Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университетінің хабаршысы
Жоспар
Кіріспе .......................................................................................................3-5
І-тарау
Х. Досмұхамедовтың публицист ретіндегі шеберлігі ..............10-12
Ұлттық мүдде үшін күрескер ......................................................13-23
ІІ-тарау
2.1. Исатай-Махамбет бастаған ұлт-азаттық көтерілісі публицистің басты тақырыбы
2.2. Қазақ тілінің тазалығы үшін жанын салған ...................................34-48
ІІІ-тарау
3.1. Х. Досмұхамедов публицистикасының өзіндік ерекшелігі ..........49-54
3.2. Х. Досмұхамедов еңбектерінің тілі – халықтық тіл
Қорытынды ..............................................................................................61-64
Пайдаланылған әдебиеттер......................................................................65
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі
«Халел Досмұхамедов еңбегіндегі ұлттық мүдде» деп аталатын тақырып
Жұмыс тақырыбының міндеті
Қолыма алған тақырыбыма шолу жасай отырып, бабамыздың тарихын
Жұмыстың міндетті нәтижесі
Ғұлама, ерекше дарын иесі, қазақтың қайсар ұлының еңбектерінің
Х. Досмұхамедұлының жоғарғы идеялық мазмұнды еңбектері шынайы шыншылдықпен
Келешек ұрпаққа қалдырған шығармаларының шеберлігі арқасында жазылған публицистикалық
Қай кезеңді алсақ та баспасөз беттері публицистикасыз болған
Сөйтіп, ХІХ ғасырдың екінші жартысында қазақ тілінде кітап,
Ал, ХХ ғасырдың бас кезінде «Қазақстан» газеті мен
Қазақ халқының осындай бай рухани дүниесін ғалым Х.
Х. Досмұхамедұлы өзінің «Қазақтың халық әдебиеті» деген ғылыми
Бұл кезде «Фикер», «Уральски листок» газеттеріне жазған мақалалары
1913 жылдан бастап әскери қызметтен мойыны босап, Темір
Сансыз адамдармен сырласып, жан – дүниесіне терең бойлап
І тарау
Х. Досмұхамедовтың публицист ретіндегі шеберлігі
Халел Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің профессоры Қ.
Халқымыздың біртуар перзенті Халелдің өмірі мен қоғамдағы қызметі,
1913 жылдан бастап әскери қызметтен мойыны босап келген
Аталған газеттің 1914 жылғы №60, 62, 63 –
«Сана» журналы – ғылыми – танымдық публицистиканың негізі.
Х. Досмұхамедұлы ғылыми – көпшілік альманах шығаруды 1922
Ол жазған әрбір мақаланың арқаланған жүгі, айтар жаңалығы
«Сана» журналы бар болғаны үш – ақ №1,
Иә, ғалымның көз майын тауысып жазып шыққан оқулықтарының
Публицистика пішінін зерттеу әдісі көп қырлы. Жанр ретінде
Сөздік өнер ретінде публицистиканың көркем әдебиеттен принципті айырмашылықтары
Х. Досмұхамедұлы рухани мәдениеттің дамуы мен өркендеуіне ғылым
Халел Досмұхамедұлының еңбектерінің тағы бір құндылығы – оның
Халел Досмұхамедовтың осындай ерен еңбегінің жемісі ретінде Қазақстан
«Тайсойған, Ойыл, Бүйрек жайлаған жер.
Қаңтарылып Қаракөкті байлаған жер,
Көзіме от – жалындай көрінесің,
Құрбымен құлын – тайдай ойнаған жер», -
деп әнге қосатын әйгілі Тайсойған құмында дүниеге келген.
Қаншама айтылмаған сыр, айтылмаған жыр, жазылмаған кітап қалды.
