Қазақ хандығы дәуіріндегі тархи шығармалар
Жоспар
І. Кіріспе. Қазақ хандығы дәуіріндегі тархи шығармалар
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1. Ә.Бахадурхан. «Шежіре – и түрік» шығармасы.
2.2. Қ.Жалайри. «Жами – ат – тауарих» шығармасы.
2.3. З.М. Бабыр «Бабыр-наме» шығармасы.
2.4. М.Х. Дулати «Тарихи и Рашиди» шығармасы.
Қорытынды.
Сілтемелер тізімі, пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе.
Қазақ хандығы дәуіріндегі тарихи шығармалар – қазақ тарихының
Мен қарастырып отырған курстық жұмысымның тақырыбы – қазақ
Сонымен қатар осы кезеңге тиісті тарихи шығармалардың Қазақстан
Тағы бір айта кететін жәйт, бұл шығармаларда сипатталатын
Ең бастысы бұл тарихи шығармалар өз заманының
Қазақ ханыдығы дәуірінде әсіресе, көзге ілінер ең ірі
Әбілғазы Бахадурханның «Шежіре и – түрік» еңбегі.
Бұл еңбек әйгілі ғұлама-тарихшы, есімі әлемге мәшһүр
Әбілғазы еңбегінің маңыздылығы сонда, мұнда тек Қазақ
Әбілғазы көбіне Алтын Орда хандығының іргесін қалаушы Бату
Алтын Орда тарихынан ажырамас бөлігі болып табылатын
Тіпті, орыс патшасының сеніміне кіріп алғаны сондай, 1600
Бұл шығармаларда қазақ тарихына қатысты бар хандар: Ұрыс
Қ.Жалайри еңбегінің маңыздылығы сондай ол Ресейде баз кешіп
Сарайшық қаласын өздеріне мекен еткен Шыңғыс ұрпақтарының өмірі
Ол Сарайшықта жерленген аттары әлемге мәжһүр 7 ханның
Қ.Қосымұлы өз туындыларында Ресей патшалығы мен сол кезеңдеггі
Қазақ хандығы туралы аса құнды мәлімет беретін
Алғашында Әмудария мен Сырдария төңірегінде үстемдік құрған ол
Бабыр еңбегінде де XV ғасырдың соңы мен басы
Бабырнамада қазақтың алғашқы хандары Жәнібек пен Қасым хан
Ал енді, қазақ хандығы туралы тікелей дереккөзі болып
Бұл еңбекте XV-XVI ғ.ғ. қазіргі Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан,
-Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Осы аталған төрт ірі тарихи
-Зерттеу мақсаты.
Менің осы тақырыпты таңдап алып, зерттеудегі мақсатым, бұл
Зерттеу міндеттері.
Қалалық кітапханалар мен мұрағаттар, мұражайлардан осы тақырыпқа сай
Зерттеу объектісі.
Мұндағы тақырыпқа негіз болып отырған мәселе бұ қазақ
Зерттеу әдістері.
Осы жұмысыма сәйкес, негізінен тарихи дерек көздерін, соның
Талдау әдісі
Тақырыбыма сай тарихи газет журналдарды жинаған ақпарат
- Хроникалық әдіс
Жалпы осы тарихи еңбектер жазылғанна бастап, оның жазылу
Сонымен қатар, осы тарихи туындылардағы негізгі цифрлық көрсетілімдерге
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1 Ә.Бахадурхан «Шежіре и Түрік» шығармасы.
Әбілғазы Бахадурхан түркі халықтарының ежелгі шежіресін жазған ғұлама-тарихшы,
Әбілғазының Арабмухаммед Дешті Қыпшақтың ханы, Жошы ұрпақтарының
Әбілғазы Үргеніш қаласындағы Арысхан медрессесінде оқып, шығыстың аса
Арабмұхаммед хан қартайған шағында оның балалары арасында таққа
Арал қазақтары 1645 жылы Хиуа хандығына қарсы көтерілісте
Әбілғазы жазған екі шежіре сақталып, бүгінгі күнге жеткен.
«Түрік шежіресінде» Адам атадан бастап, Шыңғыс ханға
«Түрік шежіресі» XIX ғасыр неміс тіліне (шенстрем)
Қазақ халқының көне тарихына, әдебиеті мен мәдениетіне
«Түрік шежіресі» күні бүгінге дейін тек тарихи мұра
Демек, Әбілғазы шежіресінің қазақ әдебиеті тарихынан алатын өзіндік
...Жошы ханның анасының аты – Бөрте қомын еді.
Қытай мемлекетінен бірнеше жұрттың билеушілері жау болып еді.
Бату ха өлген соң, Менку қаған оның ұлы
Бүрге хан өлген соң Мөңке темір хан
Оран Темір Тоқай Темірдің баласы еді. Өзі
Өзбек өлген соң, оның ұлы Жәнібек хан көтерілді.
Тебризден Бердібек келіп үш күн аза тұтып, азадан
2.2. Қ.Жалайри «Жами-ат тауарих» шығармасы (Шежірелер жинағы).
Қадырғали Қосымұлы Жалайри (1505-1607) – қазақтың ғұлама тарихшы,
Қадырғали Жалайри алғашында хан ордасында қызмет етіп, ханның
Қ.Жалайри – Шығыс тарихы мен әдебиетін, мәдениеті мен
Қ.Жалайридің бұл еңбегін Шыңғыс хан және оның ұрпақтары
Қ. Жалайри шығармасының көркемдік дәрежесін, әдеби құнын дәлелдеу
Сонымен, «Жами – ат тауарих» тарихи тақырыпта жазылған
Енді «Жами-ат тауарих» туралы толық түсінік алу үшін
Ораз Мұхаммедтың барлық ата –бабалары, туыстары мен бір
Жәнібек ханның оғландарын (ұлдарын) бұл заман тағы еске
Ең алдымен айтылатыны-Қасым хан – жаған бегімен (бәйбішеден)
Чуйдік ханым- Бурундық ханның баласы Кемсін сұлтанның қызы
Он алты жасында бүкіл христиан падишаһы Борис Федоровичке
Бейсенбі күні Ораз Мұхаммед хан Ондан сұлтанұлын хан
Барлық үлкен кіші акбар молда және құдайға қараған
Бұл тарихтың жазылуына (жазылуына себепші болған) жоғары мәртебелі
Хазірет Нұх ғалейксаламнан оғызға дейін, оғыздан Хижратқа дейін,
2.3. З.М.Бабыр «Бабыр-наме» шығармасы Захириддин Мухаммед Бабыр-
Әкесі қайтыс болғанынан кейін екі жасар Бабыр Ферғана
Бабырдың мақсаты - Әмудария мен Сырдария аралығында, яғниғ
Ақыры Шайбани хан бастаған ру –тайпалардың тегеурініне төтеп
Бабырдың есімін көркем сөз зергері негізінде ғана емес,
Ал Бабырдың өз қолымен жазған мемуарлық кітаптың үшінші
Бабыр билеуші тап өкілдерінің тақпен тәжге таласып, үздіксіз
Бұл жөнінде Бабырдың өзі былай деп жазды:
Бабырдың бүкіл ғұмырын жан жақты қамтып бұл көрсететін
Кезінде қазақтың оқыған зиялылары «Бабыр-наманы» қазақ халқының өз
Сол кезде қыпшақ даласын мекен еткен түрлі халықтардың
«Бабырнамада» қазақтың алғашқы хандары Жәнібек, үш жүз мыңға
Бабыр өз шығармасында жүніс ханның сұлу қызы Сұлтан
Сондай-ақ Бабыр өзінің туған бөлесі, қазақтың белгілі тарихшы-ғалымы
Ал кезінде қасида өлең (мақтау өлең, ода)
Міне, қазақ халқының этникалық құрамына енген ру тайпалардан
Абай өзінің «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны
Қазақ халқының азаматтық тарихына тікелей қатысты «Бабырнамада» қызықты
«Бабырнама» тарихи, ғылыми еңбек қана емес, сонымен бірге
«Бабырнамада» түркі тілдес халықтардың ертегі-аңыздары, мақал-мәтелдері, фразиологиялық сөз
«Бабырнама» оқуға жеңіл, оқушысын бірден баурап әкететін туынды.
Қорыта айтқанда, «Бабырнама» - шын мағынасындағы энсиклопедиялық шығарма.
Жалпы, «Бабырнама» шығармасы күні бүгінге дейін өз маңыздылығын
2.4. М.Х.Дулати «Тарихи и Рашиди» шығармасы.
М.Х.Дулати –қазақтың есімі әлемге машһұр тұңғыш тарихшы,
Ұлы ғылымның әкесі Мухамед Хусейн кезінде моғолстан мемлекетінде
Сонымен, Моғолстан ханы Сұлтан Махмұд күйеу баласы Мұхаммед
Хайдар Дулати -өз заманы үлесін аса терең білім
Тарихи Рашиди. «Тарих и Рашиди» Хайдар Дулатидың есімін
«Тарих и Рашиди» - қазіргі Қазақстан, Өзбекстан, Шығыс
XV ғ. ІІ жартысында мемлекеттің ішкі қолбасшылары күшейіп
Х.Дулати қазақ халқының этникалық құрамына енген ру-тайпалар жайында
М.Х.Дулати тарихшы ғалым ғана емес, ол сонымен бірге
М.Х. Дулати өз дәуірінің белгілі ақыны болған. Жыр
Ақын өлеңдерінің негізгі идеясы адамгершілік, сүйіспеншілік, достастыққа адалдық
М.Х Дулати Кашмир елін жаулап алып, хан тағында
Дәл сол деректер жайында өзінің ой толғаныстарын дидактикалық,
Хайдар Дулати «Тарих и Рашидиді» жазу үстінде өзі
Жанырлық тұрғыдан алғанда «тарих и Рашиди» ғылыми еңбек,
Біріншіден, «Тарих и Рашиди» көне түркі, Шағатай, араб,
Екіншіден, Хайдар Дулати еңбегі сан ғасырлар бойы ұрпақтан
Үшіншіден қазақ зиялылары шежіре кітаптарды тарихи тақырыпқа жазылған
Қорыта айтқанда, Хайдар Дулатидың «Тарих и Рашиди» атты
Қорытынды.
Жалпы, қасиетті қазақ топырағын небір ұлы ақын –
Әбілғазы Баһадур (1603-1664) «Түрік шежіресі» (шежіре и түрік)
Ал неді, Қадырғали Жалайри (Жами –ат Тауарих) «Шежірелер
Қ.Жалайри бұл еңбегінен оқырман қауым әсіресе, Шыңғыс хан
Әйгілі, қолбасы Захириддин Мұхаммед Бабырдың өз қолымен жазған
Ал енді, қазақ хандығы энциклопедиясы саналатын Мырза Хайдар
Сонымен, қорыта айтар болсақ, бұл аталған тырнақалды туындылар
Сілтемелер тізімі.
Н.Келімбетов «Ежелгі дәуір әдебиеті», Алматы, 291 бет.
Бұл да сонда 292 бет.
А.Мыңжан. «Қазақтың қысқаша тарихы» А,1994. 199бет.
Бұл да сонда 203 бет.
Қазақ совет энциклопедиясы, 1 том, 301 бет.
Қазақ прозасы. Хрестоматия І, Алматы 2001. 318 бет.
Қ.Жалайри. Шежірелер жинағы, Алматы, 1997ж 39 бет.
Б.Қожабекұлы. Тарихи таным, Алматы, 1994 ж. 190 бет.
Қ.Салғараұлы. «Қазақтың қилы тағдыры», Жалын 1992 ж 315
К.Нұрпейісов. «Шежіреден-тарихқа, тарихтан-ақиқатқа» Егемен Қазақстан. 9 желтоқсан. 1992ж.
Бұл да сонда. 4 бет
15-18 ғ. –Қазақстан, Алматы. 1969ж. 58 бет.
К.Нұрпейісов. «Шежіреден-тарихқа, тарихтан-ақиқатқа» Егемен Қазақстан. 9 желтоқсан. 1992ж.
Қазақ прозасы. Хрестоматия І Алматы. 2001ж. 203 бет.
Бұл да сонда 214 бет.
Заһир-ад-дин Мұхаммед Бабыр, Бабырнама, Алматы.1993ж. 219бет
Б.Қожабекұлы, Қазақия, роман-эссе. Алматы 1996. 29 бет.
Бұл да сонда
М.Х.Дулати «Тарих и Рашидин». Алматы, 1999ж.
Мицулина К.А. «Юговосточный Казахстан в середине 14-16 в
М.Х.Дулати. «Тарих и Рашиди». Алматы 1999ж. 3 бет.
Б.Қожабекұлы, Қазақия, роман-эссе. Алматы 1996. 73 бет.
Қадырбаев А.Ш. Қазақстан, орта және орталық Азия 16-18
Қазақ прозасы. Хрестоматия І Алматы. 2001ж. 271 бет.
С.Ж.Жолдасбаев. «Қазақ хандығы тарих сахынасына қалай шықты?» Ақиқат
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Н.Келімбетов «Ежелгі дәуір әдебиеті», Алматы 2005ж.
А.Мыңжан «Қазақтың қысқаша тарихы» Алматы 1994ж
Қазақ совет энциклопедиясы І том.
Қазақ прозасы хрестоматия І том, Алматы 2001ж.
Қ.Жалайри «Шежірелер жинағы» Алматы 1997ж.
Б.Қожабекұлы «Тарихи таным», Алматы, 1994ж.
Қ.Салғараұлы «Қазақтың қилы тағдыры» Алматы 1992ж.
К.Нұрпейісов «Шежіре-тарихқа, тарихтан ақиқатқа» егемен Қазақстан 9 желтоқсан
15-18 ғ. Қазақстан, Алматы 1969ж.
Захир-ад-дин Мұхаммед Бабыр, Бабырнама, Алматы 1993ж.
Б.Қожабекұлы, қазақия, роман-эссе, Алматы 1996ж.
М.Х. Дулати «Тарих и Рашиди» Алматы 1999ж.
Пищулина К.А. «ЮгоВост.Каз-н в серед 14-16 в.
Қадырбаев А.:Ш. Қазақстан, орта және Орталық Азия 16-18
С.Ж. Жолдасбаев «Қазақ хандығы тарих сахнасына қалай шықты?»
С.Ж.Жолдасбаев «Қазақ қалай халық болды?» №16, 1993ж.
Қазақ совет энциклопедиясы, энциклопедиялық анықтама,Аматы 1980 ж.
Қазақ ССр тарихы көне заманнан бүгінге дейін, 2
Ә.Байбатша «Қазақ даласының тарихы» алматы 1998ж.
Қазақ совет энциклопедиясы, энциклопедиялық анықтама, 1,3 том, Аматы
Әбсаттар Дерчалы «Мұхаммед Хайдар Дулати» Алматы. 1999ж.
М.Байдолда. «Қазақстан тарихы» Алматы 1996ж.
«Ортағасырдағы Қазақстан тарихы» 7сын. ІІ бөлім
Қазақстан тарихы туралы Түрік деректемелері І том Өтемісқожы.
Әбілғазы «Түркі шежіресі» Алматы 1991ж.
Қазақ хандығы дәуіріндегі тархи шығармалар қазақ тарихының дерек көзі ретінде
ТАРИХТЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАРДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСНАМАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Тауарих хамсада тарихи - этнографиялық деректердің орын алғанын, қазақ халқының күнтізбесіне байланысты мәліметтердің кездесетінін
Жыраулар шығармашылығы
Жыраулар поэзиясы - тәуелсіз мемлекеттік деңгейде өмір сүрген Қазақ хандығы дәуірінің әдеби мұрасы
ЖЫРАУЛАР ПОЭЗИЯСЫНЫҢ КӨНЕ ТҮРКІ ДӘУІРІНДЕГІ ӘДЕБИЕТПЕН БАЙЛАНЫСЫ ТУРАЛЫ
Б.КЕНЖЕБАЕВ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ ТАРИХЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазақ фольклорының тарихы
М. Мағауин жайлы бірер сөз
ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