ОРТАЛЫҚ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР
Мемлекеттік билік органдары
Жоспар
КІРІСПЕ 3
І МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ 6
І. 1 БИЛІК ЖАЛПЫ ӘЛЕУМЕТТІК КАТЕГОРИЯ 6
І.2. МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ 11
І.3 МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІ БӨЛУ ТЕОРИЯСЫ 15
ІІ Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік билік органдары 22
ІІ.1 Қазақстан Республикасының Президенті мемлекеттік биліктің кепілі жӘне рӘмізі
ІІ.2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ЗАҢ ШЫҒАРУШЫ ОРГАНДАРЫ 26
ІІ.2.1 ПАРЛАМЕНТ 27
ІІ.2.2 ЖЕРГІЛІКТІ ӨКІЛДІ ОРГАНДАР 33
2.3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
ІІ.3.1 ҮКІМЕТ 37
2.3.2. ОРТАЛЫҚ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР 39
2.3.3 ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР 41
ІІ.4 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК СОТ БИЛІГІ 42
Қорытынды 47
Пайдаланған Әдебиеттер 50
КІРІСПЕ
Мемлекеттік билік органдарының тамыр тартқан тереңі мен даму, жалғасу
Мемлекеттік билік органдары Қазақстан құқық және мемлекет теорияларында ғылыми
Біз бұл еңбегімізде мемлекеттік билік органдарының түсінігін, түрлерін ресейлік
Біз осы еңбекті жазарда алдымызға еңселі мақсат қойдық. Ол
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдары туралы бір ауыз сөз
Мемлекеттік билік органы бұл – күрделі тақырып. Ал еңбектің
Өскен, өркендеген елдерде мемлекеттік билік органдары сияқты даңғыл жүйелердің
Біздің бұл еңбегіміз «Мемлекеттік билік органдары: түсінігі және түрлері»
Жалпы, еңбегіміз мемлекеттік билік органдарын толық қамтыды. Әдебиеттердің тапшылығы
Жұмыс барысында мемлекеттік биліктің бүгінгі көрінісі туралы қолдан келгенше
І МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ
І. 1 БИЛІК ЖАЛПЫ ӘЛЕУМЕТТІК КАТЕГОРИЯ
Мемлекеттік билік органдарын толыққанды талқылау үшін алдымен билікті жалпы
Билік болып қоғамда белгілі бір субъектінің (жеке тұлғаның, ұжымның,
Адамзат баласы өмір сүріп отырған қоғамда биліктің көптеген түрлері
Осы аталған саяси билік негізгі заңдық мағынада мемлекеттік билік
К. Маркс «мемлекеттік билікті жүзеге асыратын мемлекет пен оның
Сонымен қатар Ф.Энгельс «саяси (мемлекеттік) билік ерекше
1Маркс К., Энгельс Ф. Соч. Т 4 С 447
жариялылыққа ие билік» деп атап айтқан.1
Биліктің маңызды белгісінің бірі – күш. Себебі, әр мемлекетте
Билік күші физикалық күш, қару-жарық күші (дубина, қару, атом
Өз бойыңа арыстан мен түлкінің мінезін қалыптастыр. Арыстан-айбатты, түлкі-айлакер.
Иә, әр ғасырлардың, әр қоғамдық құрылыстардың өзіндік билік құпиялары
Жоғарыда атап өткен «Тақсыр» атты кітапшада, бұған керісінше, билеушіні
Шығыс филасофтарының көне жазбаларында билік иелерін үш топқа
1Маркс К., Энгельс Ф. Соч. Т 4 С 313
2Барнашов А.М Теория разделения властей: становление, развитие, применение. Томск.
3Маккиавелли.Н. Государь М. 1967 Е 74
бөледі екен.
Біріншісі – кұдайдың өзі туа бітті ақыл дарытқандар.
Екіншісі - өзгенің істегенін көріп, әрекет жасайтындар. Бұлар көбінесе
Үшіншісі - өзі білмейтін және өзгеден тәлім алмайтындар. Бұлар
Наршахи деген ақылман: «Халқың, қара нан жесе, сен де
Біздің пікірімізше, қоғам рахаты тек мемлекет басшысына тәуелді. Себебі,
1Макиавелли.Н. Государь М. 1967
2Айтматов.Ш, Шаханов.М, Құз басындағы аңшынын зары. А. Рауан.
