Мемлекет аппараты
Ж О С П А Р
К I Р I С П Е 3
1 Бөлiм. Мемлекеттiк мәнi. 5
1.1.Мемлекеттiң ұғымы және ерекшелiгi 5
1.2 Қазақстан мемлекетiнiң дамуы 8
1.3 Мемлекет механизмi - мемлекет функциясын жүзеге асыру құралы
2 Бөлiм. Мемлекет аппараты 18
2.1. Мемлекет аппараты мен мемлекет механизмiнiң сабақтастығы 18
2.2. Мемлекеттiк органдар және олардың жiктелуi 20
2.3. Мемлекеттiк аппаратты ұйымдастыру 37
ҚОРЫТЫНДЫ 48
СIЛТЕМЕЛЕР 52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI 52
К I Р I С П Е
Мемлекет және құқық теориясында мемлекеттiк аппарат және мемлекеттiк механизм
Мемлекет механизмi бұл мемлекеттiк органдар мен мемлекеттiк органдар қызметiн
Мемлекеттік механизм мемлекеттік аппаратпен кең мағынада, мемлекеттік аппарат мүше
Мемлекеттік аппараттың – едәуір дәрежеге байланысты болуына, дәрежесінің дамуына
Дипломдық жұмыс барысында Абенов Е.М., Жоламан Қ.Д., Мухтарова А.К.,Тәуекелев
Тақырыптың өзектiлiгi сонда, яғни қазiргi адами құндылықтар төмендеген уақытта
1 Бөлiм. Мемлекеттiк мәнi.
1.1.Мемлекеттiң ұғымы және ерекшелiгi
Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет
Республика қызметiнiң түбегейлi принциптерi: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық;
Мемлекеттiк билiктiң бiрден-бiр бастауы - халық. Халық билiктi тiкелей
Қазақстан Республикасында билiктi ешкiм де иемденiп кете алмайды. Билiктi
Конституцияның ең жоғары заңды күшi бар және Республиканың бүкiл
Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар жарияланады.
Мақсаты немесе iс-әрекетi Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, оның
Республикада басқа мемлекеттердiң саяси партиялары мен кәсiптiк одақтарының, дiни
Жер және оның қойнауы, су көздерi, өсiмдiктер мен жануарлар
Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi
Мемлекет Қазақстан халқының тiлдерiн үйрену мен дамыту үшiн жағдай
Республиканың азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзiнiң азаматтығын өзгерту құқығынан
1.2 Қазақстан мемлекетiнiң дамуы
1917 ж. Қазан социалистік революциясы қазақ халқының өміріне түбегейлі
Қазақ халқының басым көпшілігі большевиктердің айтқанына шын ниетімен сеніп,
1920 ж. қазан айында Қазақстан Кеңестерінің I-ші съезі шақырылып,
Бұл Деклорация қазақ автономиясының тұңғыш және негізгі заңы болып
Декларацияда белгіленген мақсаттың біразы жүзеге асырылғанын айта кету қажет.
1977 жылы КСРО-ның соңғы Конституциясы қабылданды. Конституция бойынша КСРО-да
1.3 Мемлекет механизмi - мемлекет функциясын жүзеге асыру құралы
Мемлекет механизмі – мемлекеттік материалдық билікті, қарулы күштерді ұйымдастыруға
Мемлекеттік механизм мемлекеттік аппаратпен кең мағынада, мемлекеттік аппарат мүше
Мемлекеттік аппараттың – едәуір дәрежеге байланысты болуына, дәрежесінің дамуына
Мемлекеттік мүшесі және ұжымынан ерекше белгісінен келесідей көрінеді:
а) жүзеге асырумен олардың қазметін қалыптастыру еркіндігі мемлекеттік атынан;
б) заң шығарушы тәртіп түрінде және тұлға әрекеті белгіленген;
в) аймақтық масштабы, арнайы жағдайында анықтау оның орнын және
г) мемлекеттік билеу мінезімен, мемлекеттік мүшесімен өкілеттілігі. /3/
Мемлекеттік мүше барлық тіршілік белгісімен көрінеді. Институттық формасы мемлекетік
Мемлекеттік азамат – жеке адамдық бостандықтан тұрады, мемлекет адамдық
Мемлекеттік ұжыммен (кәсіпорынмен және кеңсемен), сондай-ақ мемлекеттік емес мүшемен
Мемлекеттік аппараттың жаңа кепілдігі негізгі формалық және жолдамалық дәстүрлі
2 Бөлiм. Мемлекет аппараты
2.1. Мемлекет аппараты мен мемлекет механизмiнiң сабақтастығы
Мемлекеттік аппарат – мемлекеттік құқық теориясында мемлекет механизмі және
Мемлекеттік аппарат ол өзін мемлекетік орган системасы ретінде дамытады,
Мемлекеттік органның мемлекеттік емес органдардың айырмашылығы:
1-ші: мемлекет еркімен іс жүргізіледі;
2-ші: қызметтеріне заң нормаларына сай іске асырылып отырылуы;
3-ші: мемлекеттік аппаратты заң нормаларының қызмет бабының территориялық масштабы
4-ші: мемлекеттік органдардың белгілі бір билігі болады, ол қасиеттер
Мемлекеттік аппараттың бөлімдеріне қарай субординациямен қандай принциппен функциясын көрсетіп
Мемлекеттік аппарат өзінің мемлекет мүшелер жүйесін жүзеге асырып мемлекеттік
Мемлекеттік механизм (аппарат) – бұл құқықтық қатарда мемлекеттік билік
Мемлекеттік аппараттың мағынасы – көпшекті және сыйымды, шынайы ұйымдастыру
2.2. Мемлекеттiк органдар және олардың жiктелуi
Мемлекеттік органдар бірнеше топқа бөлінеді, олар атқаратын қызметтеріне сәйкес
1) Мемлекеттік билік органдары: Парламент, Президент және маслихаттар; 2)
Республика Президенті мемлекеттік аппарата ерекше орын алады, ол үш
Парламенттің әр палатасының бөлек отырысында шешетін құзыреті бар. Сенат
Парламент Қазақстан Республикасына Жоғары Кеңес деп аталатын бiр буынды
Сенат екi тәсiлмен қалыптасады:
1. Депутаттардың бiр бөлiгi әр обылыстан, республикалық дәрежедегi қалалардан
2. Сенаттың жетi депутатын республика президентi Парламент өкiлеттiгi мерзiмiне
Мәжiлiс республиканың әкiмшiлiк аумақтық бөлiнiсiн және шамамен сайлаушылардың сан
- депутаттар бiр-бiрiне және Парламент Палаталарының, комитеттерiнiң, комиссияларының және
- депутаттар өз сөздерiнде депутаттардың және басқа адамдардың ар-намысына,
- депутаттар заңсыз және күштеп әрекет етуге шақырмауы тиiс;
- депутаттар Парламент палаталарының қалыпты жұмысына кедергi келтiрмеуi қажет;
- депутаттың басқа депутаттың карточкасын алып дауыс беруге құқығы
- депутат зорлық-зомбылық қорқыту мен азаптауға жол бермеуi тиiс.
Парламенттi тарату құқығы Конституция бойынша тек қана Президентке берiлген.
Конституция Президенттiң Парламенттi тарата алатын мынадай жағдайларын қарастырады:
Егер Парламент Үкiметке сенiмсiздiк вотумын бiлдiрсе және Үкiметке сенiмсiздi
Парламент Премьер-министрдi тағайындауға келiсiм беруден екi қайтара бас тартса
Парламент палатлары арасында немесе Парламенттен басқа билiк тармақтары арасыда
Конституция Парламенттi таратуға болмайтын үш жағдайда қарастырады:
Төтенше немесе әскери жағдай кезiнде таратуға болмайды;
Конституция Президент өкiлеттiгiнiң соңғы алты айында Парламенттi таратуға тыйым
Парламенттi тарату айтарлықтай қымбатқа түсетiн шара. Қандай жағдайда болсын
Атқару билік өкіметтің қолында жиналған. Президенттік республикаларда өкімет саяси
Орталық салалық атқару билік министрліктердің, ведомствалардың, мемлекеттік комиссия және
Мемлекеттік комитет тиісті мемлекеттік басқару саласында мемлекеттік саясатты жүргізетін
Қазақстандағы соттар мен сот төрелiгiне республика Конституциясы сот билiгiнiң
Сот билiгi Қазақстан Республикасында мемлекеттiк билiктiң жеке тармағы болып
Заң бойынша басқа соттардың қарауына жататынынан өзге барлық iстердi
Сот статистикасын жүгiзедi және талдайы;
Заң бойынша өзiне берiлген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады.
Обылыстық және оған теңестiрiлген соттар әр обылыста Президент арқылы
Соттың төралқасы;
Азаматтық iстер жөнiндегi алқы;
Шаруашылық iстер жөнiндегi алқа;
Қылмыстық iстер жөнiндегi алқа болып табылады.
Облыстық сотқа мынадай өкiлеттiктер берiлген:
Өз өкiлеттiгi шегiнде бiрiншi инстанциядағы сот ретiнде аппеляция, қадағалау
Аудандық (қалалық) соттарға сот қадағалауын жүзеге асырады;
Сот статистикасын жүргiзедi және талдайды.
Қазақстан Респу бликасының аумағында Қазақстан Республикасының әскери соттары, әскери
Қазақстан Республикасының Жоғары Соты бүкiл сот жүйесiн басқарады. Жоғары
Облыстық соттар бiрiншi инстанция бойынша қараған iстердi аппеляциялық тәртiппен
Төменгi сотттар мен Жоғары Сот қараған барлық iстердi жаңадан
Заңдардың, басқа да нормативтiк құқықтық актiлердiң қолданылу тәжiрибесiн зерделейдi
Сот практикасы мәселелерi бойынша соттарға түсiнiктеме беретiн нормативтiк қаулылар
Қазақстан Республикасында құрылған бiрiңғай сот жүйесi мынадай ұйымдық және
Барлық сот судъялары мәртебесiнiң тепе-теңдiгi;
Сот билiгiн заңмен белгiленген нысандарында жүзеге асыру;
Соттардың бiрiңғай заңдарды қолдануы;
Соттарды қалыптастырудың конституциялық тәртiбi;
Барлық соттарды республикалық бюджет қаржысы есебiнен қаржыландыру.
Судъя республикада сот билiгiн жүргiзушi болып табылады. Оған конституциялық
судъяны қамауға алуға немесе оны жауаптылыққа тартуға рұқсат етiлсе;
судъяға медициналық сипаттағы күштеу шаралары қолданылса немесе соттың күшiне
судъяның хабарсыз кеткендiгi заң күшiне енген сот шешiмiмен танылса
Мынадай жағдайларда судъя қызметiнен босатылады:
өз еркi бойынша;
медициналық қорытындыға сәйкес сот iсiн жүргiзу денсаулығына кедергi келтiрсе;
судъялық қызметте болудың жоғары жас шегiне жетсе (60-65 жас);
егер судъяға қатысты соттың айыптау үкiмi заңды күшiне енсе;
соттың заңды күшiне енген шешiмiмен судъяны қабылетсiз не қайтыс
Қазақстан Республикасының Конституциясында сот төрелiгiнiң судъя басшылыққа алуға тиiстi
1. Адамның кiнәлi екендiгi заң күшiне енген сот үкiмiмен
Бұл сот шешiмi заңды күшiне енгенше қылмыстық жауаптылыққа тартылған
2. Бiр құқық бұзушылық үшiн ешкiмдi де қайтадан жауапқа
3. Сотта әркем өз сөзiн тыңдатуға құқылы. Бұл демократиялық
4. Конституция қылмыстық заңды ұқсастығына қарай пайдалануға жол бермейдi.
Жоғарғы Соттың құрамын пленум, төралқа, азаматтық шаруашылық, қылмыстық, әскери
Адамның кінәле екендігі жөніндегі кез келген күмән туғызатын жағдай
Жаңа Конституция бойынша сот қызметкерлері жаңа әдіспен тағайындалатын болады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппаратында ерекше орында Конституциялық Кеңес алады.
Прокуратура. Бұл орган мемлекеттің атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан
Прокуратура органдарының жүйесін Республиканың Бас Прокуроры басқарады, ол өзіне
Қазақстан Республикасының прокуратурасы төменгі прокурорлар жоғарғы тұрған прокурорларға және
1995 жылы Конституция ауқымында және Қазақстан Республикасындағы құқықтық референдумның
Азаматтардың құқықтарын қорғау органдарына Ішкі істер органдары мен республиканың
Жергілікті мемлекеттік басқару органдары. (85.б.)
Бұлар мемлекеттің тиісті аумағындағы істің жай-күйіне жауапты, жергілікті және
Қазақстан Республикасының егемендігі мен аумақтық тұтастығын қорғауды оның Қарулы
Сонымен, мемлекеттік аппарат өкілетті, атқару және сот биліктерінің органдарына
2.3. Мемлекеттiк аппаратты ұйымдастыру
Мемлекеттік аппараттың құрылымы және функциялану негізінде объективтік және субъективтік
Мемлекеттік аппараттың ішкі құрылысы бар: олардың арасындағы қатынастар бір
Мемлекеттік аппарат дамуының объективтік бағыттары байқалады: бюрократизация, диффренция, профессионализмнің
Мемлекеттік аппараттың ішкі құрылысы қатаң тәртіпті, субординацияны, олардың бір-бірімен
Мемлекеттік механизмнің құрылысына мемлекеттік органдар, мемлекеттік ұйымдар, қызметкерлермен, қаржы
Мемлекеттік органдар әртүрлі негіздер бойынша жіктеледі:
1. Билік етуіне байланысты:
А) жоғарғы (үкіметтік)
Б) жергілікті (әкімшілік)
2. Өкілеттілігіне қарай:
А) жалпы өкілетті (үкімет)
Б) арнайы өкілетті (ішк істер министрі)
3. Билік бөлінісіне қарай:
А) заң шығарушы (парламент)
Б) атқарушы (министрліктер)
В) соттық (соттар)
4. Шешім қабылдау тәртібіне қарау:
А) алқалық (үкімет, парламент)
Б) жекелік (президент)/7/
Мемлекеттік аппараттың тиісті түсінуі ең көп маңыздылығы принциптік ұжым
Мемлекет қызметінің принципі: заңдылық; мемлекеттік биліктің заң шығарушы, атқарушы
Қазіргі мемлекеттік аппараттың қызметі мынадай принциптермен реттеледі: мемлекет аппараттың
Мемлекеттік аппараттың құрылуы мен қызметі негізгі өкілетілігі Конституцияда және
Мемлекеттік аппарат қызметкерлерінің негізгі міндеттері: Конституциясы мен заңдарын, азаматтар
Мемлекеттік билікті принципке бөлгенде 3-ке бөледі: заңдылық, орындаушылық және
Сот билігі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғайды. Сот ісін
Орындаушы билікті жүзеге асыратын мемлекет басшысы (президент, конституциялық монархия
Барлық мемлекеттік органдарға ортақ мемлекеттік аппарат қызметін ұйымдастыру принциптері
1. Демократизм принципі;
2. Билік бөлінісі принципі;
3. Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандық принципі;
4. Заңдылық принципі;
5. Жариялылық принципі;
6. Кәсіби принципі;
7. Алқалық пен жекеліктің арақатынас принципі;
8. Сайлау мен тағайындаудың арақатынасы принципі;
9. Иерархалдық принципі.
Ұлы білімпаз психология және әдет-ғұрып, салт-дәстүр бюрократы Сирил Псеркинсон
1990 жылғы 17-қазаннан АҚШ президентінің орындаушы бұйрығына қараймыз. АҚШ-тың
Сонымен, мемлекеттік аппарат өкілетті, атқару және сот биліктерінің органдарына
Мемлекеттік аппарат – қоғамды басқару үшін арнаулы құрылға мемлекет
Мемлекеттік аппараттың ерекше ішкі құрылысы бар: олардың арасындағы қатынастар
Қазіргі мемлекеттік аппараттың қызметі мынадай принциптермен реттеледі: мемлекет аппаратының
Мемлекеттік қызметтің принциптері: заңдылық; мемлекеттік биліктің заң шығарушылық, атқарушылық
Билік бөліну принципі. Қазақстанның біртұтас мемлекеттік билігінің тармақтарға бөліну
Мемлекет аппараты өз қызметін ашық және жариялы істеуге тиісті.
Мемлекеттік аппараттың ішкі құрылысы – қатаң тәртіпті, субординацияны, олардың
Мемлекетік аппарат – алдында тұрған ерекше мақсаты бар және
Мемлекеттік аппарат қызметкерлерінің негізгі міндеттері: ҚР Конституциясы мен заңдарын,
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жұмысты қорытындылай келе мен мынадай шешiмдерге тоқталдым.
Мемлекет механизмі – мемлекеттік материалдық билікті, қарулы күштерді ұйымдастыруға
Мемлекеттік механизм мемлекеттік аппаратпен кең мағынада, мемлекеттік аппарат мүше
Мемлекеттік аппараттың – едәуір дәрежеге байланысты болуына, дәрежесінің дамуына
Мемлекеттік мүшесі және ұжымынан ерекше белгісінен келесідей көрінеді:
а) жүзеге асырумен олардың қазметін қалыптастыру еркіндігі мемлекеттік атынан;
б) заң шығарушы тәртіп түрінде және тұлға әрекеті белгіленген;
в) аймақтық масштабы, арнайы жағдайында анықтау оның орнын және
г) мемлекеттік билеу мінезімен, мемлекеттік мүшесімен өкілеттілігі. /3/
Мемлекеттік мүше барлық тіршілік белгісімен көрінеді. Институттық формасы мемлекетік
Мемлекеттік азамат – жеке адамдық бостандықтан тұрады, мемлекет адамдық
Мемлекеттік ұжыммен (кәсіпорынмен және кеңсемен), сондай-ақ мемлекеттік емес мүшемен
Мемлекеттік аппараттың жаңа кепілдігі негізгі формалық және жолдамалық дәстүрлі
СIЛТЕМЕЛЕР
Ғ.Сапарғалиев,А.Ибраева. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы,1999. 236-бет
Хропанюк В.Н. Теория государства и права. М.,1995г. 122-бет
Марченко М.Н. Теория государства и права. М.:Зерцало. 1998,216 бет
М.Н. Марченко «Теория государства и права» Москва-1999 ж. 436
Сальников В.П. «Правовая культура: проблемы формирования гражданского общества и
В.К. Бабаева «Теория государства и права» Москва-2004 ж. 312
В.К. Бабаева «Теория государства и права» Москва-2004 ж. 314
А.В.Малько, Н.И.Матузов. «Теория государства и права» Москва-2003 ж. 684-
А.В.Малько, Н.И.Матузов. «Теория государства и права» Москва-2003 ж. 690
Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства. М.,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
Қазақстан Республикасы Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл.
Нормативтiк құқықтық актiлер туралы Қазақстан Республикасының заңы.
Абенов Е.М., Арынов Е.М., Тасмагмбетов М.М. Казахстан:эволюциягосударства и общества.
Азаров Ю.П. «Искусство воспитывать»/Книга для учителя/ Москва «Просвещение» 1985г.
Венгеров А.Б. Теория государства и права. Учебное пособие для
Жоламан Қ.Д.,Мухтарова А.К.,Тәуекелев А.Н. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы,1996.
Люблинская А.А. «Учителю о психологии» /Учебное пособие/ Москва «Просвещение»
Марченко М.Н. Теория государства и права. М.:Зерцало. 1998.
Основы государства и права Республики Казахстан. Учебноеғ пособие. Под.ред.
«Правовая культура: проблемы теории и практики». Под редакцией Ибраевой
«Общая Теория Государства и Права».//Под редакцией
«Теория Государства и Права». Курс лекций. //Под редакцией Н.И.
«Теория Государства и Права». //Под редакцией Нерсесянц В.С. Издательская
Сальников В.П. «Правовая культура: проблемы формирования гражданского общества и
Спиридонов Л.И. Теория государства и права. Зерцало. М:.1996.
Теория государства и права:Ч 1. Под. ред. А.Б. Венгерова.
«Теория Государства и Права» под редакцией В.Н. Хропанюка.
Учебное пособие «Введение в гражданское образование». //Алматы 2002г.
Хутыз М.Х.,Сергейко П.Н. Энциклопедия права.М. «Знание» 11995.
Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства. М.,
54
Мемлекет ұғымына түсінік және оның белгілері
Мемлекет және қоғамның саяси жүйесі
Батыс Қазақстан облысы Бөрлі ауданы Ақсай қаласы әкімінің аппараты мемлекеттік мекемесінің персоналы
Мемлекет - саяси ұйым
Мемлекет аппараты, тетігі
В. И. Ленин
Сот органдары
ҚР жекешелендіру мәні, кезеңдері және оны жүргізу әдісі
Мемлекеттік басқару органдарындағы мемлекеттік қызметтің құрылуын талдау
Мемлекет механизмі түсінігі және сипаты