Әділ шаруа қожалығына қаржылық талдау


Қазақстан Респубикасының Білім және ғылым министрлігі
«Дағдарыс жағдайында ауыл шаруашылық кәсіпорнын басқаруды жетілдіру жолдары»
(«Әділ» шаруа қожалығы мысалында)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ………………………………………………………………..………..... 4
1 АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ КӘСІПОРНЫН БАСҚАРУДЫҢ ОЙТҰЖЫРЫМЫ МЕН МАШЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ УАҚЫТТАҒЫ
6
1.1 Дағдарыс жағдайында ауыл шаруашылығы кәсіпорнын басқаруды жетілдірудің ойтұжырымдық
6
1.2 Ауылшаруашылығы кәсіпорнын нәтижелі басқарудың негізгі бағыттары........................................................................................................
9
1.3 Өнімнің бәсекелестігін қамтамасыз ету үшін Қазақстандағы ауыл шаруашылығын
16
2 «ӘДІЛ» ШАРУА ҚОЖАЛЫҒЫНА ҚАРЖЫ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ..........................................................................................................
25
2.1 «Әділ» шаруа қожалығы зерттеу нысаны ретінде....................................... 25
2.2 «Әділ» шаруа қожалығына қаржылық талдау............................................. 28
2.3 «Әділ» шаруа қожалығына экономикалық талдау...................................... 38
3 АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ КӘСІПОРНЫН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛЫН БАҒЫТТАЙТЫН ШАРАЛАР......................................................
44
3.1 «Әділ» шаруа қожалығының бәсекелестігін арттыру үшін өндірісті жоспарлау
44
3.2 «Әділ» шаруа қожалығының қызметін оңтайландыру барысын маркетинг қағидасында
47
3.3 Дағдарыс жағдайында «Әділ» шаруа қожалығының бәсекелестігін арттыру жағдайындағы
50
ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................................................... 55
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ............................................................. 57
ҚОСЫМШАЛАР..................................................................................................... 59
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Ауыл шаруашылығы Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік
Қазіргі уақытта ел тұрғындарының 43 пайызы ауылдық жердің тұрғындары.
Ауылшаруашылығы экономиканың бір саласы ретінде өзінің бірқатар ерекшелігімен, шынайы
Ауыл шаруашылығы экономиканың бір саласы ретіндегі бірінші ерекшелігі өндірістік
Өндірістік циклдың негізін тірі ағзалардың пайдалы ерекшеліктерімен, құнарлы сапалық
Ауа-райының маусымдық ерекшелігінен болатын үзілістерге байланысты ауылшаруашылығындағы өндірістік цикл
Мүйізді ірі қара етін өндіру бірнеше жылға созылады.
Нарықтағы аграрлық қатынастың ерекшелігін анықтайтын:
1) табиғи-климаттық мәнбірлердің әр-түрлілігі, ауылшаруашылығы өнімдерін өндірушілерден тәуекел табиғи
2) көбінесе табиғи факторларға, экономикалық шарттарға ауылшаруашылығы нарығының,
3) ауылшаруашылығы өндірісіндегі өндірістік циклдың ұзақтығына байланысты инвестицияның тартылуы
4) қазіргі уақытта Қазақстанның диқаншылық саласында заман талабына сай
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Дағдарыс кезеңінде ауылшаруашылығы кәсіпорынын басқарудың
Міндеттер бойынша жұмыста келесі тапсырмалар қойылады:
ауылшаруашылығы кәсіпорынын басқарудың ойтұжырымдық құбылысын зерттеу;
ауылшаруашылығы мекемесін басқаруды жетілдірудің тұжырымдамалық қөзқарасын ашу;
ауылшаруашылығы мекемесін пайдалы басқаруды негізгі бағыттарын зерттеу;
кәсіпорынның қызметтегі негізгі қаржылық көрсеткіштерін бағалауды өткізу;
ауылшаруашылығы кәсіпорынын басқаруды ары қарай жетілдіруге ұсыныстар әзірлеу;
қорытынды шығару.
Зерттеу объектісі «Әділ» шаруа қожалығы болып табылады.
Зерттеу пәні. Жұмыстың мән-мағынасы – ауылшаруашылығы кәсіпорынын басқару жүйесін
Әдістемелік және теориялық негізі. Дипломдық жұмыстық ойтұжырымдық негізіне Котлер
Ғылыми тұрғыдан, бұл дипломдық жұмыстың жаңашылдығы, жаңа экономикалық дәуірде
Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Бұл жұмыс барысында алға қойылған тапсырмаларды
Дипломдық жұмыс құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер
Кіріспеде дипломдық жұмыстың маңыздылығы анықталынады; іс-әрекет және дипломдық жұмыстың
Бірінші бөлімде дипломдық жұмыс тұжырымдық мағынада ашылып, ауылшаруашылығы кәсіпорынын
Екінші бөлімде «Әділ» шаруа қожалығының қаржылық-экономикалық қызметіне талдау жүргізілген.
Бірінші және екінші бөлімнің негізінде «Әділ» шаруа қожалығын басқарудың
Қорытынды бөлімде орындалған зерттеудің шешімі келтіріледі.
1 АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ КӘСІПОРНЫН БАСҚАРУДЫҢ ОЙТҰЖЫРЫМЫ МЕН МАШЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ УАҚЫТТАҒЫ
1.1 Дағдарыс шартында ауылшаруашылығы кәсіпорнын басқаруды жетілдірудің ойтұжырымдық тәсілі
Ауыл шаруашылығы – агроөнеркәсіпте де, халық шаруашылығында да күрделі
Біріншіден жерлік және климаттық шарттардың өндіріске әсер етуінен тұратындығын
Олардың кері әсер етуіне белгілі бір деңгейдегі биологиялық, техникалық-технологиялық,
Бірақ, Қазақстанның ауылшаруашылығы белдеулерінің биоклиматтық күш-қуаты өз алдына төмен,
Осыдан, дамудың бәзбір жетістіктеріне қарамастан, біздің ауылшаруашылығымыз дамыған елдердің
Еліміздегі ауылшаруашылығы саласының жағдайы жалпы экономиканы қайта құру барысында
Әлемдік тәжірибенің өзі өндірістің құлдырау кезеңі қайта құру барысының
Дүниежүзілік дағдарыс тарихын зерттеу дағдарыс барысында экономиканың: тоқырау –
Қазіргі уақытта біздің экономикамыз дағдарыс кезеңін бастан өткеруде. Ауылшаруашылығы
Ауылшаруашылығы кешенінің салааралық байланысы қатынасының деңгейі төмен. Баға теңсіздігінен
Мемлекеттік бағдарламалардың басты назары ауыл шаруашылығына, жалпы агроөнеркәсіптік кешенге
Басты назарға салаға қаржы шоғырландыру, салық салудағы және несиені
Осы қалыптас басты шарттар шешімін табысымен кәсіпорынның жағдайы түзеледі,
Өзгерістердің бастапқы кезеңінде кәсіпорындарды қайта құрудан үлкен табыстар күтілген.
Өндірісті табысты ұйымдастыра білу дегеніміз – ұзақ уақытқа мақсат
Өндірісті ұйымдастырудың қағидасын, шарасы және қалыбын табуда ғылымның
Ауылшаруашылығы экономисті ауылшаруашылығы өндірісінің даму ерекшелігін жақсы білуі шарт:
Заманауи маман нарықтық қатынас туралы білімді, кәсіпкерлік ұстанымы жоғары,
Өндірістегі маман-технологтардың экономикалық білімді болуы шарт.
Өндірістік саланы, өндірістегі үрдісті ұйымдастыру барысында технологиялық және ұйымдастыру
Ауылшаруашылығы өндірісінің ойтұжырымы мен нақты іс нәтижесі салдарын терең
Кәсіпорынды нарықтық экономика жағдайында басқару орталықтандырылған әкімшілік-басқару жүйесінен әлдеқайда
Бұл құқықтар мен жауапкершіліктің артуымен, қоғамда болып жатқан өзгерістеріне
Бұрын кәсіпорындар дербес шешпеген және алға қоймаған жаңа міндетті
Және де, жаңа экономикалық және әлеуметтік қатынастар нығаюымен оның
Ауылшаруашылығы кәсіпорнындағы үрдісті түсіну үшін бастысы ұйымдастыру және басқару
Ұйымдастыру – бір мақсатты, мағыналы, тапсырма бойынша, өзіндік
- қаржылық қоры;
материалдық қоры;
жер қоры;
жұмыс күшінің қоры;
ақпараттық қоры;
уақытша қоры;
бар, өзара қарым-қатынастағы басқарылатын бөлімдердің (бөлімшелер, адамдар және т.б.)
Басқару – бұл кәсіпорындағы аталған алты қордың алдын ала
Басқарушы өнері - сыртқы мәнбірлердің өзгеруіне қарамастан алдын ала
Ауылшаруашылығы кәсіпорнын басқару меншік түрімен шаруашылықты жүргізу қалыбымен тығыз
Жеке меншік түрімен шаруашылықты жүргізу қалыбы қатынасының дамуы қоғамдық
Бұл үрдіс алдын ала себептер мен бір-бірімен тығыз байланысты
Ол меншік нысанына ғылыми - техникалық алға басу нәтижесінде
Меншік түрлерінің жетілуімен шаруашылық қызметті басқару меншік субъектілерінің
Заманауи ғылыми әдебиет «қалып» түсінігінде тәсіл және айтылулардың қабылданған
Ауылшаруашылық өндірісінің ұйымдық түрлерін келесі негізгі мінездемелермен топтастыруға болады
мөлшер деңгейіне - салыстырмалы ұсақ, орта және ірі;
еңбекті бөлу деңгейіне - мамандандырылған және көпсалалы әртараптандыру;
еңбекті қоғамдастыру деңгейіне - дара, жанұялы, ұсақ топтық, ірі
техникалық жабдықталу деңгейіне - қолдық еңбек басымдылығымен, жартылай-механикаландырылған, кешендік-механикаландырылған,
шоғырландыру деңгейіне қарай - орталықтандырылған және орталықтандырылмаған;
ғылыми негіздегі технологиялардың қолданылу деңгейі - дәстүрлі, жарым-жарты жетілдірілген,
Сонымен қатар кәсіпорынның жұмыс жасау нәтижелілігі недәуір мөлшерде экономикалық,
Нарықтық экономика шарттарында бұл әдістерді қолдану заттық-ақшалы шығындардың үнемділігін
1.2 Ауылшаруашылығы кәсіпорнын нәтижелі басқарудың негізгі бағыттары
Ауылшаруашылық өндірісін ұйымдастыру-жерді, еңбекті, техниканы, заттық-өндіріс және қаражаттық қорлардың
Соңғы жылдардағы қайта құру үрдісімен көптеген колхоздар мен совхоздар
Кәсіпорындардың біразы бұрынғы құқықтық-ұйымдастыру қалыбын сақтап қалды.
Бастапқы міндет, ауылшаруашылығы кәсіпорнының, шаруа (фермерлік) қожалығының нарықтық экономика
Сонымен қатар пайдалылық өлшемі ретінде өндірісті ұлғайту, шығындарды үнемдеу,
Кәсіпорынның қор тәуелсіздігін қамтамасыз етілу деңгейін, кәсіпорынның қорын пайдалы
Жердің, негізгі қордың және айналым қаражатының, жұмыс күшінің бар
Жерді пайдалануды ұйымдастырудың басты талабы оны сандық және сапалы
Өндіріс құралдарын қалыптастыру мен пайдалану бағытындағы басты тапсырма негізгі
Еңбек қорының мүмкіндіктерін пайдалы қолдану мәселесі оның кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық
Маусымдық қана емес еңбек күшін қолдану, еңбек және еңбек
Нарық шартындағы өндірісті жоспарлау мен жобалауды ұйымдастыруда тың шешімдер
Жоспарлау жүйесі, жобалау кағидасын, кәсіпкерлікке, коммерцияға, бәсекелес ортаға
Технология мен техниканың жетілуі мал шаруашылығы мен дәнді дақылдарды
Өсімдік өсіру саласындағы ауылшаруашылығының әрбір дәнді дақылын өсіру барысындағы
Өндірістік үдерістердің ерекшелігіне байланысты мал шаруашылығында, мал мен құсты
Салалардың ерекшелігіне байланысты, еңбекті материалды ынталаныруды ұйымдастыру қалыбына кеңестерді
Мал және құс шаруашылығындағы өндірісті ұйымдастырудың жаңа амалдары мен
Шаруа (фермер) қожалықтарының, ауыл тұрғындарының жеке ауласындағы шаруашылықтың, өнеркәсіптік
Нарықтық қатынасқа көшу заттық-техникалық құралдарды орталықтан жабдықтау жүйесінің тоқтауына
Ауылшаруашылығы кәсіпорнындағы өндірістік қызмет көрсетуде өзгерістер болуда. Машина-трактор паркін,
Агрохимиялық, жер өңдеу, мал дәрігерлік, транспорттық қызмет көрсетуді ұйымдастыру
Кәсіпорынды өндірістік жабдықтауды оңтайландырудың қалыбын және кәсіпкерлік шешімдерді шаруа
Агроөнеркәсіптегі, соның ішінде дәнді дақылдарды өсіру саласында орын алған
Сақтаудың ілгерілемелі технологиялық амалдарын негіздеу, сәйкесінше заттық-техникалық базаны,
Өнімді тауарлық деңгейге жетілдіру және өндірістік өңдеу оның ысырап
Дайын өнімді уақытында және пайдалы өткізу мәселесі өз маңызын
Бәсекелес ортаны есепке ала отырып, мейлінше пайда түсіретін өткізу
Тауар өндірушілерге өнімді сату амалдары мен жолдарын таңдауда бағдар
Кәсіпорындарда нарықты зерттеу қызметін ұйымдастыру жүйесінің әзірлемесі жасалуы қажет.
Кез келген кәсіпорындар мен табиғи экономикалық аймаққа қолданысқа келетін
Кәсіпорында пайдалы басқаруда пайдаланылатын бірқатар әдістері бар. Егер бұл
1) монографиялы әдіс–саланың, кәсіпорынның ұзақ мерізімді тәжірибесі, үлгідегі құбылыстарды
2) Абстрактілі-зерделі–айқын құбылысты, үдерістің белгісіз жақтарын және белгілерін зерттейді.
3) экономикалық-статистикалық әдіс-өндіріс мәнбірін, оның нәтижеге ықпал жасауын, үлкен
4) тәжірибелік әдіс-өндірісті ұйымдастыру амалдары мен тәсілдерін экономикалық бағалау
5) есептік-құрылымдық әдіс–кәсіпорынның өндірістік тұтас жүйесінің немесе бөлек жақтарының
6) математикалық жобалау әдісі-өндірістің, оның жекелеген технологиялық деңгейін, үдерісті,
Әрбір амалдың өз ерекшеліктері мен кемшіліктері бар. Абстрактілі–қисынды әдіс
Нақты мақсаттарға орай зерттеулер әдістердің нақты біреуін немесе оларды
Ауылшаруашылығы өндірісін ұйымдастырумен тікелей бағынышты бірқатар заңдар бар. Олардың
1) ең аз салыстырмалылардың заңы–сәйкестікте сыртқы әсерлердің мөлшерлі өзгерісі
2) өсу мәнбірінің жиынтылық заңы–осы заңға сәйкес өнімнің түсіміне
3) серпінді (қозғалыстағы) тепе-теңдік заңының мағынасы, жүйеге әсер
4) өндірістің ұлғаю заңы–өнімнің бір данасына жұмсалатын еңбек және
Ауылшаруашылығы заңдылығын келесі топқа біріктіруге болады.
1) тарихи-шынайы заңдылық. Ауылшаруашылығының бір ерекшелігі оның табиғи
Дұрыс ұйымдастырушылық шешім қабылданса да, болжанбаған жағдайдың болуы
Жерлік-климаттық шарттар-белгілі бір аймақтың биоклиматтық жағдайы өндірістің мамандандыру бағытын
Ауылшаруашылығында өндірістік шығындардың ерекше құрамы бар, оның құрамдас бөлігінде
Бұл салада еңбек қорының қауіпсіздігі жоғары орында-кернеуі мен техникалық
Ауылшаруашылығының негізгі қоры-жер. Өнімнің түсімі оның құнарлығымен тікелей байланысты.
2) Техникалық және технологиялық заңдылықтар. Техникалық қамтамасыз етілу, өндірістік
Машиналар жүйесі өндірістік жүйені кешенді механикаландыруға және автоматтандыруға, өндірістің
Жоғарғы деңгейдегі технологиялардың сәйкесінше техникалық құралдармен жабдықталса үйлесімді, келісімді,
3) Ұйымдастырушылық заңдылықтары. Басқарушы-ұйымдастырушылық бұтақтың жетіктігі, өндірістегі оңтайлы
Бөлімшелердегі ұжымдардың дербес шешім қабылдауы, өзін-өзі басқару қабілеттілігі, өндірістік
Бөлімшелер кәсіпорынның бірінші құрамдас бөлігі ретінде жалпы шаруашылық жетістікке
Кәсіпорынның өндірістік инфрақұрылымды жетілдірудегі келешегі- ауылшаруашылығы өнімін өңдеуді жетілдіру,
Өндірісті ұйымдастыру жағдайы жұмысшылардың біліктілігімен тікелей байланысты. Білім деңгейін
4) Экономикалық және әлеуметтік заңдылықтар. Экономиканың кез келген деңгейдегі
Өндірістік күштің өсу қарқыны уақыт және шығыстарды талап етеді.
5) Экологиялық заңдылық. Ауылшаруашылығы өндірісі қоршаған ортаға әсер ете
Экологиялық жағдайдың нашарлауы дақылдарға, мал азығына, мал азығынан мал
Заңдылықтарды зерттей жүріп, олардың жаңа түр өзгерістерін табу,
1.3 Өнімнің бәсекелестігін қамтамасыз ету үшін Қазақстандағы ауыл шаруашылығын
Ауылшаруашылығын мемлекеттік реттеу және қолдау бұл саланың өзіндік ерекшелігіне
Бұл ауылшаруашылығы өнімдерін өндірушілер өндірісінің табиғи-климаттық шарттардан және қайта
Ауылшаруашылығының осалдығы және нарықтық шарттарға көндігу қиындығы өнімнің өзіндік
Әсіресе, ауылшаруашылығы саласы, жағымсыз сыртқы әсерлерге қарсы тұруға тура
Сондықтан, Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауындағы ауыл шаруашылығын
Жолдауға сәйкес ҚР агроазықтық бағдарламасы жасалынып, бекітілді. Оны іске
ҚР Президентінің Жолдауында 2010 жылға дейін ауылды көтеру кезеңі
Бұл бағдарлама Президенттің үстіміздегі жылдағы Жолдауында нақтыланды және
Аграрлық салада экономикалық өзгерістерге байланысты шаруашылықтың көпсалалы многоукладный формалары
1) 11286 шаруа қожалықтары;
2) өндірістік кооперативтер;
3) акционерлік қоғамдар;
4) мемлекеттік кәсіпорындар [11].
Ауылды нығайту үшін қайта құрудың келесі кезеңі ірі және
Облыстың агроөндірістік кешені жетілу кезеңін аяқтады, өйткені ауылшаруашылығы өнімдерін
Өндірістік қатынастардың өзгеруі және жеке меншіктің дами бастауы агроазықтық
Өндірісті дамыту жалғасын табуда. 1997 жылдан бастап ауылшаруашылығының жалпы
2005 жылдың желтоқсан айында облыстық Мәслихат сессиясының шешімімен ауылдың
Облысымызда ауылдық жердің аймақтық бағдарламасы шығарылды, оның мақсаты
2006 жылы ауылшаруашылығын дамытуға 655,2 млн. теңге бөлінген, соның
35 кәсіпорын облыстық бюджет көзінен аймақтық қаржы жұмсау бағдарламасы
Бөлінген қаражаттар шаруа және фермер қожалықтарының
өнімді сатып алуға
мал басын көбейтуге және сақтауға
асыл тұқымды мал басын көбейтуге
суғару жүйесін жаңадан салуға және қалыпқа келтіруге
ауылда нарықтық инфрақұрылым құруға
балық және ет өнімдерінің қақталған түрлерін, қышқылсүтті және езілме
астық өнімдерін өңдеу құрал-жабдықтарын алуға жұмсалды.
Үстіміздегі жылы агроазықтық бағдарлама бойынша өндірісті дамытуға республикалық және
Шаруа қожалықтарына жанар-жағармай алу үшін республикалық бюджеттен 240 млн.
Ауылшаруашылығы саласындағы мемлекеттің саясаты бәсекелестікке қабілетті өнім шығара алатын
Республикамыздың жер туралы заңнамаларын және жер қатынастарын жетілдіру бағытындағы,
Үкіметтің іс-әрекеті. Агроөнеркәсіптік кешенде экономикалық дамуды қамтамасыз ету мақсатында
Үкіметтің ауылшаруашылығы саласындағы негізгі бағыты бәсекелестігі жоғары өндірістік саланы
Үкіметіміз ауылдың нарығын реформалауды жалғастыра бермек.
Еліміздің азықтық қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағдарламасы жасақталынады. Мемлекеттің азықтық
Астықты сатып алу және сатуға мемлекеттің қатысуы мелекеттік қорды
Астық шаруашылығының тұрақтылығын көтеру өндіру мәдениетін көтеру есебінен жүргізілмек,
Іріктеу мен тұқым алудың ары қарай дамуы әр түрлі
Мал шаруашылығында сүт өндірісін үлкен қалалар айналасында шоғырландыруды дамыту
Мал тұқымын асылдандыру бағдарламасы бағдарында өнімділікті ұлғайту, өңдеу технологиясын
Мал өнімдерін сатып алу және экспорттаудың мемлекеттік іс-шарасы компаниясы
Мал тұқымдары және дәнді дақылдардың гендік қорын сақтау үшін
Техникалық саясаттың таяудағы тапсырмасына біртіндеп астық жинау техникасы паркін
Ауылшаруашылығы өнімдерін өндірушілерді несие қаражаттарымен қамтамасыз ету ауылдық несие
Аграрлық саланы несиелеу аумағын ұлғайту «азықтық астық қолхаты» институты
Ауылшаруашылығы өндірісінің бір деңгейдегі информациялы-маркетингтік жүйесін жетілдіру жұмыстары жалғастырылмақ,
Экспортты-импортты саясат жүргізу барысында ауылшаруашылығы техникаларын және оған қажетті
Топырақ қабатының құнарлылығын қалпына келтіру және суармалы жерлердің пайдалылығын
Сумен тұрақты қамтамасыз ету мәселесін шешу үшін суғарудың
Суармалы жер өңдеудің және үнемді супайдаланудың жетілдірудің, нарықтық шарттарға
Жер телімдерін және жер пайдалану құығын кепілге қою мәселесіне
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін бөлінген жер телімдерінің шектерін
Арнайы бағыттағы шараға: диагностиканы мемлекеттік қаржыландыру, жануарлар мен өсімдіктердің
Арнайы шаралар біріншіден нарықтағы қаржылай тұрақты шаруашылық субъектілеріне арналған.
Егер экономикада меншік саласы өз орнын тауып жатса, құба
Қазіргі уақытта бірінші орынға өткізілетін шаралардың саны емес, оның
Бұл үшін мемлекет несие-қаржылық, салықтық тетіктерін қолдануы мүмкін.
Мемлекет ол үшін қаржы-несие тетіктерін кеңінен қолдана алады. Ауыл
Ауылды және агроөнеркәсіпті кешенді дамыту мынадай жолдармен қамтамасыз етіледі:
1) агроөнеркәсіпті кешеннің тауар өндірушілеріне еңбек нәтижесіне
2) ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне бірінші кезекте жер учаскелерін беру
3) халық шаруашылығында бірінші кезекте ауылдардың әлеуметтік бағдарламасын
4) мемлекеттік тапсырысты ескере отырып , әлеуметтік инфрақұрылым
5) ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп арасында эвкивалентті тауар
6) мемлекет пен агроөнеркәсіпті кешеннің тауар өндірушілерінің қарым қатынасын
7) ауыл мен қалаларда кең ауқымда еңбек ресурстарын құру
8) бюджеттік қаржыландыру есебінен тұрақты іске асатын зерттеулерді
9) агроөнеркәсіп кешені саласының кадрларын дайындау және қайта дайындау
10) шаруа қожалықтары ,кеншар,ұжымшар,өнеркәсіп және агроөнеркәсіп кешенінің басқа да
11) ауылды жерлерде тұратын тұрақты тұрғындар мен жұмысшылардың,барлық
12) ауыл мен қала кәсіпорындарының арасында жұптасқан қатынасты
Республика, аймақ және салалардың әлеуметтік дамуының жаңа бағдарламасы ауыл
Жалпы шаралар, ауыл шаруашылығында бәсекелестіктің артуына бағытталған. Ауыл шаруашылығында
Өңірдегі ауыл шаруашылық өндірісінің бәскелестігін арттыру, ауыл шаруашылық және
Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі бәсекелестіктің қалыптасуына қайта өңдейтін кәсіпорын
Олардың арасындағы бәсекелестік нарықтағы өнімдерден, шикізатқа бағытталған қайта өңдеу
Ауыл шаруашылық өнімдерінің баға деңгейі, ауыл шаруашылығы кәсіпорнының осы
Мұндай жағдай ауыл шаруашылық кәсіпорындарының бәсекелестігін арттыруға мүмкіндік бермейді,өйткені
Агрокәсіпорын өндірісінде туындаған қазіргі сәттегі жағдайлар, өндірістік қайта өңдеу
Бұл шаралардың ішінде ерекше маңызды мәселе ұжымдық нарықпен
Аграрлы сектор өндірісінде бағаны реттеуде және мемлекеттік қаржылай қолдауда
Қазіргі уақытта ондай эвкивалентті айырбас жоқ, ауыл шаруашылығы өнімдерінің
Мәселен, астық сату бағасы әлемдік деңгейде 35 пайыздан аспайды,
Жақын уақытта АӨК-нің баға саясатын іске асыру үшін, ауыл
АӨК-нің баға жүйесі алуан түрлі болуы керектігі ұсынылып
1) еркін баға (нарықтық ұсыныстар мен қажеттіліктерге орай қалыптасады);
2) кепілді баға (мемлекет мүмкіндікке орай баға белгілейді және
3) кепілдік баға (өнім кепіл арқылы төленеді, іс кепіл
Кепілді баға мен кепілдік бағалар алдын ала белгілі болуға
Аграрлық нарық пен нарық бағасын мемлекеттік реттеу, аймақтық бағдарламаларға
АӨК-нің бағаны теңгеруін ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің жинаушылармен, қайта
Ауыл шаруашылығына сыртқы еркін бағаны реттеуді кедендік қорғау үшін
Жеңілдетілген несиені арнайы қаржы құю бағдарламасы бойынша, міндетті түрде
Сонымен бірге делдалдық құрылым қызметі қатаң бақылауға алынуы тиіс.
Бұл қадам мынадай бағыттарды қамтиды:
1) орақ қарсаңында арнайы несиелеу саласын ашып, кепілдік операцияны
2) ауыл шаруашылығының азық және қайта өңдеу кәсіпорнын салуға
3) ауыл шаруашылық өндірісіне қосымша қаржы тарту мақсатында жер
Ол өзіне төлем, және сақтандыру жинағын, баға деңгейін және
Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерін қолдау, бір жолғы демеуқаржы, жеңілдетілген
1) ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру кезінде тыңайтқыштың, жанар жағармай
2) ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау мақсатында арнайы мемлекеттік қор
3) құс және мал шаруашылығында ұрықтандыру ісін, қант қызылшасы,
4) тауар өндірушілердің технология енгізу мақсатында және
Несие мөлшері, пайыздық ставка, өтеу мерзімі, несиені пайдаланғаны үшін
Сондай-ақ әрекеттегі банк құрылымы нығая келе, агроөнеркәсіпті кешенге қызмет
Агроөнеркәсіп өндірісіне алуан түрлі кешендер қосылады (астық,
Бірыңғай кешендегі зауыт, әрбір ауыл шаруашылық кәсіпорнының өнімді мол
АӨК-де бәсекелестікті қалыптастырудың шарты нарықтық, әлеуметтік, өндірістік инфрақұрылымдарды дамыту
Ол үшін мекеме мен шаруа қожалықтарын өндірістік үйлермен, техникамен,
Негізгі ауыл шаруашылық өнімдері мен қайта өңдеу
Ол үшін ауыл шаруашылық шикізатына тауарлы биржа қажет, ауыл
Нарықтық инфрақұрылымды дамыту үшін автоматты хабарлау жүйесін құратын,маркетинг
Ұсынылған шараларды іске асыру өңірдегі ауыл шаруашылығы өндірісінің
Сонымен, бірінші тарауда ауыл шаруашылығы кәсіпорнын басқарудың теориялық
2. «ӘДІЛ» ШАРУА ҚОЖАЛЫҒЫНА ҚАРЖЫ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
2.1 «Әділ» шаруашылық қожалығы зерттеу нысаны ретінде
Кәсіпорын-экономиканың алғашқы сатысының жоғарғы шыңында еліміздің бюджетін, салық саясатын,
1993 жылғы 5 наурызда республикадағы жекешелендіру саясатына белгілі бір
Осындай жолмен, 1 қаңтар 1997 жылы Әділет органында «Әділ»
1997 жылдың 1 қаңтарынан 2000 жылдың 29 ақпанына дейін
Шаруашылықта ауыл шаруашылық дақылдар түрлері келесі түрлері егіледі: бидай,
Жарғы және Құрылтай шарты негізінде шаруашылық атқарады.
2007 жылы шаруа қожалығының жалпы көлемі 8682 га.
1) егістік бригада – 1312 га;
2) егістік бригада – 1140 га.
«Әділ» шаруа қожалығының құрамын жұмыс көлеміне, өндіріс ерекшелігіне, қалыпқа
Шаруашылық қожалығының директоры ҚР заңдарына сәйкес шаруашылық жұмыстарын жүргізеді,
Шаруа қожалығын негізді жоспарлауына, оның материалдық, қаржылық және нарық
Өндіріске ғылым мен техника жетістіктерін, сондай-ақ басқа ауыл шаруашылығы
Сондай-ақ агрономиялық қызмет дақылдарды бригада бойынша, бригададан егістікке орналастыру
Инженерлік қызмет ауыл шаруашылығы өндірісінің технологиялық процессіндегі
«Әділ» шаруа қожалығындағы бухгалтерлік есеп және есеп беру, шаруашылық
Есепшілік бекітілген мөлшер, смета, нормативтерге сәйкес, қолма қол ақша
Шаруа қожалығының басшысы шаруашылықтың атқарымдық бөлімшелерінің жалпы басшылық
Есепшілік кадр бөлімі функциясын қоса атқарады. Істі басқарушы
Сурет 1. «Әділ» шаруа қожалығын басқарудың ұйымдастыру құрылымы
Қожалықтағы қалыптасқан ұйымдастыру құрылымы бір жағынан
Сондай-ақ шаруа қожалығында экономикалық, қадр бөлімдері бар, олар сансыз
Ауыл шаруашылығында негізгі өндіріс қаражаты жер, оның табиғи ерекшелігі
Осыған байланысты еңбек ресурстары, техника, материалдар, өнімді сату, түскен
Ауыл шаруашылығында өндіріс процесі өте ұзақ және стандартты жұмыс
Ауыл шаруашылығының тағы бір ерекшелігі, өнімнің бір бөлігін өз
2.2 «Әділ» шаруа қожалығына қаржылық талдау
«Әділ» шаруа қожалығына экспресс талдау жасаймыз. Экспресс-талдау деректері төмендегідей
1) шаруашылықтың мүлік әлеуетін бағалау;
2) қаржылық жағдайын бағалау;
3) шаруашылықтың даму динамикасы;
4) экономикалық әлуетті пайдалану тиімділігі.
Активтегі негізгі құралдардың үлесі 2008 жылдан 2010 жылға дейін
Кесте 1. Шаруашылықтағы мүлік әлеуетінің бағасы
Көрсеткіштер атауы Есеп формуласы 2008ж 2009ж. 2010ж. Өзгеріс
Негізгі құралдардың активтегі үлесі Негізгі /Активтер
0,952
0,952 0,952 0
Активтегі дебиторлық берешек үлесі Активтердің дебиторлық берешегі/
Активтер
(Жер құнын есептемегенде) 0,001
0,001 0,012 0,011
Негізгі құралдардың тозуы Тозу/Бастапқы құн 0,24
0,24 0,42 0,18
Активтегі жалпы соманың меншік қаражат үлесі 2010 жылға дейін
2008 және 2009 жылдары шаруашылықтағы 1 тенге ағымдағы міндеттеме,
Келтірілген деректер шаруашылықтағы меншікті айналым қаражатының жетіспейтін деңгейде екенін
Кесте 2. Шаруашылықтың қаржылық жағдайын бағалау
Көрсеткіштер атауы Есеп формуласы
2008ж.
2009ж. 2010ж. Өзгеріс
Активтегі меншік қаражат үлесі Есеп формуласы 0,97 0,97
Таза жұмыс капиталымен қамтамасыз етілуі ∑ меншік қаражат
активтер 0,01 0,01 0,002 -0,008
Айналымдағы меншік қаражатпен қамтамасыз.
таза жұмыс капиталы
активтер
0,31 0,31 0,06 -0,25
Жабудың жалпы коэффициенті қазіргі активтер
қазіргі міндеттер
2 2 1,6 -0,4
Дебиторлық берешек деңгейі. дебиторлық берешек
∑ айналым қаражаты
0,03 0,03 0,41 0,38
Төлем қабілеттігі коэффициенті қаржылар
төлемдер 0,04 0,04 0,0003 -0,0397
Сатудан түскен ақшалай түсім 1225 мың тенгеге немесе 11,8
Кесте 3. Шаруашылықтың дамуының динамикасы
Салыстырмалы өсу қарқыны/
Төмендеу: Есепті формуласы 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылғы өзгеріс
Абсолютті, мың. тг. салыстырмалы, %
Активтер Жыл аяғындағы абсолютті баланс
– жыл басындағы баланс
- 257,1 - 0,24
Ақшалай түсім Абсолютті ақшалай түсім 2009ж.
- ақшалай түсім 2008ж.
- 1225,0 - 11,8
Таза табыс Абсолютті таза табыс 2009ж.
– Таза табыс 2008ж.
- 421,1 - 51,28
Келтірілген өзгерістер теріс сипатты көрсетеді. Көрсеткіштердің төмендеу себебі, жалпы
Кесте 4. Экономикалық әлеуетті пайдалану тиімділігі
Көрсеткіштер атауы Есеп формуласы 2008ж. 2009ж. 2010ж. Өзгеріс
Сату пайдасы Таза табыс\ түсім
0,079 0,079 0,034
-0,045
Активтің пайдалылығы
Таза табыс\ активтер
0,0072 0,0072 0,0036 -0,0036
Капиталдың пайдалылығы Таза табыс\ орта бағамы
0,0078 0,0078 0,0038 -0,004
Өнімнің пайдалылығы Түг,табыс\ өз құңы
0,0014 0,0014 0,001 -0,0004
2009 және 2010 жылдары сату пайдалылығы 7,9 пайызды құрады,
Бұл таза пайданың азаю есебінен болды және өткен
- табыстылыққа талдау;
- қаржы тұрақтылығына талдау;
- несие қабілеттілігі;
- капиталды пайдалануға талдау;
- меншікті қаржыландыруға талдау.
Табыстылықты талдау барысында пайдалылық деңгейі мен оны анықтайтын факторға,
2010 жылы шаруашылықта таза табыстың төмендеуі болған. 2010 жылы
Кесте 5. Шаруашылықтың табыстылығын талдау
Көрсеткіштер атауы 2008ж. 2009ж. 2010ж. Өзгеріс
Өнімді сатудан түскен, мың. тг. 10385,4 10385,4 9160,4 -1225
Өнімнің өзіндік құны, мың. тг. 9057,9 9057,9 8383,6 -674,3
Өзіндік құнның ақшалай түсім пайызы 87,2 87,2 91,5
Жалпы табыс, мың. тг. 1327,5 1327,5 716,8 -550,7
Кезеңдегі шығын, мың. тг. 506,4 506,4 376,8 -129,6
Жалпы табыстың ақшалай түсім пайызы 12,78 12,78 8,48
Сату пайдалылығы, % 7,9 7,9 3,4 -4,5
Таза табыс мың. тг. 821,1 821,1 400 -421,1
2008 және 2009 жылдары шаруашылықта сату пайдалылығы 7,9 пайызды
Қаржылай тұрақтылықты талдау. Кәсіпорынның қаржылай тұрақтылық көрсеткішін өз қаражатымен
Қаржылай тұрақтылықты талдау мыналарды қамтиды: актив құрамы мен орналасуына
2010 жылы шаруашылықта активке қысқарту болды. Осының кесірінен негізгі
Шаруашылықтағы актив құрылымында негізгі қаражат 95,2 пайызды құрайды. 2009
Кесте 6. Актив құрылымы мен құрамына талдау
Актив
тер 2008ж. 2009ж. 2010ж. Өзгерістер
Абсолют
ті,
мың. тенге Салыстырмалы, % Абсолют
ті, мың. тенге Салыстырмалы, % Абсолют
ті, мың. тенге Салыс
тырмалы, % Абсо
лютті, мың. тенге Салыстырмалы, %
Материалдық емес актив
тер 427,3 0,1 563,7 0,5 563,7 0,5 0 0
Негізгі
қаражат 101224,3 90,4 103362,2 95,2 103129,1 95,2 -233,1 0
Ұзақ мерзім
ді дебиторлық
114,8
0,1
125,8
0,1
1340,7
1,2
1214,9
11,1
Айналыстағы актив
тер 3921,3 3,5 4521,5 4,2 3282,6 3,1 -238,9 -1,1
Қоры
тынды: 106502,0 100 108573,2 100 108316,1 100 -257,1 0
7-кестеде қаржы ресурс көздерінің құрамы мен құрылымы серпіні ұсынылған.
2010 жылы шаруашылықта 116,2 мың тенгенің жарғылық қоры қысқартылуы
Ұзақ мерзімді міндеттеменің серпін мөлшері пассивті 131,0 мың
2010 жыл бойы шаруашылықта қаржы қаражат көздерінің құрылымында кейбір
Ұзақ мерзімді міндеттеменің үлес салмағы 0,2 пайызға өсті, ал
Кесте 7. Қаржы ресурс көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасы
Көрсеткіштер атауы 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Абсолт
ті, мың. тенге Салыстырмалы,
мың.
тенге Абсолют
ті, мың. тенге Салыстырмалы, мың. тенге Абсолютті, мың. тенге
тырма
лы,мың. тенге
Меншік капитал
Жарғылық қор 105352,3 97 105352,3 97 105236,1 97,1
Бөлінбеген. табыс 84,6 0,1 84,6 0,1 0,7 0,001
Қорытынды: 105436,9 97,1 105436,9 97,1 105236,8 97,1
Ұзақ мерзімді міндеттеме:
Несиелік борыш 861,9 0,8 861,9 0,8 992,9 1
Ағымдағы міндеттеме
лер:
Төлем есебі 1204,5
Салық бойынша қарыз 1169,4 1,1 1169,4 1,1 1049,9 0,9
Ағымдағы міндеттеме бойынша қорытынды 2274,4 2,1 2274,4 2,1
Қорытынды: 108573,2 100 108573,2 100 108316,1 100
8-кестеде төлем қабілеттілігіне талдау ұсынылды.
Кесте 8. Төлем қабілеттілігіне талдау
Ақша қаражаты Алдағы төлем
Акша қаражаты
ның түрлері Сома, мың.тенге Алдағы төлем түрлері Сома, мың.тенге
2008ж. 2009ж. 2010ж
2009ж. 2010ж. 2011ж.
Кассадағы ақша қаражаты 84,6 84,6 0,7 Бюджетпен есеп айырысу
Жеткізушілермен есеп айырысу 1104,5 1104,5 1036,5
Төлем қабілеттілігі бастапқы қажеттілікке есеп айырысуға акша қаражатының түсуі
К = ақша өлшемі\қолма-қол төлемдер
Төлем қабілеттілігі 2008ж.= 84,6/(1169+1104,5)=0,04;
Төлем қабілеттілігі 2009ж.= 84,6/(1169+1104,5)=0,04;
Төлем қабілеттілігі 2010ж.= 0,7/ (1049,9+1036,5)=0,0003;
Есеп айырысу 2008 және 2008 жылдарда шаруашылық қолда бар
Дербес коэффициенті кәсіпорынның қарыз көздері қаражатына қаржылай тәуелсіз болу
Есеп айырысу формуласы:
К = бар қаражат\қаражат көздері
2008ж.дербестікке = 105436,9 / 108573,2 = 0,97;
2009ж. дербестікке = 105436,9 / 108573,2 = 0,97;
2010ж. дербестікке = 105236,8 / 108 316,1 =
Меншік қаражатының үлесі (қаралған кезеңде) құрылымда 97 пайызды құрады.
Қаржы тұрақтылығы коэффициенті меншік және қарыз қаражатының қатынасына байланысты.
2008ж.қаржы тұрақтылығына. = 105436,9 / 3136,4 = 33,6;
2009ж. қаржы тұрақтылығына. = 105436,9 / 3136,4 = 33,6;
2010ж. қаржы тұрақтылығына. = 105 236,8 / 3679,3 =
Алынған мәліметке сүйенсек, 2008 және 2009 жылдары қарыздар
Сонымен, қаржы тұрақтылығы коэффициенті мен дербес коэффициентінің есеп айырысулары,
Бұл көрсеткіш деректер 2008 және 2009 жылдары 103129,1 мың
Актив құрылымында айналыс қаражаты есепті жылда 3,1 пайызды құрады
Ақшаның жетіспеушілігі жедел төлеуге тиісті төлемді төлеуге кедергі. 2010
Осының бәрі біріншіден шаруашылықтың пайдалылығының төмендігінен,айналыс қаражатын оңтайлы пайдаланбаудан.
Несие қабілеттілігіне талдау.Несиеге қабілетті болу үшін,кәсіпорында несие алғанға қолма
Қарызгер несиеге қабілетті болу үшін әртүрлі ақша қаражат көздерін
Несие қабілеттілігін талдауда бірқатар көрсеткіштерді пайдаланады,оның ішінде ерекше маңыздылары:
- капиталға салынған пайда мөлшері;
- өтемпаздық.
Бірінші көрсеткіш формула бойынша есептеу (3):
К = таза пайда\өтем капиталы
Пайда мөлшері 2008ж. = 821,1 / 108573,2 =0,008;
Пайда мөлшері 2009ж. = 821,1 / 108573,2 =0,008;
Пайда мөлшері 2010ж. = 400 / 108316,1 =0,004.
Шаруашылықта 2008және 2009 жылдары капиталға салынған пайда мөлшері 0,8
Өтемпаздық-бұл борышты кәсіпорынның тез төлеуге қабілеттілігі.
Ол борыш пен өтейтін қаражатты салыстырудан байқалады,яғни қарызды
Баланстың өтемпаздығын талдау активке салынған қаражатты салыстыру арқылы,
9 кестеде несие қабілеттілігіне талдау ұсынылған.
9 кестеде көрсетілген деректерді негізге ала отырып,мындай көрсеткіштерді
Абсолютті өтеу коэффициенті = ақша қаражаты /ағымдағы міндеттемелер:
Абсолютті өтеуге 2008ж. = 84,6 / 2274,4 = 0,04;
Абсолютті өтеуге 2009ж. = 84,6 / 2274,4 = 0,04;
Абсолютті өтеуге 2010ж. = 0,7 / 2086,4 = 0,0003.
Алынған деректерге қарағанда,2007 және 2008 жылдары шаруашылық өздерінің ағымдағы
Қаражат тарту коэффициенті = ағымдағы активтер / ағымдағы міндеттемелер.
Қаражат тарту 2008ж. = 4521,5 / 2274,4 =
Қаражат тарту 2009ж. = 4521,5 / 2274,4 =
Қаражат тарту 2010ж. = 3282,9 / 2086,4
Есеп айырысу деректері көрсетіп отырғандай, 2007 және 2008 жылдары
Кесте 9. Несие қабілеттілігіне талдау
Активтер 2008 2009 2010
Пассив
тер 2008 2009 2010 Артық/ жетпеу
2009ж. Артық/ жетпеу 2010ж.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
А1, мың. тг. Оның ішінде
84,6
84,6
0,7 П1 оның ішінде
1204,5
2274,4
2086,4
-2189,8
-2085,7
Ақша қаражаты
мың. тг. 84,6 84,6 0,7 Ағымдағы міндет
темелер
1204,5
2274,4
2086,4
А2, мың. тг. - - - П2 - -
А3, мың. тг. оның ішінде 4562,7 4562,7 4622,6 П3
ТМЗ, мың. тг. 4436,9 4436,9 3281,9 Несие
лік борыш 861,9 861,9 992,9
Ұзақ мерзімді дебиторлық борыш,
мың. тг. 114,8 125,8 1340,7 П4 оның ішінде 105436,9
А4, мың. тг. оның ішінде 100581,3 103925,4 103692,3 Меншікті
НМА, мың. тг. 427,3 563,7 563,7
Негізгі қаражат, мың. тг. 101224,3 103362,2 103129,1
Осылайша қаражат тартудың нормативті коэффициентінің, ағымдағы активтің жалпы сомасымен
Алайда капиталға салудың пайда мөлшері және абсолютті
Ал 2010 жылғы деректегі көрсеткіштердің төмендеу үрдісі, несие алу
10 –кестеде өзін өзі қаржыландыру деңгейіне талдау ұсынылған.
Кесте 10. Өзін өзі қаржыландыру деңгейіне талдау
Көрсеткіштер атауы 2008ж 2009ж. 2010ж. өзгеріс
1.Таза табыс, мың. теңге 821,1 821,1 400 -421,1
2.Өтелімдік аударма, мың. теңге 42,3 42,3 39,7 -2,6
3. Ағымдағы міндеттеме, мың. тенге 2274,4 2274,4 2086 -188
4.Өзін өзі қаржыландыру коэффициенті (1+2)/3
0,38 0,38 0,21
-0,17
2008 және 2009 жылдары өзін өзі қаржыландыру коэффициенті
Бұл шаруашылық өз қаражаты есебінен қаржылық ресурстар қажетін жаба
Бұл көрсеткіш деректерінің төмендеуіне бірқатар факторлар әсер етті, әрбірінің
Өз қаражаттау коэфиценті 08 = (21,1+ 42,3
Дәл солай:
Өз қаражаттау коэфиценті 09 = 0,194
Өз қаражаттау коэфиценті 07 = 0,193
Өз қаражаттау коэфиценті 08 = 0,193
Өз қаражаттау коэфиценті 09 = 0,21
Таза пайданың өзгеруіне әсер ететіндерді анықтау. Есеп айырысу
Өзін өзі қаржыландыруға 09 - өзін өзі қаржыландыруға
2010 жылы таза пайданың 421,1 мың. тенгеге төмендеуі, өзін
Өтелім аударылымының әсер ету мөлшерін анықтау.
Есеп айырысу формуласы: Өзін өзі қаржыландыруға 07 -
Өтелім аударылымының 2,6 мың тенгеге кемуі өзін өзі қаржыландыру
Ағымдағы міндеттеменің әсер етуін анықтау. Есеп айырысу формуласы: Өзін
Есепті жылда ағымдағы актив сомасының қысқартылуы, өзін өзі қаржыландыру
Осылайша шаруашылықта өзін өзі қаржыландыру өте төмен. Шаруашылықтың пайдалылығының
«Әділ» шаруа қожалығына қаржылық жағдайын талдау, оның қаржы көрсеткіштерінің
Шаруашылықтың пайдалылығы аз,экономикалық әлеуетін тиімсіз пайдаланады, қолма қол ақша
Оның төлемге қабілетсіздігін, несие қарызын алуға мүмкіндігінің аздығын көрсетеді.
Мұның бәрі негізгі және айналыстағы қорды тиімсіз пайдаланудан болып
Шаруа қожалығының қаржы көрсеткішін арттыру үшін, техниканы пайдалануды жетілдіріп
Ол үшін несие қаражаттарын тарту талап етіледі.
Ұсынылған шараларды меңгеру өсімдік шаруашылығы дақылдарының шығымдылығын арттырып, өнім
Сондай-ақ шаруашылықтың өзге де қаржылық көрсеткіштерінің артуына ықпал етеді.
«Әділ» шаруа қожалығына экономикалық талдау
Техниканы пайдалану көрсеткіштері. Барлық ауыл шаруашылығы техникасы машина-трактор паркіне
Кесте 11. Машина-трактор паркінің құрамы
№ Ауыл шаруашылығы техника атаулары Саны
1 Трактор МТЗ-8 8 дана
2 Трактор ДТ 5 дана
3 Комбайн К-7 3 дана
4 Прицеп ГКБ-817 2 дана
5 КАМАЗ 5320 2 дана
6 ЗИЛ 133 ГЯ 3 дана
7 Урал 420 1 дана
8 МАЗ 53371 2 дана
Машина-трактор паркі құрамының серпіні диаграмма түрінде 2- суретте
берілді.
Сурет 2. Машина-трактор паркінің құрамын талдау (дана)
Аталған техника үшін, негізгі техника пайдалану көрсеткіштері мыналар: эталон
12-кестеде аталған көрсеткіштердің мәні келтірілді.
Кесте 12. Тракторды пайдаланудың өнімділігі
Көрсеткіштер атауы Көрсеткіштің нақты мәні Нормативтік мәні Нормативке пайыздық
эталон тракторына ауысымдық жұмыс ауқымы (га) 4,12 11 37,5%
Техникалық дайындық коэффициенті 0,49 0,83 59%
Бір жылғы жұмыс күндері 177 250 70,8%
Бір трактордың күндізгі өндірімі (га) 4,28 13,75 31,1%
Ауысым коэффициенті 1,04 1,25 83,2%
Жылдық жұмыс ауқымы (га.) 758 2180 34,7
12-кестедегі деректерге талдаудан төмендегідей қорытынды шығаруға болады: шаруашылықта пайдаланылған
Тракторды жөндеу мен техникалық қызмет көрсетудің нормативті уақыты жылына
Бұдан шығатын қорытынды: трактор техникалық жағынан жөнделіп, 250 күн
Ауысымдық коэффициенті, ауыл шаруашылығы жұмысының бір бөлігінің сол кезеңдегі
ҚР дән себушілер шаруашылығының тәжірибесіне қарағанда, 1 жылда 60-70
Осы жағдайда бір эталон трактордың күндізгі жұмыс ауқымы 13,75
Шаруашылық бойынша бұл көрсеткіш 1429 га-ға нормативтен аз және
Еңбек өнімділігіне және өнімге жұмсалған еңбекке талдау
Еңбек өнімділігі-ауыл шаруашылығы өндірісінің басты көрсеткіштерінің бірі.
Еңбек өнімділігін талдай отырып, ең бірінші оның көрсеткіштерінің серпіні
Кесте 13. Еңбек өнімділігі көрсеткіштерінің динамикасы
Көрсеткіштер атауы 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Жалпы өнім, тг. 12210411 14687424 9160414 62,4%
Таза пайда, тг.
1014129 1045459 400000 38,3%
Жыл ішінде орта есеппен жұмыскерлер саны,адам
64 67 60 90%
Жыл ішінде орта есеппен бір адамның жалпы өнім бойынша
17854,3 219215,3 152673,6 69,7%
Жыл ішінде орта есеппен бір жұмыскердің таза пайда бойынша
7802,1
8081,5
6666,7
82,5%
Жыл ішінде бір сағаттағы адам саны
83221
85224
76320
89,6%
Жыл ішінде орта есеппен бір адамның бір сағаттағы өндірімі,
10,22
12,35 5,24 42,4%
2010 жылы бір адамның өндірімі немесе еңбек өнімділігі, 2009
2009 жылы өнімнің еңбек сыйымдылығы 0,16-ға тең болды, 2010
1) 2010 жылғы табиғат-климат жағдайының қолайсыздығы;
2) Егін егуде әр түрлі өсімдік шаруашылығымен ара
14-кестеде шаруашылықтың өсімдік шаруашылығының негізгі дақылдарының шығымындағы өзгерістер
14-кестенің соңғы графасы көрсеткендей 2010 жылы, 1 га егіс
Сондай-ақ егіс құрылымының өзгергенін көреміз. 2010 жылы егіс алқаптарында
Шаруашылыққа 6161,0мың тенгенің ақшалай түсімі түспеді.
Кесте 14. 2008 - 2010 жыл бойынша негізгі өсімдік
Көрсеткіштер атауы 2008ж. 2009ж. 2010ж. 2008ж. 2009ж. 2010ж. Жалпы
Егіс көлемі, га. Егіс көлемі, га Егіс көлемі,
Бидай 701 723 752 1022,4 1233,7 690,7 0,79
Бұршақ 90 85 60 155,6 166,8 92,8 0,42
Арпа 180 170 190 72,1 70,8 73,6 0,03
Қарақұмық 50 46 60 31,2 30,2 26,7 0,21
Күнбағыс 400 329 240 400,1 385,5 209,6 0,3
Өзіндік құнға талдау. Өзіндік құн-өндіріс тиімділігінің жиынтықталған көрсеткіштерінің бірі.
Еңбек өнімділігі,жерді қарқынды пайдалану деңгейі,техникаларды пайдалану тиімділігі барлығы осы
Өзіндік құнды айқындау үшін соңғы жылдардағы оның динамикасын анықтау
15-кестеде 2008-2010 жылдар кезеңінде 1 теңге өнімге жұмсалатын шығын
Кесте 15. «Әділ» шаруа қожалығының 2009-2010 жылдардағы өнімінің
өзіндік құнының динамикасы
Көрсеткіштер атауы 2008ж. 2009ж. 2010 ж. 2010 жылдғы көрсеткіштердің
Тауарлық өнім, тг. 12210411 14687424 9160414 62,4
Толық өзіндік құн, тг. 13022741 13641965 8760414 64,2
1 теңге өнімге кететін шығын тг. 0,93 0,93
Ары қарай өнімнің өзіндік құнына ықпал ететін әртүрлі факторлардың
16-кестеде 2009-2010 жылдарда 1 тонна өнімге кететін шығын көрсетілген.
Кесте 16. «Әділ» шаруа қожалығының өзіндік құнына талдау
Шығын бабы, тг. 2008ж. 2009ж. 2010ж. Ауытқу
Материалдар 1000,1 1012,8 1402,7 389,9
Отын 2532,1 2935,4 2060,3 -869,1
Электр қуаты 41,3 44,4 76,6 32,2
Еңбекақы 19521,0 25560,4 39510 13940,6
Бюджетке аудару 302,8 298,8 515,6 216,8
Басқадай шығындар 447,6 381,6 372,8 -8,8
1 тонна өнімнің өзіндік құн қорытындысы 7336,9 7229,4
2010 жылы 1 тонна өнімге 1149,6 мың тенге мөлшерде
Алайда, отынға, өнімді сатуға және әкімшілік шығындарға шығынды азайту
3 АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ КӘСІПОРНЫН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛЫН
3.1 «Әділ» шаруа қожалығының бәсекелестігін арттыру үшін, өндірісті жоспарлау
Шаруа қожалығының жылдық жоспарына ауыл шаруашылығы пайдалы жер құрамы
егіс алқабы бойынша есеп айырысу;
суармалы және құрғақ жерлерді пайдалану;
барлық дақылдардың жалпы түсімі және егіннің шығымдылығының артуы.
Егін шығымдылығының деңгейін жоспарлауда, жоспарлау кезеңіндегі егін шығымдылығын арттыруға
Әрбір дақылдың шығымдылық деңгейін талдау барысында жоғары, тұрақты шығымдылықты
Егіс алқабының көлемін бекіту үшін және оның құрылымының тиімділігі
Мұндай баға азық-түлік, жем-шөп және бағалы жем-шөп дақылдары, (алмастыратын
Жоспарланған түсімділік пен егіс алқабының көлеміне орай ауыл шаруашылығы
Суармалы және құрғақ жердің жалпы көлемі жоспарланған уақытта мелиоративті
Егіс алқабының құрылымы өсімдік шарушылығының әртүрлі өнімін тұтынуға орай
Астық дақылдарының құрамын анықтай отырып,барлық алқапта бәрі бірдей дақыл
Мұндай салыстыру өте қажет, өйткені басқалармен салыстырғанда бөлек алған
Дақыл құрамын таңдаған соң, әрбіреуіне қажетті көлемді анықтайды: алдымен
«Әділ» шаруа қожалығында жедел жоспарлау.
«Әділ» шаруа қожалығының жедел жоспары кезеңдегі нақты жұмыстарды құрайды
Әзірленген егістік алқап құрылымы және егістік жер бағаланған материал
Барлық ауыспалы егісте шаруашылықта жалпы бекітілгендей бірдей дақылдардың көлемі
Ауыспалы егісті меңгеру жерді тиімді пайдалануды және өндіріс өнімінің
Оңтайлы ауыспалы егіс, сондай-ақ егістегі әртүрлі дақылдардың ара қатынасының
Жоғарғы түсім алуды, өсімдік бағандарының қалыңдығын қамтамасыз ететін, тұқым
Сондықтан егіс нормасын жалпы шаруашылық бойынша емес, жеке учаске
Егістік егу жұмысы амалсыздан кешіккен жағдайда (мәселен, ауа райы
Егісті негізсіз азайту немесе арттыру шығымға кері әсер етеді,
Себілетін дән мөлшерін анықтау үшін 1000 дәннің салмағын, бір
Нв= ,
А – 1000 дәннің (г)салмағы;
К – 1 га (млн.дана) егіске дәннің
Ч – жиілігі (%);
В – көктеген шығымы (%).
Мұндай есепті барынша таза, басқадай қоспасыз тұқымға және
Кесте 16. 2009 жылы егілген дақылдар
№ Дақылдар атауы Егістік алқабы
1 Қыстық қара бидай 200 га
2 Жаздық бидай 1965 га
3 Арпа 500 га
4 Бұршақ 300 га
5 Сұлы 200 га
6 Қарақұмық 600 га
7 Көп жылдық шөптер 800 га
Сурет 3 . 2009 жылы егілген дақылдар (гектар)
Осылайша негізгі үлес жаздық бидай мен көп жылдық шөптерді
3.2 «Әділ» шаруа қожалығының қызметін оңтайландыру барысын маркетинг қағидасында
Шығыс Қазақстан облысы тұрғындары, оның ішінде Өскеменде негізгі
Маркетингтік зерттеу: кәсіпорынның нарықтағы өткізуін ғана емес, кәсіпорынның ішкі
Және осы арқылы кәсіпорынның оң дамуын, пайда болған, пісіп
17-кестеде «Әділ» шаруа қожалығының негізгі бәсекелестері ұсынылған.
Кесте 17. «Әділ» шаруа қожалығының негізгі бәсекелестері
Бәсекелестер Бәсекелес 1 Бәсекелес 2 Бәсекелес 3
Кәсіпорын атауы «Магалянов М.И.» ШҚ «Радуга» ШҚ Шетел өндірісшілері
Рыноктағы үлесі 20 15
Өнімнің сипаты және сапасы «Әділ» шаруа қожалығы өнімінің
Кемшіліктер Қаладан алшақтығына орай өнім бағасының жоғарылығы .
«Әділ» шаруа қожалығының алдында тек бір ғана нағыз үлкен
Сондықтан мына сұраққа жауап табу керек: «Кәсіпорынды тұтынушылардың талғамының
Ол үшін талдау және ішкі ортаға баға беру, келешекте
Кәсіпорынның стратегиялық даму мен маркетингтік позициясына кешенді талдау жасаудың
Күшті жағы:
баламалы қаржы ресурстары;
мамандардың жоғарғы біліктілігі;
тұтынушылар арасында беделінің жғарылығы;
нарықтағы белгілі көшбасшы;
өндіріс көлемінің өсуінен үнем алу мүмкіндігі;
күшті бәсекелестік қысымынан қорғана білу;
іске сай технология;
шығыннан басым түсу;
бәсекелестікте басым түсу;
жаңартпашылық қабілет және оны іске асыру қабілетінің болуы;
мерзіммен тексерілген менеджмент.
Әлсіз жақтары:
айқын стратегиялық бағыттың жоқтығы;
бәсекелестіктің нашарлау позициясы;
ескірген құрал жабдық (техника);
пайданың төмендігі өйткені:
- басқару білімінің таяздығы және әртүрлі мәселелер шешуде
-өндірістік стратегияның орындалу барысын нашар бақылау;
- ішкі өндірістік мәселелеріндегі күрделілік;
- бәсекелестік қысым қатынасындағы әлсіздік;
- әзірлеу мен зерттеу жағынан артта қалушылық;
- өндірістік сұрыпталымның өте осалдығы;
- нарық туралы аз білу;
- бәсекелестер туралы аз білу;
- маркетингтік қабілеттің төмендігі;
-стратегияда болатын өзгерістерде қаржыландыра алмау.
Мүмкіндіктер:
1) жаңа нарыққа шығу немес нарық сараланымы;
2) өндірістік желілерді кеңейту;
3) өзара байланысты өнімнің түрлерін арттыру;
4) ілеспе өнімдерді қосу;
5) топқа үздік стратегиямен кіру мүмкіндігі;
6) сатылас және деңгейлес интеграция;
7) нарықты арттыруды жеделдету.
Қауіп-қатер:
1) жаңа бәсекелестің пайда болу мүмкіндігі;
2) орнын басатын өнімді сатудың артуы;
3) нарық өсуінің баялауы;
4) өкімет саясатының қолайсыздығы;
5) бәсекелестік қысымының өсуі;
6) сатып алушылар мен жеткізушілер талабының өсуі;
7) сатып алушылар талғамы мен тұтыну өзгерісі
18-кестеде «Әділ» шаруа қожалығының SWOT–талдауы ұсынылып отыр.
Кесте 18. «Әділ» шаруа қожалығының SWOT – талдауы
Ішкі факторлар
Сыртқы факторлар
«Әділ» шаруа қожалығының маркетинг, қаржылық, қызмет және қызметкерлер бойынша
Күшті жағы - ауыл шаруашылығын тағайындау бизнесінде озық
-қызметкерлердің жоғары біліктілігі (мамандардың)
-өміршеңдікке жететіндей қолма қол ақша қаражаты
-қалыптасқан ұжым
-төмен коммуналды төлемдер, жалгерлік төлемнің жоқтығы
-өнімнің жаңа түрлерін дамыту
-тұтынушылар санының әлуетті өсуі
-клиенттердің өнімнің түр түрі мен қызметті қажет етуі
-кәсіпорындардың бұл сала қызметіне интеграция мүмкіндігі
Фирмадағы басқарудың әр саласында ішкі олқылықтар Сыртқы қолайсыз факторлар
Әлсіз жағы -басқару стилін өзгерту (айқындалмаған)
-өнімнің сапасы мен қарқынын арттыруға жұмыскерлердің ынтасының аздығы
-бұл қызмет саласындағы жұмыс тәжірибесінің аздығы
-заңнаманың дүркін дүркін өзгеруі
-аумаққа жақын жатқан ірі қаражат салушыларды тартады
-қолайлы бизнеспен қатар болу және оның меншік ауысу
-қазіргі уақытта кейбір уческелерде жерді уақытша жалға алу
-ауыл шаруашылығы бойынша мамандарға қажеттілік
Ары қарай біз «Әділ» шаруа қожалығындағы нақты жағдайларға
SWOT-талдау сыртқы ортаның қатері мүмкіндігін, кәсіпорынның күшті және әлсіз
Яғни кәсіпорын мақсаты мүмкіндікті пайдаланып сыртқы қатерді жойып, кәсіпорынның
Осыған орай, «Әділ» шаруашылық кәсіпорнын талдаудың басты стратегиясы, мынадай
1) ішкі ортаны пайдалану мүмкіндігі стратегиясы: егер кәсіпорын алдында
2) сыртқы ортаның қатерін жою стратегиясы: сыртқы ортаның қатеріне
3) сақтау стратегиясы, бекіту және кәсіпорынның күшті жағын пайдалану:
4) кәсіпорынның әлсіз жақтарын жою стратегиясы:егер әлсіз жаққа дұрыс
3.3 Дағдарыс жағдайында «Әділ» шаруа қожалығының
«Әділ» шаруа қожалығында өткізген экономикалық талдаудан кейін, ауыл шаруашылық
Оған меншік қаржы қаражаты жеткіліксіз болғандықтан, лизинг бағдарламасына жүгінуге
Қазақстанда лизинг бағдарламасы бойынша «ҚазАгроҚаржы» ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне
Инвестиция жобасын жүзеге асыруда, ҚР АӨК «ҚазАгроҚаржы» 1 қаңтар
Жаңа өндіріс ашуды қаржыландыру, сондай-ақ еліміздің ауыл шарушылығында келешекке
АҚ «ҚазАгроҚаржы» Директорлар Кеңесі инвестиция жобасын жүзеге асыру
Ережеде әлеуетті қарызгерлерге қойылатын талаптар және жобалар сондай-ақ мақұлданған
Жобаны қаржыландыру келісілген жалпы шартқа байланысты екі бағытта
«Әділ» шаруа қожалығының бәсекелестігін арттыру үшін және талдауға сүйене
Аталған технологияны меңгеру мынадай шарттарды қамтамасыз етеді:
1) алдыңғы дақылды жинау, ұсақтау және сабанды ұсақтағышпен жабдықталған
2) егіс алдында, егін егуге 6-7 күн қалғанда, бір
3) «Омичка», СКП-2,1 тұқым сепкіштері, топырақ өңдейтін тұқым сепкіш
4) қажет болған жағдайда өсімдік өсіп өнген кезде, фунгицидпен
Соңғы жылдары Қазақстанның егіс алқаптарында ауыл шаруашылығы дақылдарын
Бірінші-дәстүрлі технология. Дақылдар жиналғаннан кейін тыңайтқыш мақсатында, 6-8 см
Көктемде ылғалды сақтау үшін тырмаланады, алдын ала тұқымның егетін
Өсімдік өсіп өнген кезде және септориоз, қаракүйе түскенде, тағы
Екінші-ең аз технология. Жыл сайын негізгі аймақтарда дәнді дақылдарды
Ең аз технология өзгерген технологиялар операциясын қарайды. Барлық шаралар
Үшінші-топырақты нөлдік өңдеу. Құрғақ аймақтарды ылғалмен қамтамасыз етуге және
19-кестеде топырақты өңдеудегі негізгі шараларды дәстүрлі, ең аз және
Жауын-шашын 300-400 мм болатын құрғақшылық аймақтарда дәнді дақылдар
Соңғы кездері жыл сайын ауыспалы егісті химиялық жолмен өңдеу
Раундап жапырақ арқылы және өсімдіктің басқа жасыл бөліктері арқылы
Арам шөптердің ұзындығы 25-30 см болғанда өңдеу қолайлы. Топырақты
Кесте 19. Топырақты өңдеудегі негізгі шараларды дәстүрлі, ең аз
Дәстүрлі технология Ең аз технология Нөлдік технология
Қолданылатын технологиялық әдістер
1. Тамырларын қопару 1. Минералды тыңайтқышты енгізу 1. Егіс
2. Минералды тыңайтқышты енгізу 2. Дискілі құралмен өңдеу 2.
3. Жырту 3. Егіс
3. Фунгицидтермен өңдеу
4. Тырмалау (ылғал жабу) 4. Гербицидтермен өңдеу 4. Инсектицидпен
5. Егін егу алдындағы культивация 5. Фунгицидтермен өңдеу 5.
6. Егіс 6. Инсектицидтермен өңдеу
7. Гербицидтермен өңдеу 7. Жинау
8. Фунгицидтермен өңдеу
9. Инсектицидтермен өңдеу
Қысқа мерзімді ауыспалы егіске ауысу, ауыспалы танапты айтарлықтай ұлғайту,
1 га ауыспалы егіс алқабында ылғалды сақтаудың ең аз
Шаруашылықтың өзгермеген жыртылған жер алқабында астықтың жалпы түсімі 18,7
Осы кезеңде шығымдылықтың артуы есебінен жоғары нәтижеге жетті. Соңғы
Технология қаншалықты керемет болса да, оның экономикалық нәтижесі
Кесте 20. Экономикалық нәтиже көрсеткіштері
Шығын баптары Технология түрлері
Дәстүрлі Ең аз механикалық бумен Нөлдік технология
Еңбекақы, теңге/га 165,5 106,0 58,3
Амортизациялау, теңге/га 2580 1487 709
Тех.қызмет және жөндеу,
теңге/га 1290 839 462
Гербицидтер, теңге/га 180 1975 3375
Тұқым, теңге/га 2520 2520 2520
Барлық шығын 8360 7842 7517
1 ц астыққа шығын, теңге 691 363 363
Егістің бірлігінен астықтың шығуы, ц/га 12,1 21,6 20,7
Топырақ өңдеудің жаңа жүйесін енгізу экономикалық жағынан тиімсіз деп
Мұндай топырақты өңдеу жүйесі өзін толық ақтайды және
ҚОРЫТЫНДЫ
Бүгінгі күнгі дағдарыс жағдайында ауылшаруашылығы кәсіпорнын басқаруды жетілдіруді зерттеу
Ауыл шаруашылығы-агроөнеркәсіп кешені бойынша да, барша халық шаруашылығы бойынша
Қазірде біздің экономика дағдарысты бастан кешуде. Ауыл шаруашылығы, барша
Кәсіпорында өндірісті тиімді ұйымдастыру дегеніміз, ұзақ уақытқа мақсат қоя
«Әділ» шаруа қожалығының қаржы жағдайына жасалған талдау, оның көптеген
Жұмыстың екінші бөліміндегі келтірілген талдауды ескере келе, үшінші бөлімде
«Әділ» ШҚ-да маркетингті стратегиялық талдау өткізілді. Маркетингтік зерттеу кәсіпорын
Слайдта мәлімет-талдау көрсетілген, ол ШҚ-ның әлсіз және күшті жақтарын
«Әділ» шаруа қожалығының алдында бір ғана үлкен мәселе
«Әділ» ШҚ-на өткізілген экономикалық талдаудан кейін, ауыл шаруашылық техникасы,
Меншік қаржы қаражаты жеткіліксіз болғандықтан, лизинг бағдарламасына жүгінуі керек.
Қазақстанда лизинг бағдарламасы бойынша "ҚазАгроҚаржы" ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне
«ҚазАгроҚаржы» лизинг бағдарламасы бойынша, инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін,
«Әділ» ШҚ-на ауыл шаруашылығы дақылдарын өңдеуге нөлдік технологияны меңгеру
Диплом жұмысында топырақты өңдеудің ең аз және нөлдік, дәстүрлі
Топырақты үшінші нөлдік өңдеу: құрғақ аймақтарда ылғалмен қамтамасыз етуге
Мұндай топырақ өңдеу жүйесі өзін өзі толық ақтайды және
Ұсынылған шараларды меңгеру өсімдік шаруашылығы дақылдарының түсімін арттырып, сатудан
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Дара кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19
2. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі // ЮРИСТ [электрондық қор]:
3. Адасбаев Е . шағын кәсіпкерліктің дамуын талдау //|
4. Қазақстан экономикасын сауықтыруға шетелдік мемлекеттердің қатысуы // Арынов
5. Афанасьев М . Маркетинг: фирманың стратегиясы мен
6. Д.И. Баркан Маркетинг барлығына // Д.И. Баркан
7. Ветитнев А.М . Маркетинг // А.М. Ветитнев
8. Голубев П.Е . Маркетинг // Голубев П.Е.
9. Гончарук В.А. Маркетингтік кеңесу // В.А.Гончарук .-
10. Друкер П.Ф. Нарық: алға қалай шығу керек?.
11. Е.Дихтль. Практикалық маркетинг // Е.Дихтль, Х.Хершген. -
12. Дурович А.П. Кәсіпкерліктегі маркетинг // Дурович А.П.
13. Елеманов Е . Экономикалық дамудың жарқын болашағы //
14. Завьялов П.С. Табыс формуласы: маркетинг // П.С.
15. Ильина Е.Л. Маркетинг // Е.Л. Ильина, Д.А.
16. Карибжанов Е.С. Маркетинг // Е.С. Карибджанов А.И.
17. Котлер Ф. Маркетингтің негізі // Ф.
18. Кенжегузин М.Б. Қазақстан экономикасын қайта құру // М.Б.
19. Лапуста М.Г. Малое предпринимательство // М.Г. Лапустин, Ю.Л.
20. Лебедев О.Т. Маркетинг негізі // О.Т. Лебедев,
21. Ламбен Ж.Ж. Стратегиялық маркетинг //Ж.Ж. Ламбен. -
22. Лившиц А.Я. Нарықтық экономикаға кіріспе // А.Я. Лившиц
23. Львов Ю.А. Экономика және кәсіпкерлікті ұйымдастыру негіздері
24. М. Портер. Халықаралық бәсеке // М.
25. М.Портер. Бәсекелік артықшылық. Қалай жоғары нәтижеге қол
26. М. Портер. Бәсекелік стратегия: салалар мен бәсекелестерге талдау
27. Попова Р.Ю. Маркетинг және маркетингтік зерттеу //
28. Разусовская А.Л ., Янченко В.М. Қызмет маркетингі.
29. Роман А.Н. Маркетинг // А.Н. Романов.- М
30. Қазақстанның заманауи бизнесі.- A .,2006.- 96 б.
31. Савчук В.П. Кәсіпорындардың қаражаттық менеджменті: іскерлік жағдайларды талдаумен
32. Сафронова Н . Кәсіпорын экономикасы / Н.А.Сафронова редакциялауымен.-
33. Уткин Э.А. Маркетинг // Э.А. Уткин .- М
34. Феоктистова Е.М. Маркетинг: теория және тәжірибе // Е.М.
35. Хоскинг А. Кәсіпкерлік курсы // А. Хоскинг.
36. Ресми сайт [Электрондық қор]. – Электронды деректер. -
37. Ресми сайт [Электронный ресурс]. – Электронды деректер. -
38. Ресми сайт [Электронды ресурс]. - Электронды деректер. -
39. Ресми сайт [Электронды ресурс]. - Электронды деректер. -
40. Ресми сайт [Электронды ресурс]. - Электронды деректер. -
41. Ресми сайт [Электронный ресурс]. – Электронды деректер. -
«Әділ» ШҚ-НЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚҰРЫЛЫМЫ
Шаруашылықтың мүлік әлеуеті бойынша бағасы
Көрсеткіштер атауы Есеп айырысу формуласы 2008ж.
2009 ж 2010 ж.
Өзгеріс
Активтегі жалпы қаражаттың үлесі Негізгі құралдар /Активтер 0,952 0,952
Активтегі дебиторлық берешек Активтегі дебиторлық борыш (жер құнын
Негізгі құралдардың тозуы Тозу/Алғашқы құны 0,24 0,24 0,42 0,18
Шаруашылықтың қаржылық жағдайын бағалау
Көрсеткіштер атауы Есеп формуласы
2008ж.
2009ж. 2010ж. Өзгеріс
Активтегі меншік қаражат үлесі
0,97 0,97 0,97 0
Таза жұмыс капиталымен қамтамасыз етілуі
0,01 0,01 0,002 -0,008
Айналымдағы меншік қаражатпен қамтамасыз.
0,31 0,31 0,06 -0,25
Жабудың жалпы коэффициенті
2 2 1,6 -0,4
Дебиторлық берешек деңгейі. дебит.қарыз/ айн.қаржы 0,03 0,03 0,41 0,38
Төлем қабілеттігі коэффициенті қаржы/жедел төлем 0,04 0,04 0,0003
Шаруашылықтың дамуының динамикасы
Салыстыр
малы өсу қарқыны/
төмендеу: Есеп формуласы 2009 жылмен салыстырғанда 2010жылғы өзгеріс
Абсолютті, мың.тг. салыстырмалы, %
Активтер
Жыл соңындағы абсолютті баланс
– жыл басындағы баланс
- 257,1 - 0,24
Ақшалай түсім
Абсолютті ақшалай түсім 2009ж.
- ақшалай түсім 2008ж.
- 1225,0 - 11,8
Таза табыс
Абсолютті таза табыс 2009ж.
– Таза табыс 2008ж.
- 421,1 - 51,28
Экономикалық әлеуетті пайдалану тиімділігі
Көрсеткіштер атауы Есеп формуласы 2008ж 2009ж 2010ж Өзгеріс
Сату пайдасы
0,079 0,079 0,034 -0,045
Активтің пайдалылығы
0,0072
0,0072
0,0036
-0,0036
Капиталдың пайдалылығы таза кіріс/
өзіндік қаражаттың орташажылдық құны
0,0078 0,0078 0,0038 -0,004
Өнімнің пайдалылығы
0,0014 0,0014 0,001 -0,0004
Шаруашылықтың табыстылығын талдау
Көрсеткіштер атауы 2008ж 2009ж 2010ж Өзгеріс
Өнімді сатудан түскен,
мың. тг. 10385,4 10385,4 9160,4 -1225
Өнімнің өзіндік құны,
мың. тг. 9057,9 9057,9 8383,6 -674,3
Өзіндік құнның ақшалай түсім пайызы 87,2 87,2 91,5
Жалпы табыс, мың. тг. 1327,5 1327,5 716,8 -550,7