Алды-артыңды болжаудан қалдырады. Осының салдарынан халқыңды ұмытасың. Қаптап
Афина патшасы Амасиске ғұлама Солон: «Менің пікірімше үкімет билгін
Олай болса, билік тізгінін ұстаған ақылмандардың кемеңгерлігі - ел
«Әр адам өз ісін адалдықпен атқара білсін. Билеуші елді
Конфуцийдің қағидаларын Қытай көсемдері әлі күнге басшылыққа алып отырады
Жалпы, билік иесі болу бақытына алуан салалы қызметтің, саяси
Алайда бұл ереже біздің мемлекеттік органда отырған азаматтарымызға тән
- Маған дауыс беріңдер. Қарсыластарымды жеңіп шықсам, екінші сыңарын
Еліміздегі мемлекеттік билік органдарының алшың басуы-қоғамымыздағы демократияның бір көрінісі.
«Бақ пен сордың арасы - бір-ақ қадам» депті императорлық
1Керимсв.Д.А. Философские проблемы права. М. 1972
биліктен айырылып қалуы ғажап емес.
Жалпы тілмен айтсақ билік - айбалтаның басы да, демократия
Ал жоғалғанды тауып бермек түгілі, қолыңдағыны жұлып алатын біздің
Ежелгі заң реформаторы Солон өз билігі хақында былайша толғанған:
Демек, біздегі билік иелері өз дәуірінде де, болашақ алдында
І.2. МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ
Сонымен, мемлекеттің бірден-бір орталығын құрайтын саяси (мемлекеттік) билік дегеніміз
8Айтматов Ш., Шаханов М. Билік мен рухани байлық //
Билік бұл - бір жеке тұлғаның немесе топтың
бағынушылықтың қатаң нысанында көрініс береді. Бір адамның басқа адамға
Табиғи теңсіздік негізінде пайда болатын билік қашанда жеке тұлға
Әлеуметтік теңсіздікке негізделген билік өзінің персоналдық нысанын жоғалта алады.
Яғни, билік әлеуметтік теңсіздік негізінде пайда болады, бірақ бұл
1Бердияев Н.А., Государство // Власть и право. Л. 1990
нормалар мен ережелер бекітілгенде ғана және осы ережені бұзғандар
деп айта аламыз.
Қоғамда биліктің айрықша түрі бар. Оның басты белгісі болып
Мемлекеттік биліктің негізінен әлеуметтік теңсіздіктің ерекше түрі енеді –
Әлеуметтік теңсіздік қоғамды басқару үшін мүмкіндік туғызады. Себебі социумның
Демек, қоғам тарихы – саяси теңсіздікті жою тарихы
Саяси (мемлекеттік) билік қатынастарын реттейтін нормаларды сақтау саяси социализация
Мемлекеттік биліктің пайда болуы және институализациялану үрдісі мемлекеттің пайда
Мемлекеттік билік органдары – мемлекеттік биліктік өкілеттерге ие және
Мемлекеттік билік органдары оның лигитимдігінің заңды қайнар көзі ретіндегі
Конституциямен, республикалық заңдармен мемлекет қызметін және міндетін тікелей орындау
Жоғарыда аталған мемлекеттік органдардың түрлерінің өкілеттіктерін орындауды қамтамасыз ету
Мемлекеттік билік органдары мемлекет механизмін қамтиды.
Мемлекеттік механизмі түсінігі «мемлекеттік аппарат» категориясымен тығыз байланысты. Соңғысын
Ендеше, мемлекет механизмі (аппараты) бұл – Қазақстан Республикасының Конституциясында,
1Алексеев С.С. Теория права. М., 1994. С. 11
мемлекеттік механизмге тоғысады. Біз қай тұрғыдан болмасын, мемлекеттік билік
І.3 МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІ БӨЛУ ТЕОРИЯСЫ
Билікті бөлу теориясы осыдан үш жүз жылдар бұрын пайда
Мемлекеттік билік бөлудің маңыздылығы мен қажеттіліктері жөніндегі Джон Локктың
'Локк.Дж., Двух трактатов о государственном правлений. М 1987. С
қауіпсіздікті қамтамасыз ету сияқты күрделі мәселелер енеді. Сондай-ақ, үшінші
Мемлекеттік биліктің кеңестік концепциясының негізін қалаушылар К.Маркс, Ф.Энгельс жене
Алайда уақыт өте келе билікті бөлу теориясы кең етек
Мемлекеттік билікті бөлу қағидасының тарихы ежелден бастау алған. Француз
Сонымен қатар, соттық билік заң шығарушы және атқарушы биліктен
1Монтескье.Ш.Л., Персидское письмо М. 1985 С.
2Ленин.В.И. Поли. Собр. Соч.
мен заң шығарушы билік біріксе субъектінің өмірі мен бостандығы
1990 жылғы 25 қазандағы Қазақ КСР-ының бұрын буржуазиялық саяси
институт ретінде үзілді-кесілді теріске шығарған билік бөлісу қағидасын бірінші
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Конституциясы Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттілік бергені
орнықтырылмады. Сөйтіп, 1993 жылғы Конституция мемлекеттік билігінің қайшылықты құқықтық,
1993 жылдың қаңтарында қабылданған Конституцияда Президенттік басқару жүйесі орнықтырылмады.
1Монтескье Ш Философия права М., 1986. С. 161
2Назарбаев.Н.Э. Доклад на 2-сессий Ассамблей народов Казахстана
жүйесіне тән жоғарғы және жергілікті органдарын қайта құрулар негізінен
Қазақстан Республикасының «Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен
асырылады» делінген (3-бап 4 тармақ). Мемлекеттік билік жүйесі тек
Билік бөлу қағидасының маңызды болатын себебі ол мемлекеттің ұйымдастырылуының,
Қазақстан Республикасында Конституция нормаларын талдау билік бөлу жүйесінде Президенттің
Конституцияға сәйкес мемлекеттік билікті шығарушылық, атқарушылық билік, сот билігі
1Марченко М.Н. Теория государства и права М., 1995 С.225
қызметі халықтың еркі негізінде жүзеге аса бастады. Ал, мемлекеттік
Мемлекеттік билікті бөлу біздің дербес және тәуелді мемлекетіміз үшін
Билікті бөлу теориясы көптеген саясат зерттеушілерімен анықталды: идея Аристотелмен
Билік бөлу теориясының негізгі ережелері мынадай:
1) Билікті бөлу Конституциямен бекітіледі.
2) Конституцияға сәйкес Заң шығарушы, атқарушы және
3) Барлық, билік тең
4) Ешқандай билік өзге билікке тиесілі құқықтарға ие бола
5) Соттық билік саяси ықпал етуден тәуелсіз.
Билікті бөлу қағидасының теориялық және практикалық қайнар көздері -
Ежелгі Грецияда Солон архонт бола тұра 400 кеңесін құрды
Биліктің бөліну теориясы өзінің теориялық дамуын орта ғасырда тапты.
«Мемлекеттік басқару туралы екі трактаттан» кейін жүз жыл өткен
Джон Локктың көзқарасы француздық философ Шарль Луй Монтескьенің билікті
Бұл заңды. Себебі біз қазір өз таңдауымызды жасап мемлекеттік
Өздеріңізге белгілі, екі жүз елу миллионнан астам халықты бір
1Монтескье Ш.Л. Избранное произведение. М., 1976. Т – 1.
астам уақыт салып күйреп, ыдырап, жеке-жеке отау тіккен он
Бұдан кейін, қоғамдық қатынастың жаңа құрылымында қай бағытта дамып,
ІІ Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік билік органдары
ІІ.1 Қазақстан Республикасының Президенті мемлекеттік биліктің кепілі жӘне рӘмізі
Қазақстан Республикасының Президенті халық пен мемлекеттік биліктің, Конституциясының мызғымастығының,
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев: басқарудың президенттік жүйесін «мемлекеттің бүгінгі таңдағы
Мемлекеттің басшысы және жоғары лауазымды тұлғаның қызметін
1 Назарбаев Н., На пороге ХХІ – века. Алматы,
тиісті деңгейде атқару үшін Президенттікке кандидат кемелденген жасқа келген,
Қазақстан Республикасының Конституциясымен рұқсат етілетін ең жоғарғы жас шегі
Қазақстан Республикасының Президенттікке үміткер адам міндетті түрде тумысынан Қазақстан
Конституция Қазақстан Республикасы Президенттігіне мемлекеттік (қазақ) тілді еркін меңгерген
Қазақстан Республикасының Конституциясы
1.Малиновский.В., Президент Республики в совершенствование государственности // Казахстанская правда.
алмаса, қайтара дауыс беру өткізіледі.
Қайтара дауыс беруге көпшілік дауысын алған екі кандидат қатысады.
Дауыс беруге қатысушылардың көпшілік дауысын жинаған кандидат сайланған болып
Мұндай өкілеттіктер мемлекеттік билік органдарының қызметтерін үйлестіріп отыруда зор
Президенттің Парламентке қатысты өкілеттігі: Президент Парламенттің кезекті және кезектен
Президенттің Үкіметке қатысты өкілеттігі: Президент Парламенттің келісімімен Республиканың Премьер
Президенттің Соттарға және судьяларға қатысты өкілеттігі: Президент
1 Қазақстан Республикасы Үкіметі жұмысының Регламенті – 1996 22
Жоғарғы сот Кеңесінің ұсынысы бойынша қызметке сайлау және қызметтен
Президенттің әкімдерге қатысты өкілеттігі: Премьер - министрдің ұсынысымен Президент
Дегенмен, Президент өз өкілеттігі аясының кеңдігін пайдаланып «мен», «мен»
Екіншіден, өздерін шексіз билік иесі сезініп, жіберген қателіктерін талқыламауға,
Үшіншіден, парламенттің құқығы мен мүмкіндігін, билік өрісін тарылтып, бұғау
Төртінші қауіп - асыра мақтау мен жағымпаздыққа бой алдыра
Дегенмен, жоғарыда айтылғандардан өзге бірен - саран оң, қадамдар
Біздің көкейімізде жүрген бір ұсыныс. Біз Конституциямызға «ақ бата»,
ІІ.2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ЗАҢ ШЫҒАРУШЫ ОРГАНДАРЫ
Қазақстан Республикасында мемлекеттік билікті шығарушы органы жоғарғы және жергілікті
Қазақстан Республикасында мемлекеттік заң шығарушы билік жоғарыда атап өткеніміздей
Енді Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік биліктің заң шығарушы органына кең
ІІ.2.1 ПАРЛАМЕНТ
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару қызметін
Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан, Сенаттан және
1. Зиманов. Конституция и Парламент Республики Казахстан. Алматы, 1996.
Парламент депутатының өкілеттігі Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Президенттің «Қазақстан Республикасының
Парламент депутатының өкілеттігі: ол орнынан түскен, депутат іс-әрекетке қабілетсіз
Депутат Палатаның, оның органдарының отырыстарына дәлелсіз себеппен қатыспаса ол
Парламент Палаталарының 1996 жылғы 20 мамырдағы бірлескен отырысында қабылданған
Қазақстан Республикасының Парламенті өз жұмысын сессиялық тәртіппен жүзеге асырады.
Парламенттің кезекті және кезектен тыс сессиялары болады. Кезекті сессияны
Парламенттің бірлескен отырыстарында мынадай мәселелер қаралады:
1. Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың жобасы.
2. Парламент конституциялық заңдар қабылдайды, оған өзгерістер мен толықтырулар
3. Республикалық бюджет, Үкіметтің және Республикалық бюджеттің орындалуын
4. Президенттің қабылданған заңға
5. Қазақстан Республикасының Конституциясы
6. Премьер-министр мен Ұлттық Банктің Төрағасын тағайындауға келісім беру
7. Үкіметтің Бағдарламасы қаралады.
Қазақстан Республикасы Конституциясы Парламенттің республикалық референдум тағайындау туралы бастама
Парламенттің қос Палатасының бірлескен отырысында республиканың Конституциялық Кеңесінің конституциялық
Парламент Палаталары бірлескен отырыстарында Конституцияға көзделген басқа да маңызды
Парламент Мәжілісінің ерекше қарауына Конституция мынадай мәселелерді жатқызады:
1. Заң жобаларын қабылдау және қарау.
Республика Парламенті қабылдаған Заңға Президенттің наразылығы бойынша ұсыныстар әзірлейді.
Президенттің ұсынысы бойынша республиканың Орталық сайлау комиссиясының төрағасын, оның
4. Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау және оның кезектен
5. Екі депутатты Әділет біліктілік алкасының құрамына екі
6. Республика Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп айып тағу.
Мәжіліс пен Сенаттың жеке қарауына жататын негізгі мәселелер төмендегідей
1. Мәжіліс пен Сенат өз депутаттарының өкілеттігін дербес тоқтатады,
2. Әр Палата өз құзыретіндегі мәселе бойынша парламенттік тыңдау
3. Палата бес жылдық мерзімге республикалық бюджеттің орындалуын бақылау
Денсаулығына байланысты міндетін атқару мүмкін болмағанда Президенттің тұрақты
1 . Зиманов..Конституция и Парламент Республики Казахстан .,
Палатадан сан жағынан бірдей депутаттардан тұратын комиссия құрады. Комиссия
Сенаттың ерекше өкілеттігі:
1. Республиканың Жоғарғы Сот Кеңесі Президенттің төрағалығымен Жоғарғы Сот
Республиканың Бас прокуроры және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын қызметке
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Кеңесінің құрамына екі депутатын жібереді.
Сенат республика Президентін орнынан кетіру туралы Мәжіліс көтерген мәселені
Конституция Сенатқа жергілікті өкілді органдарыдың өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату
Бас прокуроры қол сұғылмаушылықтан айыру оны қызметке тағайындау кезіндегі
Сонымен бірге, жоғарыда атап өткен жағдайлардан басқа Қазақстан Республикасының
Парламентті тарау құқығы тек Республика Президентіне берілген. Ол түсінікті:
Конституция Президенттің Парламентті тарата алатын мынадай жағдайларын қарастырған:
1Абильдин С. Парламент Казахстана. От союза к государственности. Алматы,
Егер Парламент Үкіметке сенімсіздік вотумын білдірсе. Бұл Парламенттің сенімсіздік
Парламент Палаталары арасында немесе Парламент пен басқа билік тармақтары
Қазақстан Республикасындағы заң шығарушылық үрдістің бірінші сатысы заң шығару
Мәжіліс Регламентіне сәйкес заң шығару құқығы мынадай нысандарда жүзеге
Қазақстан Республикасының жаңа заң жобаларын енгізу.
Қазақстан Республикасының әрекет етуші заңдарын кері қайтару, толықтыру, өзгерту
Заң шығарушылық бастаманың сатысы заң шығармашылық қызмет үшін өте
Заң шығару үрдісінің екінші сатысы бұл – заң жобасын
Заң жобасы бойынша қорытынды дайындау үшін отыз күннен аз
Үшінші саты заң жобасын Мәжіліс отырысында қарауға негізделеді. Заң
Төртінші саты – Сенатпен заң жобасын қарау. Сенатта заң
Бесінші саты - заңға қол қойылып, оның жариялануы. Президент
Президент он бес күн ішінде заңды толықтай немесе жекелеген
ІІ.2.2 ЖЕРГІЛІКТІ ӨКІЛДІ ОРГАНДАР
Қазақстан Республикасының Конституциясы және ағымдағы аңдары өкілетті органдар құзыретін
1 Амандыкова С.К Конституционные право Республики Казахстан Караганда «Болашак-Баспа»
әкімшілік - аумақтық бірліктер халықтарының еркін білдіреді және жалпы
Мәслихат облыс, аудан, қала (аудандық бағыныстағы қала мен қаладағы
Мәслихаттарды жалпыға бірдей, тең, төте сайлау құқығы негізінде жасырын
Қазақстан Республикасының жиырмаға жасқа толған азаматы Мәслихат депутаты болып
Мәслихаттың шешімдері ресми жариялануы және оны тиісті аумақтарда жергілікті
Мәслихаттың Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңдарына сәйкес келмейтін шешімдері
Мәслихат өз өкілеттілігін тұрақты және уақытша комиссиялар, депутаттар арқылы
Жаңа сайланған мәслихаттың бірінші сессиясын осы мәслихат үшін белгіленген,
Мәслихаттың кезекті сессиясын мәслихат сессиясының төрағасы жылына кем дегенде
Мәслихат сессиясы жалпы отырыс нысанында өткізіледі.
Мәслихат өзінің өкілеттік мерзіміне тұрақты комиссиялар құрады. Олардың саны
2.3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ АТҚАРУШЫ
Атқарушы билік бұл - әмбебап, ұйымдастырушылық сипатқа ие, заңдардың
Атқарушы билік «Әкімшілік» түсінігінің этимологиясынан шыққан («administrare» - біреу
Атқарушы биліктің бірден бір белгісі болып мыналар шығады: құқықтық,
Атқарушы биліктің қолында ұлы күш шоғырланған, яғни оның шенеуліктері.
