Айналым қорлары
ЖОСПАР
КIРIСПЕ ...................................................................................................................3
I КАПИТАЛ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРДЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
.....................................................................................................................................5
Капиталдың экономикалық мәні мен жалпы сипаты ....................................5
1.2 Айналым капиталын басқару саясаты...........................................................10
II РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КАПИТАЛДЫ ӨСІРУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН
2.1 Кәсiпкерлiк капиталдың қалыптасу көздерi . ..............................................15
2.2 Рыноктағы капиталдың айналымы және капиталды тиiмдi пайдалану
ҚОРЫТЫНДЫ .....................................................................................................25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ....................................................................26
КIРIСПЕ
“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын
Қазақстан Республикасының бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты
Жалпы “капитал” экономикалық тұрғыда бiрiншiден – капитал
Экономикада капиталдарды тиімді қолдану жалпы экономикалық дамуға қол
Қазақстан өзiнiң 14 жылдық экономикалық дамуында келесiдей капитал
Сондай-ақ қандай-да болмасын рыноктық экономикада кәсiпкерлiк қызмет түрiн
Сондықтан мен, курстық жұмысымның тақырыбын «Капиталды өсірудің негізгі
I КАПИТАЛ ЭКОНОМИКАНЫҢ МАҢЫЗДЫ КАТЕГОРИЯСЫ РЕТIНДЕ
1.1 Капиталдың экономикалық мәні мен жалпы сипаты
Капитал бұл өздігінен қолданылып, өсуді қажет ететін экономикалық
Экономикада салымдар бойынша капитал екі түрге бөлінеді: кәсіпкерлік
Капитал – экономикалық ғылымның ең маңызды категорияларының
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д.Рикардоның еңбектерiнде зерттелген.
Капитал категориясына ең толық, жан-жақты зерттеудi өзiнiң “Капитал”
Экономикалық теорияның классиктерi капиталдың алғашқы қолданылуын, капитализмнiң қалыпсауының
Капиталдың алғашқы қорлануы өзiндiк еңбекке негiзделген индивидуалдық
Капиталдың алашқы қорлануының экономикалық негiзiн шаруалар мен қолөнершiлердiң
Капитал өз кезегінде әр түрлі белгілеріне байланысты жіктеледі:
Шаруашылық жүргізуші субъектісі капиталдық қайнар көзі бойынша меншіктік
Қолданылу мақсаты бойынша капиталдар: өнеркәсіптік, қарыздық және спекулятивтік
Инвестициялау формасы бойынша келесі формаларда болады. Оларға: ақшалай,
Инвестициялау объектісі болып негізгі және айнымалы капиталдар жатады.
Меншік формасы бойынша капиталдар мемлекеттік, жеке және аралас
Ұйымдық-құқықтық қызмет формасы бойынша капитал акционерлік және жеке
Мәліметтерді қарастыруға байланысты капитал қызметтерінің нақты қызмет етуі.
Қайнар көздері бойынша жалпы инвестициялар шетелдік және отандық
Мемлекет тапшылығын жою үшiн мемлекет ақша капиталының иелерi
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызды құралы болып протекционизм жүйесi
Капиталдың алғашқы қорлануын қамтамасыз етiп оны дүниеге әкелген
Ел экономикасында капиталға деген сұраныстың өсуiне басты себеп
өнеркәсiптiң ауыр және жеңiл салаларындағы қаражаттарды екiншiсiнiң пайдасына
капиталды қызметтер мен сауда сферасындағы шоғырландыру;
сыртқы сауданы ырықтандыру нәтижесiнде түскен пайданы шетелдермен сауда
коррупция, рэкет, көлеңке экономика және т.б.
Ал сыртқы қайнар көздерiне шетелдерден келiп жатқан несиелер
Жаңа кәсіпорынды ашуға қажетті бастапқы шығындар, бұл көбінесе
Капиталдың өндіріске қажетті деңгейін анықтау. Бұл кезеңде капитал
жобалау алдындағы шығындар, кәсіпорынның сметалық шығындарына байланыссыз;
жобалық шығындар, кәсіпорынның нақты өндірістік шыңындарына байланысты. Бұған
Капиталды тиімді қолдануды қамтамасыз ету. Бұл тиімді капитал
Кәсіпорынның капитал құрылымы өз кезегінде кәсіпорынның инвестициялық шешім
Сурет-1 – Кәсіпорынның инвестициялық шешімін қабылдаудағы капитал нарығының
1.2 Айналым капиталын басқару саясаты
Айналым капиталын басқару жалпы кәсіпорынның күнделікті атқаруды қажет
Жалпы корпорацияның айналым капиталын басқаруды және ұйымдаструды қаржы
Қаржы менеджментi келесi кезеңдердiң дәйектi ауысымы ретiнде сипаттауға
Ақша қаражаттарын және айналым активтерін (капиталды) пайдаланудың мiндетiн
Айналым активтерінің қозғалысын басқарудың қаржылық әдiстерiн, тәсiлдерiн анықтау;
Қабылданған шешiм бойынша айналым активтері жөнiндегi шешiмдi бизнес-жоспар
Айналым активтерін қызмет етуін және орындалуын ұйымдастыру;
Айналым активтерін басқаруда бақылау жасау және қажеттi түзетулер
Қаржы менеджментiнiң маңызды аспектiсi кәсiпорынның айналым активтерінің қаржылық
Сөйтiп, қаржы менеджментi кәсiпорынның күнделікті өндірісіне қажетті айналым
Кәсіпорынның айналым капиталының жетіспеушілігі салдары ең бастысы кәсіпорынның
Айналым құрамын және құрылымын анықтау;
Кәсіпорынның айналым активтерінің қажеттілік деңгейінің оптималды көлемін анықтау;
Айналым активтерінің қалыптастыру көздерінің тиімді тарту жолдары мен
Айналым активтерін бөлу және оларды ұтымды қолдану шаралары;
Айналым активтерінің сақталуын және қауіпсіздігіен қамтамасыз ету;
Айналым құрамы өндірістік қорлар және айналым қорлары қалыптастырушы
Тауарлы-материалды құндылықтардың қорын басқару;
Дебиторлық қарыздарды басқару;
Есеп қаражаттарын басқару;
Ақша қаражаттарын қалыптастыру.
Мұндағы тауарлы материалдық қорларды басқару кәсіпорының қызмет етуіне
Дебиторлық қарыздарды басқару кәсіпорынның өз қызметін тиімді ұйымдастыруындағы
Кәсіпорынның есеп құжаттарын басқару бұл өз кезегінде бухалтерлік
Ақша қаражаттарын басқаруда кәсіпорынның айналым активтерінің күрделі әрі
Ақшалай табыстар мен қорларды жасау;
Ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану;
Бақылау қызметi.
Мемлекет және кәсiпорындар өзiнiң иелiгiне материалдық өндiрiс сферасында
Осы жиналған немесе тартылған ақша қорларын экономикада орынды
Сонымен қатар, кәсіпорының айналым активтерін басқарудың негізі айналым
Сурет-1– Айналым капиталын басқарудың тиімділігін анықтау
Мұндағы айналым капиталдарының жылдамдығын анықтауда белгілі бір кезеңдегі
Сондай корпорация жағдайын сипаттағанда олардың айналым активтерінің көлемінің
II РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КАПИТАЛДЫ ӨСІРУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН
2.1 Кәсiпкерлiк капиталдың қалыптасу көздерi
Iс-әрекеттерiнiң қандай мерзiмiнде болмасын, кәсiпкер инвестициялар жасап отырады,
Кәсiпкерлiк бизнестi ұйымдастырудың бастапқы кезеңiнде капиталдың алғашқы салымын
Ағымдық шығындарға шикiзат пен материалдар, жалдау төлемi, жалақы
Сурет-7 – Кәсiпорынның капиталының құрылымы
Бастапқы капиталдың және кәсiпкердiң қаражаттарының орнын жауып, өтеп
Меншiктiк және несиелiк құралдардың көздерi факторлардың екi түрiмен
Объективтiк – кәсiпкерлiктiң ұйымдастыру-құқықтық формасымен, шаруашылықтың және нарықтың
Субъективтiк – кәсiпкерлiк өзiндiк қабiлетпен, кәсiпкердiң экономикадағы жағдайымен
Меншiктi қаражаттардың қайнар көздерiне келесiлер жатады: негiзгi
Несиелердiң қайнар көздерi: несие мен қарыздар, тұрақты пассивтер
Қаржы ресурстарының алғашқы қалыптасуы жарғы капиталы қалыптасып, кәсiпорын
Сырттан қаржыландыру қарыз алу немесе акция эмиссиялау арқылы
Қарыз капиталының қайнар көздерi:
Рантьелердiң капиталы, яғни кәсiпкерлiк қызметпен айналыспай пайызға өмiр
Көпшiлiктiң жинақтары; кәсiпкерлiк қызмет сферасын өзгерткен адамдардың капиталдары;
Кәсiпорынның бос капиталы; тауарлық несие түрiнде бiр кәсiпорынның
Банкнота немесе бағалы қағаздар эмиссиялау нәтижесiнде пайда болған
Несиенiң болуы өндiрiс процесiнiң үзiлмей жүруiне көмектеседi. Кәсiпкерлер
Кесте 1
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне коммрциялық банктерден бөлiнген несиелер. (
Жылдар 12.1999 12.2000 12.2001 12.2002 11.2003
Банктiк несиелер 148880 276218 489417 672407 924283
Оның iшiнде шағын бизнеске 39857 74202 121954 145515
- қысқа мерзiмдi 20423 40115 60153 63043 80943
- ұзақ мерзiмдi 19434 34107 61801 83467 120718
Қысқа мерзiмдi қарыздар жалақы төлеуге, шикiзат алуға немесе
Коммерциялық несие – бiр кәсiпорын екiншi кәсiпорынға бередi;
Қаржы институттарынан алынатын несие;
Инвесторлардан алынатын несие.
Ұзақ мерзiмдi қаржыландырудың көзiне бөлiнбеген пайда, акциялар мен
Ұзақ мерзiмдi заемдар - бiр жылдан артық
Iрi корпорациялардың көбi облигация шығарудан қосымша қаражаттар табады.
Корпорация үшiн облигацияларды сату инвестициялар тартудың қолайлы формасы:
Бұның себептерi:
Бұлда несиенiң түрi, бiрақ қоғамнан алынатын;
Банкi сияқты, облигацияға пайыз көбiнесе жлына екi рет
Ұзақ мерзiм, әдетте 10 жыл (кейде 20-30 жыл)
Банкiнiң несиесiнiң облигация шығару ұнамды, бiрақ банктiкпен салыстырғанда
Акционерлiк қоғамдар көпшiлiктiң капиталын акция шығару арқылы өздерiне
2.2 Рыноктағы капиталдың айналымы және капиталды қолданудың
Кәсiпкерлiк сфераның қандайында болмасын кәсiпкер капитал жұмсап өзiне
Ұдайы өндiрiс өндiрiстiк капиталды пайдалану негiзiнде жүредi. Осы
А – Т ... Ө ... Т1 –
Бұл мынадай заңды сатылардан тұрады:
А – Т ...
Өндiрiс факторлары нарығында тауар формасын алған өндiрiс факторларына
... Ө ...
Өндiрiс процесiнде өндiргiш капитал тауарлық капиталға айналады және
... Т1 – А1
Тауарларға сiңген үстеме құн, оны нарықта өткiзген соң,
Капиталдың iр формадан екiншi формаға айналатын қозғалысын оның
d = A1 – A
Мұндағы: А – бастапқы жұмсалға нкапитал шамасы;
d – капиталдың үстеме әкелген құны.
Авансталған капиталдың барлығының қозғалысын үзiлмей қайталанып жүрiп отыратын
Капиталдың айнылымы мен оның ауыспалы айналымы бiр-бiрiмен тура
Капиталдың әр түрлi элементтерiнiң айналымы бiрдей жүрмейдi. Капиталдық
Негiзгi капиталға еңбек құралдарының құны жатады, айналмалыға
Негiзгi капитал – бұл өндiрiс процесiне тұтас қатынасатын,
Айнымалы капитал - өндiргiш капиталдың бiр бөлiгi болып
Негiзгi капитал өндiрiсте материалдық және моралдық жағынан тозады.
Жұмыс кезеiндегi капиталдың қызмет ету процесiнде;
Табиғат күштерiнiң әсерiнен жұмысқа қабiлетсiз қалған жағдайларда;
Материалдық тозудың екi жағдайы бар:
Техникалық-өндiрiстiк – тұтыну құнының жойылуы;
Құндық – құнның жаңа өнiмге көшуi.
Моралдық тозу - бұл негiзгi капиталдың, еңбек құралдарының
Еңбек өнiмдiлiгiнiң өсуiне сәйкес берiлген еңбек құралдары арзандау,
Құны бұрынғыдай машиналар өндiрiледi, бiрақ техникалық жағынан жетiлуi,
Аталған екi тозуда да негiзгi капиталдың құны жойылады,
Амортизация қорының қаржылары ескiрген еңбек құрал-жабдықтарды толық алмастыруға
Капиталдың қызмет ету мерзiмiнiң сипаттамалары өте маңызды экономикалық
Кәсіпкерлік қызметтің және оның қаржы жағдайының тиімділігін арттыруға
Айналым капиталын тиімді қолдану сипаты өз кезегінде экономикалық
Коропрация айналым активтері бұл айналысқа түскен ақшалай сомалардың
Айналым капиталының айналым жылдамдығы экономиканың өнеркәсібі, өндіріс және
Корпорациялардың айналым қаражаттары – бұл өндірістік және өнімді
Корпорациялардың коммерциялық қызметі вексель жүзінде жасалады. Вексель –
Жалпы кәсіпорын деңгейінде айналым активтерін талдап, оның тиімділігін
О = С: Т / Д
Мұндағы, С – айналым активтерінің қалдығы;
Т – тауарлы өнім көлемі;
Д - қарастырылған кезеңдегі күндер саны.
Кәсіпорынның айналым активтерінің айналым жылдамдығы қалыптастырудың бірден-бір жолы
К0 = Т / С
Мұнда коэффицент неғұрлым жоғары болған сайын соғұрлым айналым
КЗ = С / Т
Сондай-ақ осы аталған әдістерден басқа кәсіпорынның пайдаларының негізінде
Қазіргі таңда кәсіпорынның айналым активтерінің өзгерісі негізгі факторларын
Сурет-3– Айналым капиталына әсер ететін факторлар
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, қандай да болсын экономикалық iс-әрекеттi жүзеге
Әлемдiк шаруашылықтың жаһандануына байланысты Қазақстан Республикасы алдағы жылдары
Осы аталғандардың iске асуының негiзi капитал нарығының дамуымен
Ендiгi елiмiз экономикасының тиiмдi дамуында маңызды мәселелердiң бiрi
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Курс экономической теории / Под ред. М.Н.Чепурина, Е.А.Киселевой.
Макконелл К., Брю С. Экономикс. – М., 1992.
Экономическая теория (политэкономия). Учебник. Под общей ред. В.И.
С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметоа, У.А. Жанайдаров Экономикалық теория.
Я.Ә. Әубәкіров, Б.Б. Байжұмаев, Ф.Н. Жақыпова, Т.П. Табеев.
Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – Спб: Питер
Экономическая теория. / А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург
Миркин Я.М. / Ценные бумаги и фондовой рынок.
Кенжеғали Сағадиев “Бәсекеге қабiлеттiлiктi өзiмiз жасауымыз керек” //
Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық
Григорий Марченко “Бәсекеге қабiлеттiлiк – экономикалық категория” //
Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной
Центральный депозитарий ценных бумаг. // Рынок ценных бумаг
3
Инвестициялық шешiм
Капитал рыногы
Ақша рыногы
Депозиттi және жинақ сертификаты
Қысқа мерзiмдi депозиттi және жинақ сертификаттары
Мемлекеттiк облигация
Коммерциялық вексель
Корперативтi облигация
Банктiк вексель
Акция
Аккредетив
Капитал рыногының басқа да құралдары
Ақша рыногының тағы басқа құралдары
Мақсаттық қаржыландыру мүмкіншілігі
Қорларды рационалды пайдалану
Жоғары мативті қорлардың өтімділігі
Нормалауды аяқтау
Жеткізушінің тиімді таңдауы
Сақтау қоймаларын ұйымдастыру
Несие алу және пайыз қойылымының деңгейі
Салықтық заңнамалар
Экономикалық жағдай
Ішкі факторлар
Сыртқы факторлар
Айналым капиталын тиімді қолдану
Құралдар (қаражаттар мен капиталдар)
Айналым құралдар
Негiзгi құралдар
Негiзгi өндiрiстiк емес қорлар
Негiзгi өндiрiстiк қорлар
Айнымалы өндiрiстiк қорлар
Айналым қорлары
Айналым активткерінің айналым жылдамдығын анықтау
АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІН ТИІМДІ ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ
Әрбір айналым активінің ұазқтығын талдау
Айналым көлемі немесе айналым коэффиценті
Айналым активтерінің абсалютті және қатысты босатылуы
Айналым қорлары
Өндірістік айналым қорлары
Ақша қорлары ның элементтері
Өнеркәсіптік кәсіпорындардағы айналым капиталы
Кәсіпорындағы неізгі өндірістік қорлары
Кәсіпорындағы айналым капиталдарының тиімділігін арттыру
Айналыс қорлары
Кәсіпорынның айналым қоры
ААҚ «Тұк казхром» кәсіпорынның экономикалық қызметін талдау
Кәсіпорынның айналым капиталын жетілдіру жолдары