Мұнайды өндіру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 КӨМІРСУТЕГІЛІК ШИКІЗАТТЫ ӨНДІРУДІҢ ТЕХНИКО-
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Мұнайды өндіру іс-шараларын ұйымдастыру
және жоспарлау
1.2 Мұнай кеніштеріндегі қолданыстағы мұнай
өндіру әдістері ШТС, атқыламалану
1.3 Өндірістің тиімділігін энергияны үнемдеуші технологияларды
енгізудің барысында арттыру
2 МҰНАЙ ӨНДІРУ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ӨНДІРІСТІК
ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
2.1 Мұнай және газ өнеркәсіп кәсіпорындағы өнімнің өзіндік
құнын құрылым ерекшеліктері мен шығындарының топтамасы
2.2 Технико-технологиялық шараларды жүзеге асыруға кететін
өндірістік және пайдалану шығындарының ерекшеліктері
2.3 Мұнай өндіру бойынша көмекші бөлімшелерінің шығындарын
талдау
2.4 Мұнайды жинау мен дайындауға кететін шығындардың
ерекшеліктері
2.5 Қабат қысымын ұстап тұру шараларына жұмсалатын
шығындарының ерекшеліктері
3 КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫН ӨНДІРУГЕ ЖҰМСАЛАТЫН
ПАЙДАЛАНУ ШЫҒЫНДАРЫН АЗАЙТУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Өндіріс шығындарының азайтылуын жоспарлау және
олардың экономикалық ынталандыруы
3.2 Мұнай өндірісі өсімінің барысында іс-шаралардың тиімділігін
экономикалық бағалау
3.3 Шығындарды азайту барысында шаралардың экономикалық
тиімі
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеу мақсаты. Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты мұнай өндіру өнеркәсіптің
Мұнай өндірісіндегі материалдық шығындар қосалқы материалдардан, отын мен энергиядан,
Зерттеу объектісі. Мұнай өндіру өнеркәсіптеріне көмекші бөлімшелер, мұнайды жинау
Цехтық өзіндік құн сол өнімді кәсіпорынның цехтарында шығаруға жұмсалатын
Фабрикалық-зауыттық өзіндік құнға кәсіпорынның өнімді жасауға жұмсайтын оның басынан
Мұнай мен газдың өзіндік құны негіздемеленген техникалық-экономикалық нормалар мен
Зерттеу заты. Өндірістік өнімге кеткен шығындарды өнеркәсіп есептейді. Шығындар
Мұнай-газ өндірісіндегі материалдық шығындар мұнай мен газды өндіру процестері
Шығындарды жоспарлаудың негізгі міндеті кәсіпорынның келешек кезеңде күтіліп отырған
1 КӨМІРСУТЕГІЛІК ШИКІЗАТТЫ ӨНДІРУДІҢ ТЕХНИКАЛЫҚ-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Мұнайды өндіру іс-шараларын ұйымдастыру және жоспарлау
Мұнай мен газды өндірудің ұйымдастыру әдістері көптеген факторлармен белгіленеді.
Өндірісті ұйымдастыру – бұл еңбек процестері мен өндірістің материалдық
кәсіпорын үшін міндетті болып табылатын жоспарлардың
өздерінің түрін кәсіпорын басшылығы бекіткен жоспарларды құрастыру жөніндегі жұмысты
кәсіпорынның іс-әрекетінің аса маңызды бағыттары бойынша техникалық-экономикалық болжамдарды құрастыру;
кәсіпорынның құрылымдық және қызметтік бөлімшелеріне арнап нормативтік
кәсіпорынның барлық бөлімшелерінің жоспарларын сәйкестендіру;
тұтастай кәсіпорынның және оның жекелеген құрылымдық және қызметтік бөлімшелеріндегі
Еңбекақыны төлеуді ұйымдастыру және оның түрлері.
Мұнай, газ және мұнай химия өнеркәсібінде еңбекақының екі негізгі
1 Мерзімдік
2 Кесімді
Кесімді еңбекақы кезінде жұмысшының еңбекақысын іс-жүзінде шығарылған дайын өнімді
Мұнай-газ өндіру кәсіпорнының (мұнай, газ және газконденсат) негізгі өнімін
Өндірістік бірлестік пен МГӨМ-нің (мұнай-газды өндіру мекемесі) өнімінің көлеміне
мұнай кеніштері мен ұңғымалардың категориясы бойынша мұнай
өндірісінің жоспары;
ұңғымаларды пайдалану әдістері бойынша мұнайды өндіру мен
өндіруші ұңғымалар қорын пайдалану көрсеткіштері;
кеніштер бойынша газ конденсатын, табиғи және мұнай газын өндіру
мұнайды тұрақтандырудан алынған кең ауқымды фракцияны алу мен үлестіру;
мұнай және газ ұңғымаларын пайдалануға енгізу жоспары;
ұңғымалардың пайдалану қорының қозғалуы;
жұмыстық агентті мұнай қаттарына айдау жоспары.
Мұнай-газ өндірісінің ерекшелігі сол, ол тек дайын өнімді –
Өнімді өткізу бойынша - өткізілетін өнімнің көлемі;
Өнімді өндіру бойынша - өндірілетін өнімнің көлемі.
Өнімді өндіру мен өткізу жоспарының, сондай-ақ тұтастай кәсіпорынның бүкіл
1 Өнім көлемінің табиғи түрде көрсетілген көрсеткіштері:
а) мұнайдың тоннамен көрсетілген өндірісі;
ә) газ өндірісі, мың м ;
б) мұнай мен газдың тоннамен көрсетілген жалпы өндірісі;
в) мұнай мен газдың тоннамен көрсетілген тауарлық өндірісі.
2 Өнім көлемінің ақшалай түрдегі көрсеткіштері (мың ақш.бірлік):
а) тауарлық өнім, соның ішінде мұнай мен газ өндірісі;
ә) жалпы өнім, соның ішінде мұнай мен газ өндірісі.
Өнім көлемінің табиғи түрде көрсетілген көрсеткіштері төмендегідей:
1 Мұнай өндірісі Qн, т, жоспарланатын және есепке алынатын,
2 Газ конденсатын өндіру Qгк, мың м3, жоспарланатын және
3 Газ өндірісі Qг, мың м3, жоспарланатын және есепке
4 Мұнай, газ бен газ конденсатының жалпы өндірісі Qв,
Бұл ретте өлшем бірлігі ретінде жылу шығару қабілеті 10
Осылайша, газдың тоннамен көрсетілген эквиваленттік мөлшері келесіге тең:
Qг= Qг/k
мұндағы, Qг- жоспарланған және есепке алынатын газдың мөлшері;
k - ауыстыру коэффициенті.
Онда мұнай мен газдың жалпы өндірісі берілген анықтамаға сәйкес
Qв-Qн+Qг
5 Мұнайдың, газ бен газ конденсатының тауарлық өндірісі Qт,
а) өндірістік-тауарлық (мұнай құбырлық) кеңселерге немесе тікелей мұнай
ә) басқа кәсіпорындарға, мысалы, бұрғылау жұмыстарының басқармаларына, тұрғын үй-коммуналдық
Сонымен қатар, Qок мұнайдың жыл соңына қатысты қалдықтарының
Qт=Qв-Qр.нт+(Qо.н-Qо.к)
мұндағы , Qт — мұнай
Qв — мұнай мен газдың жалпы өндірісі;
Qон — мұнайдың жыл басына қатысты қалдықтары;
Qок — мұнайдың жылдың соңына қатысты қалдықтары;
немесе
мұндағы , Qс — тауарлық мұнайды өткізу;
Qр.т — мұнай мен газдың тауарлық шығыны.
Өнім көлемінің ақша түріндегі көрсеткіштері.
Табиғи түрінде көрсетілген жалпы және тауарлық өнім мұнай-газ өндіру
Т= Qт.д+Су
мұндағы , Т — ақшалай түрде көрсетілген тауарлық өнім;
Qт.д— мұнай мен газдың тауарлық өндірісінің ақшалай түрдегі сомасы;
Су— шетке арнап жүргізілген өнеркәсіптік жұмыстар мен өндірістік қызмет
Мұнай мен газдың тауарлық өндірісі кәсіпорынның жоспарын немесе есебін
Осылайша, ақшалй түрдегі жалпы өнім – мұнай мен газды
В= Qв.д+Су
мұндағы , В — жалпы өнім
Су— шетке арнап орындалатын жұмыстар мен қызмет көрсетулердің бағасы.
Осылайша, мұнай-газ өндіру кәсіпорнының жалпы өнімі негізгі, қосалқы және
Мұнай мен газдың өткізілген өнімінің жылдық көлемі келесі формула
Тр=31+ Т1+Т2 + Т3-32-Т4
мұндағы , 31 — МГӨК-тың жоспарланған жылдың басына қатысты
Т1— сатып алушыларға сол күнге арнап өткізілген, алайда ақшасы
Т2 — сатып алушы бекітілген мерзімде төлемеген мұнайдың, газ
Т3 — тауарлық өнімнің жоспар бойынша жоспарланған жылдың көтерме
32 — өзін сатудан түсім келесі жылы түсетін МГӨК-тің
Т4 — жоспарланған жылдың соңына қатысты сатып алушыларға өткізілген
Өнімді өткізу көлеміне қосалқы ауыл шаруашылығының, совхоздардың, автошаруашылықтардың өнімдері
Qt+1=Qсt+1+Qнt+1
мұндағы ,Qt+1— жалпы жылдық мұнай өндірісі (жоспар бойынша);
Qсt+1 — былтырғы жылдан ауысқан ескі ұңғымалардағы дәл сол
Qсt+1 — пайдалануға енгізілген ұңғымалардағы дәл сол тәрізді
Кеніштер бойынша жаңа ұңғымалардың орташа тәуліктік өнімділігінің шамасы әзірлеудің
Qгt+1=Qt+1GΚг
мұндағы, Qt+1 — мұнайдың жоспарланып отырған жылдағы өндірісі, т;
Кг— газды пайдалы қолдану коэффициенті.
