Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы

КАЗАҚСТАНДА СОЦИАЛИЗМ ҚҰРУ КЕЗЕҢІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы. Казревкомның қызметі 4
ҚАЗАҚСТАНДА СОЦИАЛИЗМ ҚҰРУ КЕЗЕҢІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТПЕН Қ¥ҚЫҚ(1917-1941 ж.ж.) 5
2. Казақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының құрылуы 8
3. Қазақ жерлерінің КДКСР-дің құрамына бірігуі 12
4. Қазақстанда социалистік құқықтық жүйенің қалыптасуы және дамуы.
5. Көшпелі және жартылай көшпелі қазақтарды отырықшыландыру мен
6. Мемлекеттік құрылыс пен мемлекеттік басқарудың жетілдірілуі 22
7. Қазақстанның автономиясы республикадан одақтас республикаға айналуы. 1937
8. Ұлы Отан соғысының мемлекет пен құқыққа ықпалы
ҚОРЫТЫНДЫ 30
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 31
КІРІСПЕ
1. Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы. Казревкомның қызметі
1917 жылы 25 қарашада Петроградта большевиктер партиясы басқарған
1917 жылы 25-26 қарашадағы бүкілресейлік кеңсстер-дід II сьезі
1917 жылдың соңы мен 1918 жылдың басьшда К^зақстан-ның
Казақстанда Актөбс, Жетісу, Орал сияқты ірі майдандар қүрылды.
Алашорда ұкіметі халықгық әдет-ғүрып қүқығын жаңа жағ-дайға үгымды
Презвдент Н.Ә.Назарбаев "Алаш" партиясы мен Алаш-орда үкіметінің саси
ҚАЗАҚСТАНДА СОЦИАЛИЗМ ҚҰРУ КЕЗЕҢІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТПЕН Қ¥ҚЫҚ(1917-1941 ж.ж.)
1. Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы. Казревкомның қызметі
1917 жылы 25 қарашада Петроградта большевиктер партиясы баскарған
1917 жъшы 25-26 қарашадағы бүкілресейлік кеңестер-дің II сьезі
1917 жылдың соңы мен 1918 жылдың басында К^зақстан-ның
Кдзақстанда Актөбе, Жетісу, Орал сияқты ірі майдандар қүрылды.
111органдарын қүруға мүмкіндіх бермеді. Аз уақыт билікті оз
К^зақстанда бір орталықтанган Кеңсстік биліктің орнауы Қазақ рсволюциялық
Казревком Кдзақ автономиясын күрғанға дсйінгі қольша барлық жоғары
Казревкомның салалар бойынша белімдері болды. Кейін бүл болімдер
Казревкомның міндеттері: олкедегі кеңес қызметін үйымдастыру, Кеңестік Рессйдің
оңай боямады.
Казрсвкомның міндсттсрінің бірі жсргілікті ксңсстсрді үйымдастыру жонс оларга
* 1925 жы.іга деиін "казак" деген итаудың орнына
саилау жүиесі жасалып ксңестергс канаушы таптардың жоне конрреволюциянъщ
1920 жылға дсйін олксдс бірыңгай партия үйымы да
Казревком мен Қазоблбюро Қазақстан Кеңестерінің Қүрылтай сьезін шақырудьщ
Ревкомдардың мынадай вертикалды қүрылымы болды: Казрсвком, облревком жоне
Рсвкомдардың қаулылары мсн бүйрықтары міндетті нормативтік актілер ретінде
Ревком жүмыстарының бір ерскшелігі усздік ревкомдар-дың болімдсрі мсн
Пролетариат диктатурасыньщ төтснше органдары рстінде ревкомдар Кеңестерді таратьш
2. Казақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының құрылуы
1920 жылы 26 тамызда РКФСР Халкомксңссінің торағасы В.И.Лснин
Дскрст бойъшша КДКСР-дід күрамьша мьша облыстар кірді:
а) Ссмей, құрамында уездер: Павлодар, Ссмей, Оскемсн,
б) Ақмола, қурамында уездер: Атбасар, Ақмола, Кокшетау, Петропавл
Ескерту: Омск уезінід Қырғыз (казақ) жәнс Сібір болігін
в) Тцжш, күрамында уездф: Крсганай, Акгөбс, Ырғыз жонс
г) Орал, кұрамында уездер: Орал, Ілбішін, Теміржәне Гурьсв;
д) Закаспий облысыньщ Маңғышлак усзі; осы облыстьщ
е) Астрахан губерниясынан: Синсморск болысы, Боксй ордасы
1920 жылы 22 қыркүйекте "Известия ВЦИК" журналында осы
ж) Орынбор кдласы жонс Орынбор губсрниясының мына
Мінс осы территориялар жаңадан қүрылған ҚазАКСР-нің қүрамына кірді.
Қазақ автономиясының қүрылуы сөзсіз аса маңызды тарихи жоне
Сондай-ақ В.И.Ленин жонс М.И.Калинин қол койган дскрсттс ҚАКСР-дің
КДКСР-нің РКФСР орталых, органдарьшсн, Сйбрсвком жәнс Түркістан АКСР-мен
КДКСР-іне к^іжстті кііржылардьщ барлығы РКФСР кдр-жысынан белінсін дсп
1920 жылы Орынборда Кдзақстан Кеңестерінің Қүрылтай сьезі отті.
Қүрылтай сьсзі "КДКСР-дің сңбекшілері құқығының декларациясын" қабылдады. Бүл
Күрылтай сьезі "Қазақ АКСР-нде Кеңсс екіметін үйьшдастыру туралы"
Кдзақстандағы жоғарғы өкімст билігі Кеңсстсрдің бүкіл кдзақтық сьсзі
Тотенше немесс ксзсктсн тыс бүкілқазақтық сьездерді ҚазОАК оз
Бүкілказақтық сьсзд мемлекттегі бүкіл билікке басшылық жүргізді. ҚазОАК-ты
Бүкілкдзақтық сьездің дслсгаттары усздердсн жіберілді. Егер бүкілказақгық сьсздің
Бүкілказакгык, сьездср аралығында жоғары заң шығарушы, окімші жонс
К^зОАК үкіметті — Халық Комиссарлар Кеңесін күрады, үкіметтің
"ҚазОАК барлық Қазақ Халық Комиссариаттарының жүмыстарын біріктіреді, оларды
КдзОАК заң шығарушы ретінде Халкомксңес декреттері мен үсыныстарыньщ
ҚазОАК Халкомкеңеспен біріге отырып салаларды баскарагын Халық комиссариаттарын
К^зОАК өз жүмысьш сессия түрінде жүргізді. Сессия әр
ҚазОАК сессиясының арасында мемлскеттік билік-тің жоғары заң шығарушы,
ҚазОАК қарауында соңцай-ақ: ҚазОАК-тың бекітуіне жататын декреттер жобасын;
КазОАК Президиумы орталықта да, жсргілікті жерлерде де барлык
Халык Комиссарлар Ксңесі — ҚАКСР-дің үкімсті жонс өзіне
Халкомксңсс оз жүмысында ҚазОАК-кя, сессиялар ара-лыгьшда оньщ Президнумы
Халкомксңескс КДКСР-дың жүмыстарына жалпы басшылық жүргізу қүқығы бсрілді.
Осы міндетті орындау үшін оған үлхен мүмкіндіктер бе-рілді.
Халкомкеңестің үкімет ретшдегі ерскіислігі ол заң шыгару қызметімен
Халкомкеңес озінің қаулылары мен шешшдсрі туралы ҚазОАК-юі тсз
Халкомксңсстін. үлксн саяси монді актілерінің борі дс КдзОАК-тың
Ксзек күттірмсйтін шараларды Халкомксңсс біі^дсн жүзсге асыра алды.
Біршама уақыт Халкомксңес қ\грамында опсратішті орган Қүқытьшдагы Кіші
Халкомксңсстің (үкіметтің) ыүшелері тұрлі Халық комиссариаттарын басқарды. Олар
