Экспорттық бақылау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 6
1. ЭКСПОРТ ПЕН ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 9
1.1. Халықаралық сауда теорияларының дамуы және экспортты реттеуде қолдану
1.2. Экспортты мемлекетік реттеудің шетелдік тәжірибесі 15
1.3 Экспорт пен Ұлттық экономика 20
2. ҚАЗАҚСТАН ЭКСПОРТЫН ДАМЫТУ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУ 27
2.1.Қазақстанның экспортына талдау 27
2.2 Қазақстанның экспорттық өндірісін дамыту 31
2.3 Экспортты ынталандыру және дамыту жолдары 37
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЭКСПОРТТЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ШАРАЛАРЫ 45
3.1 Тарифтік және бейтарифтік реттеу 45
3.2 Экспорттық бақылау 54
3.3 Экспортты реттеудегі мемлекеттің атқарып жатқан іс-әрекеттері 60
ҚОРЫТЫНДЫ 68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 70
КІРІСПЕ
1991 жылы Қазақстан тәуелсіз мемлекет болды. Еліміздің тәуелсіздігінің айтарлықтай
1993-2001 жылдары аралығындағы сыртқы сауданың статистикасына жүгінетін болсақ, экспорт
Осыған сәйкес, еліміздің экономикалық дамуының қазіргі кезеңінде экспортты ретеу
Бүгінгі таңда Қазақстанды әлемдік қоғамдастық нарықтық экономикадағы мемлекет ретінде
Атап айтсақ 2000 жылы Еуроодақ Қазақстанға демпингке қарсы анықтауға
Америка Құрама Штаттарының демпингке қарсы заңына сәйкес 2002 жылы
Дүниежүзілік банк Қазақстанды әлемдегі инвестиция салуға ең қолайлы 20
Өнеркәсіптің шикізат салаларына шетелдік инвестицияларды тарту және қаржы саласында
Сонымен қатар, Қазақстан отын және минерал шикізатының ірі
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, шикізат ресурстары бай кейбір дамушы
Экономиканың шикізат секторларына едәуір табысқа ие болып, мемлекет пен
Экономиканың шикізат секторынан алынатын ірі кірістерден шектен тыс толығу
Бұл шара сондай-ақ Қазақстандық қаржы жүйесіне түсетін валюта қысымын
Құрылымдық-институционалдық реформалар саласындағы жетістіктерді, қаржы секторы сенімділігінің артуын және
Өңдеуші өнеркәсіпте металлургия өнеркәсібі ғана сыртқы рынокта бәсекеге түсе
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты экспортты мемлекеттік реттеудің жүйесін жетілдіру
Осы мақсаттарға жету үшін мынандай міндеттер қойылған:
мемлекеттердің қазіргі таңдағы экспорттық саясатының шет елдердің тәжірибесін ала
өтпелі кезең экономикасы жағдайындағы экспорттың ерекшелігін және оның ұлттық
ұлттық экономиканың сыртқы факторларға тәуелдігінің дәрежесін анықтау мақсатында республиканың
экспортқа бағытталған өндірістің қазіргі таңдағы жағдайы мен мәнін және
экспортқа бағытталған өндіріске анықтама беріп, айтарлықтай приоритетті экспортқа бағытталған
экспортты дамытудың жолдарын көрсету;
экспортты мемлекеттік реттеудің негізгі проблемаларын тауып және осыған байланысты
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш тараудан, қорытындыдан тұрады. Экспорт пен
1. ЭКСПОРТ ПЕН ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА
1.1. Халықаралық сауда теорияларының дамуы және экспортты реттеуде қолдану
Халықаралық сауда бүгінгі елдердің өндірісін дамыта отырып, өзінде бар
ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемдік сауданың орташа жылдық өсу
Сол себепті де сыртқы сауда бір жағынан экономикалық өсудің
«Сыртқы сауданың» түсінігіне келсек, ол бір елдің тауарлары мен
Сыртқы сауда қазіргі экономикалық ғылымның даулы және ежелгілерінің біріне
Сонымен қатар ХХІ ғасырдың қарсаңындағы әлемдік экономикадағы қазіргі таңдағы
Әлемдік экономикалық ғылымда сыртқы сауданың жаратылысын түсіндіретін екі негізгі
Дәстүрлі бағыт. Бұл елдің салыстырмалы артықшылығын (абсолюттік және салыстырмалы
Жаңа бағыт – ішкі салалық сауданың пайда болуын түсіндіреді.
Дәстүрлі бағыт дамушы елдер мен экономикасы өтпелі кезеңдегі елдер
Жаңа бағыт (бір саланың әр түрлі тауарларымен сауда) масштабының
Сыртқы сауда мен халықаралық мамандану туралы мәселелерге жауапты экономикалық
Адам Смит халықаралық еңбек бөлінісі жөніндегі мәселелерді талдап, қандай
Адам Смиттің «халықтар байлығының табиғаты мен себептері туралы зерттеу»
Адам Смит халықаралық еңбек бөлінісі елдің абсолюттік артықшылықтарын ескеру
Адам Смиттің қорытындысы меркантилистердің ойына қайшы болды. Экспорттың
Тәжірибеде елдердің кез келгені өздерінің әріптестері алдында абсолюттік артықшылықтарға
Бірақ та сауданың салыстырмалы артықшылықтары классикалық теориясы негізінде бір
Факторлық қамтамыз ету теориясы капиталға бай ел технологиясы капиталды
Еркін сауданың неоклассикалық моделінен шығатын негізгі қорытынды халықаралық сауда
Сонымен бірге бірқатар теориялық қорытындыны бөліп қарастыруға болады.
Біріншіден, өндіріс факторында әртүрлі сұранысқа ие тауарлардың арасында бөлінуге
Екіншіден, өндірудің біртекті технологиясындағы тауарға деген ішкі бағаның арақатынасы
Үшіншіден, мемлекет ішіндегі процестерге факторлық қамтамасыз ету теориясын қолдансақ,
Төртіншіден, елдердің капитал мен тұтыну тауарларын алу үшін, өндірістік
Соңғы жылдары елдердің біркелкі емес дамуы мен өндіріс факторларын
Қай ел болмасын өзінің капиталы мен технологиясының жоғарғы біліктілігінің
Американ экономисі М. Портер 1991 жылы: «Елдердің бәсекелестік артықшылықтары»
Портер өз үлестеріне экспорттың ½-і келетін 10 ірі өндірістік
Портер қазіргі сыртқы сауданың дамуын анықтайтын 4 негізгі параметрді
Факторлық шарттар;
Сұраныс шарттары;
Жақын орналасқан және қызмет көрсететін салалар;
Фирма стратегиясы және бәсекелестігі.
Портер бірінші параметрдің – саны жаңа шарттардың енгізілуі арқылы
Екінші параметр – сұраныс шарттары ішкі нарықтың қажеттіліктерін көрсетеді.
Портер Линдер теориясын дамыта отырып, компания қызметіне ықпал жасайтын
Үшінші параметр – жақын орналасқан және қызмет көрсететін салалар
Төртінші фактор – фирма стратегиясы және бәсекелестік фирмалық стратегияға
Ішкі нарықта бәсекелердің бар болуы өте маңызды. Портер өндірістің
Ішкі нарықтағы күшті бәсеке фирманы сыртқы нарықтар іздестіре отырып,
Осы М. Портердің теориясы 90-шы жылы Австралияда, Жаңа Зеландияда
Қазіргі таңда халықаралық сауданың қатысушыларының, оның ішінде экономикасы өтпелі
Еркін сауданы ұстанушылардың айтуынша экспортты көбірек қолдап, сыртқа бағытталу;
Протекционизмді жақтаушылардың ұсынысына сәйкес ішке бағытталу және импортты отандық
Сыртқы саудадағы импорт алмастыру мен экспортқа бағытталу стратегияларын рационалды
Осы амалдардың шегінде көптеген жылдар бойы екі үлкен лагерь;
Импорт алмастыруды жақтаушылар дамушы елдерге алдымен жай тұтыну тауарларының
Экспортты көтеруді жақтайтындар өндіруші өндірісті дамыту мен тиімділігін қамтамасыз
Бірінші кезекте өндіріс өнімдерінің экспортын ынталандыру еліміздің экономикасының индустриалдануына
Шикізат пен құрал-жабдықтардың импортын ырықтандыру өндіріс шығындарының төмендеуіне әкеледі;
Ұлттық экономиканы жалпы ырықтандыру ішкі рыноктағы бәсекені ынталандырады және
Неоклассикалық бағыттың көптеген зерттеушілері (А. Крюгер, Д. Лалл және
Көптеген дамушы елдер ішкі және сыртқы рыноктағы ахуалдарға байланысты
1.2. Экспортты мемлекеттік реттеудің шетелдік тәжірибесі
Сыртқы сауданы мемлекеттік реттеудің қазіргі таңдағы тәжірибесінен мынадай
алдымен шешілуге тиісті приоритетті мәселелерді табу;
басқару иерархиясының барлық деңгейіндегі шаруашылық жүйелердің тиімді пропорционалдығы және
мемлекеттік реттеудің мәселелерінің деңгейіне және сипатына сәйкес әдістерді іріктеу;
макроэкономикалық тұрақтылықтың жекелеген жағдайына, ал қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына әсер
шешім қабылдауға жүйелі түрде кірісу.[26]
Сыртқы сауданы мемлекеттік реттеудің қағидаларымен тұжырымдамасын анықтап алып, сонымен
Осы механизмдердің әрқайсының нақты сыртқыэкономикалық мәселелерге байланысты таңдап қолданылатын
Халықаралық саудаға мемлекеттің араласуының себептері әр түрлі болуы мүмкін.
Қазіргі таңда шет мемлекеттердегі сауда саясаты негізгі екі тенденцияның
Ғаламдық деңгейде протекционистік реттеудің жаңа ережелері енгізілуде. Мысалға ұлттық
Импорт салыстырғандағы сыртқы сауда саясатының либерализациясы мен бірге протекционизмнің
“Жаңа индустриалды елдер” өздерінің экономикасын модернизациялауды міндеттеп, әлемдік экономикалық
Дамушы елдердің ендігі бір қатары әлемдік экономикада басқа бір
Еркін халықаралық сауда жүйесінде әр ел өзінің тауар өндірісінде
Бірақта Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің тәжірибесі көрсеткендей сыртқы сауданы
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекеттерінің ішкі рыногының ашықтығы кейбір Қытай,
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекеттерінің басқа мемлекеттермен салыстырғанда Қазақстан табиғи,
Ғылыми әдебиеттерде “голландық ауру” деген термин бар. Бұл құбылыс
Ал енді “голландық аурудың” пайда болу себептеріне тоқталайық. Шикізат
Осы “голландық аурудың” синдромынан қашып құтылған елдердің бірі болып
1972 жылы осы елдің Парламенті Норвегияның мұнай директорын құру
Қазақстан мен Норвегияда мұнай өнеркәсіптің маңызды саласы және стратегиялық
Шетелдік тәжірибе көрсетіп отырғандай “Голландық аурудың” симптомын болдырмаудың, экономиканың
Америка Құрама Штаттары, Голландия, Люксембург сияқты елдердің сыртқы сауданы
Дамыған елдердегі биржалық тауарлар мен сауданың мемлекеттік жүйесі дамушы
Дамыған Австралия, Канада, Оңтүстік Африка Республикасы, Израйль сияқты елдердің
Америка Құрама Штаттарында мемлекеттік органдар тек стратегиялық қорларға қатысты
Жапониядан үйренетін бір жайт бар. Бұл ел әлемдік рынокқа
Жапонияның жаңалығы, олар әлемде алғаш рет өнімнің алдымен ішкі
Дамыған жерлерде негізінен ауылшаруашылығы тауарларын сыртқы рынокқа жеткізу үшін
Отандық тауарларды жарнамалаумен айналысып жүрген ұлттық өкілдіктерді қолдауда және
Бірақта осы экспортты қаржыландыру мен несиелеу, отандық тауар өндірушілерге
1.3 Экспорт пен Ұлттық экономика
Экспорт пен ұлттық экономиканы дамытудағы мемлекеттің ролін бүгінде экономикалық
Сыртқы сауданың құрамдас бөлігі болып, динамикасы сыртқы сауда айналымының
а) ішкі рыноктың шегін кеңейту есебінен сұранысты ұлғайту арқылы
б) тауарлардың сапасын көтеру жағдайында жалпы ішкі өнімдегі табиғи-заттық
в) еліміздегі үстемдік етуші монополияларды сыртқы рыноққа итермелеп, оларды
г) ұлттық экономиканы тиімдірек мамандандыру қызметі;
д) ішкі рынокпен шектелмейтін өндіріс қуатын тиімдірек пайдалану қызметі.
е) экспорт саласындағы жаңа технологияларды, негізгі қорларды жаңарту қызметі;
ж) еліміздің төлем балансын жақсарту қызметі.
Осы жерде экспорттың дамушы елдердің нарықтық экономикасы әсер ететін
а) экономикалық дағдарыстың салдарын жеңілдету қызметі.
б) экспорттық салаларға шетел капиталдарын тарту;
в) сыртқы экономикалық байланыстардың есебінен дифференциациалаудың есебінен еліміздің экономикалық
Сондықтан да жас егеменді республикалар экспортты бақылап отырды. Қазақстан
Республикамыздың экспорты шикізатқа бағытталған, сондықтан да еліміздің экономикалық жағдайы
Ал осы экспорттық баға Қазақстанда салыстырмалы артықшылықтардың кесірінен өте
Сыртқы сауданың талдауына сүйенсек сыртқы сауданың көлемінің артуы ішкі
Ұлттық экономиканың заманға сай дамуында таяу жылдарда көптеген сарапшылардың
Кесте 1.
Әлемдік экспорт (млрд. долл.).
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
Тұтас әлем соның ішінде: 3418 3659 3648 4166 4950
ОЭСР 2592 2742 2691 3032 3613 3745 4138
Басқа елдер 826 917 957 1134 1337 1416 1503
Аймақтық топтар
ЕО 1475 1563 1451 1655 2013 2100 2279
АТЭС 1324 1442 1542 1758 2054 2119 2394
НАФТА 549 581 607 672 776 832 948
АТЭС (НАФТА қоспағандағы) 775 861 935 1086 1278 1287
Келтірілген мәліметтерді талдайтын болсақ әлемдік рынокта
Дамушы елдер тарапынан экспорттық экспансия күшеюде. Экспорттық квотаның көрсеткіші
Экспорттың импорттан айтарлықтай көп болуы нақты ресурстардың елімізден шын
Ал енді 1 және 2 кестелердегі мағлұматтарды салыстырсақ барлық
Осы жағдайда жыл сайынғы халықаралық айырбастың өсу қарқыны 8,5%
Ал енді 3 кестедегі мағлұматтардың негізінде республиканың экспорттық салаларында
Кесте 2.
Әлемдік шаруашылықтың өсуі қарқыны (% өткен жылға).
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
әлем 2,8 0,8 1,8 1,4 3,0 2,5 3,0 3,2
Өндірістік Дамы-ған Елдер 2,9 0,7 1,6 0,8 2,7 2,1
Өтпелі кезең эко-номикасындағы елдер 1,6 -8,1 -13,0 -9,2 -7,0
Дамушы елдер 2,4 3,3 5,1 5,2 5,6 4,6 5,7
Жан басына шаққанда ЖІӨ өсуші елдер қатары 106 70
Іріктеудегі елдердің жалпы саны 127 128 142 143 143
Сатып алу қабілетінің паритеті тұрғысынан сал-мақты пайдалану арқылы есепте-лінген
Экспортты талдау көрсетіп отырғандай сыртқы сауданың көлемінің артуы, ішкі
1998 жылы машина жасау саласындағы өндірістің көлемі, 1997 жылы
Ұлттық экономиканың интернационалдануы процесінің тереңдеуі жағдайында экспорттың рөлі артып
Кесте 3.
Қазақстанның жалпы өнеркәсіп өндірісіндегі жекелеген тауарлардың топтарының экспорты мен
Тауарлар Барлық экспорт, 100% Сала Өнеркәсіптік өндірістің көлемі, 100%
1993 1994 1995 1997 1998
1993 1994 1995 1997 1998
Түрлі-түсті металдар 17,1 16,4 14,2 14,7 14,2 Түрлі-түсті 13,4
Қара металдар 16,7 16,5 14,2 17,6 13,4 Қара 10,5
Мұнай мен газ конденсаты
17,0 16,0 24,2 29,9 Мұнай газ өндіру 4,1 6,2
Машина құрал-жабдықтар көлік құралдары аспаптар
10,0 5,0 4,0 2,0 Машина жасау металл өңдеу 9,9
Тағамдар және оларды өндіруге қажетті шикізаттар 10,7 6,0 11,0
Бірақ та бұл түсінік дәл түсінік емес. Мысалға, Америка
Біздің республикамызға қатысты сөз қозғайтын болсақ, импорттың құрылымының өзгергенін,
Туындап отырған жағдайда салалық құрылымды оптимизациялау жөніндегі іс-шаралар мемлекеттің
Сонымен «салалық құрылымды оптимизациялау» дегеніміз ұлттық экономиканың әлемдік рыноктағы
Ұлттық экономиканы ашық экономикаға айналдыру заңды және қарама-қайшы процесс
2. ҚАЗАҚСТАН ЭКСПОРТЫН ДАМЫТУ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУ
2.1.Қазақстанның экспортына талдау
Соңғы он жылда Қазақстанда болған экономикалық қайта құрулар өзінің
Егер де 1993-2001жылдар аралығындағы сыртқы сауданың статистикасына жүгінетін болсақ,
Кесте 4.
1993-2003 жылдар аралығындағы Қазақстанның сыртқы саудасының динамикасы.
1993 1994 1995 1996 1997
Тауар айналымы 6963 6802 12856 10152 10798
Экспорт 3277 3241 5250 5911 6497
Импорт 3686 3561 3806 4241 4301
Сальдо -409 -320 1194 1670 2196
1998 1999 2000 2001 2002 2003
Тауар айналымы 9786 9279 14177 15010 16199 21226
Экспорт 5436 5592 9126 8647 9709 12900
Импорт 4350 3687 5051 6363 6490 8326
Сальдо 1086 1905 4075 2384 3219 4574
Америка Құрама Штаттар экономикасындағы рецессияның салдарынан әлем нарықтарында баға
Байланыс қызметінің көлемі 38,5% өсіп, бөлшектік тауар айналымының көлемі
Өндірістің айтарлықтай өсуі тау-кен өндірісінде (17%) және өңдеу өнеркәсібінде
Соңғы екі жылда Қазақстанда мемлекет импорт алмастыру саясатын белсенді
Мемлекет тарапынан жәрдемнің берілуі тамақ және жеңіл өнеркәсіптің, ауылшаруашылығының
Қазақстан Республикасының статистикалық Агенттігінің мәліметтеріне сүйенсек Қазақстанның 2001
Ал тәуелсіздігіміздің өткен 10 жылындағы экспортымыздың құрылымына келетін болсақ,
2001 жылы минералды өнімдер, жалпы экспорттың 82,5%; азық-түлік тауарлары
Астықты экспорттау көлемінің айтарлықтай қысқаруына, егіннің аз жиналуы және
2001 жылы импорттық тауарлардың құрамының 28,5% машина мен
2001 жылы жалпы экономикалық өсімге жағымды әсер еткен негізгі
еліміздегі берік саяси тұрақтылық;
жекелеген тауар рыноктарындағы әлемдік бағаның тиімді жағдаяты мен қолайлы
жеке кәсіпкерліктің жаппай дамыуы, импорт алмастыру саясаты мен отандық
халықтың өмір сүру деңгейінің жақсару нәтижесінде ішкі сұраныстың артуы;
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының басқа елдеріне қарағанда экономикалық дамудың жоғарғы
Қазіргі әлемдік экономикада елдердің минералды-шикізат саясаты негізгі төрт экспорттық,
Таяу жылдарда Қазақстанның болашағы ірі мұнай-газ кеніштерін зерттеп, игерумен
Сыртқы сауданың географиялық бөлінуі де маңызды рөл атқарады. Экспорттағы
Экспорттың айтарлықтай үлесі оффшорлық аймақтарға бағытталған. Мысалға: 2001жылы олардың
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің рыногы. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін,
Бүгінде Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы әріптес елдері арасындағы қатынас олардың
Сонымен қатар жаңа елдерге тән жаңа тенденцияны, яғни алыс
2001жылы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің экспорттық-импорттық операцияларының динамикасы әлемдік
2001жылдың 11-айындағы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің жалпы экспортының көлемі
Егер 1994-1998 жылдары Ресейге жіберілген Қазақстан экспортының жыл сайынғы
2.2 Қазақстанның экспорттық өндірісін дамыту
Мемлекеттің экономикалық стратегиясында маңызды орынды алыс және таяу шетелдермен
Еліміздің экспортқа бағытталуы еліміздің басқа елдермен өнімдер мен өндірістің
Экспортқа бағытталған саясаттың мақсаты ретінде экономикалық өсімнің жоғары қарқынымен
Экспортқа бағытталған өндіріс деп - өндірістік қызметті бәсекеге қабілетті,
Экспортқа бағытталған өндірісті дамыту ғылыми-техникалық алға басуды жеделдетудің, отандық
Экспортқа бағытталған өндірісті дамыту еліміздің валюталық түсімдерін арттырады, сыртқы
Экспортқа бағытталған өндірісті көлемі бойынша ірі, орташа экспортқа бағытталған
Өндірістің қай топқа жататынын оның мынадай салыстырмалы артықшылықтарына: өндірістік
Экономикалық саясаттың ұзақ мерзімдік мәселесі еңбек пен капиталды
Импорт алмастыру өндірісін дамыту еліміздің экономикасын көтерудің келешегі зор
Бірақ та қаржылық шектеу жағдайында шаруашылық қызметті ынталандыру үшін
Импорт алмастыру саясатын жүзеге асыру отандық өндірістің құрыла бастауына,
2002 жылы нақты жалпы ішкі өнім
2002 жылы жалпы ішкі өнімнің 9,5% өсу кезінде негізгі
Сонымен қатар жалпы ішкі өнімдегі қызметтің үлесі 1991 жылы
2002 жылы әр түрлі меншік нысанындағы ұйымдар мен кәсіпорындардың
Кесте 5.
Негізгі капиталдарға салынған шет ел инвестициялары.
Көрсеткіштер 1994 1995 1997 1998 1999 2000 2002
ІЖӨ 82,2 91,1 101,7 98,1 102,7 109,8 109,5
Өнеркәсіп өнімдері 71,9 91,8 104,0 97,6 102,6 115,5 109,8
Негізгі капиталға деген инвестиция 84,9 57,5 111,6 141,9 133,1
Тікелей шетел инвестициялары (млн.долл.) 653 948 1147 1236 1850
Өткен жылға % түрінде 134,2 145,2 115,0 107,7 149,6
Экспортқа бағытталған стратегияның мәселесі ретінде келешегі зор экспорттық
Қазіргі кездегі экономиканың жаңа салаларын құру, жаңа технологиялық қайта
Өңдеуші өндірістің бәсеке қабілеттілігінің әлсіреуі, экономикалық өсімнің қарқынының теңселуі
Экспортқа бағытталған өндірісті дамыту мыналарға бағытталған:
отандық өндірістің өнімдеріне сұранысты кеңейту, ал бұл өз кезегінде
әлемдік рыноктағы экономиканы дамытудың жаңа сапасы, яғни бәсеке күресіндегі
Әлемдік рыноктағы өзге де бәсекелік позицияларды жаулап алу өнімнің
Экспорттық өндірісті дамыту мен кеңейту экспорттаушыларға салықтық жеңілдіктер мен
Мемлекеттің экспортқа бағытталған стратегиясының негізгі мақсаттарының бірі ретінде ұлттық
Ішкі рынок пен әлемдік экономикалық ахуалдарды, мемлекеттің ағымдағы және
Экспортқа бағытталған сыртқы экономикалық саясат мемлекеттің қаржы-бюджеттік, валюталық, құрылымды-инвестициялық,
Мемлекеттің құрылымдық саясатының басымдықтары, отандық экономиканың салыстырмалы артықшылықтарымен сәйкес
Кәсіпорынның табысты қызмет етуі, шығарылатын өнімнің сапасын көтеру, өндірістік
Инвестициялық салымдардың тиімділігі былай сипатталады: халық пен бюджеттің кірістерінің
Мемлекеттің құрылымдық саясатын жүзеге асыру мен қалыптастыру жеке инвестициялық
Осы мәселелерді шешудегі қажетті іс-шаралар, бағдарламалар, мемлекеттік тапсырыс, бюджет
Ең бастысы жаңа техникалық тәртіптегі өндірісті меңгерудегі жеке бастамаларды,
Шетелдік капиталға өзінің өндірісіне бәсеке өндірісті құрудың ешқандай мағынасы
Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиясының жүзеге асыру механизмі республикалық және
Дамудың алға қойған мақсаттарына қол жеткізу процессі кезіндегі басқару
дамудың экспортқа бағытталған жобаларына инвестицияларды тарту үшін жағымды жағдайларды
қайта құру бағдарламаларының орындалуын бақылау және қалыптастыру;
аймақтық өзін-өзі басқарудың деңгейін көтеру;
өнеркәсіптік потенциалды тиімді пайдалану бойынша бағдарламаны қабылдау және жүзеге
тауар, қаржы және еңбек ресурстары мен қаржылардың еркін қозғалуы
Қазіргі таңда алдыңғы қатарлы техника мен технологияны, сонымен қатар
Экспорттық өндірістің дамуының басталуымен қатар, ғылымды қажет ететін импорттық
Экспортқа бағытталған өндірісті дамыту стратегиясында маңызды орынды технологияның дамуын
Технологияларға инвестиция салу туралы шешім әдетте технологиялық шарықтаудың немесе
құрылымды дамудың нысанының жалпы ұдайы өндірістің типіне тәуелділігі қағидасы;
дамудың циклділігі қағидасы.
Өнеркәсіп өндірісіндегі нақты өзгерістерді есепке ала отырып, бәсекелік артықшылықтарды
дәстүрлі машина техника экспортын, соның ішінде техникалық көмек беру
жұмыс күші, өндірістік қор, технологиялық білім, материалдық ресурстар секілді
Осылайша елдер мен мемлекеттер арасындағы экспорттық қатынастар экспортқа бағытталған
Экспортқа бағытталған өндірістің қызметінің табысты дамуы, көп жағдайда
2.3 Экспортты ынталандыру және дамыту жолдары
Дамыған нарықтық экономикалы елдердің сыртқы сауданы реттеу жүйесіндегі негізгі
Экспортты көтермелеудің негізгі құралы болып: субсидиялау,
Экспорттаушыларға қаржылық көмек беру кеңінен таралуда. Бұл экспорттаушы фирмаларға
Ұлттық тауарлардың экспортын субсидиялаудың негізгі тәсілдерінің бірі болып ұлттық
Мемлекеттік несиелеудің нысандары.
Экспортты ынталандырудың ішіндегі маңызды орынды мемлекеттік несиелеудің әр түрлі,
Мемлекеттік несиелеуді ұлттық мемлекеттік банктердің жүргізуі міндетті емес. Мысалға,
Америка Құрама Штаттарының экспорттық-импорттық банкі шетелдік борышкерлердің құрал-жабдықтар сатып
Америка Құрама Штаттарының экспорттық-импорттық банкісінің “Орта мерзімдік несие” бағдарламасы
Экспортты сақтандыру.
Экспортты ынталандырудың маңызды ерекшелігі болып, халықаралық іс-тәжірибе де күшейіп
Көптеген елдерде сақтандырумен жартылай мемлекеттік (сақтандыру қоғамдары) айналысады.
Сақтандыру тәуекелдігін жабу деңгейі олардың сипатына мәміленің көлеміне байланысты,
Сыртқы сауданы сақтандыратын Францияның компаниясына түсетін пайда ретіндегі салықтық
Америка Құрама Штаттарында экспорттық-импорттық банк пен экспорттық несиелерді сақтандыру
Жапонияда сыртқы сауда операцияларын мемлекеттік сақтандырудың тоғыз түрі бар,
Салықтық және өзге жеңілдіктер.
Экспортты ынталандырудың тәсілдері болып әр түрлі салықтық жеңілдіктер де
Экспортты ынталандырудың халықаралық тәжірибесінде қаржы жеңілдігі тәсілі кеңінен қолданылады.
Көптеген батыс мемлекеттері ұлттық экспортты ынталандыру мақсатында негізі әр
Соңғы он жылда дамыған мемлекеттердің де өндіріс қуатының шетелден
Бұл көбінесе ішкі сұраныстың қажеттілігін өтеумен қатар, өнімдерінің біразын
Осы мемлекеттерде экспорттық потенциалды арттыру мақсатында технология мен шетел
Сыртқы сауда саясаты 1980 жылға дейін шетел инвестицияларына қатысты
Ұйымдастырушылық-техникалық көмек.
Әлемдік рыноктағы қатаң бәсекелестік жағдайында ұлттық фирмаларға жаңа рыноктарды
Экспортты ынталандырудың және қолдаудың мәселелерін шешуде шет елдер осы
Қазіргі таңда отандық экспорт еліміздің көп жақты экономикалық достастықты
Экономиканы модернизациялаудың және оның экспорттық потенциалын нығайтудың маңызды тетігі
Сыртқы жағдаятты жақсартудың және Қазақстан экспортының кірістілігінің көтерудің
Бүгінге шейін Қазақстан экспортына тежегіш әсерін тигізетін факторлар мыналар:
отандық өнеркәсіп өнімдерінің бәсеке қабілеттілігінің төмендігі;
өндіруші өнеркәсіптің көптеген кәсіпорындарының қаржылық жағдайының ауырлығы, бұл ішкі
экспорттық өнімдердің саласын бақылау мен сертификациялаудың отандық жүйелерінің жеткіліксіз
Қазақстан экспортының қамтамасыз ететін көлік инфрақұрылымының жетілдірілмегендігі;
Қазақстанның көптеген кәсіпорындарының экспорт саласындағы жұмыс тәжірибесінің және арнайы
бұрынғы кеңестік кеңістіктегі дәстүрлі өндірістік байланыстардың үзілуі;
табиғи монополиялардың қызметтері мен өнімдеріне деген бағаның өңдеуші өнеркәсіптің
несие мен инвестициялар үшін Қазақстанның халықаралық рейтингінің төмен болуы.
Қазақстан экспортының келешегі мен жағдайын анықтайтын факторлардың жиынтығын есепке
Осыған байланысты экспорттаушыларға мемлекеттік қолдаудың тиімді механиздерін құру келесі
Сыртқы сауда ақпараттардың жүйесін және аймақтық және шетелдік өкілдерді
Мемлекеттің қатысуымен экспортты сақтандырумен несиелердің механизмдерінің қызмет етуін қамтамасыз
Қазақстанның экспорттық өнімдерін белсенді жылжыту мен отандық кәсіпорындардың мүддесін
Экспортты ынталандыруға байланысты біріккен шараларды өткізуге қазақстандық іскер ортаны
90-шы жылдың ортасында Қазақстанның алдында барабар экспорттық стратегия мен
Қазақстанның қазіргі таңдағы мамандануы негізінен 70-шы жылы қалыптасқан және
Сонымен таяу және орта мерзімдік перспективада Қазақстан экспортында шикізаттық
Осы бағыттағы маңызды қадам болып отын-шикізат салаларындағы инвестициялық қызметті
Қазақстан экспортындағы отын-шикізат тауарларының басымдығы халықаралық еңбек бөлінісіндегі Қазақстанның
Ұлттық экспорттық стратегияның маңызды элементі ретінде еліміздің экспорттық потенциалын
Экспортты дамытудың шешуші факторы ретінде тауарлардың құрылымын жетілдіру мен
Қазақстан экономикасының қазіргі жағдайы мен оның сыртқы-экономикалық қызметінің дамуының
Экспортқа бағытталған ұйымдар мен өндірістің айналым қаражаттарын қамтамасыз ету
Экспорттаушыларды қорғауды қамтамасыз ету үшін коммерциялық және саяси тәуекелдерден
Қазақстан экспортын ынталандыратын қаржылық көмек берудің басқа да бағыттарының
Экспорттық жеткілізімдерді қаржыландыратын банктерге мемлекеттік кепілдіктерді табыстау;
Халықаралық саудаға қатысу үшін берілген несиелер бойынша мемлекеттік кепілдік
Сыртқы рынокты игеруге байланысты операцияларды сақтандыру;
Өнеркәсіппен, одан әрі тауарлар мен қызметтердің экспортына байланысты шағымдарды
Қазақстандағы экономикалық өзгерістердің қазіргі кезеңінде, ашық нарықтық шаруашылықтың
Отандық өнімдердің бәсеке қабілеттілігін арттыру үшін экспортталатын өнімдерді сертификациялаудың
Экспорттық дамытудың кезеңдері экономикалық өзгерістердің серпіндері мен логикасына байланысты
Бірінші кезеңде сыртқы экономикалық қызметтің заңнамалық және нормативтік-құқықтық базасын
Экспорттаушыларға жедел және сапалы көмек беретін, экспортқа жағдай жасайтын
Ақпараттық-консультациялық қызметтің жүйесіне сүйенетін сыртқы сауда ақпараттар жүйесін құру;
Экспорттаушы кәсіпорындардың айналым қаржыларын несиелеудің мемлекеттік қолдаудың механизмдерін қалыптастыру,
Экспортқа кепілдік беру мен несиелеуді жүзеге асыратын арнайы өкілетті
Экспорттық жеткізілімдерді тасымалдаудың мәселелерін шешу;
Экспорттық қызметті ретке келтіретін, билік органдарының барлық деңгейінде өзара
Қазақстанның экспорттық потенциалын кешенді зерттеу, ішкі мүмкіндіктермен әлемдік жағдаятты
Екінші кезеңде құрылған институционалдық және ұйымдастырушылық инфрақұрылымының базасында
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЭКСПОРТТЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ШАРАЛАРЫ
3.1 Тарифтік және бейтарифтік реттеу
Еліміздің экономикалық дамуының қазіргі кезеңінде экспортты реттеу мәселелері маңызды
Осы жағдайда негізгі экспортталатын тауарларға мұнай, газ конденсаты, қара
Республиканың қазіргі сауда режимінде экспорт тарифтік (экспорттық баж) және
Кеден кодексіне сәйкес тауарлардың экспорты мен импорты бейтарифтік реттеу
Қазақстан Республикасының Үкіметінің «Жекелеген тауарлардың түріне шығарылатын кедендік баждардың
Осыған байланысты айтатын болсақ Бүкіләлемдік Сауда Ұйымы ережелері экспорттық
Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін тауарларға қатысты Үкіметтің 1996 жылы
Ал экспортты бейтарифтік немесе жанама реттеуге келетін болсақ, бұл
Қазіргі таңдағы Қазақстанның отандық тауарларды сыртқы рынокқа жылжыту мен
Осы жағдайда экспортты ынталандырудың мемлекеттік шараларының тұтас жүйесін қалыптастырудың
Республикамыздың сыртқы саудасын бейтарифтік реттеу шаралары акцизделетін тауарлардың айналымын
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылы бесінші желтоқсандағы
Бұдан басқа егін егу уақытында жанармайдың жетіспеушілігін болдырмау мақсатында
Осыған сәйкес Қазақстан Республикасының сыртқы сауда режимін ырықтандыру мен
Сауда және тарифтер бойынша бас келісімінің ХІ бабына сәйкес
Қазақстанның сыртқыэкономикалық саясаты соңғы жылдарда сыртқы сауда және валюталық
Отандық тауар өндірушілердің негізгі қиындықтарының бірі ретінде айналымдағы қаржының
Өткізу рыноктарын кеңейту жөніндегі қызмет шеңберінде Америка Құрама Штаттарында
Еуроодақ елдердің ферросилиций жеткізулеріне енгізілген демпингке қарсы баждары алып
2000 жылы Еуроодақ Қазақстанға демпингке қарсы анықтауға қатысты нарықтық
Сыртқы экономикалық қызметті реттеу саласындағы басқа бағыт экспорттық-импорттық операцияларды
Республиканың экономикалық қауіпсіздігінің мүдделерін және басқа да өмірлік маңызы
Мемлекет экспорттық жүктерді тасымалдау үшін көлік дәліздерін салуды және
Экспорттық бақылауды күшейту жөнінде жұмыс жүргізілуде. Халықаралық міндеттемелерді сақтау
2001 жылы оған экспорттық операцияларды несиелендіру функциялары жүктелген Қазақстанның
Барлық осы шаралар мен жұмыстар, дәстүрлі қазақстандық экспорттық тауарларды
Мемлекеттік реттеудің нысандары мен әдістерін (көбінесе, жанама нысандары арқылы)
отандық өнеркәсіп, ең алдымен өңдеуші өнеркәсіп өнімінің бәсекелесу қабілетінің
өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындарының көпшілігінде перспективалы экспортқа бағдарланған жобалар мен
тұтынушылық және экологиялық сипаттамаларға, сондай-ақ өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің рыноктарында
қазақстандық экспортты қамтамасыз ететін көлік инфрақұрылымының жетілмегендігі;
отандық кәсіпорындар менеджерлерінің көпшілігінде экспорт саласындағы арнайы білім мен
кеңестік дәуірден кейінгі кеңістікте дәстүрлі өндірістік байланыстардың үзілуі;
шет елде қазақстандық экспортаушыларды кемсітушілік элементтерінің сақталуы жатады.
Осыған байланысты, басты міндет – оның тиімділігін арттыру мақсатында
Өнеркәсіп саясатын, агроөнеркәсіп кешенін, көлікті және ел экономикасының басқа
Бұл ретте, экспорттық тұрақты өсуіне жәрдемдесу мына бағыттардағы шараларды
Қазақстандық тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің қазіргі рыноктарға тұрақты қатысуына
Дәстүрлі қазақстандық экспорттық тауарларды жеткізуді ұлғайту;
Дәстүрлі емес, жаңа тауарларды сыртқы рыноктарға жылжыту.
Экспорттың өткізу рыноктарын кеңейтуге саяси және экономикалық шаралармен, дипломатиялық
Сауда жөніндегі екі жақты және көп жақты келісімдер жасасу;
Қазақстандық тауарлардың жолындағы орын алып отырған кемсітушілік кедергілерін алып
Сыртқы рыноктарда қазақстандық тауарларға сөзсіз негізде неғұрлым қолайлы жағдай
Қазақстандық экспорттық тауарларды дамыған елдер преференцияларының бас жүйесіне енгізу,
Экспортты дамыту үшін перспективалы елдерде Қазақстан елшіліктерінің қызметін жандандыру;
Экспорт бойынша шығындарды азайту мақсатында өнімдерді тасымалдау кезінде икемді
Тұтас алғанда, саудадағы әріптес елдерді таңдауда икемді саясат қажет:
Елдің экспорттық әлеуетін дамыту үшін халықаралық экономикалық ынтымақтастықтың түрлі
Әлемдік практикада экономикалық ынтымақтастықтың түрлі нысандары пайдаланылады. Соңғы жылдары
Осыған байланысты, қазіргі уақытта шетелдік әріптестер инвестициялардың ресурстық базаны
Сондай-ақ экспорттық қызметте географиялық басымдықтарды байыпты анықтау, сондай-ақ Қазақстан
Дәстүрлі қазақстандық экспорттық тауарларды жеткізудің ұлғаюы оларды жеткізу географиясын
Шет елге шығарылатын шикізаттық тауарлар мен шала өнімдерді қайта
Оларды сыртқы рыноктарға тиімді жылжыту үшін мұнайдың, металдардың сапасын
Тауарлар экспорты мен валюта түсімін бақылаудың пәрменділігін арттыру үшін
Экспорттаушы кәсіпорындардың қаржы-экономикалық қызметінің барынша ықтимал ашықтығын қамтамасыз ету;
Кен өндіру салаларында қазақстандық құрамдас бөліктің қатысуының басымдығын көздеу;
әлемдік бағалардың өзгерулеріне жедел ден қою үшін сауда-саяси ахуалын
Дәстүрлі емес, жаңа тауарларды сыртқы рыноктарға жылжыту үшін:
өндеуші өнеркәсіпте жаңа жұмыс орындарын кұруға қабілетті өсу нүктелері
агроөнекәсіптік өндірістің салаларында бәсекеге қабілетті өнім өндіруді дамыту;
тауарлардың экспортқа бағдарланған жаңа түрлерін өндіруді дамыту;
қосылған құны жоғары өнімдер экспортын несиелендіру мен сақтандырудың тетіктерін
сыртқы рыноктарға жылжыту үшін әлемдік стандарттарға сәйкес дайын өнімнің
Азық-түліктің экологиялық қауіпсіздігін білдіретін эко-жапсырмалар түріндегі таңбалауды ерікті түрде
бірінші кезекте өңдеуші өнеркәсіпті дамытудың басым бағыттары бойынша франчайзингтік
ақпараттық қолдау жүйесін қалыптастыру (ақпаратты клиент үшін қолайлы нысанда
маркетингтің деңгейін көтеру, жарнамалық қызметті жетілдіру (көрмелік-жәрмеңкелік іс-шаралар, сыртқы
қазақстандық экспорттаушылардың сыртқы рыноктарға шығуы және тұтас алғанда, олардың
экспорттық өндірістің негізінде мүлде жаңа технологиялар құру және қолдау
Бұл үшін жоғары технологиялы салаларға қолданылатын ынталандырулар жүйесін жасау,
Жыл сайынғы сатулардың жалпы көлемінен зерттеулерге және дамуға жұмсалатын
Ғылыми және техникалық қызметкерлердің жұмыс күшінің жалпы санына пайыздық
Отандық ғылыми-зерттеу институттарын тарту арқылы жоғары технологиялы өндірістерді, материалдар
Дайын бұйымдар экспортын кеңейту тауарлардың бәсекеге қабілетті екенін көрсетілуін
Сауданың жаңа түрлерін, соның ішінде электрондық сауданы дамыту үшін
Сауда операцияларын көптеген елдердің мемлекеттік экономикалық инфрақұрылымында берік позицияға
Тұтас алғанда, жаңа экспортқа бағдарланған өндірістерді қолдау шаралары қаржы
Өнімнің сапа, қауіпсіздік немесе мөлшерлері сияқты сипаттамаларымен байланысты реттеудің
Қазақстандық кәсіпорындарда сапа жүйелерін әзірлеу және енгізу;
Республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мақсатты ғылыми-техникалық бағдарламалар шеңберінде мүдделі, құзыретті
Елдер арасындағы тауар айналымының көлемін одан әрі ұлғайту және
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі
Қазақстандық тауарларды сыртқы рыноктарға жылжыту үшін мемлекеттік емес (коммерциялық)
Қазіргі уақытта, Қазақстанға қолайлы сауда режимін қалыптастырумен қатар технологиялық
Осыған байланысты, мемлекет тарапынан осы салалардың кәсіпорындарына технологиялық сияқты,
3.2 Экспорттық бақылау
Экспорттық бақылау – бұл экспорты экономикалық қауіпсіздік тұрғысынан алғанда
Таратпау саясатын ұстану Қазақстанның сыртқы саясатының негізі болатын қағидаларының
Халықаралық міндеттемелерді сақтау, сәйкес экспорттық бақылаудың жүйесін құрмай мүмкін
Республика Үкіметі басынан бастап, осы саладағы халықаралық қауымдастықтың ұсыныстарына
Қазақстан экспорттық бақылау жүйесінің қатаң критерияларын жасады. Оның жүзеге
Республикамызда лицензиялау үрдісімен тығыз байланысты ғана емес, сонымен қатар
Қазақстан Республикасының географиялық және стратегиялық орналасуы оңтүстіктен солтүстікке қарай
Қазақстанда дамыған атом өнеркәсәбі және ғылыми-зерттеу кешендері бар. Осы
1995 жылы желтоқсанда Өскемендегі Үлбі металургия зауытынан 3,3% дейін
1999 жылы шілдесі мен 2000-ж. шілдесі аралығында Алматы қаласында
Тергеу органдарының анықтауы бойыша аталған ядролық материалдар Өзбекстан арқылы
1999 жылы 21-шілдесінде Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасының мемлекеттік
2000 жылы 1-сәуірде Өзбекстан республикасының Гишт-Куприк кеден бекетінде қазақстаннан
Соңғы жылдары Қазақстаннан жіберілген металл қалдығы ретіндегі жүктердің радиациялық
Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасында бөлінетін және радиоактивті материалдарға
Бүгінгі таңда экспорттық бақылаудың қызмет етуі “Экспорттық бақылау туралы”
Қазіргі уақытта Қазақстанда механизміне бірқатар мемлекеттік органдар тартылған экспорттық
Ядролық материалдарды бақылаудың мемлекеттік жүйесі әрқайсысының қызметі елімізде таратпау
Бақылау жүйесінің мақсаттарын жүзеге асыру біріншіден ядролық материалдарды өлшеу
Ядролық материалдарды бақылаудың мемлекеттік жүйесі екі деңгейден тұрады:
мемлекеттік, яғни комитетте кәсіпорындардың есебі жиналып, халықаралық атом энергиясы
кәсіпорын деңгейінде, өлшеудің негізгі жерлерінен алынған ақпараттарды өңдеу және
Осы кәсіпорындардағы ядролық материалдардың ерекшелігіне, жүргізіліп жатқан жұмыстар мен
Ядролық материалдардың есептігінің мемлекеттік жүйесі экспорттық бақылау жүйесі мен
Лицензиялау – бұл ядролық материалдардың құрал-жабдықтар мен технологиялардың, ядролық
Ядролық материалдарды және екі ұдайы пайдаланылатын материалдардың экспортын лицензиялау
Аталған материалдардың экспортын лицензиялаудың негізгі міндеті болып табылатындар:
экспорттық бақылауды және таратпау режимін қамтамасыз ету;
лицензияны беру және беріуден бас тарқан кездегі туындайтын экономикалық,
сыртқы саяси бастамаларды, ұлттық қауіпсіздікті, және еліміздің экономикалық мүдделерін
Ядролық экспортты лицензиялау рәсімдерінің қажетті элементі болып республикамыздағы экспорттық
Бұл нормативтік база анықтайды:
ядролық экспортты лицензиялау процесін жүзеге асыру механизмі;
осы процеске жұмылдырылған мемлекеттік органдар;
осы мемлекеттік органдардың функциялары, міндеттері, құқықтары және бірігіп қызмет
атом энергетикасы комитетіне ядролық экспортты бақылаудың мемлекеттік функциясын жүктейді;
ядролық экспортты лицензиялау кезіндегі осы комитетпен келісудің рәсімі және
Ядролық материалдардың, технологиялардың, құрал-жабдықтардың экспортына лицензия атом энергиясын пайдалану
Экспорттық бақылау жүйесіне көптеген мемлекеттік органдар жұмылдырылған, бірақ Қазақстандағы
Бүгінде Қазақстанда экспорттық бақылау жүйесі әрекет етіп және халықаралық
Қазақстан Республикасының кеден органдары экспорттық бақылау жүйесінде, әсіресе ядролық
Республикамыздың кеден органдары ядролық және радиоактивті материалдарды бақылаудың заманға
Тауарлардың транзит режимі тауарлардsң Қазақстан Республикасы аумағы сонымен қатар
Қазақстан Республикасы кеден аумағы арқылы тауарлардың транзитіне рұқсатты кеден
тауарлар Қазақстан Республикасы аумағынан әкетілуге, әкелінуге және республика аумағы
тауарлардың транзитіне Қазақстан Республикасы үкіметімен рұқсат берілсе;
кедендік бақылаумен тауарларды тасымалдау кезіндегі заңдардың сақталуын қамтамасыз етуге
транзиттік тауарларды және олардың құжаттарын біртектендіру мүмкіндігі қамтамасыз етілсе;
кедендік мақсат үшін қажетті жүк кеден декларациясы мен басқа
Бүгінде Қазақстанда экспорттық бақылаудың мемлекеттік жүйесі бірқатар мемлекеттік
Осылайша қортындылай келе Қазақстанда экспортқа мемлекеттік бақылауды ұйымдастырудың негізі
3.3 Экспортты реттеудегі мемлекеттің атқарып жатқан іс-әрекеттері
Еліміздің «Қазақстан 2030» стратегиясында қарастырылған ұзақ мерзімді әлеуметтік-экономикалық дамуы
Экономика саласында – мемлекетті экономикалық өсімнің қозғаушы күшіне айналдыру,
Еліміздің дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ететін экономиканың келешегі зор салаларына
Экономиканы құрылымды қайта құру мен экономикалық өсімнің жағдайын қамтамасыз
Әлеуметтік салада – білім мен денсаулық сақтау, халықты жұмыспен
Экономиканың шикізаттық емес салаларына инвестицияларды жандандыру мақсатында Тәуелсіз Мемлекеттер
Соның ішінде Қазақстанның индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы
Таяу жылдардағы экономикалық өсімді қамтамасыз етудің негізгі факторларының бірі
Осы саланың өсуінің асып түсуі, келер жылдарда да еліміздің
Стратегиялық жоспарда маңызды орынды еліміздің аграрлық секторын дамыту мәселелері
Экономиканың шикізаттық емес салаларында экспортқа бағытталған және бәсекеге қабілетті
Индустриялық-инновациялық саясаттың мақсаттарына қол жеткізу өңдеуші өнеркәсіптің қосылған құнын
Қазақстанның қабылдаған индустриялық-инновациялық дамуының Стратегиясының, өнеркәсіптік даму саласындағы бұрын
Дайындалған стратегия экономиканы дамытудың нақты анықталған приоритетті салаларын қамтымайды.
Қазақстан ірі әлемдік астық өндірушілердің бірі болып табылады. Астықты
Қосылған құнның тізіліміне ауыл шаруашылығының басқа да салалары мал
Осылайша экономиканың өнеркәсіптік салаларын дамытуға қолда бар ғылыми- техникалық
Ғылыми-техникалық және өндірістік әлеуетті арттыру саласындағы негізгі бағыт –
Индустриялық-инновациялық дамудың ажырамайтын шарты болып адам капиталын жетілдіру табылады.
Индустриялық-инновациялық дамудың стратегиясын табысты жүзеге асырған жағдайда, қосылған құны
Осы мақсаттарға жету үшін дамудың арнайы институттары құрылуда. Қызмет
Даму институттары әлемнің көптеген елдерінде бар және олар жеке
Өткен жылы мемлекеттік бюджет қаржысынан Даму банкіне жарғылық капиталын
Даму банкі. Оның негізгі міндеті ұзақ мерзімді төмен пайызды
Мемлекеттің инвестициялық қызметінің тиімділігін арттыру мен жетілдіру, өңдеуші өндіріс
Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүзеге асырудағы екінші маңызды институт болып
Қазақстанның инвестициялық қоры құру қажеттілігі отандық рынокта өңдеуші өнеркәсіпке
Инвестициялық қордың міндеттері болып табылатындар:
халықаралық қаржы институттарының жеке инвесторлардың қатысуымен венчурлық қорларды құру;
венчурлық жобаларды инвестициялау, жеке инвесторла мен несие берушілерге жағымды
жобалардың инвестицияға дейінгі сатысы үшін гранттар беру;
инвестициялайтын компаниялардың үлесіне қатысу немесе акцияларын иемдену;
венчурлық жобаларға ішкі және сыртқы инвестицияларды тарту;
инвестициялайтын кәсіпорындардың акцияларын басқару;
инвестициялайтын кәсіпорындардың акцияларын қор рыногына шығару.
Қазақстанның инвестициялық қоры Қазақстанның Даму банкімен тығыз қарым-қатынаста жұмыс
Жеке инвестициялық қорлардың пайда болуымен мемлекеттік қаржы институты ретіндегі
Инновациялық қорды құру бұрынғы кеңес елдерінен кейінгі кеңістіктің барлығына
Осы проблеманы шешу үшін инновациялық қордың негізгі жұмсалатын күші
Қордың негізгі міндеттері:
инновациялық инфрақұрылым элементтерін (технополистер мен технопарктерді, ақпараттық-талдау орталықтарын және
отандық және әлемдік деңгейдегі ірі венчурлік инвесторлармен бірлесіп венчурлік
жарғылық капиталға қатысу;
өнертабыстарға коммерциялық сипат беруге бағытталған қолданбалы ғылыми-зерттеу және инновациялық
Инновациялық қордың гранттарды бөлу туралы шешімі шетелдік ғалымдарды тарта
Экспортты сақтандыру жөніндегі корпорацияның негізгі міндеті саяси және регулятивтік
Жоғары технологиялар мен ғылымды қажет ететін өндірісті дамыту үшін
Осы экономиканың күрделі, әрі өзекті проблемасын шешу барысында инвесторлар
Құрылымдық саясатты дамытуды ынталандыру мен мемлекеттік қолдаудың нысандары мен
Индустриялық-инновациялық дамудың стратегиясы Қазақстанның экономикасын жедел модернизациялау мен оны
ҚОРЫТЫНДЫ
Соңғы он жылда болған Қазақстанның экономикасындағы қайта құрулар өзінің
Қазіргі жағдайда сыртқы сауда көптеген елдер үшін экономикалық өсімнің
Сыртқы сауданың мәселелері Қазақстан-2030 Стратегиясы мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің
Бәсекеге қабілетті экономиканы қалыптастырудағы мемлекеттің рөлі мынадан көрінеді: біріншіден
Үкіметтің жоспарында телекоммуникация, электроэнергетика, теміржол секілді табиғи монополиялар саласын
Біздің ұлттық экономиканың бәсекеқабілеттілігі, оның әлемдік экономикаға ықпалдасуы жағдайында
БСҰ мүше болу еліміздің инвестициялық тартымдылығын айтарлықтай жақсартады. Осы
Біздің экономикамыздың бәсекеқабілеттілігі көбінесе, өзіміздің кәсіпорындардың халықаралық стандарттарға тезірек
Сонымен қатар Қазақстан валюталық реттеуді ырықтандыру бағытында да жігерлі
Қазақстандық капиталдың шетелге шығуы олардың сыртқы рынокты игеруі ынталандырылады.
Экспорттық потенциальды ынталандыру, экспортқа бағытталған кәсіпорындарды қолдау, сыртқы рынокты
әлемдік экономикаға деген елдердің өзара ықпалдасуына жағдай жасау, оның
шетелдік импорттаушылардың адал емес бәсекесінен ішкі рынокты қорғау және
нақты жобаларды дайындау және аймақтық экономикалық бірлестіктер шегіндегі экономикалық
экспортты әртараптандыру және экспорттың жалпы көлеміндегі жоғары қосылған құны
әлемдік рыноктыңжағдаятының өзгеруіне кері әсерін тигізетін икемді салық және
жоғары қосылған құны бар экспорттық өнімдерді сақтандыру мен несиелеудің
өңдеуші өнеркәсіпте жаңа жұмыс орындарын ашатын, өсімге әсер ететін,
сауда қызметін реттейтін құқықтық өрісті жетілдіру, қызмет көрсетудің жоғарғы
республикамыздың алдыңғы қатарлы салаларында, әсіресе агроөнеркәсіп кешеніндегі бәсекеге
мемлекеттік органдардың, Қазақстан Республикасының сауда өкілдіктерінің, сауда-өнеркәсіптік палаталар одағының
Аталған мақсаттарға қол жеткізу отандық экспорттың әлемдік рыноктағы шикізат
Осылайша, республиканың сауда-саяси режимін жақсарту отандық өнеркәсіпті басымды дамытуға,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының кеден кодексі.Астана, 2003жылғы сәуірдің 5-і.
№401-11 ҚРЗ. // Егемен Қазақстан. 11.04.03. №83-86 (23296)
2. Закон Республики Казахстан от 18.06.96. №9-1 “Об экспортном
// Ведомости Парламента Республики Казахстан, 1996г., №8-9,ст. 240
3. Приказ Председателя Агентства таможенного контроля Республики
Казахстан от 4.06.03. №267 “Об утверждении Инструкции по
осуществлению экспортного контроля таможенными органами Республики
Казахстан”.
4. Тауарлар экспортын жанама реттеу шаралары жөніндегі Тұжырымдама.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002ж. 2-шілдедегі №714 қаулысымен
мақұлданған.
5. Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан-2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-
өркендеуі,қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің
Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан, 11-қазан. 1997ж.
6. Назарбаев.Н.А. Об основных направлениях внутренней и внешней политики
на 2003год/ Послание Президента народу Казахстана // Казахстанская
правда. 30-апреля. 2002г.
7. Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының
2003-2015жылдарға арналған Стратегиясы. Қазақстан Республикасы
Президентінің 2003жылғы 17-мамырдағы №1096 Жарлығымен бекітілген.
8. Стратегический план развития Республики Казахстан до 2010года,
утвержденный Указом Президента Республики Казахстан от 4.12.01. №735
9. Программа действий Правительства Республики Казахстан на 2000-
2002годы
утвержденная Указом президента Республики Казахстан от 17.02.00. №344
“О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана
до 2030 года”.
10. Программа Правительства Республики Казахстан на 2002-2004 годы,
утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 28.03.02. №827
“О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана
до 2030 года”.
11. Казахстан в цифрах. Статистический сборник. Агентства Республики
Казахстан по статистике. Алматы: 2003г.
12. Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник.
// Под ред. К. С. Аборлева
по статистике 2003 г. 616 стр.
13. Инвестиционная деятельность в Республике Казахстан. Статистический
сборник. Агентства Республики Казахстан по статистике. Алматы: 2001г.
14. Казахстан: анализ торговой и инвестиционной политики.
//Под. ред. С. Байзакова. Астана-Алматы: Аркаим, 2002 г.
15. Нурсеитов.А.А. Бишимбаев.С.К. Мукашев.Ж.Б. Система государственного
регулирования внешней торговли Республики Казахстан: теория, практика и
пути совершенствования. Астана 2002 г.
16. Мадияров Д. М. Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық
қауіпсіздік. Оқулық – Алматы: Экономика, 2001ж. 198 бет.
17. Токаев К. Внешная политика Казахстана в условиях глобализации.
Алматы: Гаухар. 2000 ж. 584 стр.
18. Г.Н. Доғалова. Халықаралық экономика. Алматы: Экономикс. 2000 ж.
19. Келимбетов.К.Н. Стратегия экономического роста. Астана, 2001 г.
20. Грачев.Ю.Н. Внешнеэкономическая деятельность. Москва, 2001 г.
21. Покровская.В.В. Организация и регулирование внешнеэкономической
деятельности. Москва, 1999 г.
22. Миклашевская.Н.А. Международная экономика. Москва, 2000 г.
23. Балабанов.И.Т. Внешнеэкономическая связь. Москва, 2000 г.
24. Дегтярев.О.И. Внешнеэкономическая деятельность. Москва, 1999 г.
25. Каренов.Р.С. Основы государственного регулирование экономики.
Алматы,1999 г.
26. Мамыров.Е.Н. Государственное регулирование экономики в условиях
Казахстана. Алматы: Экономикс. 1998 г.
27. Примбетов.Е.У. Экспорт и его регулирование в условиях переходной
экономики. // Автореферат диссертаций на соискание ученой степени к.э.н.
Алматы, 1999 г.
28. Арынов.Е.М. Экспортная ориентация национальной экономики.
// Автореферат диссертаций на соискание ученой степени к.э.н.
Бишкек, 1994 г.
29. Сәрсембекова.С.Е. Эффективность и механизмы развития
экспортоориентированных пройзводств Павлодарской области.
//Автореферат диссертаций на соискание ученой степени к.э.н.
Костанай, 2003 г.
30. Сулейменов М. А. Роль таможенной службы Республики Казахстан
в правовом регулировании ВЭД в условиях рынка: Автореферат: 18.00.02
Алматы 2002 г. 30 стр.
31. Айтекенов.К. Исекешев.А. Орынбаев.Е. Приоритеты
индустриально-инновационного развития Казахстана и роль
государственных институтов развития. // Экономист 2003 г. №11 стр
32. Арыстанбеков.К. Анализ экспортных возможностей Казахстана.
// Аль-Пари 2002 г.
33. Жуйриков.К.К. Проблемы и перспективы развития внешторговой
деятельности Республики Казахстан. // Банки Казахстана 2001 г. №12
34. Кажумуратова.А. Экспортный потенциал: классификационные признаки
формирования. // Евразийское Сообщество 2000 г. №2(30) стр 76-84.
35. Кулекеев.Ж. Открытая внешнеэкономическая политика Казахстана
в контексте изменений в мировой экономике. // РЦБК №11
36. Кусайнов.М. Стратегическое приоритеты развития Казахстана до 2010 и
2030 года. // Экономист 2003 г. №11 стр 17-24.
37. Келимбетов.К.Н. Основные направления экономической политики
до 2010 года. // Аль-Пари 2001г. №1 стр 5-7.
38. Момент нестабильности. // Континент 2002 г. 20 марта-2
39. Рахимова.Б. Импортозамещение как составляющая промышленная
политика. // Саясат 2003 г. №2.
40. Нурсеит.Н. Оценка экспортной ориентаций, импортозамещающего
потенциала и конкурентоспособности продукций промышленности
Казахстана. // Аль-Пари 2001 г. №3-6 стр 161-171.
41. Радостовец.Н. Поддержка экспорта – реализация промышленной политики.
// Казахстанская правда 2003 г. 22 апрель.
42. Сәрсембекова.С.Е. Импортозамещающие и экспортоориентированные
пройзводство Павлодарской области. // Саясат 2001 г. №7-8
43. Сәрсембекова.С.Е. Сравнительные аспекты конкурентоспособности
экспортоориентированных пройзводств. // Евразийское Сообщество 2003 г.
№2 (42).
15
Экспорттық операциялардың теориялық негіздері
Азаматтық құқықтық қатынастардағы мәмілелер
Экспорт пен ұлттық экономика
Мәмілелер жайында
Валюталық бақылау
Кедендiк транспорт түрлерiн бақылау ерекшелiктерi
Валюта қатынастары және валюта жүйесі
Тауарлар импорты және экспорты кезіндегі валюталық бақылау
Валютаның әлемдік тәжірибедегі нарығы
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі