Қазақстан табиғатын зерттеулер
Жоспар
Кіріспе
І. Орта Азия аймағын зерттеу жөніндегі
мағлұматтар
1.1. Орта ғасырдағы Каспий және Арал теңізі аймағында
1.2. А.Бекович-Черкасский және И.Д.Бухгольц экпедициялары
ІІ. Орта Азия аймағына жүргізілген орыс саяхатшыларының
2.1. П.И:Рычков, И.И:Лепихин, Э.А.Эверсманның зерттеулері
2.2. А.И.Левшин, Г.А.Карелин және өзге де ғалымдардың
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
КІРІСПЕ
ХҮІІІ ғ. ортасы мен ХІХ ғ. басындағы орыс
Менің курстық жұмысымның мақсаты осы орыс зертеушілерінің қандай
Осыған орай алдыма мынадай міндеттер қойып отырмын:
Экспедицияларды кім жасақтап, кім басқарғанын анықтау.
Экспедициялардың жасақталу себептерін ашу
Орыс зерттеушілерінің қандай жаңалықтар ашқанын анықтау.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қосымшадан, қортындыдан және
І. Орта Азия аймағын зерттеу жөніндегі алғашқы
1.1. Орта ғасырдағы Каспий және Арал теңізі аймағын
Орта Азия территориясы мен табиғаты жайында географиялық
Физикалық-географиялық білімге талпыну ең әуелгі кезеңде адамның материалдық-практикалық
Б.з.д. VI-V ғасырдағы Бехустин жазбаларында І Дарин патшаның
Ежелгі көшпенділер дәуірінде Қазақстан жерін мекендеген тайпалардың тұрағын
Геродот Каспий теңізін жақсы білді. Ол оны жабық
Б.з.д IV-V ғасырда Александр Македонскийдің, Руфтің сауда соғыс
Ибн Фадлан өзі өткен өзендердің аттарын айтады: Яганды
Ибн Фадлан Үстірттен төмен түсіп, Ембі (Жем) өзенінің
Саяхатшы Шалқар көлінде болып, оны аумағы үлкен “суы
Батыс Қазақстан өңірінің географиялық зерттеулерінің тұрақты межесі Орал
Б.з.э. ІІ ғасырда өмір сүрген ежелгі геогроф Клавдия
Б.э. 568 жылы Земарх Киликий “Даих” деген атау
Қазақ жерін танып-білу саласында көптеген араб және Орта
1.2. А.Бекович-Черкасский және И.Д.Бухгольц
экпедициялары
Ертедегі орта ғасырдағы мәліметтерде Қазақстан өңірінің географиялық табиғаты
Орыс үкіметі көршілес жатқан халықтың жерімен өмірін зерттеуге
XV-XVI ғасырда орыс мемлекетінің елшілері Семен Мальцев пен
С.У.Ремезов еңбектері Қазақстан территориясын географиялық тұрғыдан танып-білу
Қазақстан арқылы Азияның түпкіріне өту мақсатымен 1714 жылы
А. Бекович-Черкасскийдің экспедициясы /1714-1717/ Орта Азия мен Қазақстанның
XVIII ғасырдың басында Орал өңірін тереңірек зерттеуге саяхатшылар
ІІ. Орта Азия аймағына жүргізген орыс
саяхатшыларының зерттеулері
2.1. П.И:Рычков, И.И:Лепихин, Э.А.Эверсманның
Зерттеулері
Қазақстанның батыс бөлігінің Россияға қосылуы патша үкіметінің қыр
Орынбор экспедициясы ұйымдасқан күннен бастап қызмет еткен П.И.Рычков
И.П.Рычков Орынборда 43 жыл тұрып жұмыс істеді.
И.П.Рычковтың еңбегі –“Орынбор топографиясы” /1-2 бөлімдер, 1762 жыл/
И.П.Рычков Орал жотасын үш жүйеге, Жалпы сырт, Мұғалжар
И.П.Рычков аракідік пайдалы кен қазбаларының шығатын жерлерін де
Қазақстанның тарихи географиясы тұрғысынан алып қарағанда жануарлар дүниесі
Тарпаң жөніндегі мағлұматтар тың бір қызғылықты жері сол,
Табиғатты зерттеуші мамандардың қатысуымен ғылыми экспедицияларды пайдалану тәсіліне
И.И:Лепихин Батыс Қазақстанның аудандарын зерттеген. Ол Еділ өзенінің
Белгілі Орынбор ғалымы-жаратылыс зерттеуші П.И.Рычковтың ұлы Н.П.Рычков П.С.Паллас
Екінші академиялық экспедицияның жұмыс бағдарының ерекшелігін ғана атап
1819 жылдан бастап 1856 жылға дейін Қазақстанның бүкіл
Орынбор өлкесінде жүргізген көп жылдар бойғы зерттеулерінің нәтижесінде
Э.А.Эверсманның еңбектері, әсіресе оның соңғы шығармасы “елдерді комплексті
Үстірттің тұңғыш анықтамасын беріп, Э.А.Эверсманның айтуы бойынша Үстіртті
Үстірттегі кемер құздың /чинктің/ қалыптасуы судың шаю /абразия/
Э.А Эверсманның зерттеулері Үстіртте “тұманды таулар” бар екен
Сонымен бірге, Э.А Эверсман өзі зерттеген аудандардағы өсімдіктер
Құрамына Ф.Ф.Берг, В.Д.Волковский, Б.Лемм, П.Ф.Анжу, Э.А.Эверсман кірген экспедицияның
Зерттеулер нәтижесінде құрастырылған карталарда Каспий теңізінен Аралға дейінгі
ХІХ ғасырдың 30жылдарына дейін Қазақстанның географиялық жағдайлары туралы
2.2. А.И.Левшин, Г.А.Карелин және өзге де ғалымдардың зерттеулері
А.И.Левшин /1799-1879/ 1918 жылы Харьков университетін бітіргеннен кейін
А.И.Левшиннің қазақтар туралы алғашқы ғылыми мақалалар “Жол жазбалар”
32 жылы А.И.Левшин “Қырғыз-қазақ немесе қырғыз-қайсақ ордалары мен
Қазақстанның батыс бөлігіне 20жылдары екінші жартысынан бастап артиллерия
Ғылыми тұрғыдан алып қарағанда Г.И:Карелиннің Каспий теңізінің солтүстік-шығыс
Г.И Карелиннің қолында коллекция және қолжазбалар түрінде жинақтаған
Г.И.Карелин зоологиялық-географиялық мағлұматтар мен қоса теңіз жағаларының геологилық
1851-1853 жылдары А.Е.Алексеев Үстірт қыратын Бозашы түбегін және
1854 жылы академик К.М.Бэр басқарған экспедиция Каспий теңізінде
Экспедиция Жем, Жайық, Еділ, Терек өзендерінің атырауларын зерттеді.
Бұдан біршама кейінірек 1869 жылы П.П Дорошин Маңғыстау
Н.А.Северцов басты-басты еңбектері Қазақстан мен Орта Азияның табиғат
Қазақстанда географиялық тұрғыдан зерттеуді В.А.Дублянскийдің 1904-1909 жылдардағы саяхаттарының
С.С.Неструев Арал төңірегіндегі Қарақұм құмдарының жазық жерде пайда
Россияда империализм дәуірінің басталуына байланысты ХІХ ғасырдың 90жылдары
Қазақстанды географиялық тұрғыдан зерттеуде В.А.Дубянскийдің 1904-1909 жылдардағы саяхаттарының
1903-1908 жылдары А.Ифченко бірқатар далалы облыстарды аралады. Ол
1903-1906 жылдар аралығында Мұғалжар тауларында С.Н.Никитиннің зерттеулері Мұғалжар
Бұдан сәл кейінірек М.М Пироговский Мұғалжар тауларының қысқаша
1907-1909 жылдары Н.И. Андрусов Маңғыстау түбегінің геологиясын зерттеумен
1912 жылдан бастап Батыс Қазақстанда тұңғыш рет мұнай
П.П.Сушкин Шалқар көлінде болып, ол туралы физикалық-географиялық тұрғыдан
Н.А.Зарудный Орта Азияның жазық бөлігінде және Қазақстанның ұрымтал
Қазақстан география ғылымын дамыту үшін маңызы бар ғылыми
Қазақстан жерін физикалық-географиялық тұрғыдан зерттеудің классикалық кезеңінің өзінен
Э.А.Эверсман өз зерттеулерінде Арал-Каспий ойпатының геологиясы және ботаникалық-географиялық
К.М.Бэр Каспий теңізі деңгейінің төмендігін атап көрсетіп, бұл
Қазақстанның бүкіл территориясы Россияға өз еркімен қосылған тұста
Қорытынды
Бұл ғылыми еңбекте өңіріміз жөніндегі жалпы тарихи-географиялық арнайы
Бірқатар физикалық-географиялық ұғымдар мен идеяларды экологиялық-географиялық, аймақтық-географиялық тұрғыдан
Батыс Қазақстан территориясының әлеуметтік-экономикалық жағдайларының дәрежесі мен дамуына,
Ұсынылып отырған, зерттеу жұмысымда туған жерімді сүю, аялап,
Батыс Қазақстан территориясын маршруттық шолып-бақылау, географиялық зерттеулер сонымен
Батыс Қазақстан аумағының географиялық зерттеулер тарихы жөнінде мағлұматтар
Батыс Қазақстан табиғатын ұзақ уақыт бойы зерттеу нәтижесінде
Мысалы: ішкі сулармен, сол кездегі өңіріміздегі өсімдіктер мен
Өңіріміздің қазіргі кездегі табиғатын зерттеп жатқан ғалымдарымыздың еңбектерін
Батыс Қазақстан табиғат тарихын зерттеп оқу кезінде оның
Осы жұмысты орындау кезінде неге назар аудару керектігі,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қражан Қ.Ш. Қазіргі және жаңа замандағы Қазақстан тарихы.
Қазақстан тарихы 2 том
М.Хасен Л.Батурина Жаңа тарих 2001 Атамұра
Қ.Қожахметұлы Дүние жүзі тарихы. Алматы «Мектеп» 2005 ж
Ә. Бөкейханов. Қазақстан табиғатын зерттеулер. Алматы 1990ж
Отан тарихы. №1, 2005
Академиялық экспедициялардың маршруттарының картасы
Қ. Карпеков, Ә.Бисенова, М.Қалиев. Қазақстанның физикалық географиясы, Алматы,
Қазақстан Республикасыныңгеографиялық атауларының катологы. Аламты РМҚК «Ұлттық картографиялық-геодизеялық
Г.К.Конкашбаев. Географический названия монголского происхождения на терретории Казахстана.
Н.Е. Бекмаханов. Формирование многонацианального населения Казахстана и Северный
Қосымша
ХРОНОЛОГИЯ
1734-1777 жылдары
П.И.Рычковтың /1712-1777/ Орынбор /қазіргі Орск қаласы/ қаласының негізі
1738 жыл
Астроном және математик Д.Эльтон Яик өзенімен жоғары сағасымен
1740-1741 жылдары
Д. Гладышев пен И.Туравиннің Арал теңізі мен Хиуаға
1768-1774 жылдары
П.С.Паллас, И.И.Лепихин, И.П.Фальканың басшылығымен “Орынборлық отрядтар” академиялық экспедициялар
1776-1777 жылдары
П.С.Рычковтың “Орынбор губерниясының сөздігі немесе лексиканы” екі томдығын
1820-1821 жылдары
1832 жылы “Қырғыз-қазақ қырғыз-қайсақ ордаларымен далаларын суреттеу” үш
1825-1826 жылдары
Ф.Ф.Берг Үстіртке экспедициясы. Оның жұмысына Э.А.Эверсман қатысты.
1828-1829 жылдары
Э.КГофман мен Г.П.Гельмерсманның Оңтүстік Уралға геологиялық экспедициясы.
1831 жылы
Г.Ф.Генситің Тобыл өзені бойында экспедициясы.
1832-1834-1836 жылдары
Г.С.Карелиннің Каспий теңізінің солтүстік-шығыс, шығыс және оңтүстік-шығыс жағалауларына
1839 жылы
Тау-кен инженерлері Е.П.Ковальский және А.Р.Тернгроссаның Батыс Қазақстан далаларымен
1840 жылы
Географ және шығыстанушы Н.В.Ханаковтың Бөкей ордасына сапары, карт
1841 жылы
И.Ф.Бламбергтің /1801-1878/ Орынбордан Сырдарияға дейін сапары.
1843-1846 жылдары
Инженер-геолог А.Нешелдің Батыс Қазақстан мен Арал маңына геологиялық
1846 жылы
М.И.Иваниннің Маңқыстау түбегін зерттеу сапары.
1848-1849 жылдары
А.И.Бутаковтың Арал теңізін зерттеу экспедициясы
1853-1854 жылдары
К.М.Бэрдің Солтүстік Каспийді зерттеу экспедициясы. Н.Я.Данилевскийдің Ембі және
1856 жылы
Н.Я.Данилевскийдің Жайық өзенін Гурьевтен Орынборға дейін гидрогеологиялық және
1857-1858 жылдары
Н.А.Северцовтың басшылығымен, ботаник И.Г.Борщовтың қатысуымен ғылым академиясының Батыс
1860-1862 жылдары
Н.А.Северцовтың Жайық өзеніне оның орта және төмен ағысын
1861-1862 жылдары
Л.Метердің басшылығымен Бас Штабтың Батыс Қазақстанға және Ембі
1867 жылы
Орыс географиялық қоғамның Орынбор бөлімінің құрылуы.
1868-1869 жылдары
А.А.Тиллдің Батыс Қазақстанға жер магниттігін зерттеу үшін экспедициясы.
1873-1874 жылдары
А.А.Тиллдің арал және Каспий теңіздерінің арасында орналасқан аумақты
1879-1892 жылдары
Н.А.Зарудныйдың Орынборға қызметі және өңірді зерттеуі.
25
Қазақ жері туралы ерте географиялық мәліметтер
Қазақстан табиғатының Қазан төңкерілісі қарсаңында зерттелуі және физикалық-географиялық ой-пікірлердің дамуы
Өлкетану үйірмесі
Қазақстан аймағы туралы көне замандағы мәліметтер
Өлкетану жұмыстары
Қазақ жері туралы ерте кездегі географиялық мағлұматтар
Орта Азия аймағына жүргізген орыс саяхатшыларының зерттеулері
Қазақстан жерінің зерттелу тарихы
Қазақстан территориясын зерттеуші ғалымдар
Қазақстанда өлкетану тарихының дамуы