Меншік иесінің табиғат объектілеріне меншік құқығынан бастартуы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ 5
ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ МЕН МӘНІ 5
1.1 Экология құқығының түсінігі, пәні және әдістері 5
1.2 Экологиялық құқықтық қатынастардың объектілері мен субъектілері 12
1.3 Экологиялық құқықтың принциптері және жүйесі 15
2 ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ 24
2.1 Экологиялық құқықтың қайнар көздерінің түсінігі және 24
классификациясы 24
2.2 Табиғат объектілеріне меншік құқығының түсінігі, меншік 32
құқығының туындауының және тоқтатылуының негіздері 32
2.3. Қоршаған ортаны қорғау саласында мемлекеттік басқаруды жүзеге
3 ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЗАҢНАМАНЫ БҰЗҒАНЫ ҮШІН 53
ЖАУАПКЕРШІЛІКТЕР 53
3.1 Экология заңдарын бұзудың түсінігі және белгілері 53
3.2 Экологиялық әкімшілік және тәртіптік жауапкершіліктер 55
3.3 Экологиялық азаматтық жауапкершілік 57
ҚОРЫТЫНДЫ 81
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 83
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Дипломдық жұмыс «Экологиялық-құқықтық қатынастарға» арналған. Зерттеу
Экологиялық құқық – қоршаған табиғи ортаның сапасын жақсарту, қорғау,
Экологиялық құқықтың мәні - бұл экологиялық-құқықтық нормалардың қолданылуы саласында
Сонымен Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы дегеніміз - айналадағы табиғи
Экологиялық құқық әдісі туралы мәселе елеулі ғылыми проблема болып
Дипломдық жұмыстың ғылыми зерттелу дәрежесі - Зерттеуде экологиялық құқыққа
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері - айналадағы қоршаған
Зерттеу объектісі - бұл объектісі табиғат пен оның құрамындағы
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен (үш
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ
ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ МЕН МӘНІ
1.1 Экология құқығының түсінігі, пәні және әдістері
Құқық саласының сипаттамасын реттеу экологиялық құқықтың мәнін анықтаудан басталады.
Экологиялық құқық мәнінің ұғымын ғалымдар ертеректе зерттеген. Ресей оқулықтарын
Сонымен ҚР-ның экологиялық құқығы дегеніміз - айналадағы табиғи ортаны
Экологиялық құқықтың белгісі экологиялық қатынастарды құқықтық реттеуі әдістерінің болуы.
Экологиялық құқық әдісі туралы мәселе елеулі ғылыми проблема болып
Экологияландыру әдісі. Бұл әдістің мазмұнынан экологиялық құқық қатынастарын құқықтық
Тараптардың теңдігі әдісі. Бұл әдіс, егер экологиялық құқық қатынасының
Биліктің ықпал ету әдісі. Бұл әдіс субъектілер бағынышты, тәуелді
Мәжбүрлеу әдісі. Бұл әдіс кінәлі адамды жауапкершілікке тарту жөніндегі
Экономикалық әдіс. Бұл әдістің көмегімен табиғат ресурстарын пайдаланғаны үшін,
Халықаралық-құқықтық әдіс. Экологиялық қатынастарды реттеудің халықаралық-құқықтық әдісі қажет әдіс,
Сөйтіп экологиялық құқықта негізгі әдіс ретінде экологияландыру әдісі танылады,
Біздің елімізде табиғатты қорғау және оның байлықтарын тиімді пайдалану
Экологиялык құқық — бұл осы кезең мен болашактын адамдардың
Алғашқы рет бұл ғылыми терминді 1866 жылы неміс ғалымы
Табиғат — санада және санадан тыс жүретін объективті анықтылық
1. Жердегі өмірге кажетті биологиялық жағдайды қамтамасыз ететін экологиялық
2. Адамдардың материалдық кажеттіліктерін қанағаттандырудың қайнар көзі болып табылатын
3. Адамның жан дүниесінің қалыптасуына әсер ететін негіз —
Адам — табиғаттың эволюциялық даму нәтижесінін өнімі. Табиғатқа қатынасына
Қоғам мен табиғаттың өзара байланысы негізі 2 нысандағы қоғамдық
Мемлекеттің экологиялық қызметінің дамуы — экология қүкығы деген атқа
Экология құқығы, құқык саласы ретінде біздің ортақ үйіміз өмір
Кез келген жүйе — біріккен, жүйе құрайтын факторларды ретке
Экология құқығының әдістері — қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді
Экология құқығы сала ретінде — экологиялык құкықты сала, пән
Экологиялық құкықты оқу пәні ретінде біз, теориялык және тәжірибелік
Қазақстан Республикасы азаматтарының қолайлы қоршаған ортаға құқығы - Қазақстан
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша азаматтардың құқықтары табиғатты корғауға байланысты
Қоршаған ортаны тазарту — адамның өмір сүру ортасының сапасы
1997 жылы 15 шілдеде қабылданған «Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны
Азаматтардың:
— белгіленген тәртіппен табиғи ресурстарды пайдалануға, оларды корғау және
— қоршаған ортаны қорғайтын қоғамдық бірлестіктер мен қоғамдық қорлар
— қоршаған ортаны қорғау жөніндегі жиналыстарға, митингілерге, пикеттерге, шерулер
— коршаған орта мәселелері бойынша мемлекеттік, органдар мен ұйымдарға
— коғамдық экологиялық сараптама өткізу туралы ұсыныс жасап, оған
— кәсіпорындарды, құрылыстар мен экологиялық жағынан зиянды әсерге де
— айыпты ұйымдарды, лауазымды адамдар мен азаматтарды жауапқа тарту
Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі заңдарды бұзғаны үшін заң алдындағы
Экологиялык құқық бұзушылық дегеніміз — жеке және заңды тұлғалардың
Экологиялық кұкык бұзушылық белгілерін қарастырайық:
- Құқық бұзушылық кінәсінің болуы. Кінә — ол құқық
- Құқық бұзушының құқыққа қарсы мінез-құлқы. Бұл экологиялық нормалардын
- Экологиялық құқық бұзушылыктың қоғамға қауіптілігі коршаған табиғи ортаға,
- Құкыкка қарсы әрекет пен келтірілген зиян арасындағы себепті
- Кұкык бұзушыға заңды жауаптылык шараларын қолдану, яғни жазалану
Экологиялық құқық бұзушының жасалған уақытта, әдетте, қоршаған ортаға, адамдардың
Экологиялық кұкық бұзушылық жасағаны үшін жауаптылық 16 жастан басталады.
Экологиялық кұкык бұзушылық әр түрлі болады. Олар келтірілген зиянның
- қоршаған табиғи ортаны және жекелеген табиғи объектілерді (орман,
- табиғи объектілерді бүлдіру, бұзу, жою (жерді бүлдіру, Қызыл
- табиғи корлардың азып-тозуы;
- табиғи ресурстарды тиімсіз (мақсатсыз) пайдалану (мысалы, суды ысырапсыз
Экологиялык кұқық бұзушылық жасағаны үшін оның артынан әкімшілік, қылмыстық,
Әкімшілік жауаптылықтың басталуына әкелетін экологиялық құкық бұзушылықтың тізімі Әкімшілік
Қоршаған табиғи ортаға келтірілген зиян үшін жауаптылықтың ең қатаң
Экоцид — өсімдік немесе жануарлар әлемін жаппай кыру, атмосфера,
Азаматтық-құқықтық жауаптылық азаматтарға экологиялық зиянның орнын толтыру үшін ақшалай
Тәртіптік жауаптылыққа— кәсіпорындарда табиғатты корғау шараларын өткізуге жауапты және
Материалдық жауаптылық деп кәсіпорын қызметкері өзіне жүктелген еңбек міндеттерін
Сонымен, экологиялык мәселелерді бірігіп шешу қажет. Табиғаттың ластануы, бүлінуі
Жылдан жылға экологиялык кылмыстар мен өзге де құқық бұзушылыктар
Әрдайым экологиялық құқық бұзушылықтың салдары экологиялық-құқыктық жауаптылықка әкеліп соқтырып
1.2 Экологиялық құқықтық қатынастардың объектілері мен субъектілері
Экологиялық қатынастар дегеніміз - бұл объектісі табиғат пен оның
Алайда бұл орайда мынаны ескеру керек: "жер, жер қойнауы,
1) шығу тегінің табиғи сипаты. Табиғат ресурсы жасанды жолмен
2) ол қоршаған табиғатпен табиғи байланыста болып, онда белгілі
Егер белгілі бір қоғамдық қатынаста табиғат объектісі табиғи ортадан
Сөйтіп, мынадай қорытынды жасауға болады: экологиялық қатынастарға объектісі табиғат
Экологиялық қатынастар субъектілеріне мыналар жатады:
1. Қазақстан Республикасы - біздің мемлекетіміз табиғат ресурстарының
2. Шетелдік мемлекеттер - Қазақстанның табиғат ресурстарын пайдалану мәселелері
3. Халықаралық ұйымдар - экологиялық қатынастардың субъектілері ретінде халықаралық
4. Заңды тұлғалар - бұл топта тұлғалардың кең ауқымын
5. Жеке тұлғалар - бұл арада Қазақстан Республикасының азаматтарын,
Табиғат объектілеріне меншік құқығының субъектілері деп мыналар танылады: бірінші
Мемлекет жекеше заңды және жеке тұлғалардан өзгеше барлық табиғат
Қазақстанда жуық уақыттан бері жерге жеке меншік енгізілді, сөйтіп
Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 20-бабына сәйкес жерге меншік құқығының
1. Республика аумағындағы жерге мемлекеттік меншік құқығының субъектісі -
2. Жер учаскелеріне жеке меншік құқығының субъектісі жер кодексімен
Алайда бұдан бұрын аталып көрсетілгендей, табиғат объектілерінің барлығы жеке
Қазақстан Республикасы азаматтарының жеке меншігінде шаруа қожалығын, өзіндік қосалқы
Шет ел азаматтарының, азаматтығы жоқ адамдардың және шет елдік
Сонымен бірге, мемлекет меншігінде болатын ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер
Меншік құқығының объектілеріне жер, орман, су, жер қойнауы,өсімдіктер мен
Табиғи ресурстар ретінде табиғат объектілерін мынадай топтарға бөлуге болады:
1. Сарқылмайтын объектілер - бұл кешілігі жуық болашақта күтілмейтін
Сарқылмайтын ресрустар мыналарға бөлінеді:
а) жаңартылатын, яғни қалпына келтірілетін табиғат ресурстары (өсімдіктер, жануарлар);
б) жаңартылмайтын, яғни жуық болашақта қалпына келтірілмейтін
табиғат ресурстары (пайдалы қазындылардың көпшілігі);
в) ауыстырылатын (мысалы, көмір күн энергиясымен ауыстырылуы мүмкін) және
2. Сарқылатын объектілер - бұл босалқылары толық жойылу қатерінде
Табиғат объектілері қоршаған ортадан бөлінбейтін белгісімен сипататалды. Егер, бөліну
1.3 Экологиялық құқықтың принциптері және жүйесі
Құқық саласының принциптерімен негізгі басшылыққа алатын ережелер танылады, оларға
Құқық саласының принциптерінің заңнамада баянды етілуі заңды құбылыс немесе
Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңының 3 бабында
адамның өмірі мен денсаулығын қорғаудың басымдығы, халықтың өмірі,
еңбегі мен демалысы үшін қолайлы қоршаған ортаны сақтау және
Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастар жағдайында тұрақты
дамуға көшуі, адамдардың қазіргі және болашақ ұрпақтарының салауатты және
Экологиялық жағдайы қолайсыз аймақтардағы экологиялық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету және бұзылған табиғи экологиялық жүйелерді қалпына келтіру;
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану және молықтыру, табиғатты
пайдаланғаны үшін кезең-кезеңмен ақы төлеуді енгізу және қоршаған қорғауға
Биологиялық алуан түрлікті және экологиялық, ғылыми және мәдени
жағынан ерекше маңызы бар қоршаған орта объектілерін сақтауды қамтамасыз
Қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарды мемлекеттік реттеу мен
мемлекеттік бақылау, оларды бұзғаны үшінжауапкершіліктің ымырасыздығы;
Қоршаған ортаға нұқсан келтіруге жол бермеу, қоршаған ортаға ықпал
ету мүмкіндігін бағалау;
Халықтың, қоғамдық бірлестіктер мен жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының қоршаған ортану саласына белсенді түрде және демократиялық жолмен
Халықаралық құқық негізінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы
халықаралық ынтымақтастық принциптерін сақтау негізінде жүзеге асырылады.