Халық комиссариаттары автономды жәнс бірікксн болып болінді. Бірікксн
КОМТІССІІЯ.
Автономды халықкомиссариаттары РКФСР-дьщ осындай халық комиссариаттарына тәуелді болды.
3. Қазақ жерлерінің КДКСР-дің құрамына бірігуі
1924 жылы Орга Азия мсн К^зақстанда үлкен тарихи-саяси
Осының алдында 1922 жылы 30 желтоқсанда Кеңес Социалистік
Түркістан рсспубликасы құрамындағы Сырдария және Жстісу облыстарының кдзақ
Орынбор қаласы мсн губсрниясының бір болігі Рсссйдің карамағына
Кдрақалпақ автономиялы облысы қүрылып, Қазақстан күііамындаболып Мәсксудідбіржақты шсшімімсн
Осылай кдзак жерлсрі біртүтас К^ізакАКСР-і күрамына топтасты. Бүл
1924 жъшы Өзбек, Түркімен республикалары, 1929 Тожіх республикасы
4. Қазақстанда социалистік құқықтық жүйенің қалыптасуы және дамуы.
Қазақстандағы ксңсстік соииалистік жүйс Кеңсстік Рессйдегі жүйенің қүі^амдас
Октябрь револк>ш-шсьпп>щ жеңісінің екінші күні "Бітім туралы" жоне
Үлт істсрімсн айналысу үшін И.Сталин баскарған Үлт істсрі
Азамат соғысы жылдарында Ресейде "өскери коммунизм" саясаты жүргізілді.
Азык,-түлік салгырты шаруалардьщ артық астығьш зор-лықпен тартьгп алуға
1919 жылы 14 ақпанда БОАК "Социалистік жср шаруашылытына
ТүркОАК-тың 1919 жылғы 4 тамыздағы "Түркістан ресгтубликасында суды
РКФСР-дін, сңбск заңдары туралы кодсксі, сңбекші-лсрді әлеуметтік камтамасыз
Жаңа сот жүйесі күрылды. "Халық соты туралы ерсжсгс"
қүрамдағы соттар әрскет стті: 1) бір халық сотынан
К^закстаннъщ ерекшеліктеріне сай РКФСР Халкомкеңе-сінің 1919 жылты 10
Сот ісімсн Казревкомның оділет болімі айналысты.
Түркістан республикасьшда: 1) жсргілікті халық соты; 2) халық
Бүкілкдзактықксңсстердің кұрылтай сьезінде кабылданған "КАКСР-дің еңбекшілсрі қүқығынын, дскларациясынын,"'
Кеңестік күкықтык, жүмыстьщ үлкен бағытыньщ бірі ескі әдет-ғүрып
1921 жылы 17 қаңтарда Халкомкеңес "Іуырғыздардың нскелік қү>дыгы
Сондай-ақ 1921 жылы 9 кдрашада Халкомкенсстің "Коп әйсл
1920 жығіы 9 жслтоқсанда Халкомкеңестің "Қүн толеуді
Сондай-ақ барымтаға кдрсы күрес тс өршіп 1920 жылы
1921 жылы РК(б)П-ның X сьезінің шсшімімсн
Кодекс үсақ сауда, өндіріс кәсіпорындарына жекс меншік-тің жоне
Сондай-ақ кодекс жаңа экономикалық саясат жағдайын-дағы сауда-саттық келісімдерді,
1923 жылы К^зОАК РКФСР Азамаггық кодексін К^зақ-станда қолдану
1922 жылы РКФСР-дің Жср туралы кодексі кдбылдан-ды.
Кодекс жерді пайдаланудьш, нсгізгі институты жсрді сңбек арқылы
Жсрді уақытша жалта бсругс рүқсат стілді. БОАК жонс
1922 жылы РКФСР-дің Еңбск заңдары туралы жаңа ко-дексі
РКФСР-дід Қылмыстықкодексі (1922жылы клбылданды) К^ізақстанда қолданылды. Мүнда бандитизмгс,
Осылай 20-жылдардын, басында Қазақстанда сощіалис-тікқүқыкхықжүйеніңнсгіздсрікдландъі. Қазақстанда нсгізінен РКФСР
1926 жылы 18 ақпанда ҚАКСР ОАК-ті ҚАКСР-нің Конституциясынъщ
Бүған дсйінгі тарихи жәнс қүқықтық әдебиетте Конституцияның 1926
Конституция жобасы 7 болі\і, 18 тарау, 103 баптан
Патша заманындагы сзу мсн тонаудың жойылып, халықтардын. бі]мгіп
Барлықзауыт, фабрика, рудник, банктердің мемлекет қолына өтетіндігі, жерге
Республикада жалпыға бірдей еңбек ету міндсттілігі енгізілді. Сауатсыздықты
К^ізақстан жсріндс РКФСР зандарының жүзегс асатындыгы корсетілді. Казақойслінің
Жобанын скінші боліміндс отпслі кезсңнің нсгізгі міндсті рстіндс
КДКСР-де қазақжэне орыс тілдері мемлскеттік тіл болып табылады.
Азаматтарға жиналыс, шеру жасау т.б. күқықтары бсріледі. Шіркеу
Жобаның ұшінші болімі КДКСР-дің территориясына арналып, оған кіретін
10-тарау Губерниялық уездік, болыстық кеңестердің сьездеріне арналған және
11-тарауда Кеңсс окімсті органдарының жсргілікті жсрдсгі міндеттсрі анықталған.
Активті жоне пассивті сайлау күқыгы бссінші болімдс карао
Сайлау күкыгынан айрылған азаматтардың катсгориясы 79-бапта корсетілді. Оларға:
бұрынғы полиция, жандарм және охрана болімілің агенттері мен
Бюджет қүқыгы бойынша ҚАКСР-дың бюджеті РКФСР бюджетімен бірікті.
ҚАКСР-дің Конституциясының жобасы БОАК тарапьшан бскітілмсгендіктсн, Қазақстан герриториясында
5. Көшпелі және жартылай көшпелі қазақтарды отырықшыландыру мен
қүқықгық жақгары және оның зардаптары
XX ғасырдың 20-жылдарьшың соңы мен 30-жылдардын, басы кдзакхалқы
Кеңес Одағы бойынша жүргізілген колхоздастырудьщ Кдзақставдағы ерекшелігі ол
Бүл шаралардың осыншама ауыр зардаптарга соқтыруы К^зақстан олхслік
Осыншама ауыр зардаптарға ұшыратқан шаралардың қүкыктық нсгіздері кяндай
1928 жылы казақ халқының 75,5 процснті кошпслі мал
Үжымдастырудың аддында казақ байларьш тап ретіндс жою шарасы
Байларды тәркілсу үлкен зүлымдықпен аяусыз жүргі-зілді. Байлардың қатарына
Заң бойьшша торкілеу туралы шешімді ауылдьщ кедсй-жалшыларының жиыны
1930 жылғы 15 наурызда ҚазОАК псн Халкомксңсс-тің "Жаппай
Осылай қазақ байлары үжымдастыру мсн отырықшы-ландырылу алдында және
Отырықшыландыру шаралары. Кошіп-қонып жүргсн қазақтарды отырыкшылыққа откізу үжымдастырудың
Одақгықжоне РКФСР үкіметі отырьикхиылыхха отуте жәр-дем стіл, оны
ҚАКСР Халкомкеңссі отырыкдіылықкд кдйта оралып 1930 жылы 6
1931 жылы республикадағы 700 мың шаруашылықтың
КЯЛДЫ.
1932 жылы отырықшылықты 100 процснткс орындау іуралы қозгалыс
Ауыл шаруашылыгын үжымдастыру букіл Кеңсс Одагы бойынша жүргізілді.
Бірақ жергілікті жерлерде зорлыкден үжымдастыруды тсз аяқтау үшін
Мал қырылът, ел жат елдсргс вдша бастады. Муның
Нотижссіндс рсспублика басшыларының басшылық орскетінің қорытындысы түптеп кслгснде
Сойтіп тарих ешбір ақтап ала алмайтьшдай, зардабы талай
Үжымдастыру мсн отырыкшьіландыру осындай зардапты жолдармен жүзегс асты,
6. Мемлекеттік құрылыс пен мемлекеттік басқарудың жетілдірілуі
Ерекше кеңіл болінуге тиіс моселе К^ізАКСР мен РКФСР,
К^азақстанның үкімстінің РКФСР мсн Одақтық органдарда окілдсрі болды.
Үлт саясатының тсндігін үстау үшін ортальгқ органдарға үлттық
1927 жылы 30 мамырда республика астанасы Қызылордадан Алматыға
Астананың Алматыға кошуінс РКФСР Халксшкеңссі терагасьшың орынбасары Т.Рыскүлонтың
Қалалық кеңсстсрдің саны 1926 жылы 6-дан 19-гаості.
1928 жылы окімшілік басқару реформасы жүргізілді. Губерниялық,
Мемлскегтік аппаратты жергіліктендіру және қазақ тілін дадгыту жолында
1931 жылы жаңа аудандастыру жүргізілді. 59 аудан жойылды.
Социалистік қатыиастардың осуіне орай қүқыққа да озгсрістер снді.
Азаматтық қүқьіқ заңдары жстілдірілді. Ол ондіріс косіп-орындарының ролін
Азаматтық қүқықтағы озгерістер жаңа экономикалық саясаттың тынысын тарылтып
20-30 жьхпдардың шегшде еңбек қүкыгьша баііланысты өзгерістср болды.
Ерекше еңбегімен козге түскендерге артықшылықтар мен жеңіддіктср кдрастырылды.
1929 жылы революция мен кеңес қүрылысына ерекше еңбегі
Жеке шаруа шаруашылықтарында жалдамалы еңбекті пайдалануға тиым салынды.
Еңбск тортібі мсн ақы толеугс срскшс коңіл болінді.
Үжъшдасты]іу мсн отырықшыландыруга байланысты колхоз қ\']іылысы жеңіскс жстті.
Кошпслі жоне жартылай кошпслі кдзақшаруалары, колхозга кірген кірмсгснінс
Кьілмыстық күкьгқ саласында да өзгерістер болды. Бүл озгерістср
Байлардың мүлкін тәркілеу мсн олардың жер аударуга карсылығы
Бүл шараларды қолдану ауылда үлксн террорға алъш кслді.
7. Қазақстанның автономиясы республикадан одақтас республикаға айналуы. 1937
30-жылдардың ортасында бүрынты КСРО-да аса күрдслі озгсрістер болды.
Мүндай түбсгсйлі озгсрістср КСРО Конституциясын озгсртугс нсгіз болды.
Осыған байланысты 1937 жылы 26 наурызда бүкіл-кдзақстандық кеңсстсрдің
Конституция 11 тараудан 125-баптан түрды". I тарауда қоғамдық
Социалистік шаруаілылықтың мемлекеттік жоспар бойын-ша дамыгг отыратыны айқьшдалды.
Еңбек ету ор азамаггың мівдегі сксндігі корсстіліп, "Еңбск
П тарауда "Мсмлскеттік күрылыс" бскітілді. 13-бапта экономика, саясат,
Осыган сүйсніп К^ізКСР-ы КСРО конституциясының 14-бабында корсстілгсн күкықтарды
КСРО Констптуциясының 14-бабында айтылғандардан басқалардың бәрінде дс КдзКСР,
Кязақстан сол ксзде Конституцмя бойьшша 8 облыстан түрды.
КСРО зандары Кдзақстан тсрриториясьшда міндстті түрдс қолдануға жатты.
19-бапта 25 тармақтан туратын КазКСР-ньщ кдрауына, оның атынан
- конституцияны бслгілеу және оньщ орьшдалуын кадағалау;
- зандар шығару;
- халъгқ шаруашылығыньщ жоспарьш белгілеу;
- мемлекет бюджетін бекіту;
- жергілікті салықгар мен алымдарды, баска да
- транспорт, жол салу, денсаулык сақтау, әлеуметтік қам-сыздандыру,
- сот орындарьш үйымдастыру;
- азаматгык құқықтар бсру;
- рақымшылық жәнс кешірш жасау бар.
Бұлардан баска мәселелер одақтық басқару оргавдарыньщ қүқыктарына берілді.
III тарау мемлскеттік окімет билігінің жогаргы органдарына арналды.
IV тарау мсмлекстті басқару органдарына арналды. Мсмлекеттіх
- ҚгізКСР Халкоматтарының жонс озіне қараған
- халық шаруашылыгы жоспарьш іскс асыружоніндс шара қолданады;
- К^ізКСР-нің мсмлскеттік бюджсті мен жсргілікті бюджетін іскс
- қоғам тортібін қамтамасыз сту, мсмлекет лгүддесін қорғау
- облыстық ксңестердің аткару комитеттерінід жүмысына басшыльгқ жасайды,
- Халкомкеңес жанынан арнайы комитеттер мен жоғарғы баскармалар
Халкомкеңесті Жоғаргы Ксңес күі^ады, оның күрамына тораға, оның
Мемлексттік баскарудьщ салаларына халық комиссарлары басшылық етті. Халық
V тарау мемлсксттіх окімст билігінің жсргілікті органдарын анықтады.
Нсгізгі заң жсргілікті ксңсстердің билігін, қүрылымын, жұмыс тортібі
Ең жоғаргы сот органы Жогарғы сотты ҚазКСР Жогары
Халык. согтарын аудан азаматтары 3 жылға сайлады. Конституцияның
96-бапта азаматтардьщ еңбек етуге, ягни енбегшің саны мен
Дсмалу күқыгьг бекітіліп, жүмысшылардың басым копшілігі үшіл жүмыс
Картайганда жоне ауырғанда берілетін жордсм алу құқыгы мемлскет
Білім алу қүқыгы жаппай тсгін, жоғаргы мсктспте стипендия
Үлттардың тендігі бүлжымайтын заң рстіндс бскітілді. Соңдай-ақ азамагтарға
104-бапта коммунистік паргияның отс бслсснді, аса саналы азаматтардың
Согтьш, клулысьшсыз нсмссе прокурордьщ санкциясьш-сыз ешкім қамауға альшбайды,
Конституция бойынша сайлау жүііссінс үлхсн езгерістер ендірілді. Бүган
Негізгі заң мсмлсксттің елтаңбасьш, туын жонс астанасьш бслгіледі.
1937 жылғы Конституіхия 40 жылға жуық қызмст етті.
8. Ұлы Отан соғысының мемлекет пен құқыққа ықпалы
1941-1945 жылдарғы Үлы Отан соғысы кгсмлекст псн қүқьгкқа
1941 жылы 30 шілдсдс КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының,
Соғыс жагдайында о|)талыктанған дирсктивалық бас-қару алдыңгы қатарға шығып,
Азаматтық құқық социалистік мсншікті нығайтуга багыгталды. Мүлікті ұрлау,
Еңбск зандарьша озгсрістср сндіріліп, окімст органдарына 16 мен
Әскери-сот органдарының ролі артты. 1942 жылы әсксри трибунал
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
3

Ұқсас жұмыстар

Кеңес өкіметі және оның орнауы мәселелері ұлт зиялылары еңбектерінде

ҚАЗАҚСТАНДА КЕҢЕС ӨКІМЕТІ ОРНАУЫ ТАРИХЫ КЕҢЕСТІК ТАРИХНАМАДА

Қазақстанда Кеңес өкіметі орнауы тарихнамасы

17 – Ақпан ревалюциясы

Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы және оның ерекшелігі

Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы және оның ерекшелігі. 1917 жылғы Қазан төңкерісінің Қазақстанға әсері

1917 жылғы ҚАЗАН ТӨҢКЕРІСІ. ҚАЗАҚСТАНДА КЕҢЕС ӨКІМЕТІНІҢ ОРНАУЫ. ӨЛКЕДЕГІ АЗАМАТ СОҒЫСЫ

Алашорда өкіметінің құрылуы және тарихы

1917 жылғы Қазан революциясы және Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы