Моральдық зиянды өтеу мәселесі
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ................................ 4
1 АР-НАМЫС, ҚАДІР-ҚАСИЕТ ЖӘНЕ ІСКЕРЛІК БЕДЕЛ – ҚҰҚЫҚТЫҚ САНА
1.1 Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделдің түсінігі бойынша жалпы
1.2. Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделге құқық ұғымы..........
2 АР-НАМЫС, ҚАДІР-ҚАСИЕТ ЖӘНЕ ІСКЕРЛІК БЕДЕЛДІ ҚОРҒАУ ТӘРТІБІ................................. 16
2.1 Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғау құқығы............ 16
2.2 Моральдық зиянды өтеу мәселесі.................. 21
3 АР-НАМЫС, ҚАДІР-ҚАСИЕТ ЖӘНЕ ІСКЕРЛІК БЕДЕЛДІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ
3.1 Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді халықаралық
құқықтық қорғау.............................. 26
3.2 Сот тәжiрибесiнде ар-намысты, абыройды және iскерлiк беделдi қорғау
3.3 Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғау туралы
азаматтық істер бойынша сот тәжірибесіне шолу........... 34
ҚОРЫТЫНДЫ..................... 43
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ............. 45
ҚОСЫМША А..................... 47
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Адам құқығын қорғау – кез келген
Ар – намыс, қадір қасиет және іскерлік беделге деген
Адам құқығы жөніндегі жалпы декларацияның артынан (10 желтоқсан 1948ж.
Қазіргі кезде ҚР-да ар-намысты, қадір қасиетті және іскерлік беделді
Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделді қорғау туралы істер дәстүрлі
Жалпы айтқанда ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғау мәселесі
Кәзіргі таңдағы жағдайларға байланысты адам құқығын қорғау қоғамдық прогресс
Қай мемлекет болмасын адам құқығын қорғау проблемасын қозғаған кезде
керектісі нағыз құқықтық мемлекетті құру, ал құқықтық мемлекет –
Адам құқығы мен бостандығын мемлекеттің Негізгі Заңында және адам
Адам құқықтары туралы Жалпы Декларацияның (1948 ж) 1 бабында
Осы айтылғандардың барлығы бітіруші үшін ғылыми тұрғыда зерттеуге негіз
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Кәзіргі таңда Ресей Федерациясы мен басқа
Зерттеу объектісі. Жұмыстың ізденіс-зерделеу және зерттеу объектісіне қоғамдық қатынастар,
Зерттеу пәні болып ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік бедел жөніндегі
Зерттеу мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық зерттеу жұмысының негізгі мақсаты
Аталған мақсатқа жету үшін жүзеге асырылатын зерделеу-зерттеу процесіне байланысты
ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік бедел институтын құқықтық реттеу мәселесін
ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік бедел ұғымын конституциялық құқықтық негізде
ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік бедел жөніндегі заңдылықтарды қамтамасыз
ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделді құқықтық қорғауды қамтамасыз ету;
Зерттеу жұмысының методологиясы мен методикасы.
Методологиялық негіздері ретінде, ғылыми танымның диалектикалық-материалистік, жүйелі-құрылымды және салыстырмалы-құқықтық
Дипломдық зерттеу нәтижелерінің сыннан өтуі. Тұтастай алғанда жұмыс және
Дипломдық жұмыстың көлемі және құрылымы. Жұмыстың құрылымы ізденіс-зерттеу жүргізу
1 АР-НАМЫС, ҚАДІР-ҚАСИЕТ ЖӘНЕ ІСКЕРЛІК БЕДЕЛ – ҚҰҚЫҚТЫҚ САНА
1.1 Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделдің түсінігі бойынша жалпы
«Ар-намыс», «қадір-қасиет», «бедел» - ұғымдары өз алдына бір-біріне жақын
Ар – бұл жеке тұлғаның моральдық және оның сапалық
Қадір-қасиет – жеке тұлғаның өзіндік ішкі бағасы, өзінің жеке
Ежелгі Греция мен Ежелгі Римнің өзінде ар-намыс пен қадір-қасиетті
Философиялық-құқықтық тұрғыда қарағанда, ар-намыс ұғымы адамдар және халықтар қатынастары
Ар-намыс туралы сөз қозғағанда, оның екі аспектісі ажыратуға түсетіндігі
- объективті және субъективті;
- жеке.
Ар-намыс – басқаша айтқанда өз қадірін бір қалыпта ұстау
Ар — тұлғаның өзін-өзі моралъдық бақылауына қабілеттілігінің формасы ретінде
Ар — адамның қоғамдық тәрбиемен жетілдіруге болатын қабілеті. Ол
Намыс — моральдық сананың кең таралған үғымдарының бірі. Ар
Мысалы, моральдық тұрғыдан алғанда, қоғам үшін адамның бәрінің абыройы
Намыс жекенің немесе адамдар тобының (ұжымдық, кәсіптік, ұлттық, т.б)
Намыстың ең басты ерекшелігі — оның асқактығында, касиеттілігінде. Сондықтан
Абырой — тұлғаның өзінің жеке басын бағалауын көрсететін, адамның
Тұлғаның абыройы оның өзін қоршаған адамдардың және тұтастай алғанда,
Қадір-қасиет – адамның сапалық болмысын айқындайтын қасиет. Қадір-қасиет адамның
Адамның ары мен абыройы. Конституция адамның өнегелі сапасы —
Мысалы, егер біреу адамның ары мен абыройына кір кептіретін
Заң бойынша, біреуді қорлау — қылмыс деп танылады. Тіл
Мәселен, біреудің сыртынан мәлімет жинау үшін, оның өзінің келісімі
Егер азамат заң бойынша жауапқа тартылмаған болса, жоғарыда көрсетілген
Абырой – қазақтарда бұл сөз кең мағынасында – ар
Құқықта – жеке немесе заңды қорғалатын мүліктік емес әрі
Сонымен, біздің пікірімізше, ар-намыс – тарих санаттарына кіреді, ол
Ар-намыс пен қадір-қасиет азаматтар үшін бірдей емес. Әр адамның
Ар-намыс пен қадір-қасиет ұғымдарымен бірге іскерлік бедел түсінікте өз
- бұл құқықтық қатынастың субъективтік құрылымы. Іскерлік беделдің иесі
- ажыратылымы, іскерлік бедел жеке болып келмей, бірақ
- ажыратылымы бұл қандай бұзушылық және қандай бағытталған деген
Іскерлік беделдің иесі ретінде кез-келген жеке айқындалған субъект бола
- кәсіпкер-азамат;
- шарт негізінде жалпыазаматтық жұмыс істейтін азамат;
- контракт негізінде (еңбектік ) жұмыс істейтін азамат;
- заңды тұлға;
Сонымен, ар-намыс деп - тұлғаның рухани және әлеуметтік сапасының
Абырой деп - тұлғаның өз рухани байлығын, рухани санасын,
Іскерлік бедел деп - тұлғаның іскерлік (өндірістік, мамандылық) беделіне
1.2 Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік беделге құқық ұғымы
Ар-намыс, қадір-қасиет және іскерлік бедел жөніндегі сұрақ – бұл
Жеке адамның қоғамдағы жағдайы мемлекет дамуының деңгейін сипаттайды. Адамның
Ар-намыс бостандығы да адам бостандығының көрінісі болып табылады.
Діни бірлестіктерді мемлекеттен бөлу ар-намыс бостандығының басты кепілі болып
Қазақстан Республикасының Констуциясы адамның ең сапалы қасиеті – ар-намыс
Қазақстан Республикасының Конституциясы адамның ең сапалы қасиеті — ар-намыс
Бұл қағида қылмыстық және азаматтық зандарда нақтыланады. Егер кім
Заң адамның ар-намысы мен кадір-қасиетін кемсітетін қылық ретінде корлауға
Заң ар-намыс, қадір-қасиетпен бірге жеке өмірге кім-кімнің тарапынан болсын
Адамнын, қадір-қасиеті мемлекетпен қорғалатын құндылықты құрайды, өйткені ол өзін
1) бір адамның қадір-қасиетінін, екінші бір адам үшін міндетті
Заңдарда қьлмыстық-құқықтық шаралармен бірге жеке адамдардың арасындағы ғана емес,
Азаматтың ар-намысы мен қадір-қасиетін қорғау туралы іс азаматтық іс
Ар-намысты қалпына келтірудің ерекше тертібі, кінәсіз адам
2 АР-НАМЫС, ҚАДІР-ҚАСИЕТ ЖӘНЕ ІСКЕРЛІК БЕДЕЛДІ ҚОРҒАУ
2.1 Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғау құқығы
АК-тің 143-бабына сәйкес ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді азаматтық-құқықтық
АК-тің 143-бабында "теріске шығару" ұғымы ашып көрсетілмеген, тек ар-намысқа,
Ар-намыс дегеніміз тұлғаның (азамат немесе занды түлға) рухани және
Іскерлік бедел тұлғаның кәсіби іскерлік (өндірістік, мамандық) қабілеті жөннінде
Азаматтық кодекстің 143-бабына сәйкес сот арқылы мынадай мағлұматтар, атап
Қазіргі кезде сот тәжірибесі мен ғылыми пікірге сүйенсек, баспасөзде,
Занда әлгіндей мағлұматтарды таратудың нысандарына қатысты арнайы талаптар қаралмаған.
Кір келтіретін мағлұмат деп азаматтың (ұйымның) қолданылып жүрген заң
Демек, азамат немесе ұйым туралы кез келген кір келтіретін
Азаматтың ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне кір келтіретін мағлұматтар
АК-тің 143-бабында кір келтіретін мағлұматгардың теріске шығарылуының арнайы тәртібі
Егер аталған мағлұматтар ұйымнан шыққан құжат болса, бұл құжаттағы
Мағлұматтарды теріске шығару жөнінде берілген талап арызда көрсетілген жауапкер
Қызмет мінездемелерінде жол берілген кір келтірушілік мағлұматтарына мінездемені берген
Азаматқа немесе занды тұлғаға қатысты олардың ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе
Егер жауапкер соттың шешімін орындамаса, сот оған тәртіп бұзғаны
Сонымен, азамат пен ұйым өзінің ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік
Егер мұндай мағлұматтарды кім таратқаны белгісіз болған күннің өзінде
Сонымен, зерттеліп отырған мәселемізге қатысты сөз қозғағанда ең алдымен
"Ар-намыс", "қадір-қасиет" және "іскерлік бедел" санаттарына қатысты азаматтық құқық
Ар-намыс дегеніміз - бұл адамға берілген қоғамдық баға, оның
Қадір-қасиет дегеніміз - адамның өз қасиеттеріне, қабілеттеріне, дүниетанымына, өзінің
Іскерлік бедел дегеніміз - адамның іскерлік (өндірістік, кәсіби) қадір-қасиетіне
Белгілі бір мән-жайлардың бар-жоқтығын білдіретін ақпаратты немесе тұжырымды мағлұматтар
"Сот тәжірибесіңде азаматтар мен заңды тұлғалардың ар-намысын, қадір-қасиетін және
Заңдарды сақтау, қоғамның моральдық принциптері тұрғысынан қарағанда, қоғамдық пікірдегі
Ар-намысқа, қадір-қасиетке және іскерлік беделге кір келтіретін мағлұматтарды тарату
Оларды бөгде тұлғаларға хабарлауды да ар-намысқа, қадір-қасиетке және іскерлік
АК-ның 143-бабына сәйкес, азаматтық істерді қарауда мына жағдайларды жан-жақты
АК-ның 143-бабы бұқаралық ақпарат құралдарында таратылған кір келтіретін мағлұматтарды
Бұл айтылғандар, алайда, жеке немесе заңды тұлғалар теріске шығаруды
Мұңдағы жалпы ереже мынадай: бұқаралық ақпарат құралдарында таратылған мағлұматтар
Егер ұйымнан шығатын құжатта азаматтың заңды тұлғаның ар-намысына, қадір-қасиетіне
Өзі жөнінде оның ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе іскерлік беделіне кір
Құқығы бұзылған адамның шеккен шығыңдарын, сондай-ақ егер бұл адамның
Егер осындай мағлұматтарды таратқан адам беймәлім болса және оны
Азаматтық заңдар бойынша ҚР азаматының жеке бастың құпиясын сақтау,
Күнделіктерді, естеліктерді, жазбаларды және басқа құжаттарды жариялауға автордың келісімімен
2.2 Моральдық зиянды өтеу мәселесі
Азаматтық құқық теориясында моральдық зиян жәбірленушіге жан азабы мен
Моральдық зиянның бірінші занды анықтамасы жоғарыда келтірілгеннен мүлдем ерекшеленген
Азаматтык заңнамада мұндай азаптар жәбірленушінің қорлануды, ызалануды, түңілуді, тән
Осы анықтамалар үстірт болгандықтан олар одан әрі нақтылануды талап
Моральдық зиянды өздеріне қарсы құқық бұзушылық жасалатын игіліктер мен
Моральдық залал келтіруден туындайтын міндеттеме деликтілік міндеттемелердің бір түрі
Зиян келтірушінің кінәсіне қарамастан моральдық зиян мына жағдайларда егер:
- зиян азаматтың өмірі мен денсаулығына жоғары қауіптілік көзі
- Зиян азаматқа оның заңсыз сотталуының, заңсыз қылмыстық жауапқа
- зиян ар-ожданына, қадір қасиетімен
- заң актілерінде кезделген өзге де жағдайларда өтеледі.
Моральдық (мүліктік емес) зиян — элементі өзіне ғана тән
Моральдық зиянның мөлшерін анықтаған кезде жәбірленушінің ізгілік қасиетіне келтірілген
АК-ның 141-бабының 1-тармағына сәйкес, моральдық зардаптарын өтеуге құқығы бар,
Бұл шара көптеген шетелдерде бұрыннан кеңінен қолданылатын, бірақ ТМД
Соңғы жылдары заң әдебиеттеріңде моральдық зиян ұғымына және моральдық
Кең мағынада алғанда, жеке адамға оның құқықтарын бұзатын іс-әрекеттер
ҚР Жоғарғы Соты "Соттардың моральдық зиянды өтеу жөніңдегі зандарды
Моральдық зиянды өтеу материалдық емес игіліктер мен мүліктік емес
Егер моральдық зияңды өтеу мөлшерін анықтауда сот азаматтың мүліктік
Сот моральдық зиянды өтеу жөніндегі талапты жеке, сондай-ақ мүліктік
Моральдық зиян өтелуге тиісті мүліктік зияннан тәуелсіз өтеледі.
Мүліктік емес өзіндік және мүліктік құқықтар бір мезгілде бұзылған
Сонымен қатар, олардың қандай мән-жайларда немесе қандай әрекеттермен (әрекетсіздікпен)
АК-ның 187-бабының 1-тармағына сәйкес, моральдық зиянды өтеу жөніндегі талаптарға
Жәбірленуші тарап моральдық зиянды өтеу жөнінде талап қою барысында
Заң шығарушылар моральдық зиянды ақшалай түрде өтеуді қолдайды, алайда
Егер АК-да өзгеше жағдай кезделмесе, құқық бұзған адамның кінәсына
- құқық бұзушыдан бұзылу зардаптарын жоюды;
- не құқық бұзушының есебінен өз бетінше
- не олардың орындалуын үшінші жаққа тапсыруды
Азаматтық құқықтардың қорғалуы заң шығарушылардың құқық қорғау құралдарын жасап
3 АР-НАМЫС, ҚАДІР-ҚАСИЕТ ЖӘНЕ ІСКЕРЛІК БЕДЕЛДІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ
3.1 Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді халықаралық құқықтық қорғау
Адамның құқықтары мен қадір-қасиетін қорғау БҰҰ Жарғысында баянды етілген.
Қазақстан Республикасында адам құқықтары мен бостандықтары Конституцияға сәйкес танылады
Құқықтық мемлекет құру азаматтық мемлекет алдындағы жауапкершілігін ғана емес,
ҚР Конституциясында адам мен азаматтың айыруға болмайтын құқықтарына арналған
Адам жене азаматтың құқықтары мен бостандықтары заңмен ғана шектелуі
Азаматтардың мүліктік емес өзіндік құқықтарын Конституцияда баянды ете отырып,
Қазақстан Республикасы Конституциясының 17-бабында адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмайды деп
Аталған конституциялық ұйғарым Қазақстан Республикасы 1998 жылы ратификациялаған «Азаптауларға
Алайда алдын ала тергеу және анықтау органдарының, түзеу мекемелерінің
ҚР Бас прокуратурасы мен ҚР ҰҚК мәліметтері бойынша кейбір
Мысалға, 2005 жылғы шілдеде Ақтөбе гарнизонының Әскери соты өзінің
Әскери қызметшілер арасындағы бейжарғылық қатынастардың негізгі себептері жеке тәртіпсіздік,
Құқық қорғау органдарының жекелеген қызметкерлері тергеу мен анықтаудың рұқсат
Қылмыстық процесс жүргізетін органдар қызметіндегі адам құқықтарының сақталуы ахуалына
Бұрынғысынша азаматтарды заңсыз ұстау мен тұтқындау және оларды ішкі
2005 жылы прокурорлар тергеу изоляторларынан 54 заңсыз ұсталған адамдарды
Мысалға, 2004 жылғы сәуірде Қазақстан Республикасының азаматы К. Мемлекет
Тек Мемлекет басшысының жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның араласуынан
Жоғарыда көрсетілген тұлғаға қарсы қылмыстарды жасаудың себептері кейбір лауазымды
Жеке адамның қадір-қасиетін қорғау туралы конституциялық норма қылмыстық, азаматтық,
2005 жылы прокурорлар пошталық-телеграфтық корреспонденцияларға 36 заңсыз тұтқындауды, 5
ҚР Бас прокуратурасының мәліметтері бойынша интернат-үйлері әкімшілігінің онда тұратындардың
Қазақстан Республикасының кеден органдарының азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмау,
Жұмыс тобының пікірінше кеден органдарының талаптары оларды орындаудың күрделілігінен
Қазақстан әлеуметтанушылары ассоциациясы 1500 респондент арасында жүргізген сауалдама жеке
Жоғарыда талқылаған мәселелерімізді тұжырымдай келсек, мынадай ұсынымдар жасауға әкеледі:
1. Қазақстан Республикасында адамның және азаматтардың құқықтарын қорғаудың ұлттық
2. Азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмауы, жеке басының абыройы
3.2 Сот тәжiрибесiнде ар-намысты, абыройды және iскерлiк беделдi қорғау
Жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың ар-намысына, абыройына және іскерлік
Жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың ар-намысын, абыройын және іскерлік
Біздіңше, азаматтардың және ұйымдардың ар-намысына және абыройына кір келтіретін
Қоғам немесе жеке азаматтардың заңдарды сақтау, моральдық принциптерді орындау
Ар-намыс деген - азаматтың рухани және әлеуметтік сапасының биіктігі,
Абырой деген - өз рухани байлығын, рухани санасын, қоғамдағы
Іскерлік бедел деген - адамның іскерлік (өндірістік мамандылық) беделдеріне
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің (бұдан әрі АК) 141,
Ар-намысқа және абыройға кір келтіретін мәліметтер шындыққа жатпайтыны анықталған
Соттың биліктерінде, үкімдерінде, тергеу органдарының қаулыларында және басқа да
Егерде жариялауда аты-жөні көрсетілмеген оның мағынасында кім жөнінде айтылып
Кір келтіретін мәлімдеме кәмелетке толмаған немесе заң жүзінде ешбір
АК-нің 9 және 143-баптарының, егерде біреуді өсектеп,
Кір келтіретін мәлімдемені таратушыны қылмысқа тарту жөнінде қылмыстық іс
Егер де кір келтіретін мәлімдеме баспада немесе басқада жаппай
Мінездемелерде көрсетілген ар-намысқа және абыройға кір келтіретін мәлімдемелерді теріске
ҚР АК-нің 141-бабы 3-тармағының және 143-бабы 1-тармағының
Егерде талапкердің дауласып отырған мәлімдемесі аппарат агенстводан немесе ресми
АК-143-бабы бойынша ар-намысқа және абыройға кір келтірген мәлімдеменің баспада
Заңда көрсетілген реттерді қоспағанда, талапкердің талабы бойынша ар-намысқа және
Егерде талапкерге кір келтірді деген мәлімдемені сот шындыққа жатқызса,
Талаптарды қанағаттандыруда сот шешiмнiң қорытынды бөлiмiнде нақты қандай кiр
Терiске шығару азаматтардың ар-намысы абыройына және iскерлiк беделдiлiгiне немесе
Бұқаралық ақпарат құралдарында және ұйымдар құжаттарынан шыққан, кiр келтiретiн
Басқа жағдайларда терiске шығару жолын сот белгiлейдi.
Терiске шығару тәртiбiн анықтай отырып, сот барлық жағдайларда кiр
Ар-намысты және абыройды қорғау туралы талабымен бірге талапкер одан
Ар-намысты және абыройды қорғау туралы талапты қарағанда онымен қатар
Рухани зиянды (мүлікке жатпайтын) қалпына келтіру туралы талапқа заңды
Азаматтардың және ұйымдардың ар-намысын және абыройын қорлауды болдырмау және
Егерде талапкердің ар-намысына және абыройына кір келтірген мәлімдемені теріске
Талапкерге кір келтірген мәлімдемені бекерге шығарған сот билігінің орындалуы
3.3 Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді қорғау туралы азаматтық
Жоғарыда келтірілген тарауларда айтқанымыздай, Қазақстан Республикасы Конституциясының (бұдан әрі
Әркiм өзiнiң жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан хаттарының,
Конституцияның 20-бабына сәйкес, сөз бен шығармашылық еркiндiгiне кепiлдiк берiледi.
АК-нің 141-бабының 2-тармағы мүлiктiк емес өзiндiк құқықтардың қорғалуын азаматтық
Сондықтан Конституциямен көзделген әркімнің ар-намысы мен абыройын қорғау құқығының
Осы норманың мәні 1999 жылғы 23 шілдедегі Қазақстан Республикасының
АК-нің 143-бабының 4-тармағы бұқаралық ақпарат құралдарында терiске шығаруды не
"БАҚ туралы" Заңның 19-бабында БАҚ-та таратылған нұқсан келтіретін мәліметтерді
"БАҚ туралы" Заңның 19-бабының 3-тармағына сәйкес, азаматтың немесе заңды
Осылайша, Уруновтың және "Фирма Рауза" ЖШС директоры Суртубаеваның
Сонымен қатар, соттардың көпшілігі заңның осы талабы міндетті емес
Сот тәжірибесін қорыту соттардың осы санаттағы істерді негізінен дұрыс
Есеннің Красавскаяға қойған ар-намысын, қадiр-қасиетін және iскерлiк беделін қорғау
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 1992 жылғы 18 желтоқсандағы “Сот
Егер де басқа ақпарат көздерінен алынған ақпарат таратылса, сол
Мысалы, "Конденсат" іскерлік беделін қорғау туралы ААҚ "Журналистская
Батыс Қазақстан облыстық мамандандырылған ауданаралық сотының
Батыс Қазақстан облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі алқасының 2004
Сонымен қатар, даулы мақалада жергілікті басылымдарда, атап айтқанда "Біздің
Сот бұл газеттің пікірі, алайда бұл қорытынды мұқият тексеруді
Жауапкер таратқан мәліметтердің шындыққа сәйкес келетінін, ал талапкер өзінің
АК-ның 141-бабы 3-тармағының және 143-бабының 1-тармағының осы қағидаларын
Мысал ретінде, мынаны атап өткен жөн: мемлекеттік органдардың қызметіне
Егерде таратылған мәліметтер нұқсан келтірмейтін болса, ондай те-ріске шығару
Мысалы, талапкерлер Юрьев, Предеха, Таниев, Даржұман, Осадчий, Кабурнеев
Павлодар қалалық сотының 2004 жылғы 19 қарашадағы шешімімен талапкерлердің
Павлодар облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі алқасының 2005 жыл-ғы
Даулы сөздердің 2004 жылғы № 27 Павлодар облыстық "Наш
Дауланып отырған жауапкердің сөздері талапкерлердің ар-намысын, қадір-қасие-ті мен іскерлік
Талап арыздағы пікірді іс бойынша тараптың ар-намысы мен қадір-қасиетіне
Егер даудың тууына себеп болған мәліметтерді басқа істі қарау
Егер мұндай мәліметтерді жоғарыда аталған тұлғалар сот процесіне қатысушы
Кешірім сұрау ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді сот арқылы
Мысалы, талапкер Ұлықпан жауапкер Ерболат Қазтайдан 300 000
Жауапкер талапты мойындамай, ар-намысы мен қадір-қасиетін қорғау туралы қарсы
Айыртау аудандық соты қарсы талапты қанағаттандырып, жауапкер
Ешбір адам өзінің пікірі мен көзқарастарын айтуға не олардан
Зерделенген істердің арасында тараптардың бітімгершілік келісім жасасуы да кездесті,
Осы орайда тараптардың екіжақты келісімі бойынша жауапкердің шындыққа сәйкес
Талаптарды қанағаттандыруда шешiмнiң қорытынды бөлiмiнде нақты қандай кiр келтiретiн
Мысалы