Жоғарыда аталған принциптердің мазмұның қарастыралық. Адамның өмірі денсаулығын қорғау
Әлеуметтік-экономикалық міндеттер мен қоршаған орта проблемаларын теңдестіре отырып шешу
Қолайсыз экологиялық жағдайдағы аумақтарда экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету принципі,
Табиғатты пайдаланғаны үшін ақы төлеуді кезең-кезеңімен енгізу принципі мен
Бүгінгі таңда мынадай жағдайларды көріп отырмыз, Қазақстан Республикасындағы қазіргі
Бұл арада мынаны атап көрсеткен жөн: су, жер қойнауы,
Жалпы табиғат пайдаланудың тегіндігі Қазақстан Республикасы азаматтарының табиғатты пайдалануға
Табиғат қорғау тиімділігін арттыруға бағытталған шараларды көтермелеу принципі дегеніміз
Құқық саласының принциптерімен негізгі басшылыққа алатын ережелер танылады, оларға
Қазақстан Республикасының экологиялық саясаты -
Экологиялық ілімді мемлекет, оның органдары тікелей қызметінде пайдаланылады. Бұл
Қазақстанның саясаттану ғылымында, біздің ойымызша «экологиялық саясат» сияқты саяси
Құқықтық көзқарас тұрғысынан «экологиялық саясат» анықтамасын қоғам мен мемлекеттің
Мынаны атап өту көрсету керек: біздің мемлекетімізде экологиялық саясаттың
«Қазақ КСР қоршаған табиғи ортаны қорғау туралы» заңында (1991жыл)
1994 жылы ҚР Экология және биорессурстар министрлігі «Қазақстан Республикасының
1996 жылғы 30 сәуірде ҚР Қауіпсіздік Кеңесі Қазақстан Республикасының
Меншік нысанына қарамастан, тиісінше мемлекеттік органдардың, үйымдардың, лауазымды адамдар
- қоршаған ортаны қорғау, табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану және
- Қазақстанға экологиялық жағынан қауіпті технологияларды, заттар мен материалдарды
- ел аумағының радиоактивтік, химиялық ластануына, бактериологиялық зақымдануына жол
- экологиялық жағынан қауіпті және жетілмеген технологияларды қолдану көлемін
- шаруашылық және өзге де қызметтің келеңсіз экологиялық салдарын
Тұжырымдамада Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің экологиялық саясаттыың кейбір элементтері
ұзақ мерзімді бағдарлама – республиканың экологиялық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету үшін ХХІ ғасырға арналған Қазақстанның Күн тәртібі;
кезек күттірмейтін бағдарлама – Қоршаған ортаны қорғау және тұрақты
даму жөніндегі іс-қимылдардың Ұлттық жоспары (ҚОҚІ және ТДҰЖ) (3.1
Экологиялық саясаттың элементтері арасынан Тұжырымдамада нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру; экологиялық
Осы талапты ескере отырып, 2003 жылғы 3 желтоқсанда Қазақстан
Бірінші кезенде (2004-2007 жылдары) 2005-2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны
Сонымен бірге, мынадай бағдарламаларды жүзеге асыру жоспарланан:
2004-2010 жылдарға арналған төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды
2015 жылға дейін Қазақстан Республикасында парник газдары шығырындыларын төмендету
Екінші кезенде (2008-2010 жылдары) қоршаған ортаны қорғаудың 2008-2010 жылдарға
Үшінші кезенде (2011-2015 жылдары) белгіленген барлық бағдарламалардың аяқталуы нәтижесінде
Мемлекеттік экологиялық саясатты қалыптастыру үшін Экологиялық қауіпсіздік Тұжырымдамасының маңызы
Халықаралық құқық тәжірибесі мынаны көрсетіп отыр: бірқатар мемлекеттердің заңнамасында
1969 жылы, Америка Құрама Штаттарының Сенаты мен Өкілдер Палатасы
1994 жылғы 6 ақпанда Ресей Федерациясының Президенті «Қоршаған ортаны
Қазақстан Республикасында да кезінде Экология жөніндегі Мемлекеттік Кеңес болған
Осыдан мынадай қорытынды жасауға болады: Қазақстан Республикасының экологиялық саясаты
Мыналарды жеке-дара бөліп көрсеткен жөн:
ұйымдық қамтамасыз ету бұл –
экологиялық саясатты әзірлеу, жүзеге асыру, экологиялық саясатты жүргізу тәртібін
құқықтық қамтамасыз ету – бұл қоршаған
пайдалану саласындағы қоғамдық қатынстарды реттейтін заңнамалық жүйені әзірлеу және
экономиклық қамтамасыз ету –
шешудің қажетті материалдық-техникалық базасын жасау: өндірістің өндеуші салаларын дамыту
идеологиялық қамтамасыз ету –
қажетті деігейіне тәрбиелеу, экологиялық білім беру және ағарту жұмыстары
халықаралық қамтамасыз ету – бұл
ғаламшары үшін экологиялық проблеманың ортақтығын түсінуге қол жеткізу;
Тек осы шарттарды біріктіріп қана экологиялық саясаттың тиімділігі туралы
Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексінде былай делінген: қоршаған ортаны қорғау
1) Қазақстан Республикасының орнықты дамуын қамтамасыз ету;
2) экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
3) экологиялық қатынастарды реттеу кезіндегі экожүйелі көзқарас;
4) қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік реттеу және табиғи
5) қоршаған ортаны ластаудың және оған кез келген басқа
6) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылықтан бұлтартпау;
7) қоршаған ортаға келтірілген залалды өтеу міндеттілігі;
8) қоршаған ортаға әсер етудің ақылы болу және оған
9) табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаға әсер ету
10) қоршаған ортаны қорғау жөніндегі мемлекеттік органдар қызметінің өзара
11) табиғат пайдаланушыларды қоршаған ортаны ластауды болдырмауға, азайтуға және
12) экологиялық ақпараттың қолжетімділігі;
13) табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаға әсер ету
14) Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының халықаралық құқық принциптерімен және
15) жоспарланып отырған шаруашылық және өзге де қызметтің экологиялық
Экология құқығының жүйесі әдістемелік жағынан екіге бөлінеді: жалпы бөлім
Экологиялық құқықтың жалпы бөлімінде экологиялық құқықтың мәселелері, табиғи ресурстардың
2 ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ
2.1 Экологиялық құқықтың қайнар көздерінің түсінігі және
классификациясы
Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы — айналадағы табиғи ортаны қорғауға
Экологиялық құқықтың мәні — бұл экологиялық-құқықтық нормалардың қолданылу саласында
Экологиялық қатынастар дегеніміз — бұл объектісі табиғат пен оның
Экологиялық құқықтың объектілері дегеніміз — айналадағы табиғи ортаны құрайтын,
Экологиялық қатынастар субъектілеріне мыналар жатады:
1. Қазақстан Республикасы, себебі біздің мемлекетіміз табиғат ресурстарының меншік
2. Шетелдік мемлекеттер — Қазақстанның табиғат ресурстарын пайдалану мәселелері
3. Заңды тұлғалар.
4. Жеке тұлғалар.
Құқық саласының принциптерімен негізгі басшылыққа алатын ережелер танылады, оларға
Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңында былай делінген:
- адамның өмірі мен денсаулығын қорғаудың басымдығы, халықтың өмірі,
- Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастар жағдайында тұрақты дамуға көшуі,
- экологиялық жағдайы қолайсыз аймақтардағы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
- табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану және молықтыру;
- биологиялық алуан түрлілікті және экологиялық, ғылыми және мәдени
- қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарды мемлекеттік реттеу мен
- қоршаған ортаға нұсқан келтіруге жол бермеу, қоршаған ортаға
- халықтың, қоғамдық бірлестіктер мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
- халықаралық құқық негізінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы халықаралық
Экология құқығының жүйесі әдістемелік жағынан екіге бөлінеді: жалпы бөлім
Экологиялық құқықтың жалпы бөлімінде экологиялық құқықтың мәселелері, табиғи ресурстардың
Ал ерекше бөлімде табиғи ресурстарды қорғау және пайдаланудың мемлекеттік-құқықтық
Қазақстан Республикасы экология құқықтарының қайнар көздеріне – айналадағы табиғи
Кейбір нормативтік актілер экологиялық заңдардың құрамына кірмеуі де мүмкін.
Экология құқықтарының қайнар көздері белгілері бойынша үшке бөлінеді:
1. кешенді;
2. ресурстық;
3. әлеуметтік — экологиялық.
Экология құқықтарының кешенді қайнар көздеріне нормативтік актілер
Экология құқықтарының ресурстық қайнар көздеріне нормативтік актілер, егер құқықтық
Экология құқықтарының әлеуметтік –экологиялық қайнар көздеріне адамдардың өмір сүруіне
1) Экология құқықтарының ең негізгі қайнар көзіне Қазақстан Республикасының
2) Экология құқықтарының қайнар көзіне «Айналадағы табиғи ортаны
3) Экология құқықтарының қайнар көздеріне министрліктер мен ведомстволардың нормативтік
Қазақстан Республикасы Конституциясы – экология құқықтарының негізгі қайнар көзі
1. ұйымдық – басқарушылық.
2. экономикалық.
3. әлеуметтік.
Ұйымдық басқарушылық нормаларға айналадағы табиғи ортаны қорғау жағдайында мемлекеттің
Экономикалық нормаларға Қазақстан Республикасының табиғи ресурстарға меншік құқықтармен реттейтін
3.Әлеуметтік нормаларға Қазақстан Республикасының Конституциясының 38 бабында көрсетілген «Қазақстан
Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексінің жалпы сипаттамасы - Қазақстан Республикасының
Жалпы бөлім:
1-бөлім. Жалпы ережелер.
1-тарау. Негізгі ережелер (1-12 баптар).
2 -тарау. Жеке тұлғалардың, қоғамдық бірлестіктердің және жергілікті өзін-өзі
3-тарау . Мемлекеттік органдардың қоршаған ортаны қорғау және
2-Бөлім. қоршаған ортаны қорғау саласындағы қызметтi лицензиялау, экологиялық нормалау,
4-тарау. Экологиялық нормалау (22-29 баптар).
5-тарау. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы техникалық реттеу (30-34
6-тарау. Қоршаған ортаға әсерді бағалау (35-44 баптар).
7-тарау. Экологиялық сараптама (45-67 баптар).
8-тарау. Экологиялық рұқсаттар (68-79 баптар).
9-тарау. Экологиялық аудит (80-94 баптар).
3-Бөлім. Қоршаған ортаны қорғауды және табиғат пайдалануды экономикалық реттеу
10-тарау. Қоршаған ортаны қорғауды және табиғат пайдалануды экономикалық реттеу
11-тарау. Қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау (108-110
4-Бөлім. Экологиялық бақылау
12-тарау. Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен
13-тарау. Инспекторлық экологиялық тексерулер (119-127 баптар).
14-тарау. Өндірістік экологиялық бақылау (128-134 баптар).
15-тарау. Қоғамдық экологиялық бақылау (135-136 баптар).
5-Бөлім. Экологиялық мониторинг пен кадастрлар
16-тарау. Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингi (137-146
17-тарау. Қоршаған оpтaның ластану учаскелерін мемлекеттік есепке алу
18-тарау. Табиғи ресурстардың мемлекеттік кадастрлары (149-151 баптар).
19-тарау. Өндіріс пен тұтыну қалдықтарының мемлекеттік Кадастры (152-155
20-тарау. Зиянды зaттapды, радиоактивті қалдықтарды көму мен сарқынды суларды
21-тарау. Экологиялық ақпарат (159-167 баптар).
22-тарау. Табиғат пайдаланушыларды және қоршаған ортаны ластау көздерін есепке
6-Бөлім. Төтенше экологиялық жағдай және экологиялық зілзала аймақтары
23-тарау. Жекелеген аумақтарды төтенше экологиялық жағдай немесе экологиялық зілзала
24-тарау. Төтенше экологиялық жағдай және экологиялық зілзала аймақтарындағы құқықтық
7-Бөлім. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы экологиялық білім беру мен
25-тарау. Экологиялық білім беру мен ағарту, мамандардың біліктілігін арттыру
26-тарау. Экологиялық ғылыми зерттеулер (185-187 баптар).
27-тарау. Қазақстан республикасының қоршаған ортаны қорғау және табиғат пайдалану
ЕРЕКШЕ БӨЛІМ :
8-Бөлім. Шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезіндегі
28-тарау. Экологиялық талаптар туралы жалпы ережелер (194-197 баптар).
29-тарау. Шаруашылық және өзге де қызметке қойылатын жалпы экологиялық
30-тарау. Шаруашылық және өзге де қызмет түрлері бойынша экологиялық
31-тарау. Жерді пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар (208-217 баптар).
32-тарау. Жер қойнауын пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар
33-тарау. Суды пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар (224-225 баптар).
34-тарау. Ормандарды және өзге де өсімдіктерді пайдалану кезіндегі экологиялық
35-тарау. Жануарлар дүниесін пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар (236-248
36-тарау. Жануарлардың сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген
37-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы экологиялық талаптар (253-255
38-тарау. Каспий теңізінің солтүстік бөлігіндегі мемлекеттік қорық аймағында шаруашылық
39-тарау. Радиациялық материалдарды, атом энергиясын пайдалануға және радиациялық қауіпсіздікті
40-тарау. Ықтимал қауіпті химиялық және биологиялық заттарды, генетикалық түрлендірілген
41-тарау. Өндіріс және тұтыну қалдықтарына меншік құқығын анықтау кезіндегі
42-тарау. Өндіріс және тұтыну қалдықтарымен жұмыс істеу кезіндегі экологиялық
43-тарау. Қалдықтарды көму полигондарына және ұзақ мерзімді сақтау қоймаларына
44-тарау. Радиоактивті қалдықтарды сақтау және көму пункттеріне қойылатын экологиялық
45-тарау. Парниктік газдардың эмиссиясы мен сіңірілуі саласындағы қызметті мемлекеттік
9-Бөлім. Экологиялық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік және экологиялық дауларды
46-тарау. Экологиялық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік және экологиялық дауларды
47-тарау. Қорытынды және өтпелі ережелер (324-326 баптар).
Экологиялық қатынастарды реттейтін өзге нормативтік актілер -
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнама жүйесі Конституцияда айтылған негізгі идеялардың
Негізгі салалық заң актісі 2003 жылғы 20 маусымда қабылданған
1 бөлімде - "Негізгі ережелер" жер заңының мақсаттары мен
Заңда 2-бөлім "Жерге меншік құқығы, жер пайдалану құқығы және
1996 жылғы 27 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті "Жер қойнауы
Қазақстан Республикасының Парламенті 2003 жылғы 8 шілдеде Орман кодексін
Экологиялық құқықтың елеулі көздерінің бірі 2003 жылғы 9 шілдеде
2004 жылғы 9 маусымда Қазақстан Республикасының Парламенті "Жануарлар дүниесін
1997 жылғы 15 шілдеде "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы"
Негізгі экологиялық заңдардың мазмұнына сәйкес және оларды орындау үшін
2.2 Табиғат объектілеріне меншік құқығының түсінігі, меншік
құқығының туындауының және тоқтатылуының негіздері
Табиғат объектілеріне меншік құқығын немесе табиғат ресурстарын 2 мәнісінде
Біріншіден, табиғат объектілеріне меншік құқығы ұғымынан нормативтік құқықтық актілерде
Екіншеден, табиғат объектілеріне меншік құқығы деп табиғат ресурстарын иелену,
Табиғат объектлеріне меншік құқығының мазмұны жоғарыда аталған үш заңдылық
Иелену құқығы табиғат объектілеріне нақты иеленуді жүзегеасырудың заң жүзінде
Пайдалану құқығы табиғат объектілерінен қоғамның қажеттерін қанағаттандыру үшін пайдалы
Билік ету құқығы табиғат объектілерінің заңдық мәртебесі мен заңдық
Табиғат объектілеріне меншік құқығы туындауының және тоқтатылуының негіздері Қазақстан
Табиғат объектілеріне меншік құқығы мыналар арқылы туындайды:
-меншік құқығын беру;
- меншік құқығын басқаға беру;
- меншік құқығының әбебап құқық мұрагерлігі тәртібінде көшуі.
Табиғат объектілеріне меншік құқығы мыналардың негізінде туындайды:
1. мемлекеттік органдардың актілері;
2. азаматтық-құқықтық мәмілелер;
3. Қазақстан Республикасының заңында көзделген өзге де негіздерде.
Табиғат объектілеріне меншік құқығы мынадай жағдайларда тоқтатылады:
1. Меншік иесінің табиғат объектілерін басқа ададарға иеліктен шығаруы;
2. Меншік иесінің табиғат объектілеріне меншік құқығынан бастартуы;
3. Қазақстан Республикасының заң аткілеріне сәйкес меншік құқығынан айрылуы
Меншік иесінен табиғат объектілерін, атап айтқанда жер учаскесін, сатып
1. Меншік иесінің міндеттемелері бойынша ақы ҳндіріп алу;
2. Мемлекет қажеттері үшін меншік иесінің жер учаскесін, сатып
3. Меншік иесінен мақсатына қарай пайдаланылмаған немесе заңды бұзып
4. Мұрагерліктің мемлекетке көшуі;
5. Реквизициялар, яғни төтенше сипаты бар табиғи зілзала, авариялар,
6. Радиоактивтік ластануға ұшыраған табиғат объектісін меншік иесінен соған
7. Тәркілеу, яғни қылмыс жасағаны немесе өзге құқық бұзғаны
8. Ұлт меншігіне алу, яғни азаматтар мен заңды тұлғалардың
Табиғи ресурстады пайдалану құқығының түсінігі және принциптері -табиғатты пайдалану
Табиғи ресурстарды пайдалану – қоғам мен табиғат арасындағы негізгі
Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінде "Адамның күнделікті өмірінде, жеке
Объективтік мағынада табиғи ресурстарды пайдалану құқығы – бұл табиғи
Субъктивтік мағынада табиғи ресурстарды пайдалану құқығы – бұл нақты
Табиғат пайдалану жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Жалпы табиғат пайдалану тұрақты болып табылады және халықтың өмірлік
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында көзделсе, табиғатты жалпы пайдалануды шектеуге
Арнайы табиғат пайдалану - Экологиялық Кодексте және Қазақстан Республикасының
Табиғат пайдалану түрлеріне:
1) жерді пайдалану;
2) суды пайдалану;
3) орманды пайдалану;
4) жер қойнауын пайдалану;
5) жануарлар дүниесін пайдалану;
6) өсімдіктер дүниесін пайдалану;
7) қоршаған ортаға эмиссиялар;
8) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленетін өзге де табиғат пайдалану
Табиғат пайдалану түрлері бойынша арнайы табиғат пайдалану құқығының туындау
Арнайы табиғат пайдалану табиғат пайдаланудың бір түрін не олардың
Табиғат пайдаланушылар -Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын
Табиғат пайдаланушылар:
1) тұрақты (табиғат пайдалану құқығы мерзімі шектелмейтін сипатта болады)
2) бастапқы (табиғат пайдалану құқығы мемлекеттен не басқа да
Табиғат пайдалану құқығының принциптері деп табиғи ресрутарды пайдалану жөніндегі
- Адамның өмірі мен денсаулығын қорғаудың басымдығы.
- Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен ұдайы
- Табиғатты арнайы пайдаланғаны үшін кезең-кезеңменақы төлеуді енгізу және
- Табиғи ресурстарды пайдаланудың мақсатты сипаты.
- Қолайсыз экологиялық ахуалы бар аумақтарда экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз
- Ерекше экологиялық, ғылыми және мәдени маңызы бар биологиялық
- Мемлекеттік реттеу және мемлекеттік бақылау.
- Қоршаған ортаға нұсқан келтіруді болдырмау, қоршаған ортаға ықтимал
Табиғат ресурстарын пайдалануға берілу және тоқтатылу негіздері –
арнайы табиғат пайдалану құқығының туындау негіздері және оны жүзеге
1) табиғи ресурстарды пайдалану мен алуға және қоршаған ортаны
2) табиғи ресурстарды Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен табиғат
3) Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген тәртіппен жасалатын табиғат
Арнайы табиғат пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген
Қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыратын табиғат пайдаланушылардың арнайы табиғат
Табиғи ресурстарды пайдалану құқығы жеке және (немесе) заңды тұлғаларға
Арнайы табиғат пайдалану құқығын алған жеке және заңды тұлғалар,
Арнайы табиғат пайдалану құқығы мемлекет қауіпсіздігін және қоршаған ортаны
Қолданыстағы заңда жекелеген табиғи ресрутарға қатысты табиғат пайдалану құқығының
1. Экологиялық сараптаманың оң қорытындысының болуы;
2. Табиғат ресурстары лицензиясын алу;
3. Табиғи ресурстарға лимиттер мен квоталар белгілеу;
4. Табиғат пайдалануға шарт жасау немесе табиғат пайдалануға рұқсат
Табиғат пайдалануға рұқсат дегеніміз мүдделі адамның барлық қажетті сатылардан
Табиғат пайдалануға рұқсат алудың сатылары:
1. Тиісті мемлекеттік органға өтініш беру;
2. Ұсынылатын құжаттарды алдын ала қарау;
3. Құжаттарды қарау;
4. Табиғи ресурстарды беру туралы шешім шығару;
5. Заттай түріндегі табиғи ресурсқа қарсылық білдіру;
6. Табиғат пайдалану құқығы әр түрлі негіздер бойынша және
Табиғат пайдалану құқығын тоқтатудың жалпы негіздері болады:
1. Табиғат пайдалану құқығынан ерікті түрде бас тартуы;
2. Заңды тұлғаны тарату немесе жеке тұлғаның қайтыс болуы;
3. Табиғат пайдалану шарты мерзімінің өтіп кетуі;
4. Табиғат пайдалану шарты бойынша төлем жасамау;
5. Табиғи ресурсты мақсатына қарай пайдаланбау;
6. Табиғат қорғау заңының бұзылуы;
7. Мемлекеттің немесе қоғамның мұқтаждары үшін табиғи ресурсты алып
Экология саласындағы мемлекеттік басқару проблемасына табиғат қорғау мен табиғат
Айналадағы табиғи ортаны қорғауды мемлекеттік басқару дегеніміз – табиғи
Табиғи ресрурстарды пайдалану мен айналадағы табиғи ортаны қорғауды мемлекеттік
Мемлекеттік басқару нысандары 3 түрге бөлінеді:
1. Заң шығарушылық нысаны – бұл басқарудың нормативтік
2. Құқық қолданушылық нысаны - бұл нақты
3. Құқықтық қорғаушылық – бұл мемлекеттік нормативтік
Мемлекеттік басқару мақсаты – экологиялық бағдарламалардың, жоспарлардың орындалуын қамтамасыз
Мемлекеттік басқару әдістері қазіргі уақытта меншіктің көптеген нысандарының болуы
Экологияны мемлекеттік басқарудың қызметтері элемент болып табылады, ол басқару
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік басқарудың негізгі
Бұл басшылық идеялары, олар жиынтығында белгілі бір мақсаттарға қол
Мемлекеттік басқарудың принциптері белгілі бір қоғам дамуының экономикалық және
2.3. Қоршаған ортаны қорғау саласында мемлекеттік басқаруды жүзеге
Экология саласындағы басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар жүйесі екіге
1. Жалпы органдарға – Қазақстан Республикасының
2. Арнайы органдарға – айналадағы табиғи
Айналадағы табиғи ортаны қорғау саласында мемлекеттік бақылаудың функцияларының орындалуын
1. Айналадағы табиғи ортаны қорғау саласында біртұтас мемлекеттік саясатты
2. Құзіреті шегінде қоршаған орта сапасының нормативтері мен шаруашылық
3. Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тәртіппен айналадағы табиғи ортаны
4. Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілеген тәртіппен шаруашылық қызметінің экологиялық
5. Қоршаған ортаның мемлекеттік мониторингі бойынша жұмыс жүргізеді, сондай-ақ
6. Мемлекеттік экологиялық сараптаманы ұйымдастырады.
7. Қорық ісіне жалпы әдістемелік басшылықты үйлестіріп, жүзеге
8. Жануарлар мен өсімдіктер дүниесін қорғауға молықтыруға және пайдалануға
9. Жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің сирек кездесетін және жойылып
10. Өз құзіреті шегінде қоршаған ортаны қорғау саласында
11. Қоршаған ортаны қорғау саласында халықаралық ынтымақтастыққа
12. Қоршаған ортаны тиімді қорғалуын қамтамасыз ету
Айналадағы табиғи ортаның мемлекеттік мониторингі - Қоршаған орта мен
Экология саласындағы мемлекеттік басқарудың тиімділігін қамтамасыз ететін маңызды факторлардың
Мемлекеттік экологиялық мониторинг (қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі)
Атмосфералық ауа, жер, жер үсті мен жер асты сулары,
Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыңғай мемлекеттік жүйесі
1. Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыңғай мемлекеттік
2. Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыәғай мемлекеттік
Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыәғай мемлекеттік жүйесінің
Бірынғай ұйымдық, әдістемелік, метрологиялық және ақпараттық ұстаным негізінде жұмыс
Қолданыстағы мемлекеттік және өзге де мониторинг жүйелерінің мүмкіндіктерін барынша
Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыңғай мемлекеттік жүйесінің
Қоршаған ортаның, биологиялық әралуандық және экожүйелердің жай-күйі туралы, антропогендік
Қоршаған ортаның жай-күйін, антропогендік әсер ету деңгейлерін, биосфера жай-күйінің
Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша қабылданатын басқарушылық шешімдері мен
Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыңғай мемлекеттік жүйесі
Арнайы уәкілетті мемлекеттік органдар өздерінің құзыретіне сәйкес табиғи объектілерге
Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі бірыңғай мемлекеттік жүйесінің
1) қоршаған орта жай-күйінің мониторингі;
2) табиғи ресурстар мониторингі;
3) мониторингтің арнайы түрлері құрайды.
Жұмыс істеу процесінде Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі
Қоршаған орта жай-күйінің мониторингі мынадай түрлерді қамтиды:
1) атмосфералық ауа жай-күйінің мониторингі;
2) атмосфералық жауын-шашын жай-күйінің мониторингі;
3) су ресурстарыныә сапалық жай-күйінің мониторингі;
4) топырақ жай-күйінің мониторингі;
5) метеорологиялық мониторинг;
6) радиациялық мониторинг;
7) трансшекаралық ластаулар мониторингі;
8) фондық мониторинг.
Қоршаған орта жай-күйінің мониторингін қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті
Атмосфералық ауа жай-күйінің мониторингі - Қазақстан Республикасының елді мекендерінде
Су ресурстарының сапалық жай-күйінің мониторингі - жер үсті және
Топырақ жай-күйінің мониторингі - елді мекен жерлерінде, суармалы аумақтар
Метеорологиялық мониторинг - мемлекеттік органдарды, жеке және заңды тұлғаларды
Радиациялық мониторинг - қоршаған ортаның объектілері мен аумақтардың техногендік
Трансшекаралық ластану мониторингі - трансшекаралық сулар мен ауаның трансшекаралық
Фондық мониторинг - қоршаған ортаның кешенді фондық мониторингі станцияларының
Табиғи ресурстар мониторингі мынадай түрлерді қамтиды:
1) жер мониторингі;
2) су объектілері және оларды пайдалану мониторингі;
3) жер қойнауы мониторингі;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мониторингі;
5) таулы экожүйелер мен шөлейттену мониторингі;
6) орман мониторингі;
7) жануарлар дүниесі мониторингі;
8) өсімдіктер дүниесі мониторингі.
Табиғи ресурстар мониторингін Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес арнайы
Жер мониторингі болып жатқан өзгерістерді уақтылы анықтау, оларды бағалау,
Жер мониторингінің деректері Мемлекеттік жер кадастрында қорытылады.
Су объектілерінің мониторингі олардың жай-күйінің гидрологиялық, гидрогеологиялық, гидрогеохимиялық, санитарлық-химиялық,
Жер қойнауының мониторингі мемлекеттік жер қойнауы қорының ұтымды пайдаланылуын
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мониторингі - табиғи процестердіә қалыпты
Таулы экожүйелер мен шөлейттену мониторингі - шөлейттену мен оның
Орман мониторингі орман қорын күзету, қорғау және ормандарды молықтыру,
Жануарлар дүниесінің мониторингі жануарлар дүниесін қорғау, молықтыру мен пайдалану
Өсімдіктер дүниесінің мониторингі өсімдіктер дүниесін зерттеу, қорғау, молықтыру және
Мониторингтің арнайы түрлеріне:
1) әскери-сынақ полигондарының мониторингі;
2) "Байқоңыр" зымыран-ғарыш кешенінің мониторингі;
3) парниктік газдардың және озон қабатын бұзатын заттарды тұтынудың
4) санитарлық-эпидемиологиялық мониторинг;
5) климаттың және Жердің озон қабатының мониторингі;
6) төтенше экологиялық жағдайлар және экологиялық зілзала аймағының мониторингі;
7) ғарыштық мониторинг жатады.
Әскери-сынақ полигондарының мониторингі - әскери, оның ішінде зымырандық техниканы
"Байқоңыр" зымыран-ғарыш кешенінің мониторингі - "Байқоңыр" кешенінің зымыран-ғарыш қызметі
Парниктік газдардың және озон қабатын бұзатын заттарды тұтынудың мониторингі
Санитарлық-эпидемиологиялық мониторинг - халықтың денсаулығы мен тіршілік ету ортасының
Климаттың және Жердің озон қабатының мониторингі - климаттың өзгерістері
Төтенше экологиялық жағдайлар және экологиялық зілзала аймағының мониторингі -
Ғарыштық мониторинг - ғарыштық орналастыру және дистанциялық тексеріп көрудің
Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірыңғай мемлекеттік жүйесі:
1) ғылыми зерттеулер ұйымдастыру мен жүргізу, Қоршаған орта мен
2) қоршаған ортаның жай-күйін айқындайтын нормативтерді, оған антропогендік әсер
3) Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі бірыәғай мемлекеттік
4) бақылаудың салыстырмалы нәтижелерін алуға мүмкіндік беретін әдістемелік құжаттарды
5) ақпараттық жүйелердің құрылымдарын, деректер базасының жүйелерін, жіктеуіштерді, деректер
6) техникалық қамтамасыз ету;
7) талдамалық зертханаларды және мониторинг жүргізуді қамтамасыз ететін басқа
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік бақылаудың түсінігі
Экологиялық бақылаудың міндеттері:
1. қоршаған ортаның жай-күйін, шаруашылық және өзге де қызметтің
2. табиғи ресурстарды молықтыру мен ұтымды пайдалану жөніндегі жоспарлар
3. қоршаған ортаны қорғау туралы заңдардың сақталуын тексеру;
Мемлекеттік бақылаудың мақсаты:
1. Қоршаған ортаны қорғау;
2. Табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен пайдалану саласындағы мемлекеттік
3. Табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеу;
4. Биологиялық ресурстарды орнықты пайдалану;
5. Ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.
Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен пайдалану
1) экологиялық бақылау;
2) жерлердің пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау;
3) су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы бақылау;
4) жер қойнауын зерттеу мен пайдалану саласындағы бақылау;
5) Қазақстан Республикасының орман заңнамасы саласындағы бақылау;
6) жануарлар дүниесін қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы бақылау;
7) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бақылау.
Экологиялық бақылаудың түрлері - Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғау
Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен пайдалану
1) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган;
2) су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік
3) жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган;
4) орман шаруашылығы саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;
5) жануарлар дүниесін қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы уәкілетті
6) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;
7) жер қойнауын зерттеу мен пайдалану жөніндегі уәкілетті мемлекеттік
8) өнеркәсіп қауіпсіздігі саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;
9) халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;
10) ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;
11) өсімдіктерді қорғау мен олардың карантині саласындағы уәкілетті мемлекеттік
12) атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;
13) көлікті бақылау органдары болып табылады.
Мемлекеттік экологиялық бақылау мынадай міндеттерді атқарады:
1) табиғат пайдаланушылардың қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарауын қалыптастыруды;
2) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасы саласындағы бұзушылықтардың алдын алуды
Мемлекеттік экологиялық бақылаудың бағыттары мыналарға:
1) Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының сақталуына;
2) қоршаған ортаның ластану салдарларын жою жөніндегі шаралардың жүргізілуіне;
3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы экологиялық талаптардың сақталуына;
4) табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы экологиялық
5) жерлерді жақсарту, жердің жұтаңдауынан туындататын процестер салдарларының алдын
6) кәсіпорындарды, құрылыстар мен өзге де объектілерді салу және
7) кәсіпорындарды, құрылыстар мен өзге де объектілерді пайдалануға беру
8) жерді бүлдірумен байланысты жұмыстар жүргізген кезде топырақтың құнарлы
9) пайдалы қазбалардың өнеркәсіптік қорларын өндіріп алу шамасына қарай
10) қоршаған ортаны қорғауға қатысты лицензиялық келісімшарттық талаптардың сақталуына;
11) жер қойнауының ластанудан, су басудан және кен орны
Мемлекеттік экологиялық бақылау:
1) қоршаған ортаға эмиссияларды және табиғи ресурстарды есепке алу
2) табиғат пайдаланушылардың Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын сақтауы мен
3) Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету үшін
Мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдарға:
- лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы
- лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы
- лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы
- лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның
- лауазымы бойынша облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың)
- лауазымы бойынша облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың)
- лауазымы бойынша облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың)
- облыстық маңызы бар қалалардың және аудандардың мемлекеттік экологиялық
Арнайы табиғат пайдалануды жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар
Өндірістік экологиялық бақылаудың мақсаттары:
1) табиғат пайдаланушының экологиялық саясатына, қоршаған орта сапасының нысаналы
2) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасы талаптарының сақталуын қамтамасыз ету;
3) табиғат пайдаланушының өндірістік процестерінің қоршаған ортаға және адам
4) табиғи және энергетикалық ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру;
5) тосын жағдайларға жедел кідіріссіз ден қою;
6) табиғат пайдаланушылардың басшылары мен қызметкерлерінің неғұрлым жоғары деңгейде
7) кәсіпорындардың экологиялық қызметі және халықтың денсаулығы үшін қатер
8) экологиялық талаптарға сәйкестіктің деңгейін арттыру;
9) қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесінің өндірістік және экологиялық
10) инвестициялау және кредит беру кезінде экологиялық тәуекелдерді есепке
Өндірістік экологиялық бақылауды жүргізу тәртібi:
1. Өндірістік экологиялық бақылауды табиғат пайдаланушы әзірлеген және қоршаған
2. Өндірістік экологиялық бақылау бағдарламасында өндірістік экологиялық бақылау процесінде
3. Өндірістік экологиялық бақылау шеңберінде өндірістік процестің тиімділігін экологиялық
Өндірістік экологиялық бақылау жүргізу кезінде табиғат пайдаланушының:
1) Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының сақталуын қадағалап отыру үшін
2) өзінің техникалық және қаржылық мүмкіндіктерін ескере отырып, қабылданған
3) өндірістік экологиялық бақылау қызметінің ұйымдық құрылымын және персоналдың
4) кеңейтілген өндірістік экологиялық бақылауды ерікті негізде жүргізуге құқығы
Өндірістік экологиялық бақылау бағдарламасын табиғат пайдаланушы әзірлейді.
Өндірістік экологиялық бақылау бағдарламасында мынадай ақпарат:
1) өндірістік мониторинг процесінде қадағаланып отыратын міндетті параметрлер тізбесі;
2) өндірістік мониторинг пен өлшеулерді жүзеге асыру кезеңі, ұзақтығы
3) өндірістік мониторингті жүргізуде пайдаланылатын әдістер туралы мәліметтер;
4) сынамаларды іріктеп алу нүктесі және өлшеулер жүргізу орны;
5) деректерді есепке алуды жүргізудің, талдаудың және хабарлаудың әдістері
6) ішкі тексерулердің жоспар-кестесі және олардың сақталмауына ден қоюдың
7) аспаптық өлшеулердің сапасын қамтамасыз ету тетіктері;
8) тосын жағдайлардағы іс-қимыл хаттамасы;
9) өндірістік экологиялық бақылауды жүргізу үшін қызметкерлердің ішкі жауапкершілігінің
10) өндірістік экологиялық бақылауды ұйымдастыру мен жүргізу мәселелері көрініс
Қоғамдық экологиялық бақылау жұртшылықты мемлекеттің экологиялық проблемаларына тарту мақсатында
Қоғамдық экологиялық бақылау жүргізу тәртібін қоғамдық бірлестіктер өз жарғыларына
Экологиялық сараптаманың түсінігі және жүргізілу сатылары - сараптама –
Қазақстан Республикасында мемлекеттік экологиялық сараптама және қоғамдық экологиялық сараптама
Экологиялық сараптаманың мақсаттары:
1) жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық, норма шығару және
2) экономикалық даму мен қоршаған ортаны қорғау мүдделерінің балансын
Міндетті мемлекеттік экологиялық сараптамаға мыналар жатады:
1) жоспарланып отырған шаруашылық және өзге де қызмет жобалары
2) табиғат пайдалану мәселелеріне қатысты жоспарлау алдындағы және жобалау
3) қолданыстағы oбъектілер үшін қоршаған ортаға әсерді бағалау материалдарымен
4) қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерінің жобалары;
5) іске асырылуы қоршаған ортаға теріс әсерлерге әкеп соғуы
6) кәсіпорындарды,объектілер мен кешендерді, ғимараттар мен құрылыстарды орналастыруға, салуға,
7) аумақтарды ұйымдастыру схемаларының жобалары;
8) қалалар мен аумақтарды, оның ішінде арнайы экономикалық аймақтар
9) осы аумақтарға ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, экологиялық зілзала
10) көршілес мемлекеттердің қоршаған ортасына әсер етуі мүмкін немесе
11) жаңа техникаға, технологияларға, материалдар мен заттарға, соның ішінде
12) табиғи ресурстарды пайдалануға және (немесе) алуға рұқсаттар (лицензиялар)
Мемлекеттік экологиялық сараптама объектілері мынадай жағдайларда:
1) экологиялық сараптама объектісі бұрын жүргізілген мемлекеттік экологиялық сараптама
2) мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы алынғаннан кейін жобалау
3) сот шешімінің негізінде, қайтадан мемлекеттік экологиялық сараптамадан өтеді.
Мемлекеттік экологиялық сараптаманы жүргізу тәртібi:
1) белгіленіп отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де
2) мемлекеттік экологиялық сараптамаға жататын нормативтік құқықтық актілердің, жоспарлар
Мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізудің тәртібін қоршаған ортаны қорғау саласындағы
Мемлекеттік экологиялық сараптаманы жүргізу мерзімдерi:
1. Мемлекеттік экологиялық сараптаманы жүргізу мерзімі мемлекеттік экологиялық сараптаманы
2. Алдын ала сараптамадан өткізу мерзімі құжаттаманың мемлекеттік экологиялық
Мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындысы:
1. Мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындысы оны жүргізу нәтижелері бойынша
2. Мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы экологиялық сараптама объектісін
3. Мемлекеттік экологиялық сараптаманың теріс қорытындысы болған кезде тапсырысшы
4. Мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу міндетті болатын шаруашылық және
5. Мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындысына Қазақстан Республикасының, облыстың (республикалық
6. Жобалық құжаттамаға мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы берілген
Қоғамдық экологиялық сараптама - қоғамдық бірлестіктер құратын сараптама комиссиялары
Қоғамдық экологиялық сараптама кез келген шаруашылық және өзге де
Қоғамдық экологиялық сараптама объектісі іске асырылған жағдайда мүдделері қозғалатын
Қоғамдық экологиялық сараптаманы ұйымдастырушы - қоғамдық бірлестіктер, олардың атынан
Қоғамдық экологиялық сараптаманы ұйымдастырушының:
1) қоғамдық экологиялық сараптама объектісінің тапсырыс берушісінен қоғамдық экологиялық
2) сараптама жүргізу үшін сарапшылық комиссия құруға;
3) қоғамдық экологиялық сараптаманың қорытындысын жергілікті атқарушы органдарға және
Қоғамдық экологиялық сараптаманы ұйымдастырушы:
1) Қоғамдық экологиялық сараптаманы Экологиялық Кодексте жазылған талаптарға
2) қоғамдық экологиялық сараптаманың барысы мен нәтижелері туралы жұртшылықтың
3) қоғамдық экологиялық сараптама қорытындысының барлық мүдделі тараптар үшін
Қоғамдық экологиялық сараптаманы тіркеу тәртібi:
1.Қоғамдық экологиялық сараптама сараптаманы ұйымдастырушының оны жүргізу туралы өтініш
2. Қоғамдық экологиялық сараптаманы тіркеу туралы өтінішті оның ұйымдастырушысы
Қоғамдық экологиялық сараптаманы жүргізу туралы өтініште:
1) қоғамдық экологиялық сараптаманы ұйымдастырушының атауы, заңды мекенжайы;
2) қоғамдық экологиялық сараптаманы ұйымдастырушының жарғыда көзделген қызметінің сипаты;
3) қоғамдық экологиялық сараптаманың сарапшылық комиссиясының құрамы туралы мәліметтер;
4) қоғамдық экологиялық сараптама объектісі туралы мәліметтер, қоғамдық экологиялық
Жергілікті атқарушы органдар қоғамдық экологиялық сараптама жүргізу туралы өтініш
Егер:
1) бұрын осы oбъектіге қатысты екі рет қоғамдық экологиялық
2) қоғамдық экологиялық сараптама объектісі мемлекеттік, коммерциялық және заңмен
3) қоғамдық экологиялық сараптаманы ұйымдастырушының жарғысында осы қоғамдық бірлестіктің
4) қоғамдық экологиялық сараптама объектісінің белгіленіп отырған мемлекеттік экологиялық
6. Жергілікті атқарушы орган қоғамдық экологиялық сараптама жүргізу туралы
3 ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЗАҢНАМАНЫ БҰЗҒАНЫ ҮШІН
ЖАУАПКЕРШІЛІКТЕР
3.1 Экология заңдарын бұзудың түсінігі және белгілері
Экология заңдарын бұзу дегеніміз - белгіленген экологиялық тәртіпті бұзатын
Экологиялық құқықтық бұзудың 4 белгісі бар:
1) тәртіп бұзудың кінәсі-бұл қасақана немесе абайсызда болуы
Қасақана құқық бұзушылыққа көбінесе заңсыз аң аулау, балықтарды заңсыз
2) Заңға қарсы бағыт-табиғи ортаны қорғау немесе тиімді
туралы заңды қасақана бұзады.
3) Қоғамдық қауіптілік - бұл жеке адам мен
айналадағы қоршаған табиғи ортаға келтірген зияннан көрінеді.
Жазаланатындығы- бұл заң бұзушыға заңдық жауаптылық
шаралары қолданылатындығын білдіреді.
Экологиялық құқық бұзушылықтың объектісіне айналадағы табиғи ортаны қорғау және
Экологиялық құқық бұзушылықтың субъектісіне заңды, жеке тұлғалар, соның ішінде
Экологиялық құқық бұзушылықтың объективтік жағы 3 түрлі: элементпен мінезделеді.
1) Құқыққа қайшы мінез-құлық
2) Экологиялық зиян келтіру немесе нақты зиян
3) Құқыққа қайшы мінез-құлық пен нақты зиян
Экологиялық құқық бұзушылықтың субъективтік жағы заң бұзушының іс-әрекеті немесе
Экологиялық құқық бұзғаны үшін заңдық жауапкершілік дегеніміз- мемлекет және
Экологиялық құқық бұзушылықтың түрлеріне:
1) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын мүліктік жауапкершілікке әкеп соғатын
2) қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы әкімшілік
3) экологиялық қылмыстар жатады.
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
Экологиялық құқық бұзушылықтар жасаған тұлғалар өздері келтірген залалды
Мыналардың:
1) табиғи ресурстарды жою мен бүлдірудің;
2) табиғи ресурстарды өз бетімен және ұтымсыз пайдаланудың;
3) қоршаған ортаны өз бетімен ластаудың, оның ішінде авариялық,
4) қоршаған ортаны нормативтен тыс ластаудың салдарынан қоршаған ортаға,
Экологиялық құқық бұзушылық жасаған тұлғалардың жеке тұлғалардың денсаулығына келтірілген
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзу салдарынан қоршаған ортаға келтірілген
Қызметі қоршаған ортаға жоғары қауіптілікпен байланысты жеке және заңды
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзу нәтижесінде келтірілген моральдық зиян
1. Қоршаған ортаға зиян келтірген тұлға келтірілген залалды ерікті
2. Зиянды өтеу қоршаған ортаға зиян келтірген тұлғаның өз
3. Зиянды өтеудің құндық нысандарына қоршаған ортаның зиян келтірілгенге
4. Тараптардың келісімімен сот шешімі бойынша зиян жауапкерге қоршаған
5. Зиянды өтеудің заттай нысандарына қоршаған ортаның зиян келтірілгенге
6. Зиянды өтеудің өндіріліп алынатын сомасы мемлекеттік бюджетке, ал
7. Зиянды өтеу қоршаған ортаға зиян келтірген тұлғаны әкімшілік
Экологиялық дауларды шешу тәртібі:
1. Экологиялық дауларды соттар Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген
2. Экологиялық құқықтық қатынастар субъектілері арасындағы экологиялық даулар келіссөздер
3.2 Экологиялық әкімшілік және тәртіптік жауапкершіліктер
Экологиялық құқық бұзушылық үшін жауапкершілік табиғатты қорғау саласындағы аса
1). ескерту жасау;
2) әкімшілік айыппұл салу;
3) әкімшілік құқық бұзушылықты жасау құралы немесе оның тікелей
4) әкімшілік құқық бұзушылықты жасау құралы немесе оның тікелей
5) Белгілі бір азаматқа берілген арнаулы құқықтан айыру;
6) түзеу жұмыстары;
7) әкімшілік қамау.
2001 жылғы 30 қаңтарда қабылданған “Әкімшілік құқық бұзушылық туралы”
1) Ақыл-есі дұрыс 16 жасқа
2) Заңды тұлғалар жатады.
Экологиялық құқық бұзушылықтың түрлері “Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы” ҚР Кодексінің 19 тарауында “Қоршаған ортаны қорғау,
- атмосфералық ауаны қорғау (243-249 баптар);
- жерді қорғау мен пайдалану (250-258 баптар);
- жер қойнауын қорғау мен пайдалану (259-275 баптар);
- суды қорғау мен пайдалану (276-281 баптар);
- орманды қорғау мен пайдалану (282-294 баптар);
- жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалану (301-306 баптар);
- құрылықтағы шельфті қорғау мен пайдалану (301-306 баптар);
- қоршаған табиғат ортасымен байланысты қызметке қойылатын жалпы экологиялық
Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы әкімшілік құқық
Кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың өздерінің еңбек міндеттемелері мен қызметінен
Қызметкер тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін жұмыс беруші тәртіптік
1) ескерту жасауға;
2) сөгіс беруге;
3) қатаң сөгіс беруге;
4) жұмыс берушінің бастамашылығы бойынша жеке еңбек шартын бұзуға
Егер қызметкердің заңсыз ңрекеттері нәтижесінде кәсіпорынға материалдық нұқсан келтірілетін
3.3 Экологиялық азаматтық жауапкершілік
Азаматтық құқық жауапкершілік дүние мүлкіне, зиянды өтеуінің және т.б.
Азаматтық-құқық жауапкершілік өтемелі сипатта болады, себебі ол несие берушінің
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі зиянды өтеудің 2 түрлі тәсілін
Зиянды өтеудің іс-жүзіндегі түрі сирек қолданылады және оған кейде
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік экологиялық құқық бұзушылықпен келтірілген материалдық нұқсан өтелген
Экологиялық қылмыстық жауапкершілік - Қоғамдық қауіптіліктің жоғары деңгейі бар
Қылмыстық жауаптылық мемлекет тарапынан қатаң шаралар қолдану арқылы сипатталады.Ол
Қоршаған ортаны қорғау мен пайдалану барысындағы барлық қылмыстардың құрамын
Табиғатты пайдалануға байланысты әрекет ететін ережелерді бұзу.
Экологиялық қылмыстың түсінігі - қылмыстық құқықта қоршаған ортаға нұқсан
Экологиялық құқық – қоршаған табиғи ортаның сапасын жақсарту, қорғау,
Өзге де елдер сияқты қазақстанда да қоршаған орта
Қазақстан Республикасының 1995 жылы 30 тамызда қабылданған Конституциясы
1997 жылғы 15 шілдеде қабылданған №160-1 «қоршаған ортаны
Экологиялық мониторинг (лат. монитор – еске салатын, қадағалайтын) –
Адам мен табиғи экожүйелерге қауіпті ластаушы заттардың концентрациясы:
Атмосфералық ауада көміртегінің, азот тотықтары, күкірт қос тотығы, озон,
Судың бет жағындағылар: пестицидтер, ауыр металдар, радионуклидтер, РН, минералдану,
топырақта: ауыр металдар, пестицидтер, радионуклидтер, азот, фосфор, мұнай
биотада: ауыр металдар, пестицидтер, радионуклидтер және т.б.
Зиянды физикалық әсер етудің деңгейлері: радиация, шу, діріл,
Биосфераның ластануы, әсіресе тумысынан кемістіктер
Аймақтық мониторинг деңгейіне ірі табиғи-аумақтық кешендер экожүйелерінің (орман
Тұтастай алғанда биосфередағы мүмкін болатын өзгерістерді байқау,
Жаһандық мониторингтің негізгі мақсаттары болып табылатдар:
- адам денсаулығына төнетін қауіптің алдын алудың кеңейтілген жүйесінұйысдастыру.
- климатқа атмосфераның жаһандық ластануының әсерін бағалау;
- биологиялық жүйелерде, әсіресе қоректік тізбектерде ластанудың мөлшері мен
- қоршаған ортаға әсер ететін жерүсті экожүйелерінің реакциясы;
- ауыл шаруашылығы қызметі мен жерді пайдаланудың нәтижесінде пайда
- әлемдік мұхитты ластауға және теңіз экожүйесін ластанудың әсері;
- халықаралық ауқымдағы стихиялық апаттар туралы алдын ала ескерту
Экология заңдарын бұзудың түсінігі - белгіленген экологиялық тәртіпті
- Қоршаған табиғи ортаны және
- Табиғат объектілеріне зақым
- Табиғи ресурстардың жүдеуі;
- Табиғи ресурстарды үнемсіз пайдалану.
Қоршаған ортаға зиян - өмір сүріп жатқан қоршаған
Осындай зиянның пайда болуының 2 түрі бар: экономикалық зиян
Кінәлі лауазымды тұлғп\алар және асқа да жұмыскерлің экологиялық
Қазақстан Республикасы әкімшілік құқық бұзушылық туралы
Қылмыстық жауапкершілік экологиялық заңдылықты бұзғаны үшін тек тікелей ҚР
Заңды тұлғалар және азаматтар қоршаған табиғи ортаға зиян келтірген,
Экологиялық құқықтық бұзудың 4 белгісі бар:
1) тәртіп бұзудың кінәсі-бұл қасақана немесе абайсызда болуы
2) Заңға қарсы бағыт-табиғи ортаны қорғау немесе тиімді
3) Қоғамдық қауіптілік - бұл жеке адам мен
4) Жазаланатындығы- бұл заң бұзушыға заңдық жауаптылық шаралары
Экологиялық құқық бұзушылықтың объектісіне айналадағы табиғи ортаны қорғау және
Экологиялық құқық бұзушылықтың объективтік жағы 3 түрлі: элементпен
1) Құқыққа қайшы мінез-құлық
2) Экологиялық зиян келтіру немесе нақты зиян
3) Құқыққа қайшы мінез-құлық пен нақты зиян
Экологиялық құқық бұзушылықтың субъективтік жағы заң бұзушының іс-әрекеті немесе
Экологиялық құқық бұзғаны үшін заңдық жауапкершілік дегеніміз- мемлекет және
Экологиялық құқық бұзушылықтың түрлеріне:
1) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын мүліктік жауапкершілікке әкеп соғатын
2) қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы әкімшілік
3) экологиялық қылмыстар жатады.
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
Экологиялық құқық бұзушылықтар жасаған тұлғалар өздері келтірген залалды
Мыналардың:
1) табиғи ресурстарды жою мен бүлдірудің;
2) табиғи ресурстарды өз бетімен және ұтымсыз пайдаланудың;
3) қоршаған ортаны өз бетімен ластаудың, оның ішінде авариялық,
4) қоршаған ортаны нормативтен тыс ластаудың салдарынан қоршаған ортаға,
Экологиялық құқық бұзушылық жасаған тұлғалардың жеке тұлғалардың денсаулығына келтірілген
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзу салдарынан қоршаған ортаға келтірілген
Қызметі қоршаған ортаға жоғары қауіптілікпен байланысты жеке және заңды
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзу нәтижесінде келтірілген моральдық зиян
1. Қоршаған ортаға зиян келтірген тұлға келтірілген залалды ерікті
2. Зиянды өтеу қоршаған ортаға зиян келтірген тұлғаның өз
3. Зиянды өтеудің құндық нысандарына қоршаған ортаның зиян келтірілгенге
4. Тараптардың келісімімен сот шешімі бойынша зиян жауапкерге қоршаған
5. Зиянды өтеудің заттай нысандарына қоршаған ортаның зиян келтірілгенге
6. Зиянды өтеудің өндіріліп алынатын сомасы мемлекеттік бюджетке, ал
7. Зиянды өтеу қоршаған ортаға зиян келтірген тұлғаны әкімшілік
Экологиялық дауларды шешу тәртібі:
1. Экологиялық дауларды соттар Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген
2. Экологиялық құқықтық қатынастар субъектілері арасындағы экологиялық даулар келіссөздер
Атмосфераның ластануы- Қылмыстың субъективтік жағын анықтау қиын,
Қылмыстық құқықтық ғылым бойынша жасаған әрекеті үшін тұлға
Тұлғаны кінәлі деп тану- ол әрекетті қасақана немесе абайсызда
Атмосфералық ауаны ластаушы тұлғалардың қылмыстық қызметіндегі абайсыз кінәлі
Абайсыздан жасалған әрекет Кодекстің Ерекше бөлімінің тиісті бабында
Кінәнің абайсыз нысаны туралы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің
Кейбір ғалымдар қылмыстың субъективтік жағын, олардың ойы бойынша,
Тергеу және соттық қызметте кінә
Қазіргі заңнама ауаны қылмыстық ластаудың ниеттерін көрсетпейді. Одан
Қылмыстың мақсаты болып, тұлға қылмыс жасаған уақытта қол жеткізуге
Қылмыстың субъективтік жағынан эмоция ерекше орын алады, эмоция арқылы
Қылмыстың субъективтік жағының осыншама тапшы сипаттамасы кез келген
Қылмыс субъектісі болып қылмыстық құқық бойынша, қылмыстық
Егер тұлға белгілі бір жасқа жетпесе (Жалпы ереже
Сот тұлғаны есі дұрыс емес деп таныса, ол үшін
Атмосфералық ауаны қорғау туралы заңның бұзылу нәтижесінде келтірілген
Заңды тұлғаның қылмыс субъектісі ретінде танылу мәселесі заң шығарушы
Оған қоса, берілген қылмыс субъектілері болып тікелей
Атмосфераны ластағаны үшін қылмыстық жазалау- Экологиялық саясатты жүзеге асырудағы
Экологиялық құқықты бұзған үшін заңды
Жазалау мемлекеттік мәжбүрлеудің шарасы бола отырып, мемлекеттің жасалған қылмысқа
Осы жағдайды талдай отырып, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі мәселедегі
Жазалау институтын қылмыстық құқықта оқып - зерттеудің үлкен мәні
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 282 бабымен қарастырылған қылмыстың қылмыстық-құқықтық
Ормандардың экологиялық маңызы - Ормандардың экологиялық қызметін бағалауда олардың
Бірінші қызметі органикалық заттың түзілу жылдамдығына байланысты. Ұзақ өмір
Ормандардың көміртегіне қатысты қызметі. Атмосферадағы көміртегінің артық мөлшерін шығару
Ормандардағы көмірқышқыл газының орасан көп мөлшерінің концентрациясы ағаштардың биомассасының
Өкінішке орай қазір жер шарында ормандардың ауданы мен биомассасының
Ормандардың ауа тазартудағы қызметі. Атмосферадағы көміртегі балансына әсер етумен
Ормандардың климаттық және метеорологиялық қызметі. Ормандар метеорологиялық факторларға да
Орман мен ашық жерлердегі ауаның температурасы мен ылғалдылығы арасында
Ормандар күн радиациясына көп әсер етеді. Ашық жердегі күн
Орманда ауа мен топырақтың жоғары қабатында ылғалдылық жоғары болады.
Орман өзінен алшақ жатқан жерлерге де әсер етеді. Орман
Адамдар ерте кездердің өзінде өзен суының және құдықтағы судың
Ормандардың грунт суларын арттырып, бетік ағысты кемітуінің негізгі себебі,ондағы
Орман күшті экожүйе ретінде өздігінен тазару мен техногенездің бұзушы
Орман экожүйелерін ластанған суларды тазарту үшін де қолданады. Орман
Орман кесілгенде,оның су қорғау және басқа да қасиеттері жойылады.
Өсімдіктердің тікелей су қоймасындағы суды тазартудағы маңызы зор. Америкада
Анторпогенді қысым жағдайында ормандардың тұрақтылығын сақтау мәселесі. Ормандардың қоршаған
1. Ормандардың зақымдануы күкіртті ангидрид пен оның туындыларымен ластанудан
2. Улы заттар өсімдіктерге не құрғақ тұнбалар түрінде, не
3. Улы заттардың өсімдіктерге әсері баяу улану немесе күюі
4. Улануға және жойылуға көбіне қылқан жапырақта ормандар ұшырайды.
5. Жалпақ жапырақты ағаштардан улы заттардың әсерінен емен,бук және
6. Улы заттарға қыналардың сезімталдығы жоғары. Оларды ластанудың индикаторы
7. Ластанған атмосферада ағашты және көптеген көпжылдық өсімдіктердің өмір
8. Адам үшін жасалған ластаушы заттардың шекті рұқсат етілетін
9. Атмосфераның ластануының ормандарға тигізетін зиянды әсерін кеміту үшін
Судың экологиялық маңызы - су объектілерінде жинақталған
Қазақстан Республикасының су қоры ҚР Конституциясымен және 2003 жылы
Қазақстан Республикасы су заңдарының мақсаттары халықтың және қоршаған ортаның
Қазақстан Республикасының су қоры айрықша мемлекеттік меншікте болады.
Су қорын иелену, пайдалану және оған билік ету
Су объектілеріне мемлекеттік меншік құқығын бұзған жеке және
ҚР ҚК 277 бап. Шаруашылық және өзге де қойылатын
ҚР ҚК 278-бап. Ықтимал экологиялық қауiптi химиялық, радиоактивтi және
1. Ықтимал экологиялық қауiптi химиялық, радиоактивтi және биологиялық заттарды
2. Қоршаған ортаның ластануына, улануына немесе зақымдануына, адамның денсаулығына
3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, абайсыздан
ҚР ҚК 279 бап. Микробиологиялық немесе басқа биологиялық агенттермен
1. Микробиологиялық немесе басқа да биологиялық агенттердi немесе токсиндерді
2. Қоршаған ортаның ластануына, улануына немесе зақымдануына, адамның денсаулығына
3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, абайсызда
ҚР ҚК 280-бап. Ветеринарлық ережелердi және өсiмдiктердiң аурулары мен
1. Ветеринарлық ережелердi бұзу iндеттерге немесе өзге де зардаптарға
2. Өсiмдiктердiң аурулары мен зиянкестерiне қарсы күресу үшiн белгiленген
ҚР ҚК 281-бап. Суларды ластау, бiтеу және сарқу -
2. Адамның денсаулығына зиян келтiруге немесе жануарлар немесе өсiмдiктер
3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, абайсызда
Ескерту. 281-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N
ҚР ҚК 282-бап. Атмосфераны ластау - Атмосфераға ластайтын заттар
2. Адамның денсаулығына зиян келтiруге әкеп соққан дәл сол
3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, абайсызда
Ескерту. 282-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N
ҚР ҚК 283-бап. Теңiз аясын ластау - Құрғақтағы көздерден
2. Адамның денсаулығына, жануарлар немесе өсiмдiктер дүниесiне, балық қорына,
3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, абайсызда
Ескерту. 283-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N
ҚР ҚК 284-бап. Қазақстан Республикасының құрылықтық шельфi туралы және
2. Қазақстан Республикасының құрылықтық шельфiнiң немесе Қазақстан Республикасы айрықша
ҚР ҚК 285-бап. Жердi бүлдiру - Жердi улау, ластау
соқса, - екi жүзден бес жүз айлық есептiк көрсеткiшке
2. Төтенше экологиялық жағдай аумағында жасалған дәл сол әрекеттер
3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, абайсызда
Ескерту. 285-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N
ҚР ҚК 286-бап. Жер қойнауын қорғау және пайдалану ережелерiн
2. Жер қойнауын пайдаланудың барлық сатыларында жалпы экологиялық талаптарды
3. Осы баптың екiншi бөлiгiнде көзделген, абайсызда адамдардың жаппай
Ескерту. 286-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N
ҚР ҚК 287-бап. Су жануарлары мен өсiмдiктерiн заңсыз алу
а) елеулi зиян келтiре отырып;
б) жарылғыш және химиялық заттарды, электр тогын, не су
2. Дәл сол әрекет:
а) бiрнеше рет;
б) балықтардың бекiре тұқымдас түрлерiне қатысты;
в) ұрық шашу орындарында немесе оларға бару жолдарында;
г) адам өзiнiң қызмет бабын пайдаланып;
д) адамдар тобы алдын ала сөз байласып;
e) өздiгiнен жүретiн жүзгiш көлiк құралы пайдаланылып;
ж) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда және төтенше экологиялық жағдай
3. Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген, iрi
Ескерту. 287-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N
ҚР ҚК288-бап. Заңсыз аңшылық - 1. Заңсыз аңшылық, егер
а) елеулi зиян келтiрiп;
б) механикалық көлiк құралын немесе әуе көлiгiн, жарылғыш заттарды,
в) аулауға толық тыйым салынған құстар мен аңдарға қатысты;
г) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен төтенше экологиялық ахуал
3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, iрi
Ескерту. Осы тараудың баптарында қылмыс жасалған кезде Қазақстан Республикасының
Ескерту. 288-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N
ҚР ҚК 289-бап. Жануарлар дүниесiн қорғау ережелерiн бұзу -
ҚР ҚК 290-бап. Жануарлар мен өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және
Қазақстан Республикасының Қызыл Кiтабына енгiзiлген жануарлар мен өсiмдiктердiң сирек
Ескерту. 290-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N
ҚР ҚК 291-бап. Ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу -
2. Дәл сол әрекет:
а) бiрнеше рет;
б) адам өзiнiң қызмет бабын пайдаланып;
в) iрi зиян келтiрiле отырып жасалса, - екi жүзден
3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, ерекше
Ескерту. 291-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N
ҚР ҚК 292-бап. Ормандарды жою немесе зақымдау - 1.
2. Ормандарды, сол сияқты орман қорына кiрмейтiн екпе ағаштарды
ҚР ҚК 293-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар режимiнiң бұзылуы
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiн
ҚР ҚК 294-бап. Экологиялық ластау зардаптарын жою жөнiнде шара
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі «Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы
Берілген баптың құрамында өсімдіктер немесе жануарлар дүниесін жаппай жою,
Сонымен қылмыстық жауапкершілік қоғамға қауіптілігі жағынан жоғары дәрежеде болатын
ҚОРЫТЫНДЫ
Осы дипломдық жұмысты қорыта келгенде келесі тұжырымдар жасалып отыр:
Экологиялық құқық табиғат пен адамдар арасындағы қатынастарды реттейді. Қазіргі
Экологиялық құқықтың мәні — бұл экологиялық-құқықтық нормалардың қолданылу саласында
1997 жылы 15 шілдеде қабылданған «ҚР-ның қоршаған ортаны қорғау
Экологиялық құқықпен табиғат ресурстары қорғалады және пайдаланылады, олар бірнеше
Сонымен, экологиялык мәселелерді бірігіп шешу қажет. Табиғаттың ластануы, бүлінуі
Жылдан жылға экологиялык кылмыстар мен өзге де құқық бұзушылыктар
Экологиялық жағдайы қолайсыз аймақтардағы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Наумов А.В. // Қылмыстық құқығы/ Астана – 2001 ж.
Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы //Алматы – 2001ж 164-203б.
Лейкина Н.С. // Личность преступника и уголоная ответственность
М. 1995 г. 118-119б., 149-152б.
4 Наумов А.В. //Осы заманғы
тұжырымдамалары. Алматы – 1999 ж. 113б., 205-208б.
Е.Баянов «Мемлекет және құқық негіздері» Алматы 2001ж
А. Ибраева, Г. Әлібаева, Қ.Айтхожин «Құқықтану» Алматы 2006 ж.
Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
Бекмаганбетов Р. «Экономико-экологические факторы и механизмы их развития в
Кажымуратова А. «Влияние экологического фактора на уровень жизни населения
Айтуғанова З.Ш. «Экологиялық қауіпсіздіктің экономикалық мәселелері» дисс. жұмыс. 2003
Ақиқат журналы, «Экологияның экономикалық залалдары» атты мақала, 2006 ж
Айтуғанова З.Ш. «Экологиялық қауіпсіздіктің экономикалық мәселелері» диссерт. 2003ж. 29-33
Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңы, Алматы. Юрист,
Қазақстан Республикасының Конституциясының 31-бабы
Айтуғанова З.Ш. «Экологиялық қауіпсіздіктің экономикалық мәселелері» дисс. жұмыс. 2003
Қазақстан және оның аймақтары. Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі.
Н.Ә. Назарбаев «Сындарлы он жыл». Алматы: Атамұра, 2003. —
Нарибаев К.Н. Научно-технический прогресс и занятость: современные мировые тенденции.
1959 жылы 22 шілдеде қабылданған Қазақ КСР Қылмыстық кодексі
19 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік /А-2001
20 Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы //Алматы –
21 Қазақстан Республикасының қылмыстық – атқару құқығы /Алматы-2002
22 Қазақстан Республикасының Экологиялық құқығы /Алматы 2005/
23 Экологическое право Республики Казахстан /Караганда 2001/ Бекишева С.Д.
24 Қазақстан Республикасының Экологиялық құқығы /Алматы 2008/ Култелеев
25 Қазақстан Республикасының Экологиялық құқығы /Тараз 1995/ Стамқұлов
3
Ұйымдық қамтамасыз ету
Идеологиялық қамтамасыз ету
Халықаралық қамтамасыз ету
Құқықтық қамтамасыз ету
Экологиялық саясат
Экономикалық қамтамасыз ету
Жеке тұлғалар
Табиғат объектілеріне меншік құқығы және табиғи ресурстарды пайдалану құқығы
Табиғат объектілеріне меншік құқығы
Экология құқығы түсінігі
Экологиялық құқық бұзушылық үшін жауапкершілік
ҚР табиғатты қорғау туралы заңдары
Экологиялық құқықтың түсінігі, пәні, жүйесі
Қазақстан Республикасының экологиялық құқығының дәрістері
Жаһандық экологиялық проблемалар
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