Өндірістің күрделілігі
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
РМҚК «Рымбек Байсеитов атындағы Семей қаржы-экономикалық колледжі»
«Қаржылық есеп» пәні бойынша
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сатылған тауарлардың (жұмыстың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құнының
Семей қаласы
2009 – 2010 оқу жылы
Мазмұны
Кіріспе ............................................................................................... 3
1 Өндіріс шығындары және өзіндік құн .................................. 4
1.1 Ұйым шығындары түсінігі және олардың
1.2 Өнімнің өзіндік құнының қалыптасуы
1.3 Сатылған тауарлардың (жұмыстың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құнын
2 Сатылған тауарлардың (жұмыстың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құнының
2.1 Сатылған тауарлардың (жұмыстың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құнының
2.2 Тауарлардың (жұмыстың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құнын есепке
3 Өнімнің өзіндік құнын төмендету жолдары ........................... 19
3.1 Өнімнің өзіндік құнын есепке алуда шет елдердің
3.2 Өнімнің өзіндік құнын азайту
Қорытынды ...................................................................................... 25
Қолданылған әдебиеттер тізімі ...................................................... 26
Қосымшалар ................................................................................... 27 – 30
Кіріспе
Кез-келген кәсіпорын (фирма) өнім өндірісін
Материалдық құндылықтар өндірісі, тауар саудасы, сонымен
Аталған шығындар, өнім және
Өзіндік құн-өнім өндіруге жұмсалған барлық
электр энергиясы, амортизациялық жарна, еңбекақы
Курстық жұмыс барсында қарастырылатын
1 Өндіріс шығындары және өзіндік
1.1 Ұйым шығындары түсінігі және
Кәсіпорынның өндірістік шешімдері нарық
Бухгалтерлік шығындар = нақты шығындар.
Экономикалық шығындар = бухгалтерлік шығындар +
Қысқа мерзім кезеңінде өндірістің
Жалпы шығындар – бұл өндіріске
Тұрақты шығындар – өнім шығару көлемінің
Айнымалы шығындар – бұлар өнім
Өндірістік шығындарды талдағанда жалпы
Орташа жалпы шығындарды 2 түрге
а) орташа тұрақты шығындар;
б) орташа айнымалы шығындар.
Өндірістің шекті шығыны жалпы
Өнім шығару көлемі өскен
Фирманың шаруашылық қызмет процесінде
Қалдық шығындар-өнімді өткізу мен
Старттық шығындар-өндірісті қайта қосумен
Кез-келген кәсіпорын (фирма) өнім өндірісін
Кәсіпорын табысы 2 түрлі
дайында өндіруші немесе тұтынушы
Жалпы түрде өндіріс шығындары және өткізу
Өндіріс шығындарына және өнім
ұдайы өнім өндірісі, белгіленген технология
табиғи шикізаттарды қолдану;
өндірісті дайындау және үйрену;
өндірісті ұйымдастыру мен технологияны жетілдіру, сонымен
рационалдау және құрастыру, тәжірибиелік жұмыстарын
өндірістік процеске қызмет ету; өндірісті
налық талаптарға сәйкес жұмыс жасау;
қалыпты еңбек жағдайын және
өндірісті басқару: кәсіпорынның басқару аппараты
кадрларды дайындау және қайта
мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік
Әрине, фирманың, кәсіпорын қызметінің нәтижесі (табыс
Өнімнің өзіндік құнының қалыптасуы
Материалдық құндылықтар өндірісі, тауар саудасы, сонымен
Аталған шығындар, өнім және
Өзіндік құн-өнім өндіруге жұмсалған барлық
электр энергиясы, амортизациялық жарна, еңбекақы
Сонымен, кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің
Өзіндік құнның экономикалық міндеті-жұмсалған шығындардың
Өнекәсіптің дамуының бөлек кезеңдерінде бұл шығындардың
Шығындар жиынтығы пайда көлемін
Өнімнің өзіндік құны –синтетикалық, кәсіпорын
жағын бірлікте және өзарабайланыста сипаттайтын жалпылама көрсеткіш болып
1) Өзіндік құнда өндірістің қоғамдық шығындарының 5/4
2) Өзіндік құн көтерме бағаны қалыптастыру базасы болып
3) Өзіндік құн негізінде табыс, жеке бұйымдардың рентабельділігі
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар
Шығындардың алғашқы элементтері бойынша.
Пайда болу және бағытталу сипаттамасы
Шығындарды экономикалық элементтері бойынша жіктеу өндірі шығындары
Қарастырылып отырған шығындар тобы заттай және тірі еңбек
Шығындарды калькуляциялық баптар бойынша жіктеу оларды өз
Шығындарды калькуляциялық баптар бойынша жіктеудің негізі ол
шығындар бабы түрінде ерекшеленсе, ал қосымша шығындар
Шығындарды калькуляциялық жіктеу мағынасы-оның негізінде әртүрлі
Өзіндік құнның көрсеткіштерінің маңыздылығымен байланысты ол әртүрллі критерилер
а)шығу көзі бойынша шығындар (өндіріс,цех, участок);
б)жұмыс және қызмет көрсету түрлері бойынша;
c)өнім өндірісімен байланысты барлық шығындар жиынтығы екі негізгі
материалды шығындар (шикізат, материалдар, жанармай, энергия, қосалқы бөлшектер,
тірі еңбекті қамтамасыз етуге шығындар (еңбекақы, әлеуметтік
сақтандыру, демалысқа, ауырған күндерге төлемдер және т.б.
д) шығындарды басқаша топтастыру оларды мүмкін болатын өнім
материалдар (шикізат, материалдар,сәйкес көліктік дайындау шығындары);
еңбекақыға тікелей шығындар(өндіріс процесінде жұмысбасты жұмысшылардың еңбекақысы );
жартылай фабрикаттар және комплекттаушылар;
құрал-жабдықты ұстауға және жөндеуге шығындар;
цехтық (өндірістік) шығындар;
жалпышаруашылық шығындар;
е) дайын өнім шығындар құнын аудару
тікелей шығындар;
жанама шығындар;
f) қалыптасу уақыты бойынша:
ағымдық шығындар;
болашақ кезең шығындары (өндірістің келесі кезеңінде қолдануға
Қазақстан экономикасындағы
кәсіпорындардағы жұмыс пен қызметке қосылатын өзіндік құнына қосылатын
Сатылған тауарлардың (жұмыстың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құнын калькуляциялау
Калькуляция дегеніміз өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің
Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды
Калькуляциялауды жаса мерзімі: алдын ала және кейінгі (немесе
Алдын ала жасалатын калькуляция өнімді шығарғанға дейін өндіріске
Жоспарлы калькуляция – өнімге (жұмысқа, қызметке) және бұйым
Сметалық (болжамдық) калькуляция – бұл жоспарлы калькуляцияның бір
Нормативтік калькуляция – ағымдағы жоспарлы калькуляцияның бір түрі
Нормативті калькуляцияның жоспарлы калькуляцияға қарағанда дәлділігі анағұрлым жоғарылау
Кейінгі (немесе кезектегі) калькуляция өнім шығарылғаннан соң бухгалтерлік
Олар нақты шығынды көрсетеді. Оларға нақты (есеп беру
Өнімнің өзіндік құнының нақты (есеп беру) калькуляциясы нақты
Калькуляцияның бұл түрі нақты шығындар туралы есептік мәліметтің
Шамаланған калькуляция нақты шығындар және тоғыз айдың ішінде
Калькуляцияның бұл түрі ағымдағы жылдағы өндірілген өнімнің нәтижесін
Калькуляциялау кезінде өнімнің өзіндік құнынынң калькуляциясые және шығындарды
Шығындардың есеп объектісі болып сол шығындардың өндірістегі аналитикалық
Есеп объектісі мен калькуляциялаудан басқа клькуляциялық бірлік тізімін
Сонымен іс, жүзінде пайдаланатын калькуляциялық өлшем бірлігін келесі
натуралыд бірліктері – дана, метр, килограмм, тонна, литр
ірілендірілген (иесіздендірілген) бірлігі – тігін бұйымының прейскуранттық номері,
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін пайдаланылатыншартты натуралды бірлік,
құндық бірлігі;
еңбек бірлігі (норма-сағаты);
орындалған жұмыс бірлігі;
пайдалы нәтиженің бірлігі – қуаты, өнімділігі және т.б.
Кешендік өндірісте бір шикізаттан бір технологиялық процесте екі
Кешендік өндіріс шығындарын тарату кезінде келесі әдістерді қолданады:
шығындарды шегеру. Бұл әдіс кезінде өндірісте алынатын өнімдердің
аралас (қиыстыру) әдісі. Бұл әдісті кешендік өндірісте бірнеше
Олар келесі жұмыс кезеңінен тұрады: жалып кешендік шығыннан
Өндірістің технологиялық және ұйымдастыру ерекшеліктеріне байланысты өнімнің өзіндік
Өнімнің өзіндік құнының әдісіне әсер ететін негізгі факторлар
Өндіріс типі;
Өндірістің күрделілігі;
Шығарылатын өнімнің номенклатурасы мен сипаты;
Өндіріс циклының ұзақтығы;
Аяқталмаған өндірістің қолда бары, құрамы және көлемі
Өнеркәсіп салаларында өнімнің өзіндік құнына бұл факторлардың
Калькуляциялау әдістемесін анықтауда өндіріс циклының ұзақтығы басты рол
Өндірістік циклы ұзақ өнеркәсіп салаларында өзіндік құнын калькуляциялау
Сатылған тауарлардың (жұмыстың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құнының есебі
2.1 Сатылған тауарлардың (жұмыстың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құнының
Сатылған тауарлардың, қызметтердің және жұмыстардыңөзіндік құнын есепке алуға
Бұл шот өнім өндіретін, жұмыс істейтінжәне қызметтер көрсететін
7010 «Сатылған өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік
Сонымен қатар осы шотта сауда, жабдықтау-сату, делдалдық және
8110 «Негізгі өндіріс», 8310 «Көмекші өндіріс» шоттарында орындалған
7010 «Сатылған өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік
Есепті кезеңнің соңында 7110 шотында өзіндік құн бойынша
2.2. Тауарлардың (жұмыстың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құнын есепке
Өнімнің өзіндік құнын есепке алудың келесідей әдістері бар:
Қарапайым әдіс;
Тапсырыстық әдіс;
Бөлістік әдіс;
Нормативтік. (Қосымша №1)
Өндірістегі өнімнің өзіндік құнын есепке алудың қарапайым әдісі
Көптеген ұйымдар жұмыс тәжірибесінде өндірістің қарапайым әдісінің дұрыстығын
Бірінші нұсқа кезінде тікелей және жанама шығындар бүкіол
Екінші нұсқаны аяқталмаған өндіріс бар ұйымдар қолданады. Бұл
Үшінші нұсқа бір мезгілде өнімнің бірнеше түрлерін шығаратын
Қарапайым әдістің төртінші нұсқасын өнімнің өзіндік құнын анықтамай-ақ
Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
Осы тәсілдің кейбір ерекшеліктері бар:
Барлық шығарылған шығындартуралы мәліметтерді шоғырландырып, және оларды жеке
Уақыт аралығындағы емес, аяқталған әрбір партия бойынша шығындарды
Тек бір ғана шотты жүргізу, «аяқталмаған өндіріс» (батыс
Тапсырыстың өзіндік құнынн калькуляциялау үшін шалафабрикатсыз әдісі қолданылады.
Цехтар шығындары әрбір (жекелеген) табыстың кескінінде, калькуляциялаудың бекітілген
Ал үстеме шығыстары олардың өндірілген орны бойынша есептелінеді
Кез келген тапсырыстың өзіндік құны бұрмаланбауы үшін (әсіресе
Тапсырыстар бойынша шығындар топтастырылып, өндіріс есебінің карточкаларында әрбір
Өнімнің өзіндік құнын есепке алуды бөлістік әдісі өнімді
Бөлістік әдісін қолданған кезде нормативтік әдістің негізгі элементтері
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың екі нұсқасы пайдаланылады:
Шалафабрикаттық нұсққа әрбір бөлістер бойынша есептік калькуляция жасайды
Қарапайым, тапсырыстық және бөлістік әдістердің кемшіліктері мынада: өнімнің
Бұл кемшіліктерді жою үшін нормативтік әдісін қолданады, бұл
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормативтік әдісін негізінен жаппай
Нормативтік әдістің кезінде әрекет етіп тұрған норма мен
Өнімнің өзіндік құнын азайту
Өнімнің өзіндік құнын есепке алуда шет елдердің тәжірибесі
Ұйымның басқарушы есебі, есептің бір бөлігі ретінде, жіктеумен,
Бірінші нұсқада тек есептік функция орынлады: жауапкершілік орталығы
Ал екінші нұсқада таза есептік функциямен қатар өндіріске
Сөйтіп өндірістік (басқару) есеп қаржылық есебін кеңейтеді және
Стандарт-кост жүйесі бойынша өндіріске кеткен шығындарды есепке алу.
Стандарт-кост жүйесінің негізгі ерекшелігі мынадай: өндіріске жұмсалатын барлық
Шетел фирмаларының тәжірибесі көрсеткендей, олардың басым көпшілігі стандарт-кост
Стандарт-кост жүйесінің жұмыс істеуі негізіне фирманың өзі белгілеген
Теориялық стандарттар – бұл кез келген фирманың ұмтылыс
Ағымдық стандарттар – стандарт белгіленген мерзіміне өндіріс шығындарының
Базистік (негіздік) стандарттар – өндіріс процесінде болған өзгерістерге
Материалдарға, энергия тарифтеріне, қызметтерге жасалған баға өзгерістері базистік
Шығыстарға жатқызылатын баптар бойынша фирманың келесі қызметі олардың
Бұйымның картада анықталған стандарттық өзіндік құны технологиялық процесті,
Нормалардың қатаң сақталуын бақылауды цех қызметкерлері жүзеге асырады:
Егер де ұйым ауытқудың есебін құжатталған түрде жүргізетін
Стандарт-кост жүйесі қолданатын жекелеген фирманың шеңберінде өнімнің өзіндік
Директ-костинг жүйесі бойынша өндіріс шығындарын есепке алу. Соңғы
Директ-костинг жүйесін пайдалану идеясы біз үшін жаңалық емес.
Шығындарды толық тарату және директ-костинг жүйесінің соңғы нәтиже
Шығындарды өндіріске толық жатқызу жүйесі мен директ-костинг жүйесі
Өткізуден түскен табыс – Ауыспалы шығындар = жалпы
Жалпы (маржиналдық) кіріс – Тұрақты шығындар = Таза
Сонымен, директ-костинг жүйесінің негізі стандарт-кост жүйесінде жасалған, бірақ
Директ-костинг жүйесін пайдалану белгілі қиындықтар туғызады: үстеме шығыстарды
Өнімнің өзіндік құнын азайту жолдары
Өндіріс процесінде қолданылатын шығындардың
Өндіріс процесінде өнімді өндіруге жұмсалатын шығындар дайындалған өнімнің
Өнімнің өзіндік құнын азатуды
Шикізат, материал, электроэнергия және
өндірістің негізгі құралдарын қолдануды
ресурсүнемдеуші жаңа технологияларды қолдану;
өнімді өткізу бойынша шығындарды
кәсіпорынның тауар саясатын қайта
жұмысын тоқтату және ақаулардан
сатып алынатын материалдардың оптимальды
жалпы заводтық (жалпы шаруашылық)
Шаруашылықты жүргізудің жаңа
Өнекәсіптегі өнімнің өзіндік құнын
АҚ «Рахаттың» 2007 жылдың ақпан-желтоқсан айларындағы
тауарлы өнімінің 1 теңгеге
Осы мәліметтерді қарастыра отырып, мынадай
Бұл кәсіпорынның жұмысын жалпы
Өнімді толық өзіндік құнмен
Келешекте өзіндік құнның
техникалық прогресс, механикаландыру, автоматтандыру,
химияландыруға байланысты үлес
Өзіндік құн категориясын
Қорытынды
Сонымен, кәсіпорынның өндірістік шешімдері,
Материалдық құндылықтар өндірісі, тауар саудасы, сонымен
Өзіндік құн-кәсіпорында өткізу мақсатында өндірілген
Өзіндік құн-өнім өндіруге жұмсалған барлық
Өзіндік құн сол кәсіпорын
Кәсіпорынның өндіріетін әрбір өнімнің
Сонымен, кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж., «Бухгалтерлік есеп», Алматы 2001
Баймуханова С.Б. «Бухгалтерлік есеп», Алматы «Қзаақ университеті» 1998
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002
Кеулімжаев К.К., Құдайбергенов Н.А., «Бухгалетрлік есеп», Алматы «Экономика»
Мырзағаливе Б.С. Әбдішүкіров Б.С. «Бухгалтерлік есеп негіздері», Алматы
Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектідегі бухгалтерлік есеп», Алматы
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И.,
Салина А.П. «Бухгалтерлік есептің принциптері», Алматы «Экономика» 2003
Сатмурзаев А.А., Абдыкалыков Т.А. «Нарықтық экномикадағы бухгалтерлік есеп»,
Штилер М.В., Сеилова М.М. «Бухгалтерлік есеп принциптері», Алматы
«Анализ и Учет на предприятии», №2 (14) 2007
Қосымша № 1
Қосымша № 2
Салыстыру аясы Қаржылық есебі Басқару есебі
Ақпаратты пайдаланатын негізгі тұтынушылар Шаруашылықтан тыс ұйымдармен жеке
Бухгалтерлік есеп жүйесінің түрлері Екі жақты жазба жүйесі
Таңдау еркіндігі Бухгалтерлік есептің жалпы қабылданған белгілерін міндетті
Пайдаланылатын өлшемдері Шаруашылық жағдайының фактісі пайда болған тұсында
Талдаудың негізгі объектісі Шаруашылық бірлігі тұтас алынады Шаруашылық
Есеп беру жиілігі Тұрақты негізде, кезеңдігі бойынша Қажет
Сенімділік дәрежесі Объектілігі талап етіледі: кезеңдігі бойынша өткен
Қосымша № 3
Өнімнің стандарттық өзіндік құнының картасы
І. Материалдар
Шығын баптары және басқа да көреткіштері Цех номері
Материалдардың шифры, операциялар Бірлік саны Стандарттық бағасы, доллар
3474 8 12,3 98,4 - - - 98,4
3782 6 13,7 82,2 - - - 82,2
5230 14 5,2 - 72,8 - - 72,8
6232 14 2,1 - - 29,4 - 29,4
8347 14 0,7 - - - 9,8 9,8
Жиыны
180,6 72,8 29,4 9,8 292,6
ІІ. Жалақы
Операция номері Адам/сағат стандарты Бір адам/сағаты үшін төленген
1 2 3 4
3498 2,5 4,8 12 - - - 12
3482 13 5,2 67,6 - - - 67,6
3970 17 3,4 - 57,8 - - 57,8
5140 5 4,2 - - 21,0 - 21,0
9174 2 4,7 - - - 9,4 9,4
Жиыны
79,6 57,8 21,0 9,4 167,8
ІІІ. Үстеме шығыстары
Стандарттық сағаты Бір стандарттық сағатқа есептелінген мөлшерлемесі Цехтардың
1 2 3 4
15,5 2,3 35,65
35,65
17,0 1,6
27,2
27,2
5,0 1,4
7,0
7,0
2,0 1,5
3,0 1,0
Жиыны
35,65 27,2 7,0 3,0 70,85
Өнімнің өндірістік өзіндік құнының бірлігі, барлығы 531,25
Қосымша № 4
№
р/н Көрсеткіштер Шығындардың толық тарату жүйесінде Директ-костинг
1 Шикізаттар мен материалдар 65 000 65 000
2 Еңбек ақы 29 000 29 000
3 Басқа да тікелей шығындар (шартты түрде) 8
4 Ауыспалы үстеме шығыстар 10 000 10 000
5 Тұрақты үстеме шығыстар 12 000 -
6 Шығындар жиынтығы 124 000 112 000
7 Өткізуден түскен табыс 40 000 52 000
8 Тұрақты үстеме шығыстар есептен шығарылды - 12
9 Таза кіріс 40 000 40 000
Директ-костинг жүйесінің соңғы нәтиже көлеміне ықпал ету есебінің
№
қ/с
Шығындар бабы 1 теңгеге шаққандағы
Желтоқсан Ақпан-желтоқсан
1995 1996 Ауытқу 1995 1996 Ауытқу
1 Шикізат
2 Көмекші материалдар 4,37 3,94
3 Отын 7,62 2,74
4 Электр энергиясы 0,45 0,61
5 Айлық еңбек ақы негізгі 2,1
6 Айлық еңбек ақы қосымша 1,87 4,3
7 ЕА-ға есептеулер 1,97 1,41 -0,56 2,2
8 Құрал-жабдықты пайдалану -23,44 4,82 28,26 26,21 9,22
9 Цехтық шығындар 4,58 7,2 2,62 16,48
10 Жалпы заводық шығындар 8,03 4,71
11 ФЗС 56,01 81,62 25,61 147,38 107,18 -40,2
12 Өндірістік емес шығындар 1,16 3,06 1,9 4,31
13 Толық өзіндік құн 57,17 84,68 27,51
14 1 теңгеге шаққ. ТӨ-ге шығын 57,17
15 Үстеме(накладной)шығ. м, тг -9,68 19,79 29,47 70,81
Қосымша № 5
2
Өнімнің өзіндік құнын
есепке алудың әдістері
Қарапайым әдіс
Тапсырыстық әдіс
Бөлістік әдіс
Нормативтік
Шалафабрикаттық
Шалафабрикатсыз
Көмекші өндіріс шығындарының есебіне сипаттама
Көмекші өндіріс
Өндірістік шығындар есебінің теориялық негізі
Көмекші өндірістің шығындары
Жалақыны мөлшерлеу, оны анықтау тәртібі
Өндірісте техникалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру
Ауыл шаруашылықта астықтың экономикалық тиімділігі
Көмекші өндірістің жұмысын анықтау
Химиялық өндірістерді ұйымдастыру
Шығындар аудиті