Қазақстан Республикасының Парламентінің құрылу тәртібі және депутаттардың өкілеттігі
Қазақстан Республикасындағы Президенттің, Парламенттің және
Үкіметтің өзара қарым-қатынасы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ПРЕЗИДЕНТТІҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯСЫНДАҒЫ БЕКІТІЛГЕН ӨКІЛЕТТІЛІГІ 7
1.1 Қазақстан Республикасының Президентінің өкілеттілігінің жалпы сипаттамасы 7
1.2 Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруды
1.3 Қазақстан Республикасының Президентінің заң шығарушы, атқарушы және сот
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПАРЛАМЕНТІ – ЗАҢ ШЫҒАРУШЫ БИЛІКТІ ЖҮЗЕГЕ
2.1 Қазақстанда Заң шығару билігінің қалыптасуы мен дамуы 38
2.2 Қазақстан Республикасының Парламентінің құрылу тәртібі және депутаттардың өкілеттігі
2.3 Қазақстан Республикасының Парламенттінің жауапкершілігі және оны тарату тәртібі
3 ҚАЗАҚСТАН РСЕПУБЛИКАСЫНЫҢ ҮКІМЕТІ – АТҚАРУШЫ БИЛІКТІҢ ЖОҒАРҒЫ ОРГАНЫ
3.1 Қазақстан Республикасының Үкіметінің құрылуы және құрамы 57
3.2 Қазақстан Республикасының Үкіметінің құзыреті және қызметін ұйымдастыру 63
ҚОРЫТЫНДЫ 70
Пайдаланған әдебиеттер тізімі......................................................73
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмысты зерттеуде Қазақстан Республикасы Президентінің
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. «Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан
Еліміздің Президенті Н.Назарбаев: «Біздің өмірімізді түбегейлі өзгертіп, Қазақстан тәуелсіздікке
Қазақстан Республикасының тәуелсіздікке қол жеткізуі еліміздің алдында келелі жаңа
Халық өзінің егемен құқын пайдаланып, қабылдаған Конституция қол сұғылмас
Конституциялық құрылыстың осынау кезеңінде біз алдымызға аса күрделі, сан
Президенттік басқару нысаны халықтың еркіне негізделіп қана қоймайды. Ол
Бұл жағдайлардың барлығы Қазақстан Республикасының Президентінің өкілеттілігінің теориялық мәселелерін,
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Конституциялық құқық теориясындағы маңызды мәселелердің
Көршілес Ресейдің құқық ғылымында мемлекет басшысының конституциялық құқықтық мәртебесіне,
Зерттеу жұмысының мақсаты. Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты – Қазақстан
Зерттеу жұмысының объектісі. Дипломдық зерттеудің негізгі объектісін конституциялық құқық
Зерттеу жұмысының пәні. Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу пәнін нақты
Зерттеу жұмысының нормативтік базасы. Жұмыстың негізгі нормативтік базасын 30
Жұмыстың құрылымы және көлемі. Диссертациялық зерттеу жұмысы кіріспеден, 3
1 ПРЕЗИДЕНТТІҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯСЫНДАҒЫ БЕКІТІЛГЕН ӨКІЛЕТТІЛІГІ
1.1 Қазақстан Республикасының Президентінің өкілеттілігінің жалпы сипаттамасы
Қазақстан Республикасы Президентінің өкілетгігі президенттік басқару жүйесінің мазмұнымен алдын
Президенттің Парламентке қатысты өкілеттіктерін қарастырайық. Президент Парламенттің кезекті және
Президенттің Үкіметке қатысты өкілеттігі. Президент Парламенттің келісімімен Республиканың Премьер-Министрін
Президенттің Конституциялық Кеңеске қатысты өкілеттігі. Президент Конституциялық Кеңестің Төрағасы
Президенттің Соттарға және судьяларга катысты өкілетгігі. Президент Жоғарғы Сот
Президенттің Прокуратура органдарына қатысты өкілетгігі. Президент Парламент Сенатының келісімімен
Президенттің әкімдерге қатысты өкілеттігі. Премьер-Министрдің ұсынысымен Президент облыстардың, республикалық
Президенттің республикалық референдумға қатысты өкілеттігі. Президент: 1) жеке бастамасы
Президенттің мемлекеттің қорғаныс қабілеттін және қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы
Президенттің сыртқы саяси өкілеттігі. Президент республиканың келіссөздерін жүргізеді және
Президенттің идеялық-ғылыми қызметі. Конституция мен заңдар Президентке идеялық-ғылыми сипаттағы
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес Президент мемлекеттің ішкі және сыртқы
Президент мақұлдайтын тұжырымдамалық құжаттардың маңыздылығы оның объективтілігін, ондағы идеялардың,
Қазақстан Республикасының Президенттінің құқық шығармашылығына тоқталатын болсақ. 1990 жылы
Оларды атап өтейік:
- Қазақ КСР заңдарына қол қою кұқығы. Ол кұқық
- салыстырмалы вето құқығы. Бұл құқық Жоғарғы Кеңестің шектеусіз
- Президенттің КСРО Конституциялық кадағалау комитетіне Қазақ КСР, КСРО
- Қазақ КСР Президентінің КСРО Министрлер Кеңесінің Қазақ КСР
- Қазақ КСР Президентінің КСРО Министрлер Кеңесіне оның ведомствосындағы
- Президенттің Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің, Қазақ КСР министрліктері
- Президенттің келіссөздер жүргізу және халықаралық шарттарға қол қою
- Президенттің Республиканың бүкіл аумағында міндетті күшке ие жарлықтар
- Президенттің Қазақ КСР Жогарғы Кеңесіндегі заң шығармашылық бастама
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе, мынандай қорытындыға келеміз:
Президент қолданыстағы құқықты, ұлттық заңнаманы қалыптастыратын субъект ретінде мемлекеттік
1990 жылы 25 қазанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі «Қазақ
1. Қазақ Кеңес Социалистік Республикасы Қазақстан Республикасы деп қайта
2. Қазақ КСР Конституциясына (Негізгі заңына) және Қазақ КСР
Сонымен, аталған заң тұрғысынан 1991 жылдың 10 желтоқсанынан бастап
«Декларация» туралы Президенттің мәртебесінің елеулі өзгеруіне байланысты мен айтып
1990 жылғы 20 қарашада «Қазақ КСР-дағы мемлекеттік билік пен
Сонымен, қарастырылған заңдар Президенттің құқық шығармашылығы рөлінің күшею тенденциясын
1991 жылғы 16 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы»
Президент Н.Ә.Назарбаевтың басшылығымен Казакстан Республикасы Конституциясының жаңа жобасын әзірлеу
Бірден-бір заң шығару органы болып табылатын және шексіз өкілеттігі
Сонымен, Қазақстан Республикасының Президенті 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституция
1995 жылғы Конституция Президенттің құқық шығармашылығы өкілеттіктеріне қандай жаңалық
Ең алдымен, жаңа Конституцияның жобасын әзірлеудін бастамашысы, басшысы Н.Ә.
1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы Президентке:
тікелей заң шығармашылығы өкілеттігін;
заң шығармашылығы өкілеттігіне құқық;
өзінің құқық шығармашылығы өкілетгігін;
жанама заң шығармашылығы өкілеттігін берді.
Енді осылардың әрқайсысын қысқаша қарастырып өтейік:
1. Тікелей заң шығармашылығы өкілеттігіне біріншіден, конституциялық бастамашылық өкілеттігі
Екіншіден, тікелей заң шығармашылығы өкілеттігіне Президенттің заң жобаларын қарау
Үшіншіден, қарастырылатын топқа Президенттің салыстырмалы вето кұқығы жатады. Соның
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы Парламенттің, Президенттің үндеуі бойынша оған
3. Президенттің өзінің құқық шығармашылығы нормативтік және нормативтік емес
4. Қазақстан Республикасының Президентінің жанама құқық шығармашылығы
Сонымен, Президент осы мемлекеттегі ең жоғарғы лауазымға сайланған сәтінен
Сонымен қатар президенттік басқару нысанындағы мемлекетімізде Президент әкімшілігі және
Конституцияға сәйкес Президент әкімшілікті қалыптастырады. Әкімшілік Президенттің стратегиялық ұстанымдарын
Президент Конституцияға сәйкес Қауіпсіздік Кеңесін, Жоғарғы Сот Кеңесін және
Өзге консультативті-кеңесші органдардың ішінде Қазақстан Халықтары Ассамблеясының алатын орны
Ассамблеяның кызметі мынадай міндеттерге: елде ұлтаралық келісім мен тұрақтылықты
Конституция Мемлекеттік хатшы лауазымын қарастырған. Президенттің Жарлығымен Мемлекеттік хатшының
1.2 Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруды
Қазақстан Республикасында конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру барысында Президентке
Бұл берілген анықтама еліміз Президентінің мәртебесін ашуға толық негіз
1) шектелген, мұнда Президент атқарушы билік органының стратегиялық басшысы
2) кең ауқымдағы, мұнда Президент мемлекет басшысы ретінде, атқару
Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық нормаларды жүзеге асырудағы рөлін оның
В законодательные полномочия парламента Республики не входит внесение изменений
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті Конституцияның 61-бабының 2-тармағына сәйкес
Турадан алып қарайтын болсақ, орынсыздау болып та көрінуі мүмкін.
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар конституциялық немесе жай
Көріп отырғанымыздай Президенттің заң күші бар жарлықтары нормативтік құқықтық
Президенттің жарлықтары жалпы Конституция және басқа да заңдардың негізінде
1) Республика Президентінің актісін шығаруды талап ететін Президенттің конституциялық
2) Конституция және өкімет органдарының Қазақстан халқының алдындағы жауапкершілік
3) Парламенттің заңды міндетіне кірмейтін, сондай-ақ Үкімет пен басқа
4) Қазақстан Республикасының экономикалық және саяси-әлеуметтік дамуы жөніндегі стратегиялық
Қазіргі кезеңде заң күші жоқ 1993 жылғы Конституцияның 71-бабында
Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық нормаларды жүзеге асыруға ықпал ететін
Республика Президентінің қарсылықтарын туғызған заңдар немесе заңның баптары бойынша
Республика Президентінің қарсылықтарымен қайтарылған заң немесе заңның баптары Мәжілістің
Республика Президенті Мәжілістің тұрақты комитетінде және Мәжілістің отырысында қарсылықтарды
Парламент Палаталардың бірлескен отырысында заң немесе оның жекелеген баптары
Егер, Парламент әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің
Егер, Парламент дауыс беру нәтижесінде Президент қарсылықтарын еңсере алмаса
Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық нормаларды жүзеге асыруға қатысты бейресми
Қазақстан Республикасының жыл сайынғы жолдауын сонымен қатар еліміздің Конституциясының
Жыл сайынғы жолдауда Қазақстан Республикасының конституциялық дамуының жай-күйі, конституциялық
Қазақстан Республикасының Президенті еліміздің негізгі
Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық Кеңеске, яғни заңдардың Конституцияға сәйкестігі
Еліміз Президентінің конституциялық нормаларды жүзеге асырудағы тағы бір атқаратын
Президенттің конституцияның кепілі болып табылады деген нормасы қанша құлаққа
Қазақстан Республикасы Президентінің бұл өкілеттігін былай топтастырып көрсетуге болады:
Біріншіден, Президенттің Конституциялық Кеңеске өтініш білдіруі. Бұл ел басының
Зейнетақы заңының, әсіресе оның зейнетке шығу жасын ұлғайту бөлігін
Екіншіден, Атқару билігі органдары актілерінің күшін жоюы немесе тоқтата
а) Үкімет актілерінің және облыстардың, республикалық маңызы бар қалалар
Үшіншіден, Парламент қарауына Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы
Төртіншіден, Президент Конституциялық Кеңестің қорытынды шешіміне тұтастай немесе бір
Бесіншіден, Президент, Парламент Сенаты ұсынған заңға 15 жұмыс күні
Алтыншыдан, Үкімет мүшесі, әкімдер заңдарды орындамаған жағдайда оны қызметінен
Жетіншіден, Заң жобаларын қараудың басымдығын белгілей алады, сондай-ақ Парламентке
Сегізіншіден, Қазақстан Республикасы Конституциясының 91-бабына сәйкес Президент Конституцияға өзгертулер
Тоғызыншыдан, Президент Үкімет арқылы заң шығару қызметіне қатысады, яғни
Оныншыдан, Қазақстан Республикасы Президенті нақты жағдайларда Парламентті тарата алады.