Оның басқа қыруар еңбектерімен қатар медицина салаларында жазған
Диплом жұмысымды жазу барысында қазақ тарихынан аттап кете
- Қазақ, ел болам десең тіліңді сақта!, -
2 Ұлттық мүдде үшін күрескер
Кешегісіз – бүгін, бүгінгісіз ертең жоқ. Олар бір
Халел Досмұхамедұлы - көп қырлы
Тіл білу - жарты байлық, егер Халел Досмұхамедұлы
Табиғат – ана жомарт жаратқан Халел Досмұхамедұлының өзі
Дана халқымыз «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің»,
Ол 1924 жылы «Сәуле» журналына («Қазақ әдебиет -
Еділді тартып алғаны-
Етекке қолды салғаны,
Жайықты тартып алғаны-
Жағаға қолды салғаны.
Ойылды тартып алғаны-
Ойындағысы болғаны.
Маңғыстаудың үш түбек
Оны - дағы алғаны.
Үргеніш бенен Бұхарға
Арбасын сүйреп барғаны-
Қоныстың бар ма қалғаны?-
дейтін патша өкіметінің қазақта ата қонысынан
Ел басына түскен сын сағатта халқының рухын асқақтата
Әрине, «Халел Досмұхамедұлының мәдени тарихымыздағы ерен еңбегі не?»
Мұрат Мөңкеұлы, Шернияз шешен, Ығылман жырау, Қарасай –
Халел Досмұхамедұлы тек қана халық ауыз әдебиетін жинаумен
Ғалымның фольклортану саласындағы еңбектерінің арасында оқшау тұратыны –
Білім мен тәрбие берудің 2001 жылы қабылдаған тұжырымдамасында
Сонымен бірге, Қазақстан мектептерінде оқу - тәрбие ісін
Қазіргі тәуелсіз Қазақстан Республикасы – көп ұлтты, іргелі
Дей тұрғанмен, Қазақстан халқын патриотизм, Отанды сүю, еңбекшілердің
Осыған орай, жас ұрпақтың патриоттық санасын қалыптастыру үрдісіндегі
елжандылық – қоғамдық құбылыс, тарихи ұғым;
елжандылық дегеніміз - әр адамның өзінің араласқан белгілі
қазақстандық елжандылық – Қазақстан Республикасын біртұтас Отаны ретінде
Елжандылық тәрбие, ең алдымен, азаматтық тәрбиемен тығыз байланысты
Бүгін бұл бағытта Қазақстан мектептері жүйесі алдында оқушылардың
Азаматтық сана, әлемтанушылық көзқарас, ниет тазалығы, еңбексүйгіштік, дене
Атап айтқанда, қоғамдық – саяси және гуманитарлық пәндердің
Міне, осы орайда ХХ ғасырдың басында-ақ «Қазақстандық елжандылық»
Республикамыздағы қоғамдық ғылымдардың көш бастаушысы, белгілі ғалым профессор
Елжандылық азаматтық тәрбиені біріктіре отырып, оны оқушылар бойына
Профессор Халел Досмұхамедов өлкетану ісінің оқушылар танымын арттырудағы
Әрбір халықтың рухани азығының қайнар бұлағы оның халықтық
Ежелгі заманнан өмір сүріп келе жатқан түрлі тайпалары
Сондықтан ауыз әдебиеті өте дамыған қазақ халқының бала
Осы асыл мұраны, яғни эпостық жырларды профессор Халел
Осылайша Халел Досмұхамедов жас ұрпақтың бойында адамгершілік, имандылық,
«Қоршаған ортаны аялай білу - өзінің туған елін
Сондықтан да дәл қазіргі оқыту мән тәрбие үрдісіндегі
Оқыту үрдісінде отызыншы жылдардың өзінде табиғатты қорғау ісін
Профессор Халел Досмұхамедұлы оқушылардың табиғатқа қатынасын, яғни экологиялық
Ұлан - байтақ жерін қорғап, елдігін сақтаудың басты
«Тілінен айырылған жұрт - жойылған жұрт. Мектеп пен
Бұрын да, бүгін де күн тәртібінен түспей, ұлттық