Атқарушы билік мемлекеттік биліктің бірлігінің көрінісі ретінде мемлекеттік биліктің
Атқарушы билік тікелей мемлекеттік қызмет болып мемлекеттік басқаруды жүзеге
Атқарушы билік құрамына Укімет, министрлік, Республиканың мемлекеттік комитеттері мен
Атқарушы билік органдары өз мазмұны бойынша атқарушы және етуші
Мемлекеттік биліктің жоғарғы атқарушы органы – Укімет;
Мемлекеттік биліктің орталық атқарушы органы - Министрліктер,
1Венгерон А Б. Теория государства и права М. 1997
комитеттер мен ведомствалар, агенттіктер;
3. Жергілікті атқарушы органдар - әкімдер, комитеттер, бөлімдер, комиссиялар.
ІІ.3.1 ҮКІМЕТ
Қазақстан Республикасының Конституциясының, 64–бабына сәйкес Үкімет Қазақстан Республикасының атқарушы
Үкімет кез-келген мемлекетте атқарушы биліктің жоғарғы алқалы органы болып
«Үкімет туралы» конституциялық заң күші бар Жарлығымен Үкіметтің өкілеттілік
Үкімет Республика Президентімен Президент өкілеттігі мерзімі шегінде әрекет етеді
Президент Үкіметі Парламенттің қатысуымен құрады. Яғни, Премьер - Министр
Үкімет мынадай құрамда құрылады: Қазақстан Республикасының
1Сапаргалиев Р.Казахстан Республикасыньщ конституциялык; куг^ыгы. А. «Жет! - Жаргы»
Премьер – Министрі, Премьер-Министрдің орынбасарлары, Республика Үкіметі Аппаратының жетекшілері,
Премьер-Министр тағайындалғаннан кейінгі бір ай ішінде Үкімет Бағдарламасы туралы
Заңдылық Үкіметтің толық құрамымен немесе жекелеген мүшелерінің қызметінен кету
Қазақстан Республикасының Үкімет: 1. Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының оның қорғаныс
Қазақстан Республикасының Премьер-министрі: 1. Үкімет қызметін ұйымдастырып, оған басшылық
2.3.2. ОРТАЛЫҚ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР
Үкіметпен қатар атқарушы билік органдарының құрылымына арнайы өкілеттікті мемлекеттік
Қазіргі уақытта Қазақстанда атқарушы биліктің орталық органдарының ұйымдасқан -
Министрлік
Мемлекеттік комитет
Комитет, департамент, агенттік, Республиканы мемлекеттік комитетіндегі, министрлігіндегі өзге де
Үкімет құрамына енбейтін комитет, бас басқарма, комиссия, агенттік және
Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті, Прокуратура сияқты мемлекеттік органдар Республиканың орталық
Жоғарыда аталғандар қос органды есепке алмағанда атқарушы биліктің барлық
Үкімет министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің және өзге де орталық, жергілікті
1 Сапарғалиев Ғ Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы Алматы «Жеті-Жарғы»
енбейтін орталық атқарушы органдардың жетекшілерін қызметке тағайындайды және босатады,
Өкілетті және функция сипатына қарай атқарушы биліктің орталық органдары
Мемлекеттік комитет – тиісті мемлекеттік басқару салаларында тұтас мемлекетті
Мемлекетті комитеттердің министрлері мен төрағалары мемлекеттік басқарудың тиісті салаларының
Мемелекет комитеттерінің министрінде, төрағасында мемлекеттік комитет, министрлік алқасы құрылады.
Мемлекеттік комитеттермен, министрліктермен қабылданған шешім мемлекеттік комитет төрағасымен қол
2.3.3 ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР
Жергілікті жерлерде, әкімшілік – аумақтық бірліктерде мемлекеттік басқаруда жергілікті
Конституция жергілікті атқарушы органдардың Қазақстан республикасы атқарушы органдарының бірыңғай
Облыстардың, республикалық дәрежедегі қалалардың және астананың әкімдерін қызметке Премьер
Әкімдер Президент пен Үкіметтің өкілі болып табылады.1 Республика Президенті
Облыстық әкімшіліктері бөлімдерінің, басқармалараның және басқа бөлімшелері мен қызметтерінің
Бөлімдер мен басқармалар жергілікті әкімшіліктің басқарушы органдары болып табылады.
1 Сапарғалиев Ғ Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы Алматы «Жеті-Жарғы»
әкімдердің, салалар басқару буындарындағы жоғары тұрған мемлекеттік органдардың шешімдерін
Мемлекеттік басқарудың жоғары органдары бөлімдер мен басқармаларына қатысты ең
ІІ.4 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК СОТ БИЛІГІ
Қазақстандағы соттар мен сот төрелігіне Республика Конституциясы сот билігінің
1Амандыкова С. Конституционное право Республики Казахстан А «Жеті-Жарғы».
2 Сапарғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы А«Жеті-Жарғы».
Президенттің 1995 жылғы соттар және судьялардың мәртебесі туралы «конституциялық
Сот билігі ҚР-да мемлекеттік биліктің жеке тармағы болып табылады.
Демек, ҚР-сы Конституциясына сәйкес сот азаматтардың құқықықтарын, бостандықтары мен
Конституцияда Қазақстан азаматтығына қарамастан әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының
Айталық, мысалы, республика аумағындағы шет елдік діни бірлестіктердің қызметі
Сот мемлекеттік органдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғайды.1 Ол
Сот билігі Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің,
Сот билігі сот ісін жүргізудің заңмен белгіленген азаматтық қылмыстық
Сот төрелігі - соттардың заңдылық пен құқықтық тәртібін барынша
ҚР-ның Конституциясында сот төрелігінің судья басшылыққа алуға принциптері белгіленген
1Байтин М. Н Государство и политическая власть. Саратов 1972
2Төлеубекова Б. Қ. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығы.
1. Адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енгенше сот үкімімен
кінәлі деп танылғанша ол жасалған қылмасқа кінәлі деп есептелмейді.
құқық бұзушылық үшін, яғни біреуінен кейін ешкімді де қайтадан
өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды.
сотта әркім өз сөзін тыңдауға құқылы. Бұл демократиялық сот
Конституция белгілі бір жағдайда заңның кері күші болмайтығын
Айыптаушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес.
Адамның өзіне қарсы айғақ беруіне міндетті емес екендігі туралы
Адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез-келген күдік айыпталушының пайдасына қарастырылатын
Заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайтындығы конституциялық принцип
10. Конституция қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді.
ҚР-да судьялардың ерекше құқықтық мәртебесі болады. Судья республикада сот
Облыстық соттың төралқасы сот төрағасынан, алқалардың төрағаларынан, сондай-ақ жыл
Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының әскери соттары, әскери сот
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты бүкіл сот жүйесін басқарады. Жоғарғы
Сот билігі - Қазақстан Республикасында мемлекеттік биліктің бір тармағы
Қорытынды
Біз осы еңбегімізді жаза отырып, көптеген саналы пікірлермен қоса
Атап айтар болсақ, біздің пікірімізше билік иесі болу деген
Қазақтың біртуар ақыны М. Шаханов айтпақшы:
«Алмас қылыш секілді халық деген
Ұстайтындар аз оны парықпенен
Қайрай білу – бір өнер
Жұмсай білу - бір өнер
Құрай білу – бір өнер».
Ендеше біз осындай «саяси үлестірушілердің» барлығына тәубе келтіруіміз керек.
Қорыта айтқанда, біз биліксіз, басқарусыз өмір сүре алмаймыз. Өйткені
Тіршіліктің өзі жалқы мен жалпыдан, билеуші мен халықтан тұрған.
Ал билік иесі дегеніміз - өз елінің тұтқасы, тәрбиешісі.
Арабтың атақты жиһангезі әл-Идрисиі «Әміршінің әйелі билікке араласса, құлдың
Иә, билік жүрген жерде қызғаныштың қызыл оты өшпейді, билік
«Әмірші қашанда ел арасынан шыққан айбатты әрі ақылды адамдарды
Халқымыз бейбітшілік пен тыныштықта өмір сүріп, ауздарынан ақ арылмауы
Перзиденттік лауазым – ілуде біреудің маңдайына бұрар тағдырдың ұлы
Міне, біз осылайша талғам – түсінігіміздің шеңберінде мемлекеттік билік
Сөзіміздің соңын билік туралы әр дәуірде үн қатқан ұлылардың
Пифагор: «Ақымаққа – қылышты, ұятсызға – билікті сеніп тапсырудың
Ш. Монтескье: «Зорлықпен іргетасы қаланған билік зорлықтың құрбандығына айналады».
Ж. Лабрюнер: «Аса мәртебелі орын адамның қадір-парқын арттыра түседі,
Иә, тағдыр біздің жолымызды рухани байлықтан іргесін аулақ салған
Пайдаланған Әдебиеттер
Нормативтік құқықтық актілер
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы – Алматы: «Жеті жарғы», -
2 Қазақстан Республикасының Конституциясы – Алматы: «Жеті жарғы», -
3 ҚазССР-нің «ҚазССР-нің мемлекеттік егемендігі туралы» 1990 жылдың 25
4 «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық
5 «Қазақстан Республикасының сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Президентінің Заң
6 «Қазақстан Республикасындағы Президент туралы» Қазақстан Республикасындағы Президентінің конституциялық
7 «Қазақстан Республикасында соттар және судьялардың мәртебесі туралы» Қазақстан
8 «Қазақстан Республикасындағы Парламент және оның депутаттарының мәртебесі туралы»
9 «Қазақстан Республикасының Үкімет туралы» Қазақстан Республикасының Прездентінің конституциялық
10 «Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы»
11 «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің заң
12 «Қазақстан Республикасының Президентінің қызметін қамтамасыз ету жүйесі туралы»
13 Қазақстан Республикасы Парламентінің Ведомостары – 1996 - №
14 Қазақстан Республикасы Парламентінің Ведомостары – 1996 - №
15 Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы– 1996 - № 8-9
16 Қазақстан Республикасы Үкіметі жұмысының Регламенті – 1996 22
17 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының 1997 жылғы 17
Арнайы әдебиеттер
1 Абдильдин С Парламент Казахстана. От союза к государсвенности.
2 Барабашев Г. В Местное управление М. МГУ 1996
3 Байтин М. Н Государство и политическая власть. Саратов
4 Бердияев Н.А Государство // Власть и права
5 Венгеров А.Б Теория государства и права Ч2.
6 Жунусова Ж. Х Республика Казахстан: Президент. Институты Демократии.
7 Земанов С. З Конституция и Парламент Республики Казахстан.
8 Керимов Д. А Филасовкие проблемы права М.
9 Котов А. К Суверенный Казахстан: Гражданин, нация, народ.
10 Лившиц Р.З Теория права М. 1994
11 Локк Дж., Двухтрактатов о государственной правлений М. 1987
12 Ленин В. И Полн. Собр. Соч. Т39
13 Маркс К, Энгельс Ф Сочинение Т21
14 Маркс К, Энгельс Ф Сочинение Т4
15 Малиновкий В; Президент Республики а совершенстование государственности //
Маккиавелли Н Государь М. 1967
Монтескье Ш.Л Избранное произведение М; 1976
Марченко М. Н Теория государства и права М; 1993
Монтескье Ш. Л Персидеское письмо М; 1985
Назарбаев Н На пароге ХХІ – века Алматы 1996
Назарбаев Н Доклад на 2 – сессии Ассамблее народов
Лазарев В.В Общяя теория государства и прав. М, 1996
Чердансев А.Ф Теория государства и права. Екатеринбург 1996
Чиркин В.Е Легализация государственной власти // Государство и право
Пиголькин А.С Общяя теория права М. 1995
Храпонюк В. Н Теория государства и права М. 1993
Шаханов М, Айтматов Ш, Билік пен рухани байлық //
Сапарғалиев Ғ Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы Алматы «Жеті-Жарғы» 1998
Соколов А. Н Правовые государство. Идея, теория, практика. Курск
9
Орталық атқарушы органдар
Жергілікті атқарушы билік органдары
Мемлекетті басқару органдарының жіктелуі
Заң шығарушы билік органдары
Атқарушы билік
Қазақстан Республикасының Үкіметі
Орталық атқарушы органдар әкімшілік құқықтың субъектісі ретінде
Қазақстан Республикасындағы үкіметтің құқықтық-конституциялық құзіреттілігі мен мәртебесі
Үкіметтің қызметінің ұйымдастыру
Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы