Көмектес септігінің көнеленуінен жасалған үстеулер
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Септік жалғауымен көнеленген үстеулердің тарихи даму жолы
Жұмыстың мақсаты.
Жұмыстың негізгі мақсаты – қазақ тіліндегі септік жалғауларының
Міндеті.
Жоғарыда аталған мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешу
үстеудің зерттелу тарихина шолу жасау;
үстеудің жасалу жолына сипаттама беру;
үстеу жасауға уәждеме болған септіктерге тоқталу;
Мазмұны
Кіріспе
Үстеулердің тарихи дамуы мен қалыптасуы және ол
жайында зерттеулер
Негізгі бөлім
Септік жалғауымен көнеленген үстеулердің тарихи даму жолы....10
1. Барыс септігінің көнеленуінен жасалған үстеулер......................13
2. Жатыс септігінің көнеленуінен жасалған үстеулер.....................15
3. Шығыс септігінің көнеленуінен жасалған үстеулер....................16
4. Көмектес септігінің көнеленуінен жасалған үстеулер................17
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі .............................................20
Кіріспе
Үстеулердің тарихи дамуы мен қалыптасуы және ол жайында
Қазіргі түркі тілдеріндегі үстеу сөз табы әлі күнге
Түркі және қазақ тіл біліміндегі үстеулер туралы жазылған
Жалпы, үстеу сөз табы әр түрлі сөз таптарының
Үстеу сөздер заттың әр қилы қимылы мен ісінің
Сол сияқты, Бірге бірді қосса, екі болады; Сен
Осылайша мағына жағынан әуелгі төркіндерінен бөлініп, лексикалық мазмұны
Кейбір сөздердің белгілі бір грамматикалық формаларда қолданылу негізінде
Қазіргі қазақ тіліндегі үстеулер құрамы жағынан әр алуан.
- ша\\ - ше. Бүл қосымша - үстеулер
- дай\\ - дей, - тай\\ - тей.
— лай\\ - лей, - дай\\ - дей.
шама жұрнағы арқылы тек есімдіктерден жасалған: оншама, мұншама,
- шалық жұрнағы да тек есімдік түбірлерден мөлшер
— дайлық жұрнағы тек есімдік түбірлерден мөлшер үстеулерін
- шаң\\ - шең жұрнағы зат есім түбірлерден
- сыз\\ - сіз жұрнағы қимыл атаулары мен
- лап\\ - леп, - дап\\ - деп
- майынша\\ - мейінше жұрнағы етістік түбірге тікелей
11. Бұлардан басқа өңшең, өңкей, алғаш деген сияқты
Үстеулердің жасалу тәсілінде өзге сөз таптарының жасалу жүйесінен
Түркі және қазақ тіл біліміндегі үстеулкр туралы жазылған
Тілдегі құбылыстар үнемі даму үстінде болады. Сондықтан онда
Үстеулердің септік тұлғада қазіргі тілімізде өте мол жұмсала
Негізгі бөлім.
Септік жалғауымен көнеленген үстеулердің тарихи даму жолы
Қазақ тіл білімінде үстеу туралы көзқарас әлі бір
Тарихи тұрғыдан қарағанда, септік жалғаулары көне (өлі) және
Ол иергеру барсар, түрк будун өлтечісен - Ол
Аталмыш форма зерттеліп отырған ескерткіштер тілінде мекен мағынасындағы
Қазіргі түркі тілдерінде кездесетін ішкері, тысқары, жогары, ілгері
Көрксүзі барча ташқарү өнер - Оның барлық бұзақы
Учкеру кіріп өлүг йат - Ішкері кіріп, өлгендермен
Сөз таптарының бірден пайда болмай, тілдің тарихи дамуы
Осылайша форма жағынан көнеленген, мағына жағынан әуеғлгі төркіндерінен
«Қазіргі қазақ тіліндегі кейбір үстеулердің құрамындағы аффикстер, шығу
Сонымен қазіргі түркі тілдерінде қолданылып жүрген көптеген сөздердің
1. Барыс септігінің көнеленуінен жасалған үстеулер
Қазақ тілінде көнелену тәсілі арқылы біржолата үстеуге айналған
А. Ысқақовтың «Қазіргі қазақ тілі» оқулығында - ға,
Біздің зерттеп отырған мәселеміз барыс септігінің көнеленуінен жасалған
Енді ақ боз ат та бірдемеге тіреліп тоқтагандай,
2. Жатыс септігінің көнеленуінен жасалған үстеулер
Тілімізде жатыс септігінің - да, - де, -
Қазіргі тілімізде - да, - де, - та,
Үстеу жасауда бірсыпыра сілтеу есімдіктері ерекше көзге түседі.
Жоғарыда келтірілген лезде, оқта - текте, сонда, кейде,
3. Шығыс септігінің көнеленуінен жасалған үстеулер
Төлекова Г. «Қазақ тілінде сөз түбіріне сіңіскен септік
Ежелден мәлім: қай ауылдың үстінде сияқ болса
Шығыс септігінің көнелуінен жасалған үстеулер жөнінде Л. С.
4. Көмектес септігінің көнеленуінен жасалған үстеулер
Үстеу сөздердің құрамында келетін көмектес септігі жалғауы да
Тіл білімінде көмектес септік іс амалдың қүралы мен
Сонымен қатар, біраз ғалымдар - ын, - ін
Мәселен, профессор Н. К. Дмитриев -н,( - ын)
Қосымшаның осы түріне академик А. Н. Кононов та
Ал зерттеуші А. С. Есимова түрік тілінде осы
Сонымен жоғарыда айтылған пікірлерге қарағанда - ын көрсеткіші
Қорытынды
Жалпы, ғалымдардың көпшілігі зат есімді үстеу жасайтын сөз
Осы мәселеде Е. Саурықов дұрыс пікір айтқан: «Тұрақты
а) адвербиалдану үшін өзге сөз табына өтетін сөздің
керек, яғни мезгілдік және мекендік мағынаны білдіруі шарт;
ә) сөз сөйлем ішінде тұрақты пысықтауыштық қызметке ие
б) септік немесе көсемше формаларының функциялық жақтан арнайы
лексикалануы шарт;
в) тілдік единица етістікпен тіркесу керек» [10; 53].
Қорыта келгенде, тілдегі сөзжасам жүйесінің оның ішінде үстеулердің
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. -
2. Қазақ тілінің грамматикасы І том. -
3.Оразбайұлы Ә. Үстеулердің морфологиялық өзгерісі // Қазақ тілі
4. Саурықов Е. Көнеленген септік формалы кейбір үстеулердің
5. Оралбай Н. Қазақ тілінің сөзжасамы. - Алматы,
6. Қазіргі қазқ тілінің сөзжасам жүйесі. - Алматы,
7. Төлекова Г. Қ. Қазақ тілінде сөз
8. Төлеуов Ә. Сөз таптары. - Алматы, 1974
9. Таңсықбаева Б. А. Үстеу сөзжасам жүйесіндегі
10. Саурықов Е. Адвербиалдану процесінің құрылымдық, семантикалық сипаты.
11. Аханов К. Тіл біліміне кіріспе. -
12. Сауранбаев Н. Қазақ тілі. –Алматы, 1953
13. Ыбырайым Ә.О. Үстеулердің грамматикалық ерекшеліктері . Фил.
14. Әуезов М. Абай жолы. – Алматы:
2
Септік жалғауымен көнеленген үстеулердің тарихи даму жолы
Үстеу
Қазақ тілі білімінде үстеу сөзжасамының зерттелуі
Көнеленген септік жалғаулары, олардың синтаксистік ерекшеліктері
Қазақ тіліндегі үстеу сөздер жайлы
Сөз табы ретінде үстеулерді оқытудың мақсаты мен міндеттерін анықтау
Туынды түбір үстеу тудыратын жұрнақтар
Еліктеуіш сөздерден жасалған үстеулер
Үстеу сөзжасамының ерекшеліктері
Қазақ тілінің негізгі салалары