Құжаттама жүргізу тілі



Жоспар:
Кіріспе…………………………………………………………………………………2
1. тарау:……………………………………………………………………………....5
1.1.XIX ғасырдың екінші жартысында іс қағаздар тілі………………………...5
1.2.Граматикалық ерекшеліктері…………………………………………………7
2. тарау:Қазақ өлкесіндегі әкімшілік орындарындағы бұйрық жарлықтар…11
2.1. Қазақ өлкесіндегі әкімшілік орындарындағы бұйрық жарлықтардың қалыптасуы…………………………………………………………………………..11
2.2. XIX ғасырдың екінші жартысында жазылған қазақша заң
Қорытынды…………………………………………………………………………...19
Сілтеме……………………………………………………………………………….23
Пайдаланылған әдебиеттер………………………………………………………24
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның тақырыбы XIX ғасырдың екінші жартысындағы
Қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қызметінің алғы шарттарының
Іс қағаздары қоғам өмірінде үлкен қызмет атқарды. Іс
Іс қағаздары – басқару қызметіндегі негізгі бір сала.
Құжаттау дегеніміз кез-келген мекеменің қызметін, әрекетін көрсететін құжаттарды
Адам өмірі тікелей құжаттармен байланыты. Адам дүниеге келгенде
Ресми іс қағаздарының қолданылуы, түрлері, мазмұны, мақсаты қоғамдағы
XIX ғасырдың екінші жартысында қазақ даласында болған арнайы
Іс қағаздарындағы көптеген терминдер орыс тілінен, орыс тілі
Іс қағаздарын қазақша жүргізуді қалыптыстыру үлкен де жауапты
1.1.XIX ғасырдың екінші жартысында іс қағаздар тілі
Қазақ даласының саяси-әлеуметтік, экономикалық-мәдени өмірінде XIX ғасырдың II
XIX ғасырдың екінші жартысында қазақ жері орыс патшалығының
«Түркістан уалаятының газеті» Ташкент, 1870-1882 жылдар.
«Дала уалаятының газеті» Омбы, 1888-1902 жылдар.
«Торғай газеті» Троицк, 1895ж.
Бұл газеттер қазақ даласының көптеген аймақтарына таралды, патша
Бұл кезеңде қазақ жерінде білім көздері пайда бола
Осы кезеңдегі тіл практикасын танытатын нұсқалардың біріне патша
Ш. Уалиханов «Сот реформасы жайында хат»
1852 ж. Орынбор шекара коммисиясының жергілікті қазақ әкімдеріне
Ы. Алтынсаринның Н.И. Ильминскийге жазған хаттары.
1856 ж Қарқаралы округіндегі Шаншар болысының жүзбасы Қазанғапов
1867 ж. Коммисияның қазақ даласында басқару ережелерінің
1867 жылғы 11 шілде Жетісу және Сырдария облыстарын
1868 жылғы 21 қазан Орал, Торғай, Ақмола және
1891жылғы 25 наурыз Ақмола, Семей, Жетісу, және Сырдария
1860 жылдан бері Семей облысының былғары және сабын
1862 жылғы 23 ақпан Ішкі Орданың басқару жөніндегі
1883 ж. Ы. Алтынсариннің Баядил Кейкинге жазған хаты.
XIX ғасырдың екінші жартысында қазақша ресми іс қағаздарының
Ресми іс қағаздар мазмұны мен адресаттарына қарай бірнеше
1.2.Граматикалық ерекшеліктері
Орфографиялық ерекшеліктері. Араб графикасымен жарияланған текстерде қосымшалардың қазақ
Ал орыс графикасымен берілген құжаттарда мұндай орфографиялық ерекшелік
Морфологиялық ерекшеліктері. Құжаттар тілінде өткен шақ есімшенің
Лексикалық ерекшелігі. Бұл кезеңдегі қазақ әдеби тілінің сөздік
Осы тұста қазақ қоғамының әлеуметтік және әкімшілік құрлысын
Қазақ жеріне империялық соттың келуімен байланысты закон,
Бұл кезеңдегі ресми іс қағаздар тілінің алдыңғы кезеңдерге
Бұл кезеңге тән тағы бір ерекшелік – ресми
«Стильдік стандарт элементтер» қатарына мағлұмдүр (известно), бұйырамын, бұйырылдүр,
Бұл кезеңдегі ресми іс қағаздар стилінің тағы бір
«Әсіресе заң – законға қатысты ресми документтерде юриспруденция
Бұл кезеңдегі ресми іс қағаздар тілінің лексикалық құрамы
Обвинение, наказание, признание, доказание сияқты сөздері қазақ тіліне
Мысалы.
обвинение – айыпқа тарту
наказание – жазаға тарту
признание – мойнына алу
доказание – мойнына салу
Қазіргі қазақ тілінде мұндай сөздер есім сөзге етістік
Сөз болып отырған кезеңде нормалану процесі әлсіз болды.
XIX ғасырдың екінші жартысындағы іс қағаздары стилінің едіуір
Ресми іс қағаздарының тарихы көне дәуірден басталса да,
2.1. Қазақ өлкесіндегі әкімшілік орындарындағы бұйрық жарлықтардың қалыптасуы
XIX ғасырдың екінші жартысында баспа жүзін көрген алғашқы
Нұсқау-хаттың тілі негізінен қазақ оқушысына түсінікті, әкімшілік терминдерінің
Служебные переписки – қызмет бабында болатұғын қағаздар.
Должностные лица – лауазым иелері
Дело – іс
Канцелярия – махкеме
Столоначальник – стол бастығы т.б.
Генерал-губернатор, советник, комиссия сияқты әкімшілік атаулары орысша берілген.
пограничная комиссия – хыдудиа мекемесі
письмоводитель – катіб
объвляет – ағлам қылады т.б.
Бұл құжаттың орфографиясы мен граматикалық құрылысында түркі әдеби
сол – шол
істерге – ішлерке т.б.
Ж дыбысы келетін орындарда й әріпі жазылады. Мысалы,
жазу – йазу
жаздырсын – йаздырсын
ш әріпінің орнына ч қолданылған. Мысалы,
үшін – учун
бойунша – бойынча
г әрпі жазылатын орындарға к әрпі қолданылған. Мысалы,
көрмегі – көрмекі
істерге – ішлерке
Осы кезеңге тән түркі әдеби тілінің емле заңдылығына
Қазіргі қазақ тілінде ыңғайластық мағынада қолданылатын және, мен
Тағы тоқтала кететін бір құжат Б. Әбілқасымов еңбегінде2
чиновник – төрелер
дожностные лица – қызмет адамдары
начальники – ұлықтар
закон – низам
налоги – алым
распоряжение – хүкім т.б.
Бұл құжатта да қазіргі қазақ тіліндегі орындау етістігі
Құжат орфографиясында сол кезеңдегі г орнына к, ш
Сол кезеңдегі кейбір іс қағаздарында аудармашының тәжірибесіздігінен болар,
2.2. XIX ғасырдың екінші жартысында жазылған қазақша заң
XIX ғасырдың екінші жартысында жазылған ресми құжаттардың бірі
Құжаттың тілдік ерекшелігіне келетін болсақ, лексикасында әкімшілік, заң
Сонымен қатар сиез, положение, тритай (суд), жребие, кофиа,
Ер, әйел сөздері мағынасында еркек, ұрғашы сөздері қолданылған.
-Мыш тұлғалы есімше көптік жалғауын қабылдап, зат есім
Бұл қосымша өзге сөз таптарына да қосылып, сөйлемді
III жақтық етістікте көптік қосымшасының қосылуы сирек болса
Қазақ тілінің және, я, яки, бірақ шылауларымен қатар
Бірлән сөзі мен шылауының орнына да, жұмсалады. Ләкін
Құжаттың синтаксистік құрылымында қазіргі әдеби тілдің сөйлем жүйесінен
орнына келтіру – орындау
орай қылу – жеткізу
жаһат қылу – тырысу
жаһат ету – тырысу
күманка салу – күмәндану
мойнына түсу – мойындау
айтмаққа тиұшлі – айтуға тиісті
қыларға мүмкін – қылуы мүмкін т.б.
Жоғарыда аталған іс қағаздарындағы с мен ш сәйкестігі,
Араб графикасымен жазылған өзге материалдар тәрізді мұнда да
Бұл «Ереже» XIX ғасырдың екінші жартысындағы ресми іс
Келесі құжат «Дала уаләятіндегі облұсдардың тергеуі турасынан» деп
свидетель – айғақ
обвинение – айып
наказание – жаза
обвиняемый – жауабкер, жазаға кіріфтар, жазакер, істі адам,
потерпевший – даукер
присягнуть – жан беру
свидетельство – куәлік
признание – мойнына түсу, мойнына алу т.б.
судопроизводство – тергеу
обыск – тінту
публичный разбор – жариа тергеу
расход – шығын
негласно – құпия
защита – іс қорғау
обвиняется – кірледі
дело – жұмыс, іс
признан виновным – ісі қара болу
поручательство – кепіл
благонадежное лицо – сенімді адам т.б.
Саяси-әлеуметтік терминдер ретінде қазақшаға қолданылған сөздер:
қауым – общество
халық – публика
кеңес – заседание
шәкірт – учащийся
жөн – правило
рет - порядок
әйел – жещина
хатұн – жена.
Әкімшілік, заң терминдерінің қазақшаға аударылмай сол күйінде қолданылғандары:
закон
копиа
паспұрт
каталашке
земски сома
подписке
Баска ресми іс қағаздарында қолданылған бірлән, -мыш, -дүр
Бұл құжатта кездесетін көне әдеби тіл формасы –һәм,
Жоғарыда аталған құжаттар орфографиясында кездесетін ж мен й
Көптік жалғаудың қатаң –тар, -тер варианттарының орнына ұяң
Қорыта айтқанда бұл құжат тілінен іс қағаздар стилінің
Қорытынды
Биыл Қазақстан мен бірқатар Орталық Азия елдері жергілікті
Өзбек-қырғызда – Мемлекеттік тіл туралы заң,қазақта – Тіл
1989 жыл. Кеңес одағы. Тоталитарлық режимнің әлі де
Әрине, бүгінгі таңда Өзбекстанның тіл саясаты қазаққа да,
Қазақстанның «Тіл туралы» заңына 1997 жылдың 11 шілдесінде
«Тіл туралы Заңның» 5-бабы «Орыс тілін қолдану» деп
«Тіл туралы» Заңның 8-бабы. Тілдердің қолданылуы.
«Мемлекеттік тіл Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, ұйымдарының және
9-бап. Мемлекеттік органдар актілерінің тілі.
«Мемлекеттік органдардың актілері мемлекеттік тілде әзірленіп, қа­былданады, қажет
10-бап. Құжаттама жүргізу тілі.
«Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары жүйесінде, ұйым­дарында, меншік нысанына
Қарап отырсаңыз, аталған баптарда орыс тіліне «мүмкіндігінше», «қажет
Осындай «алпауыт» баптардан кейін қалайша мемлекеттік тіл дамымайды
Ал «Мемлекеттік тіл туралы» арнайы заң қабылдауды қолдаушылардың
тапсырма берген болатын. Біздің талабымыз – бұл заң
Ең сорақысы, Қазақстан биыл 1 маусымда «Тілдер туралы»
Осы туралы айтатын болсақ бұл мен жасаған
Мен тәжірибеден өткенде көптеген құжаттармен жұмыс жасадым. Келісім
Сілтеме:
/1--Л. Дүйсенбекова «Ресми іс қағаздары» 63бет
/2--Л. Дүйсенбекова «Ресми іс қағаздары» 64бет
/3- Л. Дүйсенбекова «Ресми іс қағаздары» 77бет
Пайдаланылған әдебиет:
«Ресми іс қағаздары» Л.Дүйсенбекова. Алматы баспасы 2000ж.
1



Ұқсас жұмыстар
Іс қағаздарын жүргізудің нормативтік базасы
Ұйымдағы құжат және құжат жүйесінің мәні
Қазақстан Республикасында басқаруды құжаттамамен қамтамасыз ету: дамуы және проблемалары
ҚЫЗМЕТТІК ХАТТАРДЫ РЕСІМДЕУ
Құрылыс саласындағы жобалау құжаттарының сипаттамасы
Құжат нысандары мен деректемелері
Басқару қызметінің құжаттары
Тәуелсіздіктің жасампаз 21 жылында мұрағат ісінің қызметі мен жетістіктері
Қазақ филологиясы және әлем тілдері факультеті
Мемлекеттік стандарттар мен құжаттар