Кезеңдегі шығын, мың. тг. 506,4 506,4 376,8 -129,6
Жалпы табыстың ақшалай түсім пайызы 12,78 12,78 8,48
Сату пайдалылығы, % 7,9 7,9 3,4 -4,5
Таза табыс, мың. тг. 821,1 821,1 400 -421,1
Актив құрылымы мен құрамына талдау
Актив
тер 2008ж 2009ж 2010ж Өзгерістер
Абсолют
ті,
мың. тенге Салыс
тырма
лы, % Абсолютті,
мың. тенге Салыс
тырма
лы, % Абсолют
ті,
мың. тенге Салыс
тырма
лы, % Абсо
лютті, мың. тенге Салыс
тыр
малы, %
Материалдық емес актив
тер 427,3 0,1 563,7 0,5 563,7 0,5 0 0
Негізгі
қаражат 101224,3 90,4 103362,2 95,2 103129,1 95,2 -233,1 0
Ұзақ мерзім
ді дебиторлық
114,8
0,1
125,8
0,1
1340,7
1,2
1214,9
1,1
Айна
лыстағы актив
тер 3921,3 3,5 4521,5 4,2 3282,6 3,1 -238,9 -1,1
Қоры
тынды: 106502,0 100 108573,2 100 108316,1 100 -257,1 0
Қаржы ресурс көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасы
Көрсеткіштер атауы 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Абсолют
ті,
мың. тенге Салыс
тырма
лы,
мың.
тенге Абсолют
ті, мың. тенге Салыстырмалы, мың. тенге
Абсолютті, мың. тенге Салыс
тырма
лы,
мың. тенге
Меншік капитал
Жарғылық қор 105352,3 97 105352,3 97 105236,1 97,1
Бөлінбеген. табыс 84,6 0,1 84,6 0,1 0,7 0,001
Қорытынды: 105436,9 97,1 105436,9 97,1 105236,8 97,1
Ұзақ мерзімді міндеттеме:
Несиелік берешек 861,9 0,8 861,9 0,8 992,9 1
Ағымдағы міндеттемелер:Төлем есебі 1204,5 1 1204,5 1 1036,5 1
Салық бойынша қарыз 1169,4 1,1 1169,4 1,1 1049,9 0,9
Ағымдағы міндеттеме бойынша қорытынды 2274,4 2,1 2274,4 2,1
Қорытынды: 108573,2 100 108573,2 100 108316,1 100
Төлем қабілеттілігіне талдау
Ақша қаражаты Алдағы төлем
Акша қаражатының түрлері Сома, мың.тенге Алдағы төлем түрлері Сома,
2008ж 2009ж 2010ж
2008ж 2009ж 2010ж
кассадағы ақша қаражаты 84,6 84,6 0,7 бюджетпен есеп айырысу
жеткізушілермен есеп айырысу 1104,5 1104,5 1036,5
Несие қабілеттілігіне талдау
Активтер 2008ж. 2009ж. 2010ж. Пассив
тер 2008ж
2009ж 2010ж. Артық/ жетпеу
2009ж. Артық/ жетпеу 2010ж.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
А1, мың. тг. Оның ішінде 84,6
84,6 0,7 П1 оның ішінде 1204,5 2274,4 2086,4 -2189,8
Ақша қаражаты
мың. тг. 84,6 84,6 0,7 Ағымда
ғы міндетте
мелер 1204,5 2274,4 2086,4
А2, мың. тг. - - - П2 - -
А3, мың. тг. оның ішінде 4562,7 4562,7 4622,6 П3
ТМЗ, мың. тг. 4436,9 4436,9 3281,9 Несиелік борыш 861,9
Ұзақ мерзімді дебитор
лық берешек., мың. тг. 114,8 125,8 1340,7 П4 оның
А4, мың. тг. оның ішінде 100581,3 103925,4 103692,3 Меншік
ті капитал 105436,9 105431,9 105236,8
НМА, мың. тг. 427,3 563,7 563,7
Негізгі қаражат, мың. тг. 101224,3 103362,2 103129,1
Өзін өзі қаржыландыру деңгейіне талдау
Көрсеткіштер атауы 2008 ж. 2009 ж. 2010 ж. өзгеріс
1. Таза табыс, мың. тенге 821,1 821,1 400 -421,1
2. Өтелімдік аударма, мың. тенге 42,3 42,3 39,7 -2,6
3. Ағымдағы міндеттеме, мың. тенге 2274,4 2274,4 2086 -188
4. Өзін өзі қаржыландыру коэффициенті (1+2)/3
0,38 0,38
0,21
-0,17
Еңбек өнімділігі көрсеткіштерінің динамикасы
Көрсеткіштер атауы 2008ж. 2009ж. 2010ж. 2010-ның 2009 жылға қарай
Жалпы өнім, тг. 12210411 14687424 9160414 62,4%
Таза пайда, тг. 1014129 1045459 400000 38,3%
Жыл ішінде орта есеппен жұмыскерлер саны,адам 64 67
Жыл ішінде орта есеппен бір адамның жалпы өнім бойынша
Жыл ішінде орта есеппен бір жұмыскердің таза пайда бойынша
7802,1
8081,5
6666,7
82,5%
Жыл ішінде бір сағаттағы адам саны
83221
85224
76320
89,6%
Жыл ішінде орта есеппен бір адамның бір сағаттағы өндірімі,
10,22
12,35 5,24 42,4%
Негізгі өсімдік шаруашылығы дақылдары шығымдылығының
жалпы түсімі
Көрсеткіштер атауы 2008ж. 2009ж. 2010ж. 2008ж. 2009ж. 2010ж. Жалпы
1 га, т.
Егіс көлемі, га. Егіс көлемі,
га Егіс көлемі,
га. Жалпы түсім, тн. Жалпы түсім,
тн. Жалпы түсім, тн.
Бидай
701 723 752
1022,4 1233,7 690,7 0,79
Бұршақ
90 85 60
155,6 166,8 92,8 0,42
Арпа
180 170 190
72,1 70,8 73,6 0,03
Қарақұмық
50 46 60
31,2 30,2 26,7 0,21
Күнбағыс
400 329 240
400,1 385,5 209,6 0,3
«Әділ» шаруа қожалығының 2009-2010 жылдардағы өнімінің өзіндік құнының динамикасы
Көрсеткіштер атауы 2008ж. 2009ж. 2010 ж. 2010 жылдағы көрсеткіштердің
Тауарлық өнім, тг. 12210411 14687424 9160414 62,4
Толық өзіндік құн, тг. 13022741 13641965 8760414 64,2
1 тенге өнімге кететін шығын, тг. 0,93 0,93
«Әділ» шаруа қожалығының өзіндік құнына талдау
Шығын бабы, тг. 2008ж. 2009ж. 2010 ж. Ауытқу
Материалдар 1000,1 1012,8 1402,7 389,9
Отын 2532,1 2935,4 2060,3 -869,1
Электр қуаты 41,3 44,4 76,6 32,2
Еңбек ақы 19521,0 25560,4 39510 13940,6
Бюджетке аудару 302,8 298,8 515,6 216,8
Басқадай шығындар 447,6 381,6 372,8 -8,8
1 тонна өнімнің өзіндік құн қорытындысы 7336,9 7229,4
«Әділ» шаруа қожалығының негізгі бәсекелестері
Бәсекелестер Бәсекелес 1 Бәсекелес 2 Бәсекелес 3
Кәсіпорын атауы КХ «Магалянов М.И.» КХ «Радуга» Шетел өндірісшілері
Рыноктағы үлесі 20 15 15-20%
Өнімнің сипаты және сапасы «Әділ» Шаруа қожалығы өнімінің
Кемшіліктер Қаладан алшақтығына орай өнім бағасының қымбаттылығы «Әділ»
«Әділ» шаруа қожалығының SWOT – талдауы
Ішкі факторлар
Сыртқы факторлар
«Әділ» шаруа қожалығының маркетинг, қаржылық, қызмет және қызметкерлер факторларын
Күшті жағы - ауыл шаруашылығын тағайындау бизнесінде озық табысты
- қызметкерлердің жоғары біліктілігі
- қолма қол ақша қаражаты
- қалыптасқан ұжым
-төмен коммуналды төлемдер
-жалгерлік төлемнің жоқтығы
-Өнімнің жаңа түрлерін дамыту
-тұтынушылар санының әлеуетті өсуі
-клиенттердің өнімнің түр- түрі мен қызметті қажет етуі
-кәсіпорындардың бұл сала қызметіне интеграция мүмкіндігі
Фирмадағы басқарудың
әр саласында ішкі олқылықтар.
Сыртқы қолайсыз факторлар қорғаныс шараларын қолданбаса залал әкелуі мүмкін
Әлсіз
жағы - басқару стилін өзгерту (айқындалмаған)
- өнімнің сапасы мен қарқынын арттыруға жұмыскерлердің ынтасының
- қызмет саласындағы жұмыс тәжірибесінің аздығы
- заңнаманың өзгеруі
- аумаққа қатысты ірі қаражат салушыларды тартады
- қолайлы бизнеспен қатар болу және оның меншік
- қазіргі уақытта кейбір үлескелерде жерді уақытша жалға алу
- ауыл шаруашылығы бойынша мамандарға қажеттілік
Топырақты өңдеудегі негізгі шараларды дәстүрлі, ең аз және нөлдікпен
Дәстүрлі технология Ең аз технология Нөлдік технология
Қолданылатын технологиялық әдістер
1. Тамырларын қопару 1. Минералды, тыңайтқышты енгізу 1. Егіс
2.Минералды, тыңайтқышты енгізу 2. Дискілі құралмен өңдеу 2. Гербицидтермен
3. Жырту 3. Егіс
3. Фунгицидтермен өңдеу
4. Тырмалау (ылғал жабу) 4. Гербицидтермен өңдеу 4. Инсектицидпен
5. Егін егу алдындағы культивация 5. Фунгицидтермен өңдеу 5.
6. Егіс 6. Инсектицидтермен өңдеу
7. Гербицидтермен өңдеу 7. Жинау
8. Фунгицидтермен өңдеу
9.Инсектицидтермен өңдеу
Экономикалық нәтиже көрсеткіштері
Шығын баптары Технология түрлері
Дәстүрлі Ең төмен механикаландарылған технология Нөлдік технология
Еңбек ақы, тенге/га 165,5
Амортизациялау, тенге/га 2580
Техникалық қызмет және жөндеу, тенге/га
Гербицидтер, тенге/га 180
Тұқым, тенге/га 2520
Барлық шығын 8360
1 ц астыққа шығын, тенге
Егістік әдісіне қарай астықтың шығуы, ц/га
4
Бас агроном
Бас бухгалтер
Шаруа қожалығы басшысы
Қайта өңдеу мен жинау бойынша цех бастығы
Мал шаруашылығы бастыңы цехының бастығы
Шаруашылық менеджері зяйства
Бас механик
1 Қыстық қара бидай
га
2 Жаздық бидай
1965 га
3 Арпа; 500 га
4 Бұршақ; 300 га
Сұлы;
200 га
Қарақұмық;
600 га
7 Көпжылдық шөп
800 га
Бас агроном
Бас есепші
Шаруа
қожалығының бастығы
Қайта өңдеу және жинау бойынша цех бастығы
Мал шаруашылығы бойынша цех бастығы
Шаруашылық менеджері
Бас механик




Ұқсас жұмыстар

---

Дағдарыс шартында ауылшаруашылығы кәсіпорнын басқаруды жетілдірудің ойтұжырымдық тәсілі

---

Қазақстан Республикасы заңнамасына негізделіп жер дауларын шешу

---

Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының негізгі мәселелері мен келешегі

---

Жеке кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың құқықтық мәселелері

---

Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша жеке кәсіпкерлік нысандары

---

Шаруа қожалығының меншігі

---

Қазақстан Республикасындағы шаруа (фермер) қожалығының құқықтық жағдайы

---

Кәсіпкерлік – кәсіпкерлік бизнестің неғұрлым жекеше жағдайы

---

Қазақстан Республикасындағы аграрлық кәсіпкерліктің жалпы құқықтық сипаттамасы

---

Қазақстан Республикасының арнайы салық режимдері

---