Қазақ халқының сан ғасырлар бойы қалыптасқан тілі мен
Ғасырлар бойы дамып, қалыптаскан және өркендей беретін халық
Ал, жас ұрпақты жан - жақты қабілетті азамат
Ұрпақ тәрбиесіндегі ежелден қальштасқан халқымыздың жақсы дәстүрлері мен
Ата - бабаларымыздың өз ұрпағын ізетті де, инабатты
Ұлттық тәрбие беру - білім ұясынан басталады. Мектептерде
«Әдеп» пәні нені оқытады дегенге келер болсақ, «Әдеп»
Ең түпкі мақсаты: жас буынға ізгіліктің тура жолын
Яғни, ата – бабаларымыздың сәлемдесу рәсімдері,
«Әдеп» пәні - халықтық педагогиканың әсем де мөуелі
Бабалардың тіліне, дәстүріне, жергілікті өлкенің көп ғасырлық тарихымен,
«Атамекен» бағдарламасының басты мұраты - халқымыздың тарихын, мәдениетін,
Бұл бағдарлама 30 шығармашылық бағыттан құралған. Әр
Халықтық тәрбиенің туын биік ұстап, жас ұрпақты талантты,
ІІ тарау
2.1 Исатай мен Махамбет бастаған ұлт – азаттық
Ғалым, пубицист Халел Досмұхамедовтің публицист ретінде өмірінде тыңдырған
«Ақтабан шұбырындыдан» соң, 1731 жылы Кіші жүз бен
Он сегізінші һәм он тоғызыншы ғасырдағы патша хүкіметінің
Бір жағынан, басын қорғап патша хүкіметімен арпалысу, патша
Орыстан құтылу үшін еткен Кіші жүздің қимылдары әлі
Патша хүкіметінің құтылу үшін Кіші жүздің еткен істерінің
Х. Досмұхамедов осыларды тізбелеп, талдай отырып, басқа да
Он сегізінші ғасырдың аяғында Нұралы ханның Бөкей деген
Отыз жылдан артық бос тұрған нуға келіп ел
Міне, осылайша Халел Досмұхамедов көтерілістің шығу себептерін бірте-
Жәңгір ноғай мүфтиінің қызын алды. Діннің әсері күшейді.
Осындай болып тұрғанда Жәңгірдін қасында Қарауылхожа Бабажанұлы деген
Жоғары айтқан таршылықтың бәрін жұрт Жәңгірден көрген. Ел
Осылай Халел Досмұхамедов тігісін жатқызып көп жайды алдымызға
Осы уақытта Жәңгірді түсіремін, бұрынғы кеңшілікті орнатамын деп
Сөйлесіп бітеміз деп, ханның билері Исатаймен рулас Бекмағамбет
Жәңгірдің нөкеріндегі Бекмағамбет бидің інісі Махамбет Өтемісұлы бірден
Исатайдың әскері қашып, алдынан шыққан Орал қазақ –
Осы бір шиеленісті Халел Досмұхамедов көпшілікке түсінікті тілмен
Баймағамбет «ханныңа» әскері жиылып келсе де, Исатаймен соғыспай
Қуан жыраудың сөзі бұл күнде жойылған. Қолдың көбін
Адай, әлім, түрікпен болып бірігіп, орыс хүкіметімен, оны
Байекеден қайтқан соң Махамбет Орал облысындағы ағайындарының арасында
Исатай қырық тоғыз жасында 1838 жылы өлді. Сүйегі
Исатай да, Махамбет те беріш руынан, жайық бөлімінен
Махамбеттің атасы Өтеміс, Өтемістің атасы Құлмәлі. Мәлі деген
Исатай - Махамбет туралы баспада әлі ауыз сөз
Біздің Исатай, Махамбет туралы жазып отырғанымызды тарихи сөз
Исатай - Махамбеттың тарихын жазу үшін Орданың, Орынбордың,
Халел Досмұхамедов қазақтың біртуарлары Исатай мен Махамбет кім
«Заманыңдағы Кіші жүздегі батырлардың бәрі де Исатай жолдас
Өтемісұлы Махамбет батыр – бастан – аяққа дейін
Махамбет беріш руынан, жайық арысынан. Махамбеттің Бекмағамбет деген
Махамбеттің өзі де жас кезінде Жәңгірдің нөкерінде екен.
Махамбеттің өзі әрі батыр, әрі жырау, әрі домбырашы
Исатай жұртты ақылмен, дәлелмен, түрлі әдіспен соңына ерткен
Исатай ақсақалдармен, бас адамдармен ақылдасып, кеңесіп отырғанда, Махамбет
Қуғыншылар соңынан қалмай қуып, Махамбетті ұстауға таянады. Сонда
Махамбеттің мінезі Исатайдікі секілді көптің басын құрастырып, бүтін
Махамбеттің осындай екендігі тарихты тексергенде, елдің аузындағы әңгімені
Исатай өлген соң-ақ, Махамбет көпті ерте алмады. Исатайдың
Махамбеттің мінезі де, Кенесарының жолдасы Наурызбайдың мінезі де
Махамбеттің сөзінің ішінде ел ішіне көп жайылғаны –
Әлімұлы, байұлы, жетірудың арасында осы өлең көп жайылулы.
Біздің бастырып отырғанымыздың негізіне Мұрат ақыннан естіп едім
Бала күнінен осы сөзге құлағы қанық Махамбеттің еліндегі
Ісін аяқтаймын деп Исатайдың кейін Махамбеттің біраз уақыт
Махамбет ел ішінде жүре алмайтын болған. Махамбет арқылы
Халел Досмұхамедов жазып қалдырған осы өлең ел аузынан
2.2 Қазақ тілінің тазалығы үшін жанын салған
Заманының қиғаштығына қарамастан Халел Досмұхамедов тіл мен әдебиет
«Қазақ – қырғыз жұрты оянғаннан бері мәдениет бәйгесінде
Оянған жұрт қарқынды келеді. Елестеген мұратқа жету үшін
Осы күнгі қазақтың әдебиетінде шеттен кірген сөздер өте
Оқытушыларға да, үйренушіге де, үгіттеушіге де, жазушыға да,
Топан суындай қаптап, тілімізді жат сөзлер басып бара
Түрік тілі – жалғамалы тіл. Жалғамалы тілдегі сөздердің
Қазақ – қырғыз сөзінің түбірі не соламайымен жуан
Жалқы сөздің түбіріндегі дыбыстардың біреуі жуан болып, біреуі
Сингорманизм түрік тілінің айрықша өзіне біткен қасиеті. Түрік
Бірқатар білгіштердің ойынша, сингорманизм дауысты дыбыстардың үндес болып,
Сондықтан сингармонизм заңы дауыстылардың гармондесу заңы я дауыстылардың
Біздің ойымызша, сөздегі дауысты я жарты дауысты дыбыстар
Бір сөздің я жуан, я жіңішке болып екі
Бұл күнде біздің тілімізде жалғыз «е» дыбысынан басқа
Жоғары айтқанның бәрін сарыққанда қазақ – қырғыз тілінің
Қазақ – қырғыз тілінде сингармонизм заңына көнбейтін сөз,
Сингармонизм тілімізді үйренуге, үйретуге жеңілдетіп тұр, жаңа сөздер
Жоғары айтқанның бәрі түпкі қазақ сөздері турралы еді.
Қазақ – қырғыз тіліне сіңіп кеткен жат сөздер
Бұл сөздер біздің тілімізге соншама сіңіп кеткен, қазақ-қырғыз
Қай жағынан қарағанда да бұларды жат сөздер деп
Қазақ - қырғыз тіліне сіңу үшін бұлар танымастай
Өзінің заңымен өзгертпей қазақ тілі ішіне ешбір жат
Мұндай заң жат тілдерден кірген сөздерде, әсіресе қос
Өз сөзі қылып сіңіру үшін қазақ-қырғыз тілі жат
Орыс тілінен қазақ тіліне кірген сөздерді тексеріп қарасақ,
Орыстың қалаларының я жерлерінің атақтарына келсек, оны да
Гүбірнетір, уйез (ойаз), болыс, жандарал (боласной), ауылнай, ыстаршина
Қара халық өте сақ болады. Тұрмысына, салтына, елдігене
Сондықтан оңаша жүрген елдің өз еркінде тұрғанда тілі
Елдің тілі бұзылуына ең алдымен оқығандары себеп болады.
Оқығандар өзіне ылайық әдебиет тілі деген тіл түзейді.
Әдебиет тілі дұрыстап түзелмесе, қара тілдің заңымен жүрмесе,
Әдебиет тілінің қаруы – баспа мен мектеп. Баспа
Мектеп пен баспаның тілі дұрыс тіл болса, елдің
Қазақтың әдебиет тілі жаңадан басталды. Елдің қара тілі
Табаны дұрыс салынғанмен, үйді көркем болып түзеледі деп
Осы күні әдебиет тіліміз өте қарқындап өсіп барады.
Тілдің өз сөздерінен туған сөз тілдің негізгі заңымен
Жат сөзді қолданушылар екі түрлі. Жат сөздерді туғандағы
«Қаскүнемдердің» саны аз, бірақ аз да болса қолында
Бір тілге кірген жат сөз – бейне адамның
Ауызға салған қазы мен қартаның ішек - қарындағы
Шындығында құсық, жын, нәжіс ауыздан кірген тамақтан пайда
Ауыздан кірген тамақ сіңу үшін, денеге «өзімдік» болу
Тілдің қорықшысы қара халық мұны жақсы біледі. «Жапа
Жат сөздерді қолданғанда тіліміздің заңымен өзгертіп, тілімізге ылайықтап
Жат сөздерді өзгертпестен алып, бастапқы жат қалыбымен тілге
Жат сөздерді өзгертпейінше жүргіземіз деп қазақтың тілін бұрағандар
Қайсысыныың күнәсі көп?!
Тілімізге жат сөздер екі жақтан кіріп жатыр. Бірі
Халел Досмұхамедов жат сөздердің қазақ халқының тіліне орынсыз
Жазба сөз қазақ арасында он тоғызыншы әсірдің екінші
Қазақтың балалары ноғай, сарт мектеп – медреселерінде оқитын
«Хұриетлу ғизатлу қадырменде зияда көргуші ағамызға көп –
Он тоғызыншы әсірдің екінші бөлімінде қазақ елі отырықшы
Сингармонизм заңы – жалғыз қазақ тілінің емес, түрік
Орал – алтай тобы мынадай тілдерге бөлінеді: 1)
Тарихтағы жаңылыс сөздерді түзетіп алуға сингармонизм заңы жол
Қазақ – қырғыздың руларының, адам аттарының арасында бұрынғы
Ана тілін жақсы біліп тұрып, бөтенше жақсы сөйлесең,
Заманымыздың заңғар жазушысы, публицист Зейнолла Қабдолов өзінің «Феномен»
ХХ ғасырдың басында халқына қалтқысыз қызмет еткен қазақ
Ғалымның сан саланы қамтыған ғылыми еңбектерінің біразы ана
Сәл шегініп, Европалық ғалымдардың зерттеулеріне назар аударсақ, қа-зақ
Руникалық жазулардың сырын алғаш ашқан ғалымдар олардағы дыбыстардың
Тюркология ғылымында ерекше орны бар, шоқтығы биік ғалым
Тюрколог Платон Михайлович Мелиоранский еңбектерінде де дауысты дыбыстардың
Ал Х. Досмұхамедов жоғарыда аталған еңбегінде «Қазақтың негізгі
Тіл дыбыстарының жуан - жіңішке болып қосарланып айтылатындығына
Қазақ тіліндегі түбір сөздердің өңкей жіңішке, не бір
Халел Досмұхамедов осы еңбегінде орфоэпия, орфография мәселелерін де
«Қазақтың өз сөздерінің ішінде сингармонизм заңына бағынбайтын сөз,
Шындығында, бұл сөздердің тілге сіңіп, қазақтың өз сөздеріндей
«... Бұлардың тілге сіңісті болып кеткендігі соншалық, жат
Оқығандар түзеген әдеби тіл қара халық тіліне өте
Зерттеуші тілімізге араб - парсы тілдерінен енген кей
Қазақ тіліне енген аралас буынды бірқатар араб -
Жат сөздерді, әсіресе, Еуропа тілдерінен енген сөздерді тілге
Өзге тілден енген сөздер тілдік заңдылықтарға сәйкес өзгеріске
Х. Досмұхамедұлы 1921 жылы Ташкент қаласында шыққан «Жануарлар»
«Қазақ тілі - ғылым жолына шалынбаған, сөздері ғылым
Ол көтерген бұл мәселе - жат сөздердің тілге
Ғалымның ендігі бір көтерген мәселесі - баланың ана
ІІІ тарау
3. 1 Х. Досмұхамедов публицистикасының өзіндік ерекшелігі
Егемен, тәуелсіз қазақ елінің іргелі мемлекет болып қалыптасуы
Тарих қойнауындағы небір асылдары қазіргі күн кәдесіне жарату
1920 жылдары Халел Досмұхамедұлының ғылыми - педагогикалық қыры
Халел Досмұхамедұлының халық - ағарту саласындағы қыруар еңбегінің
Сонымен, ана тілімізде тұңғыш рет шыққан «Табиғаттану» кітабының
Табиғат ғылымын тәжірибесіз оқыту - жарты оқыту болды.
Бұл еңбектің құндылығы жаңа ашыла бастаған, жүйелі ұлттық
Қорыта айтқанда, XX ғасырдың бас кезіндегі әлеуметтік -
ХХ ғасырдың 30-шы жылдарының аждаһасы түгел жалмаған, қазақ
Білімге, ғылымға, тарихқа, әдебиетке, мәдениетке, тілге байланысты мақалаларды
Х. Досмұхамедов бұл журналды ауыл мектептеріндегі мұғалімдер мен
Журнал 1922 жылдан бастап, таралымы 2000 данадан, көлемі
Негізінен журналдың ұстанған бағыты сан қилы, қазақ халқының
Жалпы білім беру (математика, физика, химия, биология,
тарих, әдебиет, тіл т.б).
Қазақ - қырғыз жұртының тарихы, салт-дәстүрі т.б.
Қазақ - қырғыз жұртының тілі, әдебиеті, көркем және
Мектеп, мұғалімдер, оқыту түрлері, оқу құралдары т.б.
Дамуға әсер етуші ұлттық ойындар мен әлемдік оның
Тарихи ұлы тұлғалар (би, батыр, шешендер т.б).
Мәдениет және өнер
Тәржімалар, сын мақалалар.
Осы жолмен «Сананың» әрбір санында мақалалар жарық көріп
«Санаға» мақала берушілерден, халық және ауыл мұғалімі түсінетін
Х. Досмұхамедов «Сана» журналында жарық көрген өзінің кейбір
Сонымен қатар Х. Досмұхамедов 1923 жылы мемлекеттік Ғылыми
а) халықтың тарихын, әдеби пән, ғылым атауларын тексеру
б) ұлт өнерін тәптіштеу...
п) халықтың салт - дәстүрін қарастыру...
ж) білім қызметкерлеріне, өнер қайраткерлеріне жәрдем көрсету т.б.
«Талап мүшелерінің ұлт - мәдениетінің дамуына қосқан білім
Сол сияқты журналдың көркемдік санасы, мазмұн байлығы, тақырыптың
Өз кезеңінде Х. Досмұхамедов басшылығымен жарық көрген «Сана»
3.2 Х. Досмұхамедов еңбектерінің тілі – халықтық тіл
ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Кенжеғали Сағадиев «Табиғи
Ұлттық сипаттағы сөздердің барлығы да ұлт болмысын танытумен
Сондықтан сол арқылы Х. Досмұхамедов шығармасының тілдік қолданысы,
Демек, «ұлт дүниетанымына қатысты лексика ұғымы мен көркем
Сондықтан тілдік тұлға тұрғысынан қазақы тілінің байлығы, сөз
Сондай-ақ, осы саладағы зертгтеушілер көркемдік мән, тілдік тұлға
Басқаша айтқанда, бұл арада жүйелілік ұғымы мен сабақтастық
Кез келген сөйлем, ондағы сөз тіркестері жүйелі тілдің,
Х. Досмұхамедов «Қазақ халқы көшпенді салтта, ақсақал дәуірінде
Тілдің тұлға, тілдік қолданыстың даралығы жөнінде сөз қозғай
Тілдік тұлғаның
Аталған еңбекте тілдік тұлға ұғымына былай түсініктеме беріледі
Бұл жоғарыда атап өткен пікірлерімізді дәлелдей түседі. Демек,
Ғалым: «Тілдік тұлға - жалпы тұлға ұғымын қосымша
Халел Досмұхамедов не жазсада халық тілімен жазған. Сондықтан
Қорытынды
Екі ғасыр тоғысында болғандықтың бұғауындағы байқам халқын өркениеттің
Алла тағала бір адамға шапағатын тигізсе, үйіп –
Қазіргі таңда Халел Досмұхамедұлының қоғамдық – саяси қызметіне
Бар жоғы 55 – 56 жыл ғұмыр кешкен
Тұлғалау жылдары (1916 дүрбелеу жылдары)
Ат үстінде өткен, күрес жылдары (1916 – 1920
Ғылыми – шығармашылық һәм қоғамдық – педагогикалық қызметпен
Қуғын – сүргінге ұшыраған азапты жылдары (1929 –
Бергенімен берері мол, халқымыздың аяулы перзенті, мемлекет, қоғам
Халел санасындағы сан ғасыр тұншығып жатқан азаттық идеясын
Арнаған азат таңға жан өрісін
Ардақты барша халық Халелісің
Алашқа алтын күмбез орда салған
Заңғайыр өнер, білім, әлемісің, - деген.
Кәкімбек Салықовтың бір шумақ өлеңі ойға оралады.
Оның еңбегінің өлшеусіз екенін бір ауыз сөзбен өрнектеп
Мен осы данышпан, ақылгөй, шешен, дарынды, білімді адамның
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Халел Досмұхамедұлы. Таңдамалы. Алматы, «Ана тілі». 1998
2. Алаштың мақтанышы. Атырау, 200 ж.
3. Халел Досмұхамедұлы және оның өмірі мен шығармашылығы.
4. Мұрағат деректері – халық қазынасы. Алматы. Асем-Систем.
5. Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университетінің хабаршысы. Атырау.
Қоғам және мемлекет қайраткері энциклопедист - ғалым, профессор Халел Досмұхамедұлының көптеген зерттеу еңбектерінің бірінде
Халел Досмұхамедұлының дара жолы
Халел Досмұхамедов ойларымен қандай үндес
Халел Досмұхамедов
Батырлар институты және оның дәстүрлі қазақ қоғамындағы орны (Бөкенбай батыр әулетінің негізінде)
Халел Досмұхамедов жайлы
Х. Досмұхамедовтың туған жері, өскен ортасы
Халел Досмұхамедов – Алаш қайраткері
Қоғам қайраткерлері
Күнбатыс Алашорда қайраткерлері