеттік инвестициялық саясаттың стратегиялық мақсаты – экономикалық қауіпсіздік мәселелері
Сурет 15. Мемлекеттің инвестициялық саясатының жоғары басқару органдарының құрылымы
Экономиканың нақты секторына Қазақстаннның инвестициялық іс-әрекетінің жағымды ұйымдық жағдайлары
Сурет 16. Екінші деңгейдегі инвестициялық саясатты басқару органдарының құрылымы
2000 жылдың аяғынан бастап республикамыздың Ұлттық банкімен экономиканың нақты
Шетелдік тәжірибе талдауы келесілерді анықтауға мүмкіндік берді. Германияда ,
Жапонияның Орталық банкінде кәсіпорындардың мониторингісі нақтылы, сондай-ақ бағалық түрдегі
ҚР-сы Ұлттық банкі жүйесіндегі мониторингтің негізі тоқсан сайын жобаға
ҚР-сы Ұлттық банкімен жүргізілген зерттеулер елдің барлық аймақтарын қамтиды.
Нақты сектор кәсіпрындарының жағдайын талдау тұтынушылардың барлық шеңбері үшін
Жинақталған аналитикалық ақпараттар жобаға қатысушы кәсіпорындарға беріледі. Мониторинг нәтижелерін
Перспективада мониторинг тұрақты қатысушыларға векселдік қайта қаржыландыру жүйесі арқылы
Салалық министріктер мен ведомосттіліктер қаржыландыру шектерін белгілейді, республикалық деңгейдегі
Экономиканың нақты секторында инвестициялық тартымдылықтың жағдайларын жасау мақсатымен ҚР-ның
ҚР-сы сауда және индустия министрлігімен ұйымдастырылған презентациялар, конференциялар және
Елдің экономикасында инвестициялық белсенділікті жоғарлату үшін жағдайларды тікелей анықтайтын
Қазақстан Республикасының инвестициялар бойынша комитетінің қызметтері болып табылады: тікелей
Бірақта, жүргізіліп отырған шараларға қарамастан, инвестицияны пайдалану мен тартуға
Ұлттық экономиканың қазіргі инвестициялық механизмінің мәнді жетіспеушілігі орталық және
Елде экономиканың нақты секторын дамыту бойынша инвестициялық саясатты тиімді
Ұлттық экономикадағы Қазақстанның инвестициялық қызметін белсендендіру үшін байсалды қадам
Стратегияны өткізудің тиімді құралдары ретінде дамытудың мемлекеттік институттары саналады.
2003 жылы инвестициялық жобаларды таңдау мен қозғалту бойынша жұмыс
Мұндай жобалар неғұрлым ұзақмерзімді ресурстық базаны иелік ететін мемлекеттік
Қазақстанға экономиканың нақты секторына инвестициялық іс-әрекеттің ұйымды-құрылымдық шараларын құру
90-шы жылдардың басында Қытай әлемдегі АҚШ-тан кейінгі ТШИ-сын шығаратын
Әрбір бес жылдық жоспар шетел технологиясын, ноу-хауды алу мен
Қазіргі таңда қытайлық экономиканы дамытуға инвестицияны тартудың басты мақсаты
Экономиканың нақты секторына инвестициялық іс-әрекет жағдайын жасау үшін республикада
Экономиканың нақты секторында Қазақстанның инвестициялық іс-әрекетінің ұйымды-құрылымдық жағдайларын жақсартудың
Біздің ойымыз бойынша, несие-қаржылық институттардың жаңа нысанын көрсететін инвестициялық
инвесторлардың тәуекелін шектейтін инвестициялық қор қоржынын диверсификациялаудың жоғары деңгейі;
қор нарықтары инфрақұрылымында қалыптасқан потенциалға шығарылған инвестициялық қорлардың, бағала
инвестициялық қорлармен шығарылатын бағалы қағаздардың ликвидтілігінің жоғары деңгейі;
реттеуші органдар жағынан қатаң қадағалауды қаматамасыз ету мен инвесторлардың
Инвестициялық компаниялардың белсенді операциялары белгілі бір спецификаға ие және
Нақты уақытта Қазақстанның банктік жүйесінде ұзақмерзімді инвестициялау ресурстары жеткіліксіз,
Бірақта дамудың қазіргі кезеңінде қазақстандық инвестициялық қорлар басқа қаржылық
«Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы» заңды құру кезінде 1997
2001 жылдың басында Қазақстанда жалғыз инвестициялық қор болды –
Экономиканың нақты секторында Қазақстанда инвестицияны қаржыландырудың қосымша көзі белгіленген
Корпоративті клиенттерге инвестициялық қорлардың ұсынуы мүмкін неғұрлым қызықты өнімдерінің
Белсендендірудің перспективті бағыттарын қамтамасыз ететін республиканың инвестициялық қорлар жүйесіндегі
Қазақстандық анрықта үлкен банктердің әрқайсысы басқару тобы рейтінгісінде өз
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорытындылай келе, қазіргі кезде Қазақстан Республикасындағы инвестиция жәнне инвестициялық
жағымды инвестициялық климат орнату үшін қалыптасқан инвестициялық механизмді құру
банк жүйесіндегі қаржылық құралдарды тарту қажеттілігі, оның көмегімен еліміздің
Қазіргі кезде шетел инвестицияларына әлемде бәсеке деңгейі өте
Өкінішке орай, біздің еліміз көп көлемде табиғи ресурстарға бай
Мемлекеттік басқару және реттеу органдары инвестициялық жобаның жүзеге асырылуына
Шетел инвестициясы әрбір мемлекет немесе бөлек республика үшін өте
Шетел инвестициялары Қазақстан Республикасына инвестиция қызметін жүзеге асырылуы үшін
1) Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары және азаматтары құрған кәсіпорындармен
2) Толық шетел инвесторларының құқықтарына енетін кәсіпорындарды басқару;
3) Жер және басқа табиғи ресурстарды, мемлекеттік кәсіпорындарды қолдануға
4) Меншікті құқықтың пайда болуын игеру;
Инвестиция салудың негізгі формасы болып, шетел серіктестерімен біріккен кәсіпорын
Соңғы жылдары Қазақстанда инвестиция және инвестициялық саясат көптеген ғылыми
ХХІ - ғасырдағы экономикалық өмірдің жағдайы бағытты түрде өзгеріс
XXІ ғасырда экономикалық өмірде көптеген көзге көрінерлік өзгерістер
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының үкіметімен инвестициялық климатты жақсартуда толықтырулар
Қазақстан экономикасындағы инвестицияны тұрақтандырудағы бірқатар проблемалардың шешімі көп жағдайда
Тиімді инвестициялық климатты жасау үшін Қазақстан Республикасының орындаушы орган
Осыған байланысты экономика министрлігі Қазақстан Республикасының басқару органдарымен бірге
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы территориясындағы шетел инвесторларымен иеленген меншікті
Сондықтан ұлттық, ішкі инвестиция көздерін іздестіру керек. Себебі өзін-өзі
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Закон РК от 27.12.1998 года N266-XXІ “ Об иностранных
Закон РК от 24.04.1999 года N2235 “ О государственной
Постановление N1 – 206 отт 21.03.1999 года Государственного Комитета
Указ Президента РК от 06.03.2001 года N3444 “ Об
Указ Президента РК от 05.04.2001 года “ Об утверждении
Указ Президента РК от 28.01.2002 года N3834 “ О
Н.А. Назарбаев Казахстан -2030
Булатова А.С. «Мировая экономика » Москва 2001г
Игошин Н.В «Инвестиций» Юнити, Москва 2001г
Киреев А. « Международная экономика » . М.2003г.
Темиргалиев Б.Б «Основы внешне экономической деятельности » Алматы.2003г
Арыстанбаев К.Экономическая политика Казахстана в условиях высокого уровня иностранных
Арыстанбаев К. к.ю.н. Макроэкономический анализ эффективности иностранных инвестиций.
Арыстанбаев.К.Юридический анализ привлечения иностранных инвестиций. // Аль Пари №
Ахметов Ш.А.Сельскохозяйственным формированиям необходимы инвестиций в основной капитал. //
Астапов К.Л. Стратегия экономической безопасности в контексте мировых хозяйственных
Аспандияров К. Рисковое инвестирование. Выбор стратегический: как это делается
Белый Э. Л. Регулирование иностранных инвестиций в государствах СНГ.
Богуславский М.
Бойченко А. В., Дубинин С. К. Финансовые, кредитные и
Бочаров В. В. Финансово-кредитные методы регулирования рынка инвестиций.
БыковА. Инвестиции как фактор повышения конкурентоспособности. //Внешняя торговля. 2003г,
Волосов И. Иностранные инвестиции в реформировании экономики. // Экономика
ГавриленкоЕ.Макроэкономические проблемы и инвестиционный кризис. //
Бублик В. Инвестиционный имидж
Комонов А., Хусаинов Б. Инвестиционные возможности Казахстана и его
Бижанова Д. Прямые иностранные инвестиции в Республику Казахстан: вопросы
Донцов С.С Стратегия и тактика экономических реформ //
Жотабаев Н. Глобализация экономики и профсоюзы. // Мысль
№8-9, 2000г
Кожахмедов Д.Б. Государственно – правовое обеспечение финансовой безопасности
Мынкина А. Представитель Европы // Промышленность Казахстана 2000г №8.
Мусиров Г. кредитный механизм в сфере производства. // аль
Мауленов К.С. Государственное управление и правовое регулирование в области
Николаве В. Инвестиционная программа на 2005г. // Панорама №1,
Надырханов У. к.э.н. Экономическая политика Казахстан в условиях высокого
Панзабеков А. Иностранный капитал и национальная экономическая безопасность. //
Студенцов В. Иностранные инвестиций и экономическая безопасность. // Экономика
Садыков А. Инвестор как источник дохода // Деловая
Студенцов В. Издержки экономических реформ важнейший фактор угрозы
№ 8, 2003г.
Статистический ежегодник Казахстана. /Под.ред. К.С. Абдиева, Алматы Агентство РК
Тасмагамбетов И.Н. Основные направления экономической политики государства. // Рынок
Турсынбаев Д. Казахстан – инвестиций в устойчивое развитие. //
ТШИ – тікелей шетел инвестициясы
Арыстанбаев К.Экономическая политика Казахстана в условиях высокого уровня иностранных
93
Қоржынды инвестициялар
Нақты инвестициялар
Инновациялау мен зерттеуге инвестициялар
Жаңа өндірісті құруға инвестициялар
Өндірісті кеңейтуге инвестициялар
Тиімділікті жоғарлату үшін инвестициялар
Мүмкінді болатын инвестиция
Салалық
Территориялық
Ұдайы өндірістік
Технологиялық
Меншік формаларына жататындығы:мемлекеттік, жергілікті билік органдары, жеке тұлға мен
Сыртқы
Ішкі
Инвестиция құрылымы
Кәсіпорындағы инвестициялар
Инвестиция топтары
Инвестиция құрылымынң түрлері
Инвестиция көздерінің құрылымы
Экономикалық мінездегі факторлар:
салықтық, қаржылық режим
қаржылық тәуекел
тарифтік тосқауылдар
айырбас бағамын реттеу
инфляция
анық жекешелендіру бағдарламаларының болмауы
ішкі инвестицияларға шектеу
Құқықтық мінездегі факторлар:
құқықтық инфрақұрылым
құқықтық өзгерістердің қарқыны
патенттерді, технологияларды қорғау
толық құрылмаған келісімдік заңданамалар
құнды қағаздар нарығын реттеу
Ұйымдастырушылық мінездегі факторлар:
бюрократия
коммерциялық ақпараттардың болмауы
жергілікті нарық туралы ақпараттың болмауы
мүмкінді серіктестерді табудың қиындылығы
Саяси мінездегі факторлар:
Саяси тұрақсыздық
Реформаларды іске асыру бойынша скептицизм
әлеуметтік түсінбнушіліктерден сақтану
Материалды-техникалық мінездегі мәселелер:
коммуникациялық инфрақұрылым
көліктік инфрақұрылым
тілдік тосқауылдар
Экономика-ның
инвестиция-лық ахуалы
Елдің институционалдық жүйесі
Макроэкономикалық факторлар
Табиғи-ресурстық потенциал
Инвестициялық потенциал
Ғылыми-технология-лық и инновациялық потенциал
Кадрлық потенциал, с.і. кәсіпкерлік
Нарықтық ортаның факторлары
әлеуметтік және мәдениеттік факторлар
Қаржы-несиелік потенциал
Ұйымды-басқарушы-лық факторлар
Инфрақұрылымдық
потенциал
Салалар мен сфе-ралардың инвес-тициялық ахуалы
Экономикалық зоналар мен аймақтардың инвестициялық ахуалы
Тәуекел
Тәуекел
Жалпыэкономикалық жағдайлар
Нарықтық мінездегі шарттар
Нормативті-құқықтық шарттар
Ынталандыру шарттары
Ақпараттық қамтамаысз ету шарттары
Экологиялық шарттар
Қаржылық
Саяси
Мемлекеттік басқару және реттеу
Табиғи және әлеуметтік
әлеуметтік, мәдени,этнографиялық шарттар
Мемлекеттік инвестициялық реттеу
Жанама
Нормативті-құқықтық
Тікелей
Ақша-несие саясаты
Салықтық жүйе
Амортизациялық саясат
Сақтандыру жүйесі
Мемлекеттік құралдар, дотациялар,
субсидиялар
Мақсатты қаржылық қорлар мен әртүрлі деңгейдегі бюджеттер
Кешенді мақ-саттық бағ-дарламалар
Заңданамалық
база
Мемлекет-тік норма-тивтер жүйесі
Экономиканың нақты секторы
Тікелей шетел инвестиция-лары
Қазақстан экономикасы
Тікелей шетел инвес-тицияларынан эффект
Объект эффектісі
Субъект эффектісі
Республикалық бюджет
2005 жыл
5892246 мың теңге
2003 жыл
23 млрд. теңге
Қордың жарғылық қоры (28892246 мың тенге)
2006 жыл
2473129 мың теңге
2004 жыл
5775010 мың теңге
Досжан темір жолы (147000)
ЭкоПродуктГрупп (988922)
Мұнаймаш (387501)
HEAVEN HOUSE (650000)
EURASIAFLOR «384334»
Үркер Косметик (1031153)
Райымбек Инвест (648047)
«Мырзабек» АҚ (831164)
Лисаковскінің шыны зауыты (50289)
КапсИнтэл (167930)
КазРуно (1613103)
Зайсан Балық Өнімі (154445)
Булгар консервпродукт (1088359 )
«Pams pipe» АҚ (105892)
ҚР-сы Президенті
Халықаралық ұйымдар
Жарғылар
Үкімет
Үкімдер, шешімдер және басқа да заңдылық актілер
Ұсыныстар, қаржылық ресурстар
Заңданамалар
ҚР-сы Парламенті
ҚР-ның қаржы министрлігі
Ведомствалар
Мемлекеттік бағдарламалар
Инвестиция бойынша комитет
ҚР-ның сыртқы істер министрлігі
ҚР-ның экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі
ҚР-ның сауда және индусрия министрлігі
Ұлттық банк
Ақша-несие саясаты
Ұлттық Банктің кәсіпорындар мониторингі жүйесінің ұйымдық құрылымын құру
Ұлттық қор жайлы
Банк қызметін мемлекеттің тиімді реттеуі
Бюджеттен тыс қорлар, олардың қаржы жүйесіндегі орны жайлы
Ұлттық қордың қалыптастырылуы мен пайдаланылуының тиімді перспективаларын анықтау
Бюджеттен тыс қорлардың экономикалық мәні және оның теориялық негіздері
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сақтау
Ұлттық экономика түсінігі
Қазақстан Республикасының қаржы секторларының негіздерін талдау
Қаржы – мақсатты ақша қаражат қорларының экономикалық негізі