Қылмыстың объективтік жағының факультативтік белгілері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ
ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОРТАЛЫҚ АЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ
Қылмыстық-құқықтық
пәндер кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Қылмыстық құқықтағы қылмыстың обьективтік жағы
Орындаған: сыртқы бөлімнің
5-курс, ПР-06 УВВ тобының
студенті Жумабаев.Б.Ж.
Жетекші: Алибеков.Б.Т.
Рецензент:________________
Қорғауға жіберілді
___________________
«____»___________2008ж
Алматы- 2008ж
Мазмұны
Кіріспе
1.Тарау. Қылмыстық құқықтағы қылмыстың обьективтік
жағының жалпы сипаттамасы.
Қылмыстың обьективтік жағының түсінігі және
оның маңызы.
2.Тарау. Қоғамға қауіпті іс- әрекет пен қылмыстық зардап
туралы жалпы түсінік және оның нысандары.
2.1
2.2
Себепті байланыс және оның қылмыстық –құқылық
маңызы.
3.Тарау. Қылмыстың объективтік жағының
факультатитвтік белгілері.
3.1
жағдайы және құралдары мен
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
К І Р І С П Е
Дипломдық жұмысымды қылмыстық құқықтағы актуальды сұрақтардың бірі қылмыстың
Қылмыс құрамының объективтік жағы дегеніміз-қылмыстық заңда көрсетілген қылмыстық іс-әрекеттік
Олардың қатарына мыналар жатады: қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет
Қылмыстың объективтік жағы-қылмыстық жауаптылықтың маңызы алғы шарты.
ҚР Қылмыстық кодексі қылмыс деп адамның жүзеге асырылған
Қылмыстың объективтік жағы-қылмыстық жауаптылықтың негізін қалаушы болып
Адамның жауаптылығы үшін іс-әрекеттің объективті жағының айырықша мағынасын
Сондықтан, қылмыстың объективтік жағы қылмыскердің ойы мен мақсатын
Осыған байланысты, қылмысты істі алдын-ала тергеу немесе
Объективтік жақтың белгілерінсіз субъективтік жақтың мәселелері қозғалмайды да, себебі
Қылмыстың объективті жағының маңыздығын, қылмыс құрамының дәл осы
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының жаңадан шыққан Қылмыстық кодексінде қылмыстық-құқықтық
Қазақстан Республикасы қылмыстық заңының жалпы адамзаттық құндылықтардың мұратына қайта
Дипломдық жұмыс, кіріспе және қорытындыдан, үш тараудан, сондай-ақ қолданылған
Сонымен қатар дипломдық жұмысыма Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерін,
Осы дипломдық жұмысты жазуымның негізгі мақсаттарының бірі қылмыстық құқықта
Тарау Қылмыстық құқықтағы қылмыстың объективтік
жағының жалпы сипаттамасы.
1 .1 Қылмыстың объективтік жағының түсінігі және
маңызы.
Қылмыстың объективтік жағы қылмысты істеген адамның мінез-құқлқының
Қолданылып жүрген қылмыстық заңға сәйкес(9-бап) ондай мінез-құлық біріншіден
Қылмыстың объективтік жағының мазмұны көптеген белгілерінің жиынтығынан тұрады.
Қылмыстық құқықтағы зиян қылмыстың объективтік жағының
Қоғамға қауіпті іс-әрекет пен одан туындайтын
Сонымен, қоғамға қауіпті іс - әрекет қылмыстық
Қылмыстық құқықта кеңестік деген ұғым нақты іс-әрекеттің
Кейбір реттерде заң шығарушы нақты қылмыс құрамының бнлгілерін
Демек, мұндай жағдай қылмыстың объективтік жағының бір белгісі
Кез келген қоғамға қауіпті іс - әрекет белгілі
Мысалы, кісі өлтіруде бірнеше тәсіл қолданылуы мүмкін:
Қылмыс жасаудың тәсіліне алдау немесе сенімге қиянат жасау(мысалы, алаяқтықта
Осы айтылғандарға байланысты қылмыс істеудің тәсілі, құрал және
Сонымен, жоғарыда белгілердің барлығы да қылмыстың объективтік жағының белгілері
Кез келген жеке қылмым құрамы үшін объективтік жақ
Қылмыстық құқық қылымында қылмыс құрамын ғылыми негізде зерттеуде
Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлімінің нақты нормаларын талдағанда, жоғарыда
Көптеген жағдайларда қоғамға қауіпті іс -әрекеттен міндетті түрде
Мұндай ретте заң шығарушы объективтік жақтың –уақыт ,орын, жағдай,
Біршама қылмыстық – құқылық нормалар қоғамға қауіпті іс-әрекетті атап
Кейбір жекелеген қылмыстық –құқылық нормаларда қылмыстың істелген орны,
Яғни, қылмыстың объективтік жағының мазмұнына тән бір топ
Бұл белгілер адамның санасынан тысқары объективті өмір
Сондықтанда заңның баптарының дизпозициясы, қылмыс
Қылмыстың объективтік жағының маңызы біріншіден, оның
Екіншіден , объективтік жағының белгілері арқылы өзара жақын,
Осыған байланысты қылмыстың объективтік жағы қылмыс құрамының ішіндегі
Қылмыс құрамының объективтік жағы дегеніміз-қылмыстық заңда көрсетілген қылмыстық іс-әрекеттік
Олардың қатарына мыналар жатады: қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет
Қылмыстың объективтік жағы-қылмыстық жауаптылықтың маңызы алғы шарты.
ҚР Қылмыстық кодексі қылмыс деп адамның жүзеге асырылған
Қылмыстың объективтік жағы-қылмыстық жауаптылықтың негізін қалаушы болып
Адамның жауаптылығы үшін іс-әрекеттің объективті жағының айырықша мағынасын
Сондықтан, қылмыстың объективтік жағы қылмыскердің ойы мен мақсатын
Осыған байланысты, қылмысты істі алдын-ала тергеу немесе
Объективтік жақтың белгілерінсіз субъективтік жақтың мәселелері қозғалмайды да, себебі
Қылмыстың объективті жағының маңыздығын, қылмыс құрамының дәл осы
Мысалы, қылмыстық заңда ылғи қоғамдық қауіпті іс-әрекеттердің
Атап өтетін бір жай-олардың барлығы да
Қылмыстардың барлық құрамына міндетті нәрсе –қоғамдық қауіпті іс-әрекет (әрекет
Мысалы, адам өлтіру,зорлау (96,120- баптар) қылмыс құрамдарыүшін қылмыстың істелген
Алайда, дәл осы белгі (орын), мысалы, су жануарлары
Объективті жақтың факультативті белгілері – тіпті қылмыстың құрамының белгілері
Кейбір жағдайларда олар жаза белгілеу кезінде кінәлінің жауаптылығын
Мысалы,ҚР ҚК-нің 54-бабаына сәйкес қылмыстық жауаптылықты ауырлататын мән-жайлар
Объективті жақтың факультативті белгілерінің қылмыстық іс
Олардың барлығы да кез келген қылмыстың қажетті сиппатамасы болып
Сондықтан, қылмыстың объективті жағынан барлық белгілері өзінің «
ҚР Қылмыстық Кодексінің Ерекше бөлімінің быр тарауы
Себебі, қылмысқа сәйкес қоғамдық қауіптілікке тән дәл
Конституцияның 1-бабында «ең қымбат қазына-адам және адамның өмірі, құқықтарымен
Мысалы, сайлау құқығын жүзеге асыруға немесе сайлау комиссиясының жұмысына
Қылмыстың объективті жағының белгілері тек қылмыстық
Мысалы, ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу (291-б).,қылмыс ретінде
Қызмет өкілеттілігін теріс пйдалану (307-б) осыған ұқсас тәртіптік
Егер қызмет өкілеттілігін теріс пайдалану кезінде азаматтар мен
Егер келтірілген зиянн мөлшері онша көр болмаса, бұл
Қылмыстық іс-әрекетті саралауда қылмыстың объективті жағының маңызы зор.
Мысалы, Қазақстан Республикасының күші бар қылмыстық заңлары бөтеннің
Бұл қылмыстардың барлығы ұұрлық, сеніп тапсырылған бөтеннің
Сондықтан аталған қылмыстарды тек қана объективтік белгілеріне байланысты
2.Тарау Қоғамға қауіпті іс-әрекет пен қылмыстық
зардап туралы жалпы түсінік және оның нысандары.
2.1 Қоғамға қауіпті іс - әрекеттің түсінігі.
Іс-әрекет кз –келген қылмыстың объективтік жағының қажетті белгісі болып
Қоғамға қауіпті іс-әрекет бұл адамның құқыққа
Кез келген қылмысты іс-әрекет объективтік тұрғыдан алғанда
Іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігінің дәрежесін ең алдымен келтірілген зиянның мөлшері,
Іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігінің міндетті белгілерінің бірі оның құқыққа қайшылығы
Іс-әрекет- адам мінез –құлқының сыртқы шыққан шынайы көрініс
Адамның өзінің еріне байланысты емес,одан тыс жағдайда тойтарылмайтын
Тойтарылмайтын күш, күш қолдану және қорқытып зорлаудың түсінігі
Тойтарылмайтын күшке –табиғат апатынын, хайуанаттар, есі ауысқан адамдар мен
Мысалы, дәрігер ауру адамға аяқ астынан сутасқыны болып кетуге
Бір адамның екінші бір адамға күш қолдану нәтижесінде оның
Мысалы, таяқ жеп, жан тәсілім алдында аман қалған,
Белгілі бір іс-әрекетті істеу немесе істемеу күш қолданамын, материалдық
Кейбір реттерде қорқыту арқылы мәжбүрлеу адамның еркін бірден
Мысалы, кассир сейфтегіақшаны өзіне тікелей мылтық көздеп тұрған
Кассир аса қажеттілік жағдайында яғни, нақты қорқыту салдарынан өз
Сондықтан да мұндайда адам еркінен тыс істелген іс-әрекеттің
Қоғамға қауіпті іс-әрекет екі түрлінысанда жүзеге асырылады. Онын біріншісі,
екіншісі, әрекетсіздік-мінез-құлықтың енжарлық нысаны.
Қылмыстық заңда көрсетілген қылмыстардыңбасым көршілігі әрекет нысанында істеледі. Аздаған
Ал кейбір жекеленген қылмыстар белсенді әрекет күйінде де немесе
Мысалы, жеке адамдарға қарсы қылмыстарды(кісі өлтіру. Денеге жарақат
Қылмыстық-құқылық әрекет жазбаша түрде де істеледі.
Мысалы, қызметтік жалғандық жасауды алайық.Бұл қылмыстың объективтік жағы лауазымды
Кейде қылмыстық-құқылық әрекет сөз жүзінде де көрініс алады.
Мысалы,жала жабу,яғни басқа адамның ар-намысы менқадір-қасиетіне нұқсан келтіретін
Қылмыстық – құқылық әрекет өте сирек
Әрекетсіздік мінез- құлықтың енжарлық нысаны болып табылады.
Әрекетсіздіктіңнақты көрінісі неде, яғни айыпкер адам өзіне
үктелген нақты қандай міндеттерді істемеді .
Әрекетсіздік жасаған адам осы нақты әрекеттерді істеуге
міндетті ме.
Осы әрекеттерді ондай адамның істеуге нақты мүмкіндіктері болды ма.
Мысалы, Қылмыстық кодекстің 148—бабында жұмысқа қайтадан
алу туралы соттың шешімімен лауазымды адамның орындағаны үшін
Заң бұл жерде лауазымды адамның әрекетсіздік мінез құлқын
көрсетіп тұр.
Бірақ та оны осы баппен қылмыстық жауапқа тарту
Жұмысқа қайта орналастыру туралы бұйрықты неге бермеді.
Бұдан кейін бұл лауазымды адамның нақты құзыретін анықтап,жұмысқа
Әрекетсіздік үшін қылмыстық жауапқа тартатын кезде осы жоғарыда
Бұдан кейін бұл лауазымды адамның нақты құзыретін
Әрекетсіздік үшін қылмыстық жаупқа тартатын кезде осы жоғарыда көрсетілгендердің
Әрекетсіздік үшін қылмыстық жауапқа тартудың ен негізгісі- ол қылмыстық
Адамдардың өзіне жүктелген белгілі бір міндеттерді, талаптарды орындамауы әр
1.Заң талабынан(мысалы,заң азаматтарға ауыр қылмыстардың шынайы әззірленіп
2. Кәсіптік неммесе қызмет талаптарынан(заң немесе арнаулы ереже бойынша
3.Келісім шарттан, контрактіден, келісім шартта көрсетілген құқықтарды пайдаланып біреудің
Отбасылық, туыстық қатынастардан (кәмелетке толмаған
баланы тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамау –137 –бап),қамқоршы
Алғашқы нормасы мен мінез - құлыөқ ережелерінен.
өміріне немесе десаулығына қауіпті жағдайдағыжәне сәбилігіне,қарттығына, науқастығына немесе
Күш жұмсау жағынан іс-әрекет адамның белсенді қылығы арқылы сипатталады.
Мысалы, атылатын қарумен кісі өлтіру барысыннда мынанндай дене қимылдары
Бірақ қылмыстық әрекет үшін ең бастысы –оның
Егер әрекет қоғам үшін қауіпсіз болса, ол қылмысты
ҚР ҚК 9-бабы 2-бөлігіне сәйкес « Осы кодекстің Ерекше
Қылмыстық-құқықтық сипатқа ие болу үшін, « әрекет міндетті түрде
Адамның басқа бір кісінің немесе бірнеше кісілердің күш қолдану
Күшппен қорқытып мәжбүр қылудың қылмысты жауаптылығы болмас үшін, мәжбүрліктен
Мысалы, атылатын қауды кезеніп тұрып екінші бір адамды
Егер күшпен қорқытқан күнде де адамның өз еркінен
Психикаға әсер ету арқылы, яғни психикалық мәжбүрлеудің де белгілі
Бұл- әйтеуір бір зиян шегу қауіпін төндіру арқылы (кеәйде
Психикалық мәжбүрлік, әдетте, әрекеттің еріктілік сипатын жоймайды, сондықтан да
Сонымен қатар, күш қолдану сияқты, психикалық мәжбүрлеу
Мысалы, өзінің өміріне дәл қазір қиылып кету қаупі
Мұндай іс -әрекетті аса қажеттіліктен туындаған деп түсіну
Кодекспен қорғалатын мүдделерге аса қажет болған жағдайда зиян
Сонымен, қылмыстық-құқықтық әрекет адамның қауіпт, ерікті және белсенді қылықтарынан
Осыған дейін айтылғандай, объективті жағынан алғанда қылмыс тек әрекет
Ол адамның өз мойнындағы міндеттері болғандықтан орындауға тиіс
Сырттан қарағанда адам белсенді әрекеттеніп жүруі мүмкін, бірақ
Мысалы, куәгердің немесе жәбірленушінің жауап беруден бас тартуы немесежалтаруы
Адамның әрекеттену міндеті әр түрлі негізден туындайды. Ең
Айталық, заң кәмелетке тоған балаларды өздерінің еңбекке жарамсыз
Бұл міндетті қасақана бұзу қылмысты түрде жазаланады.(136-бап).
Екіншіден, әрекеттену міндеті таңдаған мамандыққа байланысты туындауы
Мысалы, дәрігер өз мамандығына сәйкес ауру адамдарға көмек
Үшіншіден, мұндай міндет адам өзіне қабылдаған міндеттемеден туындауы
Мысалы, балалардың өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі
Төртіншіден , әрекеттену міндеті қылмыстық заң қорғайтын объектілерге нақты
Мысалы, автокөлік жүргізуші, адамды басып кетсе, жәбірленушіні
Қылмыстық-құқықтық әрекет сияқты, әрекетсіздік те ерікті түрде
Сондықтан, әрекеттену кезіндегідей қарсы тұра алмайтын күшпен мәжбұр қылған
Мысалы, күзетшіні қылмыскерлер байлап тастап, оны қарсыласы немесе көмекке
Әрекетсіздік кезіндегі психикалық зорлық жаза белгілеуде жеңілдетуші жағдай
Мысалы, қарамағындағы жұмыскерге бастығының, егерде ұрлыққа қатыспасаң жұмыстан
Адамның қарсы тұра алмайтын табиғат күшінің әсерінен жасаған
енжар қылығының да қылмыстық - құқықтық сипаты болмайды.
Қарсы тұра алмайтын күш қылмыстық жауаптылықпен ұласппайды, себебі
Мысалы, дәрігер өзі қатты ауырып жатқандықтан ауыруға көмек
Алайда қарсы тұра алмайтын күш өзгермейтін түсінік емес.
Бұл мәселенің нақты шешілуі адамға жүктелген міндеттер аясына
Мысалы ,өрт – қатардағы азамат үшін
Алайда, мамандығы өрт сөндіруші адамды бұл жағдай жауатылықтан
Жоғарыда айтылып өткен өзеннің тасуы дәрігер үшін оның
Себебі, ол өзіне берілген әскери бұйрықты орындау жолында
2.2 Қылмыстық зардаптың түсінігі және оның түрлері.
Адамның істеген кез келген іс-әрекеті сыртқы дүниеде белгілі бір
Іс-әрекет арқылы келтірілген нақты зиянды анықтау арқылы материалдық өмірге
Қылмыстық зардап – бұл қылмыстық заңда көрсетілген қоғамдық
Жаңа қылмыстық заңның Ерекше бөлімінде көрсетілген нормаларға талдау жасап,
Мысалы , мемлекеттік қылмыстарды(5-тарау) істегенде мемлекеттің конституциялық
Меншікке қарсы қылмыстарды (6-тарау) істегенде меншік иесіне тікелей
Қылмыстық кодекстің нақты баптарының диспозицияларындағы қоғамға зиянды зардаптарды
Көп жағдайларда заң шығарушы қоғамға зиянды нақты іс-әрекеттен туындайтын
Мысалы, Қылмыстық кодестың 256-бабының 1-бөлігінде өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтауға
Осы сияқты баптардағы бірнеше балама зардаптың біреуін
Заң шығарушы қоғамға зиянды іс-әрекеттен келтірілетін зиянды анықтағанда
Мысалы,Қылмыстық кодекстің 296-бабы көлік құралдарын жүргізуші адамдардың
Лауазым адамы қызмет бабына қиянат жасаса(304-бап), салақтық жасаса
Адамға күш қолдану немесе басқадай материалдық игіліктерге
Мысалы, кісі өлтірудің зардабы –кісі өлімі, денеге
Тікелей мүліктік ззиян немесе тиісті табыс көзінен айырылуы т.б.
Қоғамға қауіпті істелген іс-әрекетті дұрыс саралауды шешу үшін көпп
Көрсетілген белгі бойынша денсаулыққа зиян келтіру ауыр, орта, жеңіл
Материалдық залалдың мөлшері кейде заңның өзінде атап көрсетіледі. Қылмыстық
Мұның өзі бөтеннің мүлкіне қылмысты қол сұққандардың қоғамға
Қылмыстық құқықта заң шығарушының тиісті бапта көрсетілген нақты
Объективтік жағы тек қана бір заңдылық белгіден қоғамға
Объективтік жағы қоғамға қауіпті іс-әрекетпен қатар нақты белгілі
Мысалы, формальды қылмыс құрамына жататын қылмыстар бандитизм(237-бап),экономикалық контрабанда (209-бап)
Қылмыс құрамын материалдық немесе формальдық деп бөлу арқылы
Яғни, мұның өзі қолданылып жүрген қылмыстық заңдар бойынша
Алайда, қылмыстық-құқық теориясында қоғамдық қатынастардың мазмұнын құрайтын
Профессор Я.М. Брайнин осыған ұқсас пікірді
Қазақстандық ғалым, заң ғылымының докторы , профессор Е.І.
Профессор А.В. Наумов қылмыстың жалпы объектісін қылмыстық заңмен
Кісі өлтіру құрамы қылмыстан кісі өлімі нақты болған
Заң шығарушы арқылы қоғамға зиянды зардаптың болуы мүмкіндігі
Мысалы, Қылмыстық кодекстің 116-бабындағы басқа адамды көрінеу ВИЧ (ЖҚТБ-ны
Мұндай қылмыстар формальды құрамға жатады. Және қылмыс заңда көрсетілген
Еңбек қорғау ережелерін бұзу нәтижелерінде адамдар қайғылы
Заң шығарушы кейде нақты қылмыстың объективтік жағын белгілегенде
Мұндай құрамдарды балама формальды-материалдық құрамға жататын қылмыстар деп атайды.
Мысалы, алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен бөтеннің
Сонымен қоғамға зиянды зардап деп қылмыстық заң
Қылмыстың объективтік жағының құрылысы қылмыстың аяқталған кезеңін анықтау
Қылмыстық заң қылмыс құрамын әрекет жасаудың тікелей өзімен,
Әрбір қылмыстық-құқықтық іс-әрекет қылмысты заңмен қорғалатын объектілерді белгілі бір
Қауіпті салдар деп қылмыстық-құқықтық қорғау объектілеріне қоғамдық қауіпті іс-әрекет
Қылмыстық салдар екі негізгі топқа жіктеледі: материалдық және
Материалдық емес-мекемелер мен кәсіпорындардың қалыптыжұмысын немесе қоғамдық тәртіпті
Қылмыстық заңмен қорғалатын объектілердегі зиянды өзгерістердің сипатына қарай ҚК
Бірқатар жағдайларда қылмыстық заң қылмыстық құрамының аяқталғандығын осы
Мұндай қылмыстар материалдық құрамы бар қылмытсар деп аталады.
Олардың қатарына кісі өлтіру, ұрлық жасау, денсаулыққа қасақана зиян
Басқа жағдайларда қылмыстық заң қоғамдық қауіпті іс-әрекет (әрекет немесе
Мысалы, адамды оның өміріне не денсаулығына қауіп төндіретін
Себебі, бұл жағдайда салдар қылмыс құрамынан тыс болады.
Мұндай қылмыстар қылмыстық құқық теориясында формальды құрамдас қылмыс
Шындап келгенде қандай қылмыс болмасын оның ішінде формальдысы да,
Алайда бұл өзгерістерді, бұл салдарды заң шығарушы формальды қылмыстардың
Әрине, бұл салдардың қылмыстық-құқықтық мағынасы болуы мүмкін, бірақ тиісті
Мысалы, балаларын немесе еңбекке жарамсыз ата-аналарын асырауға қажетті қаражатты
Ал егер осының нәтижесінде балалары немесе ата-аналары қатты
Заң шығарушы қылмыстың объективті жағын құрастырудың небір тәсілін өз
Бір жағдайларда заң шығарушы қылмыстық істің қоғамдық
Бұған қоса, қылмыстық әділет органдарының тәжірибелік қызметінде белгілі
Мысалы, жала жабу, яғни басқа адамның ан намысы
Ар мен намысқа зиян келтірушілік –бұл қылмыстың салдары
Әрине, мұны анықтау өте күрделі, себебі бір
Жала жабу кезінде зиян келтіру фактісі дәл
Сондықтан, заң шығарушының бұл құрамның болуын нақты бір салдардың
Заң шығарушы бұл тәсілін әсіресе қылмыс нәтижесінде
Басқа жағдайларда, зиянды салдарды нақтылау мүмкін болып тұрса да,
Мысалы, шабуыл жасап тонау, қорқытып алушылық сияқты қауіпті қылмыстардың
Егер бұл қылмыстардың құрамдары басқаша, мысалы, материалдық сияқты құрастырылған
Ал мұндай құрастырудың жеке басты қорғау мүдделеріне жауап
2.3 Себепті байланыс және оның қылмыстық - құқылық маңызы.
Қоғамға ұауіпті іс-әрекет пен одан туындайтын зардаптың арасын
Қылмыстық құқық принципі бойынша қоғамға қауіпті іс-әрекеттен туындаған
Қылмыстық құқықта себепті байланысты дұрыс анықтау үшін бірнеше
Оның ең біріншісі мезгіл (уақыт) жөнінен. Белгілі бір
Мысалы, Қ.жасанды көлде қолдан өсірілетін бекіре балықтың күзетшісі
Осы мысалдан кінәлінің істегенқоғамға қауіпті іс-әрекеті мезгілі,уақыты жөнінен Л-дыңөлімінің
Себепті байланымстың тағы бір белгісі-істелген іс-әрекеттің нәтижесі ретінде заңда
Сол зардапты туғызуға нақты мүмкіндік жасаған жағдайда ғана адамның
Мысалы,Б.деген азамат С. деген азаматқа қарыз ақша береді
Осыдан кейін Б.үйіне кетіп қалады.Б-ға өшікке С.оны қас
Осы алған зақымнан Б.табан астында мерт болады. Сот
Өйткені,С-ның әрекеті Б-ның өлуіне тікелей себеп болып,3рет балғамен ұрудың
Істелген іс - әрекетті орын алған қоғамға зиянды зардаптың
Өйткені, кез келген іс-әрекет зардаптың орын алу шарты
Мысалы,А.деген жүргізуші Х.деген азаматшаны жеңіл автокөлікпен дол үстінде қағып
Жеңіл жарақат алған.Х. дәрігерге емделіп жүрген кезде қанына
Мұндай жағдайда жүргізушінің әрекеті- сөз жоқ қылмыс құрамын құрайды,
Жүргізушінің әрекетінен жәбірленушінің өлімінің байланысы бұл жерде кездейсоқ болып
Материалдық құрамдағы қылмыстардың объективтік жағының белгісі тек қана қажетті
Мысалы, Қылмыстық кодекстің 103-бабына сәйкес денсаулыққа қасақана ауыр
Ауыр дене жарақатын алған адам абайсызда қазаға ұшыраса, қаза
Сонымен себепті, байланысты анықтағанда ең алдымен
Себепті байланыс әрекет немесе әрекетсіздік арқылы істелетін материалдық
Әрекетсіздік күйде жасалатын материалдық құрамға мысалы, лауазымды адамның
Белгілі бір жағдайларда бірнеше адамдардың әрекеттерінен
Мысалы, материалдық құрамдағы қылмысқа бірге қатысып істеген жағдайда, қылмысықа
Сонымен, себепті байланыс материалдық құрамдағы қылмыстың объективтік жағының
Себепті байланыс –материалдық қылмыстардың объективті жағының сипаты.
Себепті байланыс болмаған жерде зиянды салдардың орын алғандығы үшін
Себебі, бұл жаратылыста және қоғамда болып жататын құбылыстар
Себеп дегеніміз- бір құбылыстың заңдылықты түрде, ішкі қажеттілікпен
Байланыстылықты бұл философиялық тұрғыдан түсінгендік білімнің
Материалистік философия себепті байланысты объективті өмір сүруші
Объективті бола тұра және біздің санамызға қарамастан,
Бұған қарамастан, адам объективті әлем туралы білімін толықтыра
Себепті байланыстардың сипаты мен оған адам санасының жету
Белгілі бір тарихи кезеңдерде адам көп аурулардың себебін,ол аурудан
Себепті байланыстардың объективті жағының қылмыстық құқық үшін де
Тергеу органдары мен сот қылмысты істі алдын-ала тергеу және
Алайда, бұл себепті байланысты табу процесі оңайға
Адамның себепті заңдылықтар туралы түсінігі оларды көбіннесе жеңілдетіп жібереді,
Осыған байланысты тергеу мен сот қылмысты іс
Кез-келген себепті байланыс, оның ішінде қылмыстық құқықта кездесетін
Барлық себепті байланыстардың ең ортақ белгісі-олардың көп
Әдетте себептің өзі бірнеше жағдайларға байланысты туындап, өз
Осыған байланысты, себепті байланыс көбінесе екі құбылыстың өзара
Себеп пен салдардың ортасын осы екеуін байланыстырушы буын
Сондықтан, себепті байланыс-сырт көзге қарағанда жэүйелі өтіп жатқан
Сол сияқты, қылмысты салдар да бір ғана емес, бірнеше
Мысалы, құрылысшылар жолдың бойынан қазған орынды қоршамастан кетіп
Мұндай жағдайларда әрбір қоғамдық қауіпті іс-әрекет пен орын
Оның ішінде бұл жағдайлардың өзара байланысының сипатын және әрқайсысының
Көптеген себептердің нәтижесінде орын алған бір ғана қылмыстық
Бірнеше адамның бір салдардың келтіруі түрлі қылмыс құрамын білдіреді,
Жоғарыда келтірілген мысалда құрылысшылардың әрекеттері
Қылмысты істі алдын-ала тергеп не сотта қарап, қоғамдық қауіпті
Бұл жағдайды ең алдымен белгілі
Мысалы , егер жүргізуші жолдан өтіп бара жатқан
Жүргізушінің арнайы бір ережелерді (жол қауіпсізідгі және көлік
Бұл жағдайлардың барлығын да тиісті ережелерді бұзу
Себепті байланысты анықтаудың келесі бір шарты –сабеп
Қоғамдық қауіпті іс-әрекет ( әрекет немесе әрекетсіздік)
Мысалы, жинақ банкінің бақылаушысы қылмыскер ақша алған
Бір қарағанда бұл оқиға бойынша мүліктік
Алайда, істі сотта қарау барысында, бұл банктегі операциялар жүргізу
Сот банк бақылаушысының әрекеттері мен орын алған
Екі құбылыстың арасында себепті байланыстың болуын
Олардың біреуі ( жасалғаг қылмыстық қауіпті іс-әрекет) екіншісінің (
Себепті байланысты анықтау кезінде қылмысты нәтиженің
Сонымен қатар, атаған жағдай қылмысты істі тергеу
Сот жұмысында мынындай оқиға болған. Жүргізуші жол қозғалысы
Жол бойында олардың біреуі машинадан секіріп дөңгелектің астына
Жүргізушінің автокөлікпен жүргізу ережелерін бұзуы қылмысты нәтиженің орын
Шетелдік қылмыстық-құқықтық әдебиетте кезінде эквиваленттік теориясы таратылды. Бұл
Қандай болмасын бір жағдайлардың орын алған қылмысты
Болып өткен шарттардың ішінен адамның көңіл аудартқан қылығы
Егер осы кезде бұл іс-әрекет болмағанда салдар туындамайтындай көрінсе,
3.Тарау Қылмыстың объективтік жағының
факультативтік белгілері.
3.1 Қылмыс жасаудың әдісі, орны, уақыты, жағдайы және
Қайсыбір қылмыстар белгілі бір уақытта, белгілі бір жағдайда
Сол себепті заң шығарушы оның әрқайсысын белгілі бір
Қылмыстың тәсіліл дегеніміз кінәлі адамның іс-әрекетті істеудегі қолданылатын әр
Қасақана кісі өлтіру де аса қаталдықпен немесе көптеген адамның
Қылмыстық кодекстің арнаулы бабында тыйым салынған механикалық көлік немесе
Қылмыстық кодекстің өрт қою,жару арқылы немесе өзге де жалпы
Қылмыстың істелу жағдайы кейбір реттерде қылмыс құрамының объективтік
Мысалы, Қылмыстық кодекстің 367 –бап, 3-бөлігі,367-бап, 3-бөлігі, 368-бап,
Қылмыс істелу орны біріншіден қылмыс істеген кеңістікті,екіншіден жер бетінің
Мысалы, Қылмыстық кодекстің қылмыстың істелу орны теңіз немесе су
Қылмыс істеу мерзімі қылмыс құрамының объективтік жағының белгісі ретінде
Қылмыстық құқықта мерзім деген ұғымға тәулік,
Мысалы,соғыс уақыты. Сот тергеу тәжірибесіннде істелген қылмыстың қайсы
Кейбір баптарда қылмыс істеу мерзімі құрамы объективтік
Мысалы, Қылмыстық кодекстің 288- бабында тыйым салынған мерзімдерде құстар
Осылардың ішінде қылмыстың жасалу жағдайын белгілейтін бірнеше белгілер
Қылмыстық кодекстің 54-бабында жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайлар көрсетілген.
Олардың ішінен қылмыстың объективтік жағына мыналар жатады: аса қатыгездікпен,
Жоғарыда айтылғандарға байланысты қылмыстың объективтік жағының факультативтік белгілерінің
Біріншіден, мұндай белгілер қылмыс құрамының міндетті қажетті белгілері болуы
Екіншіден, факультативті белгілер қылмыс құрамының ауырлататын
Үшіншіден, қылмыс құрамының саралауға әсері болмаса да жазаны
Қылмыс орны – бұл қылмыс жасалған белгілі бір жер.
Аталған қылмыс құрамының қылмыс жасау орны – шайқас
Қылмыс жасаудың уақыты - қылмыс құрамының белгісі болып
Мысалы, сайлау құқығын жүзеге асыру немесе сайлау қомиссияларының жұмысына
Бұл жағдайларда қылмыс жасаудың орны да, уақыты
Қылмыс жасаудың жағдайы –бұл қылмыс жасалауының объективті
Мәселе қоғамдық қауіпті іс-әрекеттің зиян келтіру
Сондықтан кейбір кездері заң шығарушы қылмыстың объективті
Мысалы,ҚР ҚК 162-бабы жалдамалыны қаруды жанжалда немесе соғыс
Бұл жағдайда жалдамалыны пайдаланудың аталған шарттары, яғни
ҚР ҚК-нің 16-тарауының баптарында қарастырылған әскери
Ал ҚК –тің 367-бабы 33-бөліміне сәйкес әскери қызметке қарсы
Бұл кездейсоқ жағдай емес, себебі бұл белгілер көрсетілген
Қылмыс жасаудың құралдары мен қарулары-қылмыс жасауда пайдалынған қарулар
Қылмыскердің қолданған құралының түрі де іс-әрекеттің қоғамдық
Шабуыл жасап тонау кезінде қару немесе қару орнына
Қылмысты жасау тәсілі деп қылмыскердің қылмыс
Егер жала жабушы мәліметтер, мысалы бұқаралық ақпарат құралдары арқылы
Заң шығарушы қылмыстық кодекстің кейбір баптарында қылмыс
Айталық,ҚР ҚК-нің ерекше болімінің « Меншікке қарсы қылмыстар» деген
Мысалы, ұрлық, сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп
Сонымен аталған факультативті белгілердің маңызы сонда, егерде заңда көрсетілген
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Қылмыстық құқықтағы қылмыстың обьективтік жағы деген тақырыбтағы дипломдық ғылыми
Қылмыс пен қылмыс құрамы өзара тығыз байланысты, бірақ бір-біріне
Қылмыстық құқық теориясында, оқулықтарда қылмыс құрамының жалпы түсініктері кеңінен
Бұл ұғым теорияда нақты қылмыстардың түсінігінен, қылмыстың нақты құрамының
Қылмыстық құқық теориясы әр бір қылмыста болатын төрт түрлі
1.обьект
2.обьективтік жағы
3.субьект
4.субьективтік жағы
Осы көрсетілген белгілерге сәйкес кез келген қылмыстың құрамы осындай
Қылмыстың құрамының жалпы қысқаша түсінігі барлық қылмыс құрамына тән
Алдын ала тергеу органдары мен сот органдары қылмыстық
Күнделікті тәжірибеде көрсетілгендей кез келген қылмысты іс-әрекеттің мәнін ашу
Қылмыстың объективтік жағы қылмысты істеген адамның мінез-құқлқының
Қолданылып жүрген қылмыстық заңға сәйкес(9-бап) ондай мінез-құлық біріншіден
Қылмыстың объективтік жағының мазмұны көптеген белгілерінің жиынтығынан тұрады.
Қылмыстық құқықтағы зиян қылмыстың объективтік жағының
Қылмыстың обьективтік жағын дұрыс анықтау ұқсас қылмыстарды бір –бірінен,
Жоғарыдағы жазылғандарды қорыта келіп осы дипломдық жұмысымды орындау барысында
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Заңдар мен құқықтық- нормативтік актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 ж.
30- тамыз, 1998 жылғы 07 қазандағы өзгерістер мен
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 1997жыл 16-шілде, Алматы, Баспа.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық істер жүргізу кодексі. 1997жылы 13
4. «Қылмысқа қарсы күрес және құқық тәртібін нығайту жөніндегі
Арнайы әдебиеттер
1. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: (Жалпы бөлімі) Оқулық.-
Алматы: Жеті жарғы, 1999.ж
2. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: (Ерекше бөлімі) Оқулық.-
Алматы: Жеті жарғы,2000ж.
3. Брайнин Я.М. Уголовное ответственность и ее основанние в
4. Б.Б Базарбаев, Гражданское право РК, Алматы, Баспа
5. Гельфер М.А. Некоторые вопросы общего учения об обьекте
6. Глистин В.К. Проблема уголовно-правовой охраны общественных отношений (обьект
7. Загородников Н.И. Понятие обьекта преступления в советском уголовном
8. Кайыржанов Е.И. Интересы трудящихся и уголовный закон
(проблема обьекта преступления). Алма-Ата, 1973г.
9. Кайыржанов Е.И. «Уголовное право « (общая часть) Алматы,
10. Коржанский Н.И. Обьект и предмет уголовно-правовой охраны. М.,
11 Кригер Г.А. К вопросу о понятии обьекта
12.Ляпунов Ю.И. Основные теоретические проблемы уголовно-правовой охраны природы в
13.Никифоров Б.С. Обьект преступления по советкому уголовному праву. М.,
14.Наумов.А.В. Уголовное право. Общая часть. Курс лекции. М.,изд.Проспект,1996.
15.Пионтковский А.А. Ученые о преступлении по советскому уголовному праву.
16. Рахметов.С.М, Бапанов Т.А, Қылмыс құрамы. Алматы: ЖШС.Баспа.1999.
17.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы: Оқулық. -Алматы:
18. Таганцев Н.С. Русское уголовное право.Лекции.Часть общая М.изд.Юристь.1994 1том.
19.Уголовное право Республики Казахстан.Обшая часть. Алматы:Жеті жарғы, 1998, -отв.
20. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан.-Алматы, Баспа. 1999.
Құрметті мемлекеттік аттестациялық
комиссияның төрағасы және мүшелері !
Сіздердің алдарыңызға қорғалуға ұсынылып отырған дипломдық жұмыстың тақырыбы
«Қылмыстық құқықтағы қылмыстың обьективтік жағы »
Дипломдық жұмысымды қылмыстық құқықтағы актуальды сұрақтардың бірі қылмыстың
Қылмыс құрамының объективтік жағы дегеніміз-қылмыстық заңда көрсетілген қылмыстық іс-әрекеттік
Олардың қатарына мыналар жатады: қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет
Қылмыстың объективтік жағы-қылмыстық жауаптылықтың маңызы алғы шарты.
ҚР Қылмыстық кодексі қылмыс деп адамның жүзеге асырылған
Қылмыстың объективтік жағы-қылмыстық жауаптылықтың негізін қалаушы болып
Адамның жауаптылығы үшін іс-әрекеттің объективті жағының айырықша мағынасын
Сондықтан, қылмыстың объективтік жағы қылмыскердің ойы мен мақсатын
Осыған байланысты, қылмысты істі алдын-ала тергеу немесе
Объективтік жақтың белгілерінсіз субъективтік жақтың мәселелері қозғалмайды да, себебі
Қылмыстың объективті жағының маңыздығын, қылмыс құрамының дәл осы
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының жаңадан шыққан Қылмыстық кодексінде қылмыстық-құқықтық
Қазақстан Республикасы қылмыстық заңының жалпы адамзаттық құндылықтардың мұратына қайта
Дипломдық жұмыс, кіріспе және қорытындыдан, үш тараудан, сондай-ақ қолданылған
Сонымен қатар дипломдық жұмысыма Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерін,
Осы дипломдық жұмысты жазуымның негізгі мақсаттарының бірі қылмыстық құқықта
Тарау Қылмыстық құқықтағы қылмыстың объективтік
жағының жалпы сипаттамасы.
1 .1 Қылмыстың объективтік жағының түсінігі және
маңызы.
Қылмыстың объективтік жағы қылмысты істеген адамның мінез-құқлқының
Қолданылып жүрген қылмыстық заңға сәйкес(9-бап) ондай мінез-құлық біріншіден
Қылмыстың объективтік жағының мазмұны көптеген белгілерінің жиынтығынан тұрады.
Қылмыстық құқықтағы зиян қылмыстың объективтік жағының
Қоғамға қауіпті іс-әрекет пен одан туындайтын
Сонымен, қоғамға қауіпті іс - әрекет қылмыстық
Қылмыстық құқықта кеңестік деген ұғым нақты іс-әрекеттің
Кейбір реттерде заң шығарушы нақты қылмыс құрамының бнлгілерін
Демек, мұндай жағдай қылмыстың объективтік жағының бір белгісі
Кез келген қоғамға қауіпті іс - әрекет белгілі
Мысалы, кісі өлтіруде бірнеше тәсіл қолданылуы мүмкін:
Қылмыс жасаудың тәсіліне алдау немесе сенімге қиянат жасау(мысалы, алаяқтықта
Осы айтылғандарға байланысты қылмыс істеудің тәсілі, құрал және
Сонымен, жоғарыда белгілердің барлығы да қылмыстың объективтік жағының белгілері
Кез келген жеке қылмым құрамы үшін объективтік жақ
Қылмыстық құқық қылымында қылмыс құрамын ғылыми негізде зерттеуде
Қылмыстық құқықтың Ерекше бөлімінің нақты нормаларын талдағанда, жоғарыда
Көптеген жағдайларда қоғамға қауіпті іс -әрекеттен міндетті түрде
Мұндай ретте заң шығарушы объективтік жақтың –уақыт ,орын, жағдай,
Біршама қылмыстық – құқылық нормалар қоғамға қауіпті іс-әрекетті атап
Кейбір жекелеген қылмыстық –құқылық нормаларда қылмыстың істелген орны,
Яғни, қылмыстың объективтік жағының мазмұнына тән бір топ
Бұл белгілер адамның санасынан тысқары объективті өмір
Сондықтанда заңның баптарының дизпозициясы, қылмыс
Қылмыстың объективтік жағының маңызы біріншіден, оның
Екіншіден , объективтік жағының белгілері арқылы өзара жақын,
Осыған байланысты қылмыстың объективтік жағы қылмыс құрамының ішіндегі
Қылмыс құрамының объективтік жағы дегеніміз-қылмыстық заңда көрсетілген қылмыстық іс-әрекеттік
Олардың қатарына мыналар жатады: қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет
Қылмыстың объективтік жағы-қылмыстық жауаптылықтың маңызы алғы шарты.
ҚР Қылмыстық кодексі қылмыс деп адамның жүзеге асырылған
Қылмыстың объективтік жағы-қылмыстық жауаптылықтың негізін қалаушы болып
Адамның жауаптылығы үшін іс-әрекеттің объективті жағының айырықша мағынасын
Сондықтан, қылмыстың объективтік жағы қылмыскердің ойы мен мақсатын
Осыған байланысты, қылмысты істі алдын-ала тергеу немесе
Объективтік жақтың белгілерінсіз субъективтік жақтың мәселелері қозғалмайды да, себебі
Қылмыстың объективті жағының маңыздығын, қылмыс құрамының дәл осы
Мысалы, қылмыстық заңда ылғи қоғамдық қауіпті іс-әрекеттердің
Атап өтетін бір жай-олардың барлығы да
Қылмыстардың барлық құрамына міндетті нәрсе –қоғамдық қауіпті іс-әрекет (әрекет
Мысалы, адам өлтіру,зорлау (96,120- баптар) қылмыс құрамдарыүшін қылмыстың істелген
Алайда, дәл осы белгі (орын), мысалы, су жануарлары
Объективті жақтың факультативті белгілері – тіпті қылмыстың құрамының белгілері
Кейбір жағдайларда олар жаза белгілеу кезінде кінәлінің жауаптылығын
Мысалы,ҚР ҚК-нің 54-бабаына сәйкес қылмыстық жауаптылықты ауырлататын мән-жайлар
Объективті жақтың факультативті белгілерінің қылмыстық іс
Олардың барлығы да кез келген қылмыстың қажетті сиппатамасы болып
Сондықтан, қылмыстың объективті жағынан барлық белгілері өзінің «
ҚР Қылмыстық Кодексінің Ерекше бөлімінің быр тарауы
Себебі, қылмысқа сәйкес қоғамдық қауіптілікке тән дәл
Конституцияның 1-бабында «ең қымбат қазына-адам және адамның өмірі, құқықтарымен
Мысалы, сайлау құқығын жүзеге асыруға немесе сайлау комиссиясының жұмысына
Қылмыстың объективті жағының белгілері тек қылмыстық
Мысалы, ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу (291-б).,қылмыс ретінде
Қызмет өкілеттілігін теріс пйдалану (307-б) осыған ұқсас тәртіптік
Егер қызмет өкілеттілігін теріс пайдалану кезінде азаматтар мен
Егер келтірілген зиянн мөлшері онша көр болмаса, бұл
Қылмыстық іс-әрекетті саралауда қылмыстың объективті жағының маңызы зор.
Мысалы, Қазақстан Республикасының күші бар қылмыстық заңлары бөтеннің
Бұл қылмыстардың барлығы ұұрлық, сеніп тапсырылған бөтеннің
Сондықтан аталған қылмыстарды тек қана объективтік белгілеріне байланысты
Қылмыстық құқықтағы қылмыстың обьективтік жағы деген тақырыбтағы дипломдық ғылыми
Қылмыс пен қылмыс құрамы өзара тығыз байланысты, бірақ бір-біріне
Қылмыстық құқық теориясында, оқулықтарда қылмыс құрамының жалпы түсініктері кеңінен
Бұл ұғым теорияда нақты қылмыстардың түсінігінен, қылмыстың нақты құрамының
Қылмыстық құқық теориясы әр бір қылмыста болатын төрт түрлі
1.обьект
2.обьективтік жағы
3.субьект
4.субьективтік жағы
Осы көрсетілген белгілерге сәйкес кез келген қылмыстың құрамы осындай
Қылмыстың құрамының жалпы қысқаша түсінігі барлық қылмыс құрамына тән
Алдын ала тергеу органдары мен сот органдары қылмыстық
Күнделікті тәжірибеде көрсетілгендей кез келген қылмысты іс-әрекеттің мәнін ашу
Қылмыстың объективтік жағы қылмысты істеген адамның мінез-құқлқының
Қолданылып жүрген қылмыстық заңға сәйкес(9-бап) ондай мінез-құлық біріншіден
Қылмыстың объективтік жағының мазмұны көптеген белгілерінің жиынтығынан тұрады.
Қылмыстық құқықтағы зиян қылмыстың объективтік жағының
Қылмыстың обьективтік жағын дұрыс анықтау ұқсас қылмыстарды бір –бірінен,
Жоғарыдағы жазылғандарды қорыта келіп осы дипломдық жұмысымды орындау барысында
К.Маркс и Энгельс Ф.Соч.Т.1.С14.
Трайнин А.Н. Общее учение о составе преступления М.:Юриздат,1957 .-
Кулрявцев В.Н. Объективная сторона преступления.М.: Юриздат,1960,- с.131
Қазақстан Республикасының Конституциясы.-2-басылымы.-Алматы: Жеті жарғы.1996-5бет.
Никифоров Б.С. Объект преступления.М,. Юриздат. 1960.С29.
БрайнинЯ.М. Уголовная отвественность и ее основание в советском
Фролов Е.А. Спорные вопросы общего учения об объекте
Ляпунов Ю.И. Основные теориетические проблемы уголовно-правовой ораны
Каиржанов .Е.И. Интересы трудящихся и уголовный закон. Алма-Ата.1975.С.56-57.
Наумов А.В. Уголовное право. Общая часть.Курс лекции,М., Наука.1996.С.149.
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық.Оқулық.-Алматы:Жеті Жарғы,1999.- 76 бет
Рахметов С.М. , Бапанов Т.А. Қылмыс құрамы.-Алматы»Баспа»,1999- 29 бет.
К.Маркс и Энгельс Ф.Соч.Т.1.С14.
Трайнин А.Н. Общее учение о составе преступления М.:Юриздат,1957 .-
Кулрявцев В.Н. Объективная сторона преступления.М.: Юриздат,1960,- с.131
Қазақстан Республикасының Конституциясы.-2-басылымы.-Алматы: Жеті жарғы.1996-5бет.
2
Қылмыстың обьективтік жағының факультативтік белгілері
Қылмыс объектісі
ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТЫҢ ОБЪЕКТИВТІК ЖАҒЫНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ
Қылмыстық құқық бұзушылықтың объективтік жағының факультативтік белгілері
Қылмыстың обьективтік жағының түсінігі мен маңызы
Қылмыстың объевтивтік жағының түсінігі мен маңызы
Қылмыстың объективтік жағының ұғымы
Қылмыстың объективтік жағы
Қылмыс құрамы белгісі тұлғаның әрекет немесе әрекетсіздігі қылмыстық жауаптылықтың нақты мән-жайы ретінде
Қылмыс және қылмыстың құрамы