Мұнайды әзірлеу мен айдау жұмыстары негізгі бағыттар бойынша жоспарланады.
мұнайды аудандық мұнай құбырлық басқармасына немесе өңдеуге өткізу;
мұнайды басқа тұтынушыларға – бұрғылау жұмыстарының басқармасына, ТКШ-ға және
Бұл жоспарды тұтынушылардың талаптарына сәйкес мұнайдың сорттарына қарай құрастырады.Табиғи
Жоспарланып отырған жылдағы ескі ұңғымалардағы газдың өндірісін келесі формула
Гс = Гt+1Κ
мұндағы, Гt+1 — өткен жылдағы ескі ұңғымалардан газды өндірудің
К — геологиялық-техникалық шарттардың өзгеруіне орай газ өндірісінің өзгеру
Мұнай-газ өндіру бірлестігінде (кәсіпорнында) мұнай балансы мен газ балансы
өндірістік-тауарлық (мұнай құбырлық) кеңселерге немесе тікелей мұнай өңдеу зауыттарына
мұнайдың тауарлық шығыны Qр.т;
мұнайдың тауарлық емес шығыны Qр.н
Мұнайдың балансын жасаған кезде мұнайдың тауарлық ыдыстардағы жоспарланып отырған
Егер де мұнай-газ өндіру кәсіпорны бойынша мұнай өндірісі мұнайдың
Qс=Qпл-(Qр.нт+Qр.т)+(Qо.н-Qо.к)
мұнадғы, Qпл — мұнайдың өндірісін техникалық өнеркәсіптік қаржылық жоспардан
Qр.нт — мұнайдың тауарлық емес жұмсалу мөлшерін — мұнай-газ
Qр.нт=Нм.т.сСэ
Мұнайдың тауарлық емес шығын жоспарлау кезінде мұнайдың оны эмульсиясыздандыру
мұндағы, Qр.т — УБР, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы мен басқаларына
Qо.к=Qпл/365(366)Нз
мұндағы, Н3 — 2—3 тәулікке тең.
Мұнайдың балансы сорттар бойынша оны өндіру жоспары бойынша жасалады,
1.2 Мұнай кеніштеріндегі қолданыстағы мұнай өндіру әдістері ШТС, атқыламалану,
Ұңғымалардың атқыламалануы жаңадан ашылған мұнай кеніштерінде орын алады, бұл
Рс= Рr +Ртр+Ру
мұндағы ,Рс – ұңғыманың түбіндегі қысым;
Рг, Ртр, Ру – тігінен есептелген ұңғымадағы сұйық бағанының
құрамында газдың көпіршіктері жоқ сұйықтың атқылауы артезиандық
құрамында атқылауды жеңілдететін газдың көпіршіктері бар сұйықтың атқылауы –
Артезиандық әдіс мұнай өндірісінде сирек кездеседі. Ол мұнайдың құрамында
Газ энергиясының есебінен атқылау.Бұл мұнай ұңғымаларының атқылауының аса кең
Сурет 1- Атқылау кезіндегі ұңғымалардың сұлбасы
а – забойдағы қысым қанығу қысымынан төмен болған жағдайда
ә - забойдағы қысым қанығу қысымынан жоғары болған жағдайда.
Атқылау сұйықтың забойға әкелетін энергиясы сол сұйықты ұңғыманың бетіне
Рс забойлық қысымды Рнас қанығу қысымынан немесе оның
ең төмен газдық факторға немесе оның белгілі бір шамадан
ұңғыманың сүзгішінің артындағы қатта қуыстың пайда болуына жол бермеу
ұңғыманың өнімінде судың пайыздық мөлшерінің күрт артуына жол бермеуге
ұңғыманың түбінде қоршаған бағанның майысып қалуы мүмкін болатындай қысымға
буфердегі немесе құбыарасындағы кеңістіктегі қысым арматураның және тұтастай құрал-жабдықтың
ұңғыманың буферіндегі қысым мұнай-газ жинақтау жүйесінің лақтырмалы манифоліндегі қысымнан
белсенді құрғату процесімен қаттың барынша үлкен қалыңдығы немесе өнімді
Атқылағыш ұңғымалардың жұмысындағы қиындықтар және олардың алдын алу
сағалық арматура қымтамасының бұзылуының нәтижесінде ашық түрдегі реттелмейтін атқылау;
ССҚ-ның ішкі қабырғалары мен лақтырмалы желілерде асфальт-шайырлы және балауыздық
атқылау кезіндегі лүпілдеу, ол ұңғыманың мезгілінен бұрын тоқтап қалуына
құм шығаруға бейім келетін тұрақсыз қаттарды пайдалану кезіндегі забой
ұңғыманың түбі мен ССҚ-ның ішінде тұздардың шөгіп қалуы.
Газлифтік ұңғыма дегеніміз – бұл дәл жоғарыдағыдай атқылау ұңғымасы,
Сурет 2- Газлифтінің түбегейлі сұлбасы
Қақпақтардың барлығын олардың арналуына қарай үш топқа бөліге болады.
Газлифтік ұңғымаларды іске қосу мен оларды игеруге арналған іске
Жұмыстық қақпақшалар, олар газлифтік ұңғымалардың үздіксіз немесе мерзімді жұмысына,
Құбыраралық кеңістіктегі сұйықтың деңгейін қақпақтан біршама тереңдікте ұстап тұруға
Бұл газлифтік ұңғыманы зерттеу шарасын, оның жұмысын реттеу және
Газлифтік ұңғымалардың жұмысына арнап 4—10 МПа қсымына дейін қысылған
әдетте арнайы қондырғыларды адын-ала даярлаудан өтеді, ол даярлау конденсат
Сурет 3- Құрал-жабдықтың сұлбасы.
Қарапайымдыланған технологиялық сұлба 3 суретте келтірілген. Жетілдірілген газлифтік қақпақ
шығындар мен қысымдар туралы мәліметтерге негізделумен есептеледі. Соған сәйкес
Сурет 4-Кәсіптік сынақтардың нәтижелері (қызыл қисықтар жетілдірілген қақпақ) Ұңғыма
Қаттық энергия жетіспегендіктен, атқылау тоқтағаннан кейін ұңғымаларды пайдаланудың механикаландырылған
Сондықтан мұнай өндіру кәсіпорындарының тәжірибесінде шеңберлік жүйенің үшінші нұсқасы
1 Барлық диаметрдегі пайдалану бағандары жағдайларында сұйықты үлкен мөлшерде
2 Үлкен газдық факторға ие ұңғымаларды пайдалану, б.а. қаттық
З Ұңғыма оқпаны пішінінің газлифт жұмысының тиімділігіне әсер етуі,
4 Ұңғымалардағы жоғары қысымдар мен өнім температурасының, сондай-ақ ондағы
5 Ұңғымалардың жұмыс тәртібін өнімділігі бойынша реттеп отырудың
6 Газлифтік ұңғымаларды күтімге алу мен жөндеудің қарапайымдылығы және
7 Ұңғымаларды бір уақытта бөлек пайдалану, жемірілумен, тұздар
1 Сығымдағыш станциялардың құрылысына үлкен бастапқы салымдар салу
2 Газлифтік жүйенің пайдалы әрекет етуінің салыстырмалы түрдегі төмен
З Ұңғымалар өнімінің көтерілуі барысында тұрақты эмульсиялардың түзілу мүмкіндігі.
Жоғарыда аталғандарға негізделсек, ұңғымаларды пайдаланудың газлифтік (сығымдағыш) әдісін ең
Сурет 5 Ұңғымалық қарнақтық сорғыштардың негізгі сұлбасы:
а - сояуышы бар НГН-1 типіндегі салынбайтын
ә - ұстағышы бар НГН-2 типіндегі салынбайтын
а - 1 – тоғыту қақпақтары, 2 - цилиндрлер,
ә - НГВ-1салынбалы сорғыш; 1 - қарнақ,
ШТС-ның берілу коэффициентіне тұрақты және құбылмалы факторлар әсер етеді.Тұрақты
сорып алынатын қоспадағы еркін газдың әсері;
сорғыш қарнақтар мен құбырлардың серіппелі деформациялануларының
сорып алынған сұйық көлемінің оның жоғарыда суытылуы мен айыру
уақыт бойы өзгеріп отыратын құбылмалы факторларға төмендегілерді жатқызуға болады:
сорғының тозу дәрежесі мен сорып алынған сұйықтағы абразивтік қоспалардың
сорғыш қақпақтарындағы олардың лезде жабылмауы немесе ашылмауынан және, көбінесе
құбылмалы жүктемелерге түседі.
1.3 Өндірістің тиімділігін энергияны үнемдеуші технологияларды енгізудің барысында арттыру
Қазақстанда энергияны үнемдеу әзірше тек теория жүзінде ғана орын
Ресейде энергетика бойынша 4 федеральдік заң, президенттің 15 жарғысы,
Энергетиканың баламасы.
Швейцарияда пиктік электрстанцияларды салмау үшін тракторлары бар фермерлермен келісімшарт
Энергияны үнемдеуші технологиялар мен дәстүрден тыс энергоресурстар мұнай мен
Сурет6- Қазақстандағы энергияны пайдаланудың тиімділігін арттырудың потенциалы.
Тиімділігін арттыру ресурсы баспақы энергоресурстардың өндірісін арттыру ресурсына қарағанда
Керісінше, экономикалық дамудың жоғары қарқынын жоғары дәрежедегі энергия сыйымдылық
Энергияның тиімділігін арттырудың ең жоғары потенциалына тұрғын және қоғамдық
Сурет7- ЖІӨ электрсыйымдылығы (РФ қатысты %)
Мәселе мынада болып отыр, төмен бағалардың артықшылығы жоғары энергетикалық
Еуропада енгізіліп жатқан IBM және STORM жүйелері автоматты түрде
Ресейде энергияны үнемдеу сәнге айнала бастады. Еуропада энергияны үнемдеу
Энергияны үнемдеу сондай бір елеулі инвестицияларды қажет етпейтін шағын
Бұл аймақтағы қалалар энергияның тиімділігін арттырудың қажеттігін сезінгенімен, олардың
2 МҰНАЙ ӨНДІРУ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
2.1 Мұнай және газ өнеркәсіп кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын
Шығындарды жіктемелеу. Өнімнің өзіндік құны бойынша жоспарды құрастырған кезде
Шығындардың экономикалық элементтер бойынша топтастырылуын тұтастай кәсіпорын бойынша шығындарды
шикізат және негізгі материалдар;
қосалқы материалдар;
сырт жақтан алған отын;
сырт жақтан алған энергия;
негізгі қорларды амортизациялау;
негізгі және қосымша еңбекақы;
еңбекақыдан әлеуметтік сақтандыруға аударымдар;
басқа ақшалай шығындар.
Шығындардың экономикалық элементтер бойынша топтастырылуын өндіріске жұмсалатын шығындардың сметасын
«Отын» және «энергия» элементтерінде сырттан келетін отын мен энергияның
«Амортизация» элементі бойынша шығындарға негізгі қорлардың негізгі технологиялық жабдықтың,
«Еңбекақы» элементі бойынша жұмысшылардың, инженерлік-техникалық қызметкерлердің, қызметкерлердің, кіші қызмет
«Басқа ақшалай шығындарға» өнеркәсіптік қызметтер мен сырттай жұмыстардың ақысын
Кесте1- Мұнайды бұрғылау мен өндірудегі калькуляциялық шығындардың атаулығы
Ұңғымалардың құрылысы Мұнай мен газ өндірісі
Ұңғымалардың құрылысына даярлану жұмыстары
Жерүсті құрылыстарын салу және бөлшектеу, жабдықты монтаждау және шешіп
Ұңғымаларды бұрғылау:
а) материалдар
б) жұмысшылардың негізгі еңбекақысы
в) бұрғылау жабдығы мен құрал-сайманды пайдалануға жұмсалатын шығындар
г) көліктік шығындар
д) энергетикалық шығындар
е) қосалқы өндірістердің басқа қызметтері және басқа да шығындар
Ұңғымаларды өнімділікке қатысты сынақтан өткізу
Кәсіптік-геофизикалық жұмыстар
Үстеме шығындар Мұнайды алу энергиясына жұмсалған шығындар
Қатқа жасанды түрде әсер ету жөніндегі шығындар
Өндірістік қызметкерлердің аударымдармен қоса алғандағы еңбекақысы
Ұңғымалардың өтелімі
Мұнай мен газды жинау мен тасымалдау жөніндегі шығындар
Мұнайды технологиялық даярлау жөніндегі шығындар
Құрал-жабдықты күтіп ұстау мен пайдалануға, соның ішінде ұңғымаларды жерасты
Жалпы шаруашылықтық шығындар
Басқа да өндірістік шығындар, соның ішінде геологиялық-барлау жұмыстарына аударымдар
Өндірістен тыс шығындар
Сондай-ақ айта кететін нәрсе, еңбекақыға, амортизация мен қызметтердің ақысына
Шығындарды олардың арналуы мен туындау орнын ескеретін шығындардың баптары
Прогрессивті шығындар өнімнің өндірілу көлемінің өсу қарқындарынан жылдам артып
Пропорционалды шығындардың есебінен өнімнің өзіндік құны өзгермейді, регрессивтік шығындардың
Ағымдағы кезеңнің шығындарына сол жоспарланып отырған немесе есептік кезеңде
Келешек кезеңдердің шығындарына сол кезеңде туындағанмен, алайда бірқатар себептермен
Өнімнің өзіндік құнының құрылымы және оның ерекшеліктері. Өнімнің өзіндік
Кесте2−Кейбір салалар бойынша өнеркәсіптік өнімнің өндірісіне жұмсалатын шығындардың шамамен
Шығындардың
элементтері
Бүкіл өнеркәсіп Соның ішінде салалар бойынша
мұнай өндіру газ көмір өндіру қара металлургия Химиялық және
Шикізат пен негізгі материалдар 64,2 - 31,0 - 56,4
Қосалқы материалдар 4,5 5,3 5,1 16,1 6,1 6,8 4,1
Отын 3,8 2,2 1,5 1,1 10,3 1,7 1,3 0,4
Энергия 2,6 9,9 4,0 5,0 4,1 9,0 2,2 0,7
Негізгі қорларды амортизациялау 5,4 36,0 17,0 18,3 7,7 8,1
Әлеуметтік сақтандыруға қатысты аударымдармен қоса алғандағы еңбекақы 15,2 9,8
Басқа да ақшалай шығындар 4,3 36,8 35,2 11,2 4,2
Өнімнің өзіндік құнының құрылымын біле тұрып оны азайтудың негізгі,
Кесте3 - Әртүрлі мұнай өндіру өнеркәсібі салаларындағы өнімнің өзіндік
Шығындардың элементтері Геологиялық-барлау жұмыстары Ұңғымалардың құрылысы Мұнай мен газды
Материалдар 21,0 40,9 5,3
Сырттан әкелінген отын 11,0 0,8 2,2
Сырттан әкелінген энергия
4,8 9,9
Әлеуметтік сақтандыруға қатысты аударымдармен қоса алғандағы еңбекақы 46,0 22,3
Негізгі қорлардың өтелуі 10,0 12,2 36,0
Басқа да ақшалай шығындар 12,0 19,0 36,8
Жиыны 100,0 100,0 100,0
3-кестедегі деректер мұнай өндіру өнеркәсібі салаларындағы өндіріске жұмсалатын шығындардың
Мұнай мен газ өндірісінің өзіндік құнының құрылымына шартты-тұрақты шығындардың
Кесте 4 - Шығындардың калькуляциялық баптары бойынша өнімнің өзіндік
Ұңғымалардың құрылысы
(пайдаланушылық ұңғылау)
% Мұнайды өндіру
%
Шығындардың баптары
Шығындардың баптары
4- кесте жалғасы
Әзірлену жұмыстары 5,1 Мұнайды алуға арналған қуатқа жұмсалған шығындар
Құрал-жабдықты монтаждау-шешіп алу 7,6 Қатқа жасанды түрде әсер етуге
Ұңғымаларды бұрғылау, барлығы 67,3 Өндірістік қызметкерлердің аударымдармен қоса алғандағы
Соның ішінде:
а) материалдар
соның ішіндегі қоршағыш құбырлар 20,8
10,7 Ұңғымалардың өтелімі 21,7
б) негізгі еңбекақы 4,6 Мұнай мен газды жинау мен
в) бұрғылау жабдығы мен құрал-сайманды пайдалануға қатысты шығындар
олардың ішінде бұрғылау жабдығының өтелуі 20,6
7,4 Мұнайды технологиялық әзірлеуге қатысты шығындар 6,9
г) көліктік шығындар 9,2 Құрал-жабдықты күтіп ұстау мен пайдалану
д) энергетикалық шығындар 7,3 Соның ішінде ұңғымаларды жерасты ағымдағы
5,6
е) қосалқы өндірістердің қызметтері 4,8 Жалпы өндірістік шығындар 13,2
Ұңғымаларды өнімділікке қатысты сынау 4,2 Басқа да өндірістік шығындар
Геофизикалық жұмыстар 3,9 Соның ішінде геологиялық барлау жұмыстарына аударымдар
Үстеме шығындар 11,9 Өндірістен тыс шығындар 0,7
Жиыны 100,0 Жиыны 100,0
Жекелеген мұнай аудандары бойынша өзіндік құнның құрылымы ұңғымалардың өнімділігін,
2.2 Технико-технологиялық шараларды жүзеге асыруға кететін өндірістік және пайдалану
Басқарудың аралас құрылысы кезінде техникалық қондырғылардың техникалық қызметі мен
Пайдаланып жатқан қондырғылардың әр типі бойынша жөндеу жұмыстарының қажетті
Р=П·КмФ·Рмці/Тц
мұндағы, П – жұмысқа пайдаланып жатқан қондырғылар бірлігінің орташа
Ф – жобаланған уақыт мерзімі ішінде қондырғылар бірлігі үшін
Рмц – жөндеу аралық циклдағы і түрінің жөндеу саны
Тц – жөндеу аралық циклінің ұзақтылығы машина-сағ;
Км – машинаның уақыты бойынша қондырғыларды пайдалану көрсеткіші; ол
Бұрғылау өнеркәсібінің құрамында орналасқан қондырғыларының негізгі түрлері үшін жөндеу
Мұнай және газды ұңғымаларда жөндеу жұмыстары геологиялық-техникалық жағдаларының шараларына
Ср=Нд- Ндп/НдСп
мұндағы, Нд – жмыстың көлемі, нормо-күн;
Ндп – жобаланған жылдарға өтетін ұңғымалардың жұмыс көлемі;
Нд'–бір күрделі жөндеу жұмыстарының орташа ұзақтылығы, нормо-күн;
Сп – күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан ұңғымалардың келесі
Ұңғымаларды қарапайым жөндеу жұмыстарының жоспарлау мақсатына жөндеу жұмыстарының көлемін
сорғышты немесе жеке қондырғыларды ауыстыру;
бұзылыстарды жою және сорғышты құбырларды бұрап алу;
сорғышты-компрессорлы құбырлар немесе штангаларды ауыстыру;
сорғышпен жуу;
құмды қақпақтарды тазалау және жуу;
көтеру құбырларында ағып кету жағдайларын жою;
жұмыс муфталарын, басқару қондырғыларын тексеру;
көтеру құбырларын тереңдету арақышықтығын өзгерту;
сорғышты якорьды тазалау;
пакерді көтеріп, түсіру және т.б.
Жөндеу жұмыстары аяқталғаннан кейін ұңғымаларды пайдалануға беру үшін акт
Кесте 5 -Жөндеу өнеркәсібінің шығындары
№
п/п Шығындар түрлері Всего ПРС КРС БУХ
план факт план факт план факт план факт
1 Материалдық шығындар
1.1 Шикізат ж/е материалдар 167325 217568 121105 120062 21067
1.2 Ауыз суы: 375 326 301 209 74 60
23
Судың көлемі 1994,71 1995 1601,1 1111,7 393,61 317,3
26
1м3 судың бағасы, тенге 188 166 188 188 188
188
2 Құралдар, бөлшектер 54662 40425 19301 18124 14101 4579
2.1 Арнайы киімдер 5168 4872 2727 1744 718 503
2.2 Басқалары 2413 1448 1678 205 181 26
6
3 Отын 15565 25119
5-кесте жалғасы
3.1 Дизотын мың.тенге 8136 17298
саны, тенге 396,63 612,904
бағасы, тенге 20540 28223
3.2 Май мың.тенге
3538
3055
саны,тенге 30,343 25,358
бағасы, тенге 116600 120474
3.3 Сұйықтықтар мың.тенге
241
91
4 Энергия 2135 2079 463 450 113 104 120
Шығын, кВт.сағ 519553,5 550085 109198 104723 16651 24119
1кВт.сағ тариф 4,10 3,77 4,24 4,30 4,24 4,31 4,29
5 Өндірістегі жұмыс пен қызмет көрсетулер
265789
237890
124966
157717
32849
31264
71833
19578
5.1 Арнайы техникалар мен автотранспорттың қызметтері
228408
189508
99863
119893
32213
28412
63903
19554
5.2 Негізгі өндіріс қоры бойынша жөндеу
34917
44702
24245
36443
397
2254
7870
5.3 Ағымдағы жөндеу 22005 8385
3844
917 16931 17
5.4 Материалдық шығындар қорытындысы
472819
491041
246534
282073
54029
40472
91330
55880
Басқада шығындар
6 Іссапарға шығындар
512
6.1 Жылу энергиясына 6039 3670 1286 443 632 85
6.2 Жолаушылар транспортына 1649 2003 1135 1622 514 381
Басқа шығындар 6122 8773 1513 1984 722 518 70
7 Еңбекке төлеу шығындары
7.1 Жалақы төлем қоры 208834 231189 69300 72892 14957
7.2 Әлеуметтік салық 48866 53702 16216 16928 3500 5063
7.3 Еңбекке төлеу шығындарының қорытындысы
257700
301972
85516
94903
18457
28407
9178
8416
8 Салықтар және аударымдар
900
8.1 Барлығы 810439 902150 345080 389718 77911 72352 102382
8.2 Жекеменшік транспорттың шығындары
156487
212663
137884
172177
18603
40486
8.3 Ортақ өндірістегі шығындар
93826
112250
69937
77598
15358
21774
5497
8125
8.4 Барлық шығындар 810439 902150 552901 629493 111872 134612
Жөндеу жұмыстарының барлық түріне кететін шығындар жөндеу фондының есебінен
өнімді қабатын игеру және ашу тиімділігі, мұнайдың алғашқы
бағаналардың герметизациясы және қатпарларды тиімді қолдану, кенорынды барлаудың обаланған
Бұрғылау өнеркәсібі ұңғмалардың құрылысымен байланысты болып келеді және уақыттың
2.3 Мұнай өндіру бойынша көмекші бөлімшелерінің шығындарын талдау
қосымша өндірістің жоспары өнеркәсіптің өндірістік бағдарламасында көретілуі керек және
өндірістік процестің талаптарына сәйкес дайын өнімді, жанармайды және
траспорттық қондырғыларын және траспортты ұмысшылардың еңбегін тиімді қолдану;
траспорттық және жүктерді түсіру мен жүктеу операцияларын механизациялау мен
распорттық операциялардың өзқұндылығын төмендету;
технологиялық және траспорттық операцияларды нақты сәйкестендіру талаптары;
траспорттық қондырғыларды үнемі жұмыс жағдайларында ұстап тұру.
Траспорттық қондырғылардың жұмыс ітеу деңгейі өнеркәсіптің маңызды көрсеткіштеріне өзінің
цех аралық траспорт, ол өнеркәсіп территориясы бойынша цехтар мен
цех ішіндегі трранспорт, технологиялық процестің орындалу қызыметіне байланысты жұмыс
өнеркәсіптің транспорттық қызыметін ұйымдастыру дегеніміз транспорттық шаруашылығының
а) жоспарлы номенклатура мен топ бойынша жеткізілген жүктердің санын
ә) жүктерді тию және үсіру жұмыстары бойынша пунктар арасында
б) түрлері ойынша траспорттық қондырғылардың қажеттілігі;
в) механизацияланған және қолмен жұмыс істелінетін жұмыстарды бөлу арқылы
Траспорттардағы негізгі жоспарлы бірліктеріне келесілер жатады:
жүктер ағаны – екі таратқыш пунктар арасындағы уақыт бірлігінде
жүктердің айналымы – белгілі уақыт ішінде өнеркәсіптің ішінде тасымалданатын
Сыртқы жүк айналымын жопарлау кезінде материалды-техникалық қамтамасыз ету жоспарларын,
А=Qt/qТRR
мұндағы, Q – тасымалдаудың тәуліктік көлемі, т;
q – транспорттық қондырғылардың номиналды жүк көтергіштігі, т;
T – бір тәулік ішінде тасымалдау жұмыстарының уақыты, сағ;
R – траспорттың жүккөтергіштігін ескеретін көрсеткіш (R = 0,74÷0,9);
R' – жұмыс күні ішінде әртүрлі қызыметтерді және жанармаймен
t – траспорттың бір рейсіне кететін уақыт; сағ;
t=l/υ+l/υ+tп+tр
мұндағы, l – белгілі орынға дейінгі жолдың ұзақтылығы, м;
υ, υ' – жүкпен немесе жүксіз машиналардың жылдамдығы, м/мин;
tп, tр – жүктерді тию және түсіру жұмыстарына кететін
Жүктерді тассымалдау жоспарының тиімді нұсқасын анықтау мақсатында тұтынушыларды өнімдермен
Кесте 6- Транспорттық өнеркәсіптің 2005 жылдық шығындары
№п/п шығындардың түрлері 2005 жылдың ішінде
Жоспар Факт Ауытқу +,- %
т.тенге т.тенге
Материалдық шығындар
1 Шикізат пен материалдар 302019 298371,3 -3647,7 98,8
2 Сатып алынатын заттар мен полуфабрикаттар 94926 90451,3 -4474,7
3 Жанармай 945613 928380,9 -17232,1 98,2
Оның ішінде: АИ-80 206050 198652,6
АИ-93 4070 4092,8
Дизжанармай 688312 678327,8
Қатты жанармай 6643 9210,3
Керосин 390 113
Май сұйықтығы 40148 37984,4
4 Энергия 21955 23543,1 1588,1 107,2
Оның ішінде: электроэнергия 10647 10886,5
жылуэнергия 11308 12656,6
5 Транспорттық шығындар, барлығы
-166,7
Оның ішінде: арнайытранспорт
-166,7
ТОО «ОСС» (ММЖ)
Еңбекті төлеу үшін кететін шығындар
6 Жалақы фондтары 227912 2246706,2
7 Әлеуметтік салық 294468 299877,6
8 Әлеуметтік сақтандыру 27776 26275
6-кесте жалғасы
Еңбекті төлеуге кететін барлық шығындар 2550156 2572858,8 22702,8 100,9
9 Материалды емес активтардың амортизациясы
4,8
Барлық шығындар 4762053,5 5182847,3 420793,8 108,8
10 Өзінділік құндылығы
4841323,0
11 Кезеңінің шығыны
704904,0
12 Орташа тізімдік саны, чел. 2312 2279
13 1 жұмысшыға кететін орташа тізімдік жалақы, тенге
Бұл бөлімге шаруашылық қызымет көрсететін автомобильдерді ұстау үшін шығындар
2.4 Мұнайды жинау мен дайындауға кететін шығындардың ерекшеліктері
Мұнай ұңғымаларын пайдалану бойынша жұмыстарды ұйымдастыру көбнесе қатпарлардан жер
Кешенді-механизациялау кешені өндірістік объектілерде белгілі жұмыс режимін сақтау отырып
Қондырғылардың орташа жылдық қуаттылығы келесі форуламен анықталады:
(19)
мұндағы, Mн – жылдың басынан қондырғының қуаттылығы; мың т;
Мв – жөндеу мен кеңейтуге байланысты жалдың ішінде қосымша
Mл – негізгі фондтарды жою есебінен қуаттлығының төмендеуі, мың
tв және tл – жылдың аяғына дейін қосу
Мұнайдың тұрақтандыру процесінде тұрақсыз бензин пайда болады. Бензиннің көлемі
МЖДЦ мұнай өндірісінде өндірістік циклінің қорытынды процесстерін жүргізеді, сондықтан
МЖДЦ өндірісінің көлемі ақшалы тұрғыдан өнімнің өзіндік құндылығын жоспарлау
Кесте 7-Мұнайды дайындау мен жинауға кететін шығындар (МЖДЦ)
№
п/п Шығындар бөлімі Құны
мың.тенге
1 Қалдықтар есебінен шығатын негізгі материал мен шикізат 4874
2 қосымша материалдар 2050
3 Жанармай 1622
4 Энергия 6822
5 Жалақы (негізгі және қосымша) 3401
6 Әлеуметтік сақтандыруға бөлінетін шығындар 334
7 Негізгі фондтардың амортизацияс 13665
8 Басқа да ақшалай шығындар 5832
9 Өндіріс бойынша шығындардың барлығы 38599
10 Валды өнімге қосылмайтын жұмыс пен ызыметке кететін шығындар
-709
11 Болашақ кезендерге қалған шығынардың өзгеруі:
қосылуы (+),азайюы(-)
+400
12 Валды өнімнің өндірістік құны 38290
13 Ішкіөндірістік айналым 1329
14 Тауарлы өнімнің өндірістік өзіндік құны 36961
15 Өндірістің сыртындағы шығындар
16 Тауарлы өндірістің толық өзінділік құндылығы 39961
17 қазіргі бағалар бойынша тауарлы өнім 46300
18 1тенге тауарлы өнімнің шығыны 79,83
19 Қоймалар мен шығарылғын тауарларда орналасқан өтпеген тауарлы өнімнің
+30
20 Өндірісті өнімнің өзіндік құндылығы 36991
21 қазіргі бағалар бойынша тауарлы өнімнің өтуі 46338
22 Өнімді сатудан түскен кіріс (+), шығын (-)
Кесте 7.1-Мұнайды жинау мен дайындау шығындары
№
(мың)
1 Негізгі және қосалқы материалдар тенге 530 000
2 Электроэнергия тенге 121 910,6
3 Отын тенге 9 222
4 Транспорттық шығындар тенге 127 200
5 Басқа кәсіпорындармен көрсетілген өндірістік сипаттағы қызметтердің шығындары
тенге 112 000
6 Басқа кәсіпорындармен көрсетілген басқа да қызметтердің шығындары
тенге 17 500
7 Басқа шығындар тенге 9 538
8 Еңбек ақы қоры тенге 286 728 603
9 Зейнетақы қорына төлемдер тенге 28 672 860, 3
10 Әлеуметтік салық тенге 57 345 920, 6
11 Негізгі қорлардың амортизациясы тенге 744 274
12 Автожолдарды пайдаланғаны үшін төлемдер,
тенге
4 180
13 Шығындар жиыны, тг тенге 1 298 750,74
14 Үстеме шығындар, тг тенге 60 437, 537
15 Жоспарлы қорлануы, тг тенге 190 378,242
16 Барлық шығындыр, тг тенге 1459 566,519
2.5 Қабат қысымын ұстап тұру шараларына жұмсалатын шығындарының
қатпарлы қысымды тұрақтандыру жұмыстарын арнайы цехтар жүргізеді. Бұл бөлімдердің
Құрамында сушоғырлар, сорғыш станциялыр мен айдау ұңғымалары бар пайдалану
Қатпарларға айдалынатын судың сапасын бақылайтын су тазалағыш учаскілері.
Айдау ұңғымаларын игеру бойынша учаскілер, олардың құрамындағы айдау ұңғымаларын
Жөндеу қалпына келтіру учаскілері, олар әртүрлі мамандықтағы жөндеу жұмысшыларын
Мәліметтерді жинау және беру, сонымен бірге автоматтандырылған объектілерді апатты
Суды қалпында ұстау цехтың жұмысының негізгі тапсырмасы жобада қарастырылған
Зв.пл = Зв. сt кал
Қатпарлардан мұнайды алудың шектелуі болмаған жағдайда суды айдау көлемі
(21)
Егер айдау көлемі Си санымен және айдау ұңғымаларының
Зв.пл = qc t кал Kэ. нCн
мұндағы, t кал - кезеңдегі календарлық ұзақтылығы;
Kэ. н – айдау ұңғымаларының пайдалану көрсеткіші.
Осыдан қатпарға суды айдаудың жоспарлы көлемін қамтамасыз ететін айдау
Cн = Зв.пл / qc t кал
Суды айдауға кететін максималды шығындарға электроэнергия мен амортизацияға, сонымен
Кесте 8 Қабат қысымын ұстап тұру шығындары (ҚҚҰЦ)
№
1 Негізгі және қосалқы материалдар тенге 26 170 559,14
2 Судың айдау шығындары тенге 568 320
3 Электроэнергия тенге 50 622 947
4 Отын тенге 732 085 693,9
5 Транспорттық шығындар тенге 12 980 242,8
6 Басқа кәсіпорындармен көрсетілген өндірістік сипаттағы қызметтердің шығындары
тенге 16 225 303,5
7 Еңбек ақы қоры тенге 110 267 004
8 Басқа да шығындар тенге 27 566 751
9 Зейнетақы қорына төлемдер тенге 11 026 700,4
10 Әлеуметтік салық тенге 22 053 400,6
11 Негізгі қорлардың амортизациясы тенге 709 341,14
12 Мұнайды айдауға кеткен шығындар
тенге
49 729 399
13 Мұнайды дайындауға кеткен шығындар тенге 81 500 959,8
14 Өзге ұйымдармен орындалатын басқа да қызметтердің шығындары
тенге
18 501 384
15 Шығындар жиыны, тг тенге 1 868 693 803
16 Үстеме шығындар, тг тенге 93 431 990
17 Жоспарлы қорлануы, тг тенге 14 295 094
18 Барлық шығындыр, тг тенге 1976420887
19 Мұнайдың өзіндік құны долл/т 62,5
3. КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫН ӨНДІРУГЕ ЖҰМСАЛАТЫН ПАЙДАЛАНУ ШЫҒЫНДАРЫН АЗАЙТУ ЖОЛДАРЫН
3.1 Өндіріс шығындарының азайтылуын жоспарлау және олардың экономикалық ынталандыруы
Өнімнің өзіндік құны – кәсіпорындар жұмысының аса маңызды көрсеткіштерінің
Өнімнің өзіндік құнын жоспарлаған кезде төмендегілерді есептейді:
өндіріске жұмсалатын шығындардың жалпы сметасы;
тауарлық (жалпы) өнімнің жоспарлық өзіндік құны;
өнім бірлігінің өзіндік құны;
тауарлық өнімнің шығындары және оларды азайту.
Жоспарлық көрсеткіштерді белгілеу үшін төмендегілерді есептейді:
кәсіпорынның негізгі және қосалқы бөлімшелері бойынша өндіріске жұмсалатын шығындар;
шығынардың жиыны;
цехтық, жалпы шаруашылықтық, өндірістен тыс және басқа түрдегі шығындардың
өндік құнның калькуляциясы.
Тұтастай өнімнің өзіндік құны бойынша жоспар мен калькуляция, б.а.
Кәсіпорын өнімінің өзіндік құнын жоспарлауға өнімнің өндірісіне жұмсалған шығындардың
Негізгі шығындар — тікелей өндірістік процеске қатысатын шығындар.
Үстеме шығындар — бұл өндірістік процесті басқару мен ұйымдастыру
Бір элементтік шығындар — бұл шығындардың бастапқы элементтері.
Кешендік шығындар — бірнеше бір элементтік шығындардан құралған шығындар.
Шығындар олардың пайда болу және өндірістік шығындарға жазылу уақыты
1) шығындардың элементтері;
2) өнеркәсіптік цехтардың қызметтері және жалпы шаруашылықтық шығындар;
3) тауарлық өнімнің толықтай шығарылуына жұмсалатын шығындар.
Барлық шығындар сол кәсіпорынның ұйымдық құрылымына сәйкес негізгі және
Өнімді өндіруге жұмсалатын шығындардың сметасы (экономикалық элементтер бойынша жасалады).
Барлық тауарлық және өткізілген өнімнің өзіндік құны.
Жекелеген бұйымдардың жоспарлық калькуляциялары
Техникалық-экономикалық факторлар бойынша өнімнің өзіндік құнын азайтудың есебі
Өнімнің өзіндік құны жөніндегі жоспардың маңызды сапалық көрсеткіштеріне келесілер
Сметалық калькуляция біржолғы тәртіппен жасалатын бұйымдарға немесе тапсырысқа арнап
Нормативтік калькуляция соны құрастыру сәтінде қолданыста жүрген шығындық нормалар
Бұл әдіс кезінде келесі факторлар ескеріледі:
техникалық – кәсіпорында жоспарлық кезеңде жаңа техника мен технологияның
ұйымдастырушылық – бұл факторлар ретінде кәсіпорында жоспарлық кезеңде өндіріс
шығарылатын өнімнің көлемін, атаулығы мен ассортиментін өзгерту;
жоспарлық кезеңдегі құнсызданудың деңгейі.
Мұнай-газ өндіру кәсіпорнының барлық шығындарын белгілеу үшін өндіріске қатысты
Қмп=QфСпл
мұндағы, Қмп — материалдық ынталандыру қоры, теңге;
Спл— мұнайдың жоспарлық өндірісі үшін тонналық мөлшерлеме, барр/т.
Материалдық ынталандыру қорына қосымша аударымдар келесі түрде жүргізіледі: 1)
∆Қмп=∆QС∆Q, ,
мұндағы, ∆Қмп — материалдық ынталандыру қорының өсімі, теңге;
∆Q — мұнай мен газ конденсатын өндіру көлемдерін арттыру,
С∆Q — жоспармен салыстырғанда мұнайдың өндірісінарттырғаны үшін тонналық мөлшерлеме
2) мұнайлық және табиғи газды жоспармен бекітілген мөлшерден жоғары
∆Қмп=∆ГС∆г
мұндағы, С∆г— газды жоспардан тыс жоғары көлемде өндіргені үшін
3) бірлестіктер мен кәсіпорындардың материалдық ынталандыру қоры тауарлық өнімді
∆Қмп(с)=0,1Qт(Зт.пл-Зт.ф)
мұндағы, ∆Қмп(с) — материалдық ынталандыру қорын өзіндік құнды өзгертудің
Qт— тауарлық өнімнің көлемі, теңге;
Зт.пл, Зт.ф — тауарлық өнімнің теңгесіне қатысты соған сәйкес
4) мұнайды әзірлеу сапасын арттыруға ынталандыру ісі материалдық ынталандыру
∆Қмп..к=0,5Qк(Цк-Цпл)
мұндағы, Цк мен Цпл — сапасы жоғары мұнайдың көтерме
Qк — сапасы жақсартылған мұнайды өткізу көлемі, т.
Меншікті қажеттерге жұмсалатын мұнайды үнемдеу мақсатында мұнайды өндіру көлемі
өнеркәсіптік кәсіпорындар бойынша (қызмет көрсетуші өнеркәсіптік емес шаруашылықтардың бүкіл
мердігерлік бұрғылау ұйымдары бойынша — мердігерлік бұрғылау пайдасының есебінен.
Мұнай өнеркәсібінің өндірістік бірлестіктерінде ортақ материалдық ынталандыру қоры құрылады,
МСҚ-ға жаңа техниканы құрғаны, игеру мен енгізу үшін;
өнертапқыштық пен оңтайландыруға көмек көрсеткені үшін сыйақылауға арналған қаражаттар;
экспортқа арнап өнім жеткізгені, өндіріс шығындарынан көпшілік тұтынатын тауарларды
Мұнай және газ өнеркәсібінің бірлестіктерінде МСҚ-ның шамасы келісімшарттарға сәйкес
Өнімнің өзіндік құнын талдау ісі негізінен төмендегілерге арналған:
1) өнімнің өзіндік құнының оның алдыңғы кезеңдегі деңгейімен және
өнімнің өзіндік құнын төмендету жөніндегі тапсырманың орындалуына немесе орындалмауына
өзіндік құнның жекелеген құрамдас бөліктері бойынша жіберілген шектес тыс
шығындар мен өнімсіз шығындарды жою жөніндегі, материалдық және ақшалай
Өнімнің өзіндік құнына талдау жүргізу кезінде арнайы өзіндік құны
Кесте 9-Ұңғымалар құрылысы циклының жекелеген кезеңдері бойынша нақты және
Көрсеткіштер Жоспарлық өзіндік құны бойынша Нақты шығындар Ауытқу (+,-)
Әзірлену жұмыстары 683,0 610,0 -73,0
Құрылыстық-монтаждау жұмыстары 1364,0 1332,0 -32,0
Бұрғылау 11993,0 12070,0 +77
Сынау 698,0 685,0 -13,0
Кәсіптік-геофизикалық шығындар 811,0 811,0 -
Үстеме шығындар 2223,0 2221,0 -2
Ақаудан болған шығындар - 27 +27
Барлығы 17772,0 17756,0 -16
Шығындарды құрылыстық элементтер бойынша салыстыру нақты шығындардың жоспарлық шығындармен
Шығындарды экономикалық элементтер бойынша талдау бұрғылауға жұмсалған шығындардың жалпы
шығындардың нақты шығынның шығындау нормаларынан 1 м-ге ауытқуының нәтижесінде
± ∆Зн = (Мф-Нм) НфЦпл
шығындардың бағалардың ауытқуының нәтижесінде өзгеруі
±∆Зц=(Цф- Цпл)Нфмф
мұндағы мф — материалдық 1м-ге нақты жұмсалуы;
нм — 1м-ге жұмсаудың нормасы;
Нф — нақты ұңғымалау, м;
Цф и Цпл— шығындау бірлігінің нақты және жоспарлық бағасы.
Кесте 10 – Жоспар бойынша іс-жүзіндегі орындалған жұмыс шығындары
Шығындар бабы Жоспар бойынша іс-жүзінде орындалған жұмыс көлемі
Барлығы 11993 12070 +77
Соның ішінде:
1) солардан жасалған материалдар, олардың ішінде:
а) қоршағыш құбырлар
б) цемент
в) техникалық су
г) химреагенттер мен саздан жасалған материалдар
д) басқасы 4748
2498
204
205
1148
693 4897
2947
324
138
915
573 +149
+449
+120
-67
-233
-120
2) еңбекақы 680 714 +34
3) бұрғылау жабдығын пайдалануға жұмсалған шығындар, олардың ішінде:
а) амортизация
б) қашаулардың тозуы
в) бұрғылау құбырларының тозуы
г) турбұрғылардың тозуы
д) бұрғылау құбырларының 3566
1181
1007
260
514
68
536 3561
1215
976
260
510
67
533 -5
+34
-31
-
-4
-1
-3
10 – кесте жалғасы
4) энергетикалық шығындар 627 505 -122
5) көліктік шығындар 1730 1798 +68
6) басқа шығындар, олардың ішінде:
а) цементтеу
б) бу 642
440
202 595
426
169 -47
-14
-33
Электқуатына қатысты шығындарды талдау және жекелеген факторлар бойынша шектен
2005 жылы 1 тонна мұнайдың өзіндік құны (тасымалдаудың есебімен)
Кесте11 − 2005 жылғы 1 тонна мұнайдың өзіндік құны
2005 жыл Ауытқу
(+,-) теңге %
есеп Іс-жүзінде
(теңге) (доллар) (теңге) (доллар)
1 тонна мұнайдың өзіндік құны (тасымалдаудың есебімен) 8073,33 56,80
1 тонна мұнайдың өзіндік құны (тасымалдаудың есебінсіз) 4207,58 29,60
1 тонна мұнайдың өзіндік құнының артуының негізгі себептеріне төмендегілер
а) 2005 жыл бойы мұнайды тасымалдау мен өткізуге қатысты
мұнай-газ жабдығын жою жөніндегі резервтік қорды құру;
қойнауды пайдаланушының салықтық төлемдерінің мұнайдың бағасының өсуіне байланысты және
1 тонна мұнайдың 2004 жылдағымен салыстырғандағы өзіндік құны (тасымалдаудың
Кесте 12 − 1 тонна мұнайдың 2004 жылдағымен салыстырғандағы
2004 жыл 2005 жыл Отклонение
(+,-) теңге 2004 жылы 2005 жылға қатысты, %
(теңге) (теңге)
1 тонна мұнайдың өзіндік құны (тасымалдаудың есебімен) 3488,69 13827,48
1 тонна мұнайдың өзіндік құны (тасымалдаудың есебінсіз) 5077,6 4972,04
2005 жылғы 1 тонна мұнайдың өзіндік құнының (тасымалдаудың есебімен)
Тарифтерді өсірудің нәтижесінде 2005 жылы мұнайды тасымалдау шығындары 3976,5
а) 2005 жылы өндіру көлемінің төмендеуі. 2005 жылы 1
Себептер келесі: а) «Энергия» бабы бойынша шығындар жоғарыда аталған
ә) «Өндірістік сипаттағы жұмыстар мен қызметтер» бабы бойынша шығындар
б) 2005 жылы өнеркәсіптік жолдар мен алаңшаларды күтіп ұстауға
в) химияландыру қызметтері химреагенттердің болмауының себебінен 329 млн. 244
1 тонна мұнайдың өзіндік құны келесі формула бойынша есептеледі:
С2=С1+(А+Зр+Зэ+Зд.п) - (З+Зпр) /Q2
мұндағы, А – жылына қалпына келтіруге 8,3% және күрделі
А= 260·12,2/100=31,7мың тг;
Зр – жылына 1% есебімен автоматтандыру мен телемеханизация құралдарын
Зр=260·1/100=2,6 мың тг;
Зэ – 1кВт·с-на 6.40тг баға бойынша электрқуатының 10 кВт·с
Зэ= 2475·10·0,07=1732,5 мың тг
Зд.п – 1 тоннасына 93 долл/т есебімен қосымша өндірілген
Зд.п= 2475·0,93=2301,75 мың тг
З – жылына әр жұмысшыға 9200 тг.есебімен жұмысшылардың санын
З=9200·80=736000
Зпр – жөндеуаралық мерзімін ұзартудың есебінен ағымдағы жерасты жөндеу
Зпр=2·458·56=51,3 мың тг;
С2=7+(31,7+2,6+1732,5+2301,75)-(736000+51,3)/452475=5,38 тг,
Қосымша күрделі салымдардың өтелу мерзімі
Ток=260000/7·450000-6,72·452475=2,3 жыл
Жылдық экономикалық әсер
Э=(7+0,17·82,5)-(6,72+0,17·79,5)452475=390 мың тг.
3.2 Мұнай өндірісі өсімінің барысында іс-шаралардың тиімділігіне баға беруді
Мұнай мен газдың өзіндік құны негіздемеленген техникалық-экономикалық нормалар мен
шығындардың сметасы;
өзіндік құнның калькуляциясы;
техникалық-экономикалық факторлар бойынша шығындардың өзгеруінің есебінен.
Аталмыш есептеулерде негізгі жоспарлық көрсеткіштер дегеніміз бұл:
мұнай мен газдың өндірістік өзіндік құны (жалпы және тауарлық
мұнай мен газдың толық өзіндік құны (тауарлық өнім бойынша)
тауарлық өнімнің жұмсалуы;
Мұнай өнеркәсібінде төмендегідей есептік көрсеткіштер қолданылады:
әрекеттегі қордың 1 ұңғ. қатысты өндіріс шығындары (ГРР-ға қатысты
1 ұңғ. қатысты материалдық шығындар.
Бұл көрсеткіштерді қолдану табиғи фактордың әсерін есепке алмауға және
мұнай мен газды жер бетіне шығару;
қаттарға жасанды түрде әсер ету;
мұнайды жинақтау және ішкі кәсіптік тасымалдау;
газды ішкі кәсіптік тасымалдау;
мұнай мен газды технологиялық әзірлеу.
Мұнай-газ өндіру кәсіпорындарының өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің ерекшелігі келесіге негізделген: өнімді
Осылайша төмендегі факторлар тобының әсер етуінің есебінен мұнай мен
өндірістің техникалық деңгейін арттыру;
өндіріс пен еңбектің ұйымдастырылуын жақсарту;
өндірілетін өнімнің көлемі мен құрылымын өзгерту;
мұнай мен газды өндірудің табиғи жағдайларын және мұнайды өндіру
Шығындардың техникалық-технологиялық факторлардың әсерімен азаюы өндірісті техникалық дамыту мен
Тауарлық өнім көлемінің салыстырмалы түрдегі төмендеуін келесі формула бойынша
∆Qт t+1=(Qн.н t+1-∆Qн t)Цн t+1
мұндағы, Qн.н — жаңа ұңғымалардан мұнай алу, мың т;
∆Qн — мұнай өндірісінің өсімі, мың т;
Цн — 1 т мұнайдың көтерме бағасы, теңге/т.
Шығындардың деңгейіне қаттық қысымды ұстап отыру жөніндегі жұмыстар көлемінің
∆Зпд t+1= υв t Тв – Ти/100Зз.в t
мұндағы υв- суды қатқа қаттық қысымды ұстап отыру үшін
Тв Тн- жоспарланып отырған жылда суды айдау мен мұнайды
Мұнайды технологиялық әзірлеу көлемдерінің шығындардың өзгеруіне (∆Зтп) тигізетін әсерін
∆Зтп t+1= Qж.t Тж – Тн/100Зтп
мұндағы Qж- сұйықты өндіру көлемі, т;
Тж Тн- жоспарланып отырған жылда сұйық пен мұнайды өндіру
Зтп – мұнайды технологиялық әзірлеу жөніндегі шығындардың құбылмалы бөлігі,
салыстырмалы тауарлық өнімнің өзіндік құны;
салыстырмалы тауарлық өнімнің өзіндік құнының төмендеуі (қымбаттауы);
тауарлық өнімнің жұмсалуы.
Бастапқыда жоспарланып отырған жылдың тауарлық өнімінің оның базистық жылдағы
∆Ст= ∆З/Ст.с 100
Кесте13−Факторлар бойынша тауарлық өнімнің жұмсалуының жиынтық есебі
Көрсеткіштер Есептеу тәртібі
Жоспарланып отырған жылдағы тауарлық өнімнің көлемі
Жоспарланып отырған жылдың алдыңғы жылдағы бағасымен көрсетілген тауарлық өнімі
Жоспарланып отырған жылдың алдындағы жылдағы тауарлық өнімнің жұмсалуы
Жоспарланып отырған жылдың тауарлық өнімінің алдыңғы жылдың шығындар деңгейіне
Жоспаланып отырған жылы төмендегі факторлар бойынша шығындардың азаюы (-)
техникалық-технологиялық деңгейді арттыру
өндіріс пен еңбектің ұйымдастырылуын жақсарту
өндірістің көлемі мен құрылымын өзгерту
табиғи жағдайлардың өзгеруі
басқа факторлар
Шығындардың азаюы (-) немесе артуы (+), барлығы
Жоспарланып отырған жылдағы тауарлық өнімнің өзіндік құны
Жоспарланып отырған жылдағы тауарлық өнімнің жұмсалуы
Шығындардың алдыңғы жылдағы деңгейімен салыстырғандағы өзгеруі Qт
Qт.р
Зт t
Стс=Qтр Зт t
∆З1
∆З2
±∆З3
±∆З4
±∆З5
±∆З=∆З1+ ∆З2+ ∆З3+ ∆З4+ ∆З5
Ст t+1=Ст.р ± ∆З
Зт t+1=Ст t+1/ Qт t+1
∆Ст= ∆З/Ст.с 100 немесе
∆Зт= Зт t+1/Зт t 100
Шығындардың сметасы бойынша өнімнің өзіндік құнын келесі элементтер бойынша
шикізат пен негізгі материалдар;
қосалқы материалдар;
отын;
энергия;
еңбекақы негізгі және қосымша;
әлеуметтік сақтандыруға арналған аударымдар;
негізгі қорлардың амортизациясы.
Өзіндік құнды жоспарлаудың негізінде нормативтік әдіс жатыр.
Шығындардың элементтерін жоспарлау кезінде материалдық, еңбек және ақшалай шығындардың
мұнайлық және газ ұңғымалары бойынша (бағалық, қадағалау және бақылау
тоғыту ұңғымалары;
жұтқыш ұңғымалар.
Толықтай қалпына келтіруге қатысты амортизациялық аударымдар мұнайлық, тоғыту және
Апр=Спр.фα
Басқа өндірістік шығындарға қаттардың мұнай бергіштігін арттыру қорларына, бұрғылау
Звн=ΝнQн+ΝгQг
Тауарлық өнімнің шығындары тауарлық өнімнің толық өзіндік құнын тауарлық
Шығындардың жиынын құрастырудағы мақсат:
өздерінің бағытталуына байланыссыз барлық шығындардың жалпы жиынын қосындылау;
әрбір элемент пен жекелеген құрылымдық бөлімшелер бойынша шығындардың, сондай-ақ
кәсіпорынның ішінде және сыртқа қарай, сондай-ақ күрделі құрылыс пен
4) мұнай мен газды өндіруге жұмсалатын шығындардың жиынтығын
Осының барлығы өндіріске жұмсалатын шығындардың жиынтығын мұнай мен газдың
Пайдалану мерзімі елеулі болып келетін кеніштердегі өндірістің табиғи түрдегі
Сурет9- Мұнай өндіру (мың.тонн)
2005 жыл бойынша республика бойынша жалпы өндіріс келесі шамаларды
Сурет 10 – Қазақстанның облыстарындағы мұнай өндірудің үлескерлік қатысуы
Өңдеу өнеркәсібінде өнеркәсіптік өнім көлемінің артуына мұнайды айдау мен
2005 жылы табиғи газдың өндірісі (тауарлық өндіру) артып, 2,63
Сурет 11- Қазақстан бойынша мұнай өндіру кәсіпорындардың үлескерлік қатысуы
Мұнайдың өзіндік құнын талдау. Мұнайды өндірудің өзіндік құнын талдау
Мұнай-газ өндірісінің тиімділігін арттыру технологияларын пайдалану кезінде қосымша шығындар
Мұнай-газ өнеркәсібінде Қазақстан Республикасының Үкіметі жақын жылдарда Ресей Үкіметімен
Өнеркәсіптік категориядағы мұнайдың қорлары 6 әкімшіліктік облыста бар
3.3 Шығындарды азайту барысында шаралардың экономикалық тиімі
Өндіріс көлемдері артқан сайын өнімнің өзіндік құнын азайту үшін
Мысалы, өндіріс шығындарының құрылымында елеулі рөлге еңбекақы ие болуда
Өнімнің көп еңбекті қажет етуін азайтуға, еңбек өнімділігін арттыруға
түсінікті. Алғашқы кезекке бұл жерде ресурс үнемдеуші технологиялық процестерді
Кесте 16 - Сатып алынатын шикізат пен материалдардың оңтайлы
Сатып алынатын партиялардың
№ Партияның көлемі Орташа жылдық қор, кг Орташа
Қоймада жұмсауға жұмсалатын Сатып алуларды қамтамасыз ету жөніндегі
барлығы
1 200 000 10 000 100 000 20 000
2 10 000 5 000 50 000 10 000
3 6 667 3 333 33 333 6 667
4 5 000 2 500 25 000 5 000
5 4 000 2 000 20 000 4 000
Кестеден көруге болатындай, бұл мысалда сатып алулардың оңтайлы жылдық
Кесте 17 Іске қосу сериясының оңтайлы көлемінің есебі
Серияның
№ Сериядағы бұйымдардың саны, дана Өнімнің орташа жылдық
Дайын өнімді қоймада сақтау жөніндегі өндірісті әзірлеу жөніндегі
барлығы
1 3 000 3 357 47 250 11 813
2 4 500 1 688 23 632 5 908
3 3 000 1 125 15 750 3 938
4 2 250 844 11 816 2 954 12
5 1 800 675 9 450 2 363 15
Кестеден көріп отырғанымыздай, бұйымдардың оңтайлы саны 4500 дана 2
«Мұнайды алуға қажетті энергияға жұмсалатын шығындар» бабы бойынша нақты
ә) 1 т мұнайға арналған электрқуатының меншікті шығынының өзгеруі;
б) электрқуатының бағасының өзгеруі.
Есептеуге арналған бастапқы деректер кестеде келтірілген.
«Электрқуаты» бабы бойынша үнемдеу негізінен электрқуатының меншікті шығынының төмендеуімен
Кесте 18 – Электрқуат шығындары
Көрсеткіштер Жоспар бойынша Іс-жүзіндегі Ауытқу
(+,-)
«Электрқуаты» бабы бойынша шығындар, мың тг 185,0 174,0 -11,0
Мұнайды терең сорғылық әдіспен өндіру, мың тонна
738,7
745,1
+6,4
1 т жұмсалатын электрқуаты, кВт·с 10,4 9,7 -0,7
1кВт·с бағасы 2,40 2,40 -
Өндірілетін мұнайдың 1 т-на арналған электрқуатының меншікті шығынының азаю
«Әлеуметтік сақтандыруға аударымдарды қоса алғандағы еңбекақы» бабы бойынша ауытқулар
Кесте 19 – Қызметкерлердің еңбекақысы
Көрсеткіштер Жоспар бойынша Іс-жүзіндегі Ауытқу
(+,-)
«Еңбекақы» бабы бойынша шығындар, мың тг. 516 537 +21,0
Мұнай өндірудегі қызметкерлердің саны 311 324 +13,0
Жылына орташа еңбекақы, тг 1521 1512 -9,0
Бұл есептеуден көріп отырғанымыздай, бұл бап бойынша шектен тыс
«Ұңғымалардың амортизациясы» бабы бойынша шығындардың жоспарлық шығындардан ауытқуының себептеріне
пайдалануға енгізіліп жатқан ұңғымалар мен басқа да негізгі қорлар
жаңа ұңғымалар мен басқа да негізгі қорларды пайдаланудың жоспарлық
Есептеуге арналған бастапқы деректер кестеде келтірілген.
Кесте 20 – Ұңғымалардың амортизациясы
Көрсеткіштер Жоспар бойынша Іс-жүзіндегі Ауытқу
(+,-)
Ұңғымалардың амортизациясы барлығы, мың тг 3362 3349,27 -12,73
Соның ішінде: а)ескі
б) жаңа 3304
58 3304
45,27 -
-12,73
Басқа негізгі құралдардың амортизациясы, мың тг 1110 1171 +61
«Жабдықты күтіп ұстау мен пайдалануға жұмсалатын шығындар» бабына атап
Кесте21- Жөндеуге кеткен шығындар
Көрсеткіштер Жоспар бойынша Іс-жүзіндегі Ауытқу
(+,-)
Жөндеулердіңсаны 3748 3701 -47
Бір жөндеудің өзіндік құны, тг. 206 225 +19
Жерасты жөндеуге жұмсалатын шығындар, мың тг 772,1 832,7 +60,6
Есептеу көрсетіп отырғандай, жерасты жөндеуге жұмсалатын шығындар бойынша шектен
Артынша бір жөндеудің өзіндік құнының өзгеру себептері анықталады, ол
жөндеу барысында жұмсалатын материалдардың бағасы;
жерасты-жұмысшыларының әлеуметтік сақтандырудың есебімен еңбекақылары;
өздерінің көмегімен жерасты жөндеу жүргізілетін механизмдер мен жабдықтың амортизациясы;
көтергіштерді жалға алу бағасы.
Шығындардың элементтері бойынша жерасты жөндеуге жұмсалатын жоспарлық және іс-жүзіндегі
Кесте 22 Шығындар
Шығындардың элементтері Жоспар бойынша Іс-жүзіндегі Ауытқу
(+,-)
Материалдар, барлығы 158,4 124,0 -34,4
Соның ішінде:
құбырлық сорғылар
ендірмелі сорғылар
басқа материалдар
8,4
20,0
130,0
29,0
15,0
80,0
+20,6
-5,0
-50,0
Әлеуметтік сақтандыруға арналған аударымдарды қоса санағандағы еңбекақы
276,0
308,0
+32,0
Амортизация 18,0 28,0 +10,0
Көтергіштердің тозуы 319,7 372,7 +53,0
Жығындардың жиыны 772,1 832,7 +60,6
Кесте23 - Суды айдаудың өзіндік құны (теңгемен) кестеде келтірілген
Шығындардың элементтері Жоспар бойынша Іс-жүзіндегі Ауытқу
(+,-)
Электрқуаты: а) негізгі ақы
б) қосымша ақы 227
239 260
232 +33
-7
Еңбекақы 129 122 -7
Әлеуметтік сақтандыруға арналған аударымдар 11 10 -1
Тоғыту ұңғымаларының амортизациясы 588 572 -16
Басқа негізгі құралдардың амортизациясы 294 275 -19
Бумен және сумен қамту цехының қызметтері 54 50
Цехтық шығындар 86 85 -1
Жиыны 1628 1606 -22
Экономикалық элементтер бойынша іс-жүзіндегі шығындардың жоспарлық шығындардан ауытқуларын анықтау
«Мұнайды технологиялық әзірлеу жөніндегі шығындар» кешенді бабы бойынша шығындарды
Мұнай мен газ өндірісінің өзіндік құнына келесілер жатқызылады:
а) өндірістің технологиясы мен ұйымдастырылуымен негізделген мұнай мен газды
ә) пайдалы кен қазбаларын өндіруге төленетін төлемдер, жерлерді қалпына
б) өндірісті әзірлеу мен игеруге жұмсалатын шығындар: жаңадан игеруге
в) өндіріс технологиясы мен өндірісті ұйымдастыруды жетілдіруменбайланысты болып келетін
г) өндірістік процесті қамсыздандыруға жұмсалатын шығындар:
өндірісті материалдармен, отынме, энергиямен, құрал-сайманмен, айлабұйымдармен және басқа еңбек
негізгі өндірістік қорларды жұмыстық күйінде ұстауға жұмсалатын шығындар (техникалық
құрал-жабдықты жаңғырту, сондай-ақ негізгі қор объектілерін қалпына келтіру күрделі
ғ) қалыпты еңбек ету жағдайлары мен қауіпсіздік техникасынқамтамасыз ету
д) табиғатты қорғауға арналған қорларды: тазартқыш құрылыстарды, күл ұстағыштарды,
е) өндірісті басқарумен қатысты болатын шығындар:
акционерлік қоғамның, бірлестіктің және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметкерлерін ұстау,
өндірістік іс-әрекетпен байланысты болатын шығындар (заңдармен бекітілген норма шектерінде);
ж) мамандарды даярлау мен қайта даярлаумен байланысты болатын шығындар:
кәсіпорын қызметкерлеріне оларды негізгі жұмыс орны бойынша жұмыстан қол
негізгі жұмыстан босатылмаған білікті қызметкерлердің еңбекақысын төлеу, оқушыларды оқыту
қолданыстағы заңдарға сәйкес кешкі және сырттай жоғары және орта
з) жұмыстарды вахталық әдіспен жүргізумен қатысты болатын шығындар;
и) банктердегі несиелер бойынша төлемдер заңмен бекітілген мөлшерлеме шектерінде
й) жасасқан келісімшарттарға сәйкес банктердің сауда-комиссиялық (факторингілік) әрекеттерді жүзеге
м) компанияның арнайы орталықтандырылған қорларына аударымдар, олар заңмен бектілген
н) негізгі өндірістік қорлардың орнын толтыруға жұмсалатын шығындар, олар
ң) материалдық емес активтер бойынша тозу. Өздері бойынша пайдалы
о) салықтар, алымдар, төлемдер мен заңмен бекітілген тәртіппен жүргізілетін
ақаудан болған шығындар;
ішкі өндірістік себептермен текке тұрып қалулардан болған шығындар;
өздеріне кінәлі тұлғалар анықталмаған өндіріс пен қоймалардағы материалдық құндылықтардың
Мұнай өндірудің өзіндік құнын (жоспарлық және іс-жүзіндегі) анықтау кезінде
өндіріске жұмсалған шығындардың сметасы;
техникалық-экономикалық факторлардың есебінен өзіндік құнды төмендетудің жоспары, соның ішінде
өнім түрлерінің өзіндік құнының калькуляциясы.
Аталмыш құжаттар бойынша төмендегідей көрсеткіштер анықталады:
жалпы өнімнің өзіндік құны;
тауарлық өнімнің өзіндік құны;
өндірістің шығындары;
өнім бірлігінің өзіндік құны;
өнім бірлігінің өндірістік (таза) өзіндік құны;
тауарлық өнімнің 1 теңгесіне қатысты шығындар.
Материалдық ресурстардың құны оларды сатып алу бағаларына (ҚҚС-сыз), үстеме
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорытындылап келгенде, әр мұнай өндіретін өнеркәсіптерде пайдалану шығындарының әр
Фабрикалық-зауыттық өзіндік құнға кәсіпорынның өнімді жасауға жұмсайтын оның басынан
Өнімнің өзіндік құнының құрылымын біле тұрып оны азайтудың негізгі,
Мұнай өндірісінің өзіндік құнында ең жоғары меншікті салмаққа сол
Мұнай мен газ өндірісінің өзіндік құнының құрылымына шартты-тұрақты шығындардың
Шығындарды жоспарлаудың негізгі міндеті кәсіпорынның келешек кезеңде күтіліп отырған
7
0
200
400
600
800
1000
1200
Потенциалды толықтай пайдалану
Тұтынудың нақты деңгейі
Дереккөзі: Энергияны тиімді пайдалану жөніндегі орталық
млн. тут
Электрэнергетикасы
Жылумен қамту жүйелері
Өнеркәсіп
Ғимараттар
Энергияны ұтымды пайдалану
Мұнай дайындау қондырғылары
Көмірсутегілік шикізатты өндірудің технико- технологиялық ерекшеліктері
Мұнай өндіру процесі
Мұнай кен орнын игеруге енгізу
Мұнай кен орындарын дамыту және пайдалану
ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙЫН ТАСЫМАЛДАУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
Мұнайды дайындауды жоспарлау
Мұнай - газ кеніштерін газ арынды режимінде игеру
МҰНАЙ МЕН ГАЗ ӨНДІРУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
Қазақстан Республикасындағы мұнай нарығының дамуының қазіргі жағдайын талдау мен бағалау