Бұл тараушада, біз Қазақстан Республикасының конституциялық нормаларды жүзеге асыруды
Қазақстан Республикасының Президентінің конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруды қамтамасыз
Заңдық тетіктер арқылы немесе заңдық салдары бар
Декларативтік сипатта
Заң шығаруға қатысу
Тиісті органдардың есебін тыңдау
Заңға қарсылық білдіру (вето құқығы)
Халыққа жолдауы
Конституцияға толықтырулар, түзетулер мен өзгертулер енгізу бастамашылығы
1-Сурет - Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге
Қазақстан Республикасының Президенті конституциялық нормаларды жүзеге асыру ісіне заңда
1.3 Қазақстан Республикасының Президентінің заң шығарушы, атқарушы және сот
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, республикада мемлекеттiк билiк бiртұтас, ол
Қазіргі заманғы басқару жүйесінде мемлекеттер дамуы мен конституциялық идеологияны
Мемлекет және құқық жөніндегі маркстік-лениндік ілім бұл концепцияны «буржуазиялық»,
Билік бөлісу идеясы Аристотель, М. Падуанский, Дж. Локк, Ш.
Дж. Локктың iлiмiнiң едәуiр бөлiгi «билiктi бөлу» концепциясына арналған.
«Егер,— деп жазды Монтескье, заң шығару және атқару билiгi
Кант мемлекеттегi үш басты органды — заң шығарушы (парламент),
Гамильтон штаттардың жаңа федералды одағын сақтап қалу үшiн жаңа
Еліміз егемендік алғаннан кейін Қазақстанның бірқатар заңгер-ғалымдары өздерінің еңбектерінде
Сонымен, С.С. Сартаев: «құқықтық мемлекет қалыптастыруда биліктің үш тармағыда
М.Т. Баймаханов, Л.М. Вайсберг, А.К. Котовтың, пікірінше: «Қазақстан Республикасының
А.А. Тарановтың «Парламент және Қазақстандағы заң шығарушылық билік» атты
Е.К. Нурпеисова, А.К. Котованың ойынша: «мемлекеттік биліктің заң шығарушы,
Сонымен, Қазақстанда құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғам құру процесі
Құқықтық мемлекет үлгісіндегі билік бөлісінің принципі оны ұйымдастыру мен
Бүгінгі Қазақстан үшін, сондықтан да ең тиімді мемлекеттік құрылыс
Билік бөлісінің принципін конституциялық-құқықтық жолмен нығайтудың маңызы, бір жағынан,
Жоғарыда айтқанымыздай, биліктің жалғыз қайнар көзі – халық. Ендеше,
Қазақстан Республикасының Конституциясының тиісті баптары мен тармақтарынан тежемелік және
Конституцияның 47-бабының 3-тармағына сәйкес Президентті қызметінен кетіру туралы мәселе,
Сонымен қазіргі жағдайдағы Қазақстан Республикасы үшін ең тиімді билік
Сондай-ақ заңның басымдығы, заңдылық тәртібі — құқықтық мемлекетті калыптастырудың
Заңның басымдық принципі мемлекеттік билік органдарының өзара «жақсы» қарым-қатынастарының
Демек, елдің Конституциясының идеяларын, қағидаларын және ережелерін орындамау, заңды
Сот билігінің қызметі барлық кезде, біріншіден, конституциялық реттеудің аса
Шынайы демократияны қамтамасыз ету жағдайында жеке адамның құқықтық мәртебесі
Демек, барлық кезде, бейнелеп айтқанда, мемлекеттік биліктің үш
Соттар сот төрелігін жүзеге асыру арқылы, сөзсіз, занды және
Белгілі қазақстандық заңгер-ғалым, профессор С.Н. Сәбікенов өзінің «Салыстырмалы мемлекеттік
Сот билігі ұғымын қарастыра отырып, мына бір жайды ой
Сондай-ақ Қазакстан Республикасының Конституциясы (1995 ж) сот билігінің қалыптасу
Сот төрелігін сот ғана жүзеге асырса, ал заң шығару
Сондықтан биліктің сот және «шынайы» заң шығарушы тармақтарына қатысты
Сонымен қатар құқықтық мемлекет үшін заң мен зандылыктың аса
Сот төрелігін жүзеге асыру процесінде белгілі бір жағдайларда қылмыстық
Біздің ойымызша, Парламенттің сот құрылысы және сотта іс жүргізу
Биліктің заң шығарушы да, сот тармақтары да, біздің пікірімізше,
Демек, бұлардың бәрі мемлекеттік биліктің бүкіл тармақтарының қоғамның жан-жақты
Біз, сот және атқарушы билік тармақтары құзырларын бөлу мәселесі
Сондықтан да егеменді, тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттігін қалыптастырудың қазіргі жағдайында
Бұл орайда біз не айтқымыз келеді? Ең алдымен сот
Демек, біз сот құрылысын, сотта іс жүргізу жүйесін де,
Аталған мәселелер бойынша атақты казақстандық ғалым-заңгер, мемлекет және қүқык
Қуатты аппаратқа ие Атқарушы билік түрі заң шығарушы да,
Сонымен қатар мына жағдайды да атап айту керек: атқарушы
Сондыктан да заң шығарушы және атқарушы тармақтар арасында өкілеттіктерді
Мемлекеттік билік органдарының өздеріне тән емес міндеттерді «иеленіп алуына»
Сонымен қатар, тұтастай алғанда, мемлекеттің алдында тұрған міндеттер барлық
Биліктің атқарушы және сот тармақтары өзара сан қырлы қатынаста
Сондықтан да, біздің көзқарасымызша, өтпелі кезеңнің қазіргі жағдайында мемлекеттік
Айта кету керек, біздің елімізде сот төрелігінің қалыптасу тарихының
Мысалы, шешім шығару ауыртпалығы билер үшін ақсақалдарға түскенін айрықша
Өкінішке орай, күні кешеге дейін қазақ халқының сот төрелігінің
Биліктің атқарушы және сот тармақтары арасындағы өзара қарым-қатынастарды дамытып,
Мемлекеттік биліктің сот және атқарушы тармақтары арасында қалыптаскан сан
Сондықтан да Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекетті және демократиялық, азаматтык
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПАРЛАМЕНТІ – ЗАҢ ШЫҒАРУШЫ БИЛІКТІ ЖҮЗЕГЕ
2.1 Қазақстанда Заң шығару билігінің қалыптасуы мен дамуы
Парламент Қазақстан Республикасынын Жоғарғы Кеңес деп аталған «бір буынды»
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік билікті заң
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті республиканың бірден-бір
Президент Н.Ә. Назарбаевтың пікірінше, Қазақстан үшін парламенттік республиканың орнықтырылмағанының
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару қызметін
Парламент, сондай-ақ заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган да
Заң шығару қызметімен бірге Парламент, шектеулі көлемде болса да,
Қазақстан Республикасы Конституциясы бірінші рет Парламенттің екі Палаталық (Сенат
Қазақстан Республикасы Парламентінің Палаталарына айрықша өкілеттіктер берілген, олар әз
Қазақстан Республикасы Парламент Палаталары бірлескен отырыстарында мемлекеттің айтарлықтай кең
Жоғарыда көрінгендей, Парламенттің Сенат пен Мәжілістің бірлескен және жеке
Мәжіліс пен Сенат үшін әр түрлі құзыретті белгілей отырып,
Мемлекеттік биліктің жоғары органдарына қатысты халықтың саяси сенімінің бәсендеуі
Мұндай жағдайда Мәжіліс депутаттары өздерінің қабілеттілігін дәлелдеу үшін мемлекет
Бұған мемлекетті, коғамды нығайтқысы, адамдардың өмірін жақсартқысы келетін барлық
2.2 Қазақстан Республикасының Парламентінің құрылу тәртібі және депутаттардың өкілеттігі
Сенат екі тәсілмен қалыптасады: 1) депутаттардын, бір бөлігі, яғни
Азаматтығына кем дегенде бес жыл болған, отыз жасқа толған,
Мәжіліс республиканың әкімшілік-аумактық бөлінісін және шамамен сайлаушылардың сан жағынан
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі осы кағидаға түсініктеме берді. Парламент
Осы ережені бұзу депутаттың өкілеттігін тоқтатуына әкеліп соқтырады. Парламент
Депутаттың өкілеттігі Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Президенттің «Қазақстан Республикасының Парламенті
Парламент депутатының өкілеттігі республиканың Орталык сайлау комиссиясы оны Парламент
Парламент депутатының өкілеттігін қолданылу ауқымына карай екі топқа бөлуге
Депутат Парламент сессияларында және ол оның құрамына кіретін органдарының
Депутат Парламенттің және оның Палаталарының үйлестіруші және жұмысшы органдарына
Депутаттардың Парламент сессияларына, оның Палаталарының отырыстарына қатысуы. Депутат Парламент
Депутаттық сұрау салу Парламент Палаталарының бірлескен және бөлек отырыстарында
Парламент депутаты Премьер-Министрге және Үкімет мүшелеріне, Ұлттық Банктің Төрағасына,
Депутаттық сұрау салу ауызша немесе жазбаша түрде болуы мүмкін
Депутаттар Парламентте бірлесуді ұйымдастыруға құқылы. Олар фракциялар, депутаттық топ,
Фракция — белгіленген заң тәртібімен тіркелген саяси партияны немесе
Депутаттық топ — сайлау округтеріндегі бірлескен қызметінде өздерінің өкілеттігін
Депутаттық бірлестіктер Палата Бюросында тіркелуі тиіс. Кезінде бірде-бір депутаттық
1. Парламент пен Палаталардың отырыстарында талқыланатын мәселелерді қарау тәртібі
2. Парламент немесе оның Палаталары сайлайтын немесе тағайындайтын, не
3. Парламент, оның Палаталары қабылдайтын заңдардың, қаулылардың, басқа да
4. Парламент депутаттарын азаматтардың өтініштерімен, фракциялар, депутаттық топтар қабылдаған
Қазір Қазақстан Республикасы Парламентінде екі, яғни Қазақстан Халық бірлігі
Депутат өз қызметін тәуелсіз жүзеге асырады. Лоббизмді заңды түрде
Қазақстан Республикасының Конституциясы егер сайлаушылар өз депутатына аманат тапсырып,
Депутатты сайлаушылардың кері шақырып ала алмауы, депутат сайлаушылар алдындағы
Депутаттың қызметіне байланысты мәселе бойынша депутат мемлекеттік органдар мен
2.3 Қазақстан Республикасының Парламенттінің жауапкершілігі және оны тарату тәртібі
Халықтың Парламенттегі өкілі ретінде депутат өз тәртібі мен қызметін
- депутаттар бір-біріне және Парламент Палаталарынын, комитеттерінің, комиссияларының және
- депутаттар өз сөздерінде депутаттардың және басқа адамдардың ар-намысына,
- депутаттар заңсыз және күштеп әрекет етуге шақырмауы тиіс;
- депутаттар Парламент Палаталарының, оның үйлестіруші және жұмысшы органдарының
- депутат шешеннің сөзін бөлмеуі керек;
- депутаттың басқа депутаттың карточкасын алып дауыс беруге құқығы
- депутат зорлық-зомбылық, көз алартушылыққа, қорқыту мен азаптауға жол
Өзінің депутаттық қызметін жүзеге асыру барысында және қызметтен тыс
Сонымен қатар, Регламентте мемлекеттік құпиясы бар құжаттарды сақтаудың катаң
Егер депутаттың Парламенттің атынан берілген арнайы өкілеттігі болмаса, ол
Депутаттық әдеп ережесі депутаттың бұқаралық ақпарат құралдарында, баспасөз конференцияларында,
Депутаттық әдеп ережесі бойынша дәлелсіз не тексерілмеген фактілерді әдейі
Депутаттың әдеп ережесін бұзғаны үшін депутатқа мынадай жазалау шаралары
Заң жауапкершіліктің дәстүрлі төрт түрі теориялық түрде негізделеді және
Конституциялық заңнаманы және оны іске асыру практикасын талдау конституциялық
Конституциялық жауапкершілік заңи, саяси және моральдық жауапкершілік нысанында көріне
Парламенттік жауапкершілік пен Парламенттің жауапкершілігін ажырата білу керек, Парламенттік
Сонымен, Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша Парламент жауапкершілігінің субъектілері төмендегілер
Алайда, біздін пікірімізше, аталған субъектілер қатарын толық деп санауға
Осындай жағдайдың ерте ме, кеш пе көрінуге тиіс болатын
Сонымен қатар, Конституция Палаталардың мәртебесін дәйекті белгілейді. Палаталар шешім
Парламенттің жауапкершілігі мәселелерін жан-жакты регламенттеудің мемлекеттің, қоғам мен халықтың
Конституция Парламентті мемлекеттік билік тармақтарының біріне жатқызғанымен, Конституцияның өзінің
Қазақстан Республикасының Конституциясын, өзге конституциялық заңнамасын, сондай-ақ Парламенттің қызмет
Саяси жауапкершілік. Қазақстан Республикасының Парламенті заң шығарушылық функцияларды жүзеге
Саяси жауапкершілік туралы мәселе қойылған кезде сөз құқық бұзушылықтар,
Саяси жауапкершілік туралы мәселені анықтау үшін саяси жауапкершілік субъектісі
Қазақстан Республикасы Парламентінің саяси жауапкершілігінің субъектісі төмендегілер болуы мүмкін:
Біздің пікірімізше, жеке депутат саяси жауапкершілік субъектісі болып табылмайды,
Депутат топтарының саяси жауапкершілігі. Қазақстан Республикасының Конституциясы депутат топтарының
Президентке айып тағу бірнеше сатыдан тұрады. Бірінші саты -
Қазақстан Республикасының Конституциясы, басқа заңнамалық кесімдері Парламент Палаталарының саяси
Парламент Палаталарының саяси жауапкершілігі. Парламент Палаталары тек өздерінің өкілеттіктерін
Парламент Палаталарының әрқайсысы депутаттардың жалпы санының кем дегенде үштен
Бұл тек саяси құқық кана емес, депутаттарға жоғарғы санатты
Парламент Палаталары Төрағаларының саяси жауапкершілігі. Палаталардың төрағалары заң шығарушылық
Парламенттің саяси жауапкершілігі. Парламент халықтың алдында Конституцияға сәйкес заң
Парламенттің саяси жауапкершілігінің негізгі өлшемі оны тарату болып табылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясы көздеген Парламентті таратуға барлық негіздер басым
Нормаларды құқықтық деп мойындау үшін олардың логикалық құрылымының элементтерінің
Парламентті тарату үшін негіз ретінде саяси дағдарыстар мәселесі анағұрлым
Құқықтық жауапкершілік. Қазақстан Республикасының Конституциясы төмендегілерді көздейді: 1) депутаттың;
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаты депутаттық иммунитетті пайдаланады. Иммунитеттің аса
Конституция қылмыстық заң болмағанымен, онда депутатты қандай қылмыс жасағаны
Конституцияда заңи жауапкершіліктің басқа түрлері де көзделген. Олардың негіздерін
Депутат бірінші топка жататын әрекеттерді жасағаны үшін депутатқа парламенттік
Парламент Палаталары төрағаларының құқықтық жауапкершілігі Қазақстан Республикасының Конституциясында, сондай-ақ
Парламенттің құқықтық жауапкершілігі. Жалпы Парламенттің құқықтық жауапкершілігі туралы айтуға
Сонымен қатар, еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаев биліктің заңшығарушы тармағының
Бұл мемлекеттік билік жүйесін орталықсыздандыру, жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің
Қазақстан Республикасының Парламенті әлі жас. Ол ұлттық заң шығару
3 ҚАЗАҚСТАН РСЕПУБЛИКАСЫНЫҢ ҮКІМЕТІ – АТҚАРУШЫ БИЛІКТІҢ ЖОҒАРҒЫ ОРГАНЫ
3.1 Қазақстан Республикасының Үкіметінің құрылуы және құрамы
Қазақстан Республикасының Үкіметі атқарушы билігін жүзеге асырады, атқарушы органдардың
Қазақстан Республикасы Үкіметінің құқықтық мәртебесі ҚР Конституциясының V бөлімінде
Үкімет Қазақстан Республикасының атқарушы билігінің жоғары органы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мемлекеттік биліктің бір тармағы болып табылады
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Үкімет мемлекеттің аткарушы билігінің жоғары
Үкімет атқарушы биліктің бірыңғай жүйесіне кіретін министрліктердің, мемлекеттік комитеттер
Үкімет қызметінің құқықтық негізі Конституция, заңдар, Қазақстан Республикасы Президентінің
Конституцияда көзделген тәртіппен Үкіметті Президент кұрады. Жоғарыда айтылғандай, Премьер-Министрге
Еліміздің тарихында Үкіметті бірнеше атаулармен атап кеткенін айтуга болады.
Қазақстан тәуелсіздікті алғаннан жылдан бері Қазакстан Республикасында бірнеше Үкімет
Республика Үкіметі Президенттің өкілеттік мерзімі шегінде жұмыс істейді және
2011 жылғы 3 сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс
Осы өткен сайлаудың негізінде Премьер министр К. Мәсімов:
«Мен барлық Үкімет мүшелеріне бірлесе қоян-қолтық жұмыс атқарған жылдар
Жаңа мерзімдегі президенттік қызметіне кіріскен Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев
Үкіметті Республика Президенті Қазақстан Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен құрады.
Қазақстан Үкiметi - алқалы орган. Оның құрамына Үкiмет мүшелерi
Үкімет және онын кез келген мүшесі егер өзіне жүктелген
Парламент Үкіметке сенімсіздік вотумын тек Конституцияда көзделген жағдайларда білдіреді:
1) егер Үкімет Бағдарламасын Парламент екінші мәрте қайтарса;
2) егер Парламент Үкімет енгізген заң жобасын қабылдамай тастаса
Премьер-Министр тағайындалғаннан кейінгі бір айдың ішінде Үкімет қызметінің бағдарламасы
Егер Парламент Үкіметтің жаңа Бағдарламасын қабылдамай тастаса Премьер-Министр екі
Конституция Үкімет құрамында болуға қатысты шектеуді көздейді. Республика Үкіметі
өкілді органның депутаттары болуға;
окытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерден басқа ақылы қызметтер
кәсіпкерлікпен шұғылдануға;
- коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына
Сонымен, Қазақстан Республикасының Үкіметі мемлекеттік биліктің жеке тармағы болып
Үкімет қызметінің құқықтық негізі Конституция, заңдар, ҚазақстанРеспубликасы Президентінің
Атқарушы биліктің жоғарғы органы ретінде Үкіметке Қазақстан Республикасы Конституциясымен
Әлеуметтік салада Үкімет мемлекеттік саясаттың, мемлекеттік Бағдарламаның негізгі бағыттарын
Жастар дене мәдениеті мен спорт, туризм, әлеуметтік әріптестік проблемаларын
Ғылым, техника, білім мен мәдениет саласында Үкімет ғылыми-техникалық даму
Премьер-министрдің мынадай өкілеттілігі болады:
Үкіметтің жұмысын ұйымдастырады және өзінің орынбасарлары мен Үкімет мүшелері
Қазақстан Республикасы Үкіметі, біріншіден, Парламентпен Президент жүзеге асыратын заң
Үкімет пен Парламентке енгізілген заң жобалары міндетті түрде
Қазақстан Республикасының атқарушы органдар жүйесін басқара отырып, Үкімет мемлекеттк
Республика Конституциясы, Президенттің Республика Үкіметі туралы,Парламенті туралы, соттар мен
Үкіметтің Президентпен қатынасы. Үкіметті Президент құрады, Үкіметтің құрылымын
3.2 Қазақстан Республикасының Үкіметінің құзыреті және қызметін ұйымдастыру
Атқарушы биліктің жоғары органы ретінде Үкіметке Қазақстан Республикасы Конституциясымен
Үкiметке мынадай негiзгi конституциялық өкiлеттiктер берiлген:
ол мемлекеттік әлеуметтік -экономикалық саясаттың негiзгi бағыттарын, оны жүзеге
Үкiмет өзiнiң бүкiл қызметiнде конституцияда және үкiмет туралы конституциялық
Қазақстан Республикасының Үкіметінің конституциялық өкілеттілігі мына салаларға жіктеуге болады:
Экономика саласында:
Үкімет мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі бағыттарын, оны жүзеге асырудың
экономикалық бағдарламаларды, республикалық бюджетті әзірлейді және оның орындалуы туралы
республиканың қаржы жүйесін әзірлеп, оны нығайту жөніндегі шараларды жүзеге
валюталық, қаржылық және материалдық ресурстарды құру және пайдалану кезінде
құрылымдық және инвестициялық саясатты жүзеге асырады;
бағаның құрылуы жөніндегі мемлекеттік саясатты әзірлеп, жүргізеді, мемлекетпен реттелуші
мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады, онын корғалуын қамтамасыз етеді.
Әлеуметтік салада:
Үкімет мемлекеттік саясаттың, мемлекеттік бағдарламанын негізгі бағыттарын әзірлейді;
еңбекке ақы төлеудің жүйесі мен шартын, азаматтардың әлеуметтік қорғалуын,
аймақтарды әлеуметтік дамыту мәселелерін шешуді қамтамасыз етеді;
жастар, дене мәдениеті мен спорт, туризм, әлеуметтік әріптестік проблемаларын
Ғылым, техника, білім мен мәдениет саласында Үкімет ғылыми-техникалык даму
Әкімшілік-саяси басқару саласында Үкімет консультативті-кеңесші органдарды құрып, таратады, Үкіметтің
Заңдылық пен құқық тәртібін нығайту саласында Үкімет құкықтық реформанын
Сыртқы саясат саласында Үкімет келіссөз жүргізіп, Үкіметаралық келісімдерге қол
Үкіметке Премьер-Министр басшылық етеді, оның өкілеттігі Республика Конституциясымен және
Үкіметтің жұмысын ұйымдастырады және өзінін орынбасарлары мен Үкімет мүшелері
Республика Президентіне Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы, Үкіметтің құрамына
Президентке республиканың мемлекеттік бюджетімен қаржыландырылатын барлық органдардың қызметкерлерін қаржыландырып,
Президентке Үкімет қызметінің негізгі бағыттары және оның барлық ең
Премьер-Министр оған заң жүктеген және Үкімет қызметін ұйымдастыруға және
«Қазақстан Республикасынын Үкіметі туралы» конституциялық Заңға сәйкес, Премьер-Министр орынбасарларының
Үкімет құрамына кірмейтін тиісті министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, орталық атқарушы
мемлекеттік басқарудың үйлестірілетін салаларының жай-күйіне жауап береді, оларда заңдардың,
Премьер-Министрдің және Үкіметтің қарауына Үкімет құрамына кірмейтін тиісті орталық
Премьер-Министрдің орынбасарлары Премьер-Министрдің тапсырмасы бойынша басқа да қызметтер атқарады.
Министрлер, мемлекеттік комитеттердің төрағалары Үкімет мүшелері болып табылады. Олар
Республиканың Премьер-Министрінің жанынан Үкіметтің тұрақты жұмыс істейтін органы ретінде
Үкімет отырысы айына кем дегенде бір рет өткізіледі. Отырысты
Үкімет пен Премьер-Министрдің қызметін ақпараттық-талдау, құқықтық, ұйымдық және материалдық-техникалық
Үкіметтің құзыретіндегі мәселелер бойынша ұсыныстар әзірлеу үшін Үкімет жанынан
ҚР-ның Премьер-Министрi үкiмет қызметiн ұйымдастырып, оған басшылық етедi, оның
Жаңадан құрылған Үкiмет өз қызметiнiң бағдарламасын жасап, бұл туралы
Үкiмет жүргiзiп отырған саясатпен келiспейтiн және оны жүргiзбей отырған
Үкiмет құрамына кiретiн орталық (республикалық) атқарушы органдарды қызметiнiң сипатына
Орталық атқарушы билiк органдарын ұйымдастырудың және олардың өз
ҚР-ның Министрлiгi мемлекеттік басқарудың тиiстi саласына басшылық жасайтын, сондай-ақ,
Қазақстан Республикасының агенттiгi де орталық атқарушы орган болып табылады.
Қазақстан Республикасынын Үкіметі өз қызметінде біртұтастық принципін, мемлекеттік билікті
ҚОРЫТЫНДЫ
Жұмысымды қорытындылай келе, Демокриттің: «мемлекеттi басқару өнерi - өнер
Мемлекет құру ісі - үздіксіз процесс, ол мемлекет канша
ҚР Президенті Н. Назарбаевтың «Қазақстан-2030» стратегиясында атап көрсетілгендей: «Аса
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес Республика Президенті – халық пен
Өзіне жүктелген қызметтерді атқару мақсатында ҚР Президентіне нақтылы өкілеттіктер
Заң шығару билігі саласында Президент келесі аса маңызды өкілеттіліктерге
Президентке оның бастамасы бойынша әр Палата депутаттары жалпы санының
Қазіргі таңда Парламентпен қатар Президент те заң шығарушы орган
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар актілерді шығаруы Парламент
Президенттің өкілеттігі мерзіміне Сенаттың депутаттарын тағайындау құқығы кәсіпқой заң
Қазақстан Республикасы Президентінің атқарушы билік саласындағы өкілеттігіне төмендегідей жәйттар
-Үкімет және басқа да атқару органдарын қалыптастырумен байланысты өкілеттіктер;
- Премьер министрдің оның маңыызды шешімдерінің барлығы туралы баяндамасын
- Егер олар өздеріне жүұтелген міндеттерді әрі қарай орындай
- өз ынтасымен Үкіметтің өкілеттігін тоқтату, Премьер министрді және
Министрліктер, мемлекеттік комитеттер, өзге де орталық және жергілікті билік
Премьер-министрдің ұсынуы бойынша әкімдерді тағайындау құқығы.
Атқару органдардың лауазымды адамдарын тағайындағанда Президенттің бұрынғы Конституциямен салыстырғанда
Жалпы алғанда атқару билігі саласындағы Президенттің өкілеттігі айтарлықтай кеңейтіледі,
Қазақстан мемлекеті басшысының үйлестіру сипатындағы өкілеттіліктерімен қатар өкімет билігі
Президент Парламентті келесі жағдайларда тарата алады: Парламент Үкіметке сенімсіздік
Сонымен, өкімет билігі тармақтары арасында еңсерілмейтін келіспеушіліктер пайда болған
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, //Егеменді Қазақстан,
«Iшкi және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негiзгi бағыттары
ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы, //Егеменді Қазақстан,
ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2005 жыл.
«Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
Ведомости Верховного Совета Казахской ССР, № 48-50, 1991 г.,
Ведомости Верховиого Совета КазССР, № 47, 1990, ст. 431.
Ведомости Верховного Совста КазССР, № 33-35, 1991, ст. 428.
Сапарғалиев Ғ. Конституциялық құқық. Алматы. Жеті Жарғы. 2004 жыл.
Президенттің «Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің
Положение об Ассамблее народов Казахстана, утвержденное Указом Президента Республики
Баишев Ж. Конституционное право Республики Казахстан: Учебно-метод. пособие.
Майлыбаев Б. Юридическая категория. Институт президентсва (понятие, сущность, содержание,
Майлыбаев Б.А. Становление и эволюция института Президента Республики Казахстан:
Копабаев О.К. Конституционный закон: понятие и предмет регулирования //
Кусаинов Д.О. Взаимодействие ветвей власти в процессе обеспечения прав
Конституция Республики Казахстан. Научно-правовой комментарий / Под.ред. С.Сапаргалиева. –
Кенжалиев З.Ж., Ким В.А. Развитие конституционного законодательства Республики Казахстан
Жарболова А. Ж. Қазақстан Республикасындағы заң шығару процесі. Заң.
Тлембаева Ж. Нормативные акты Президента РК в системе правового
Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілер туралы Қазақстан Республикасының 1998
Қазақстан Республикасының Конституциясының түсіндірме сөздігі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996.
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару
Малиновский В. Глава государства суверенного Казахстана. Алматы: ВШП Әділет,
Жарболова А.Ж. Қазақстан Республикасының Президенті –Конституцияның мызғымастығы //
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл. Алматы, 2002,
Мұхамедов М., Сатершинов Б., Сырымбетұлы Б. Саяси-құқықтық ілімдер тарихы.
Монтескье Ш. О духе законов. В кн.: Право быть
Кант И. Сочинения в шести томах. М., 1963 -
Мишин А.А. Принцип разделения властей в конституционном механизме США.
Сартаев C.C. Об учреждении поста Президента Казахской ССР и
Баймаханов М.Т., Вайсберг Л.М., Котов А.К. Становление суверенитета Республики
Таранов А.А. «Парламент и законодательная власть Казахстана». Алматы. 1995.
Нурпеисов Е.К., Котов А.К. Государство Казахстан от ханской власти
Ким В. А. Основной Закон — работает. «Казахстанская
Сәбікенов С.Н. Салыстырмалы мемлекеттік құқық. Оқулық. Алматы. «Өркениет». 2000.
Алибаева Г. А. Местные исполнительные органы в системе государственной
Сартаев С.С., Ахметов М.М. Исполнительная власть в условиях демократизации
Михайленко Н. Т. Правоведение Кыргызской Республики. Под ред. Заслуженного
Исполнительная власть в Российской Федераиии. Проблемы развития. Отв. ред.
Валиханов Ч. Ч. Собрание сочинений в пяти томах. Том
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
Қазақстан Республикасының жаңа Заңдары.//Құраст. Ф.Т. Бейсенбина.- Алматы, 1992. 7
Казахстан: этапы государственности. Конституционные акты. — Алматы: Жеті-Жарғы 1997
Назарбаев Н. Доклад на П сессии Ассамблеи народов Казахстана.
Зиманов С. Конституция и Парламент Республики Казахстан. Алматы. 1996.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл. Алматы, 2002
Махачев Г. Необходимость и условия формирования парламентаризма. «Право и
Сапарғалиев Ғ. Конституциялық құқық. Алматы. Жеті Жарғы. 2004 жыл.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл. Алматы, 2002
Қазақстан Республикасы Конституииялык Кеңесінің қаулысы. Алматы, 1997.
Қазақстан Республикасы Конституциясы. Түсініктеме. Алматы: «Жеті жарғы», 1999. 247-бет.
«Парламент және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық
«Парламент және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық
Қазақстан Республикасының Парламентінің Регламенті. Алматы, 1998.
Сапарғалиев Ғ. Конституциялық құқық. Алматы. Жеті Жарғы. 2004 жыл.
Сәтбаев Д. Биліктің құпия тұтқалары. Мысль, 1996, №6, ЗЗ-б.
Сапарғалиев Ғ. Конституциялық құқық. Алматы. Жеті Жарғы. 2004 жыл.
«Парламент және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық
Круглый стол: Проблемы правовой ответственности государственных органов и служащих.
«ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ САЯСИ ЖЕДЕЛ ЖАҢАРУ ЖОЛЫНДА» ҚР
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл. Алматы, 2002
Қазақстан Республикасы Конституциясы. Түсініктеме. Алматы: «Жеті жарғы», 1999. 245
ҚР-ң «Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы» 1995 жылғы 18 желтоқсандағы
Постановление Правительства Республики Казахстан от 10 декабря 2002 года
Қазақстан Республикасы Президенттің «Қазақстан Республикасы Президентi туралы» 1995 жылғы
Президент Н.Ə. Назарбаевтың Үкіметтің 2004 жылғы 17 қыркүйектегі кеңейтілген
ҚР-ң «Нормативтiк құқықтық актiлер туралы» 1998 жылғы 24 наурыздағы
Сатыбаева С., Ибрагимова А. «ҚР-ғы заң шығару процессін зерттеу
Мырзакелді Кемел. Конституция және парламентаризм. «Егемен Қазақстан» газеті, 22
Ударцев С.Ф. Суд и правотворчество. Законотворческий процесс в РК:
«Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» ҚР
Сартаев С., Назаркулова Л. Қазақстан Республикасының қалыптасуы: проблемалары мен
Сартаев С., Ахметов М.М. Демократиялық қоғам жағдайындағы атқарушы билік;
Баймағанов М.Т. Избранные труды по теории государства и права.
Қазақстан Республикасының Конституциясы – Алматы: Қазақстан, 1993 – 32
«Қазақстан Республикасында «электрондық Үкiмет» қалыптастырудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың
2007 – 2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы. Егемен Казақстан. 2007.
Қазақстан Үкіметі бес жылға 2010-2014 жылдарға арналған серпінді индустриялық-инновациялық
«Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң Регламентi» туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.
Назарбаев Н.Ә. «Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан». Қазақстан халқына жолдауы.
http://www.egemen.kz/304235.html
Назарбаев Н.Ә. «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз». ҚР Президентінің Қазақстан
3
Шетелдегі заң шығару билігінің конституциялық үлгісі
ҚР Парламенті және оның ҚР мемлекеттік органдар жүйесіндегі алатын орны
Қазақстан Республикасы Парламентінің конституциялық құқықтық мәртебесі
Қазақстан Республикасында заң шығару билігінің қалыптасуы
Парламеттік реформа
Шетелдердің конституциялық құқығы пәнінен дәрістер
Парламенттің саяси жауапкершілігі
Парламент пен оның Палаталарының өкілеттіктері
Палаталар төрағаларының орынбасарлары
ҚР парламентінің конститутциялық құқықтық мәртебесі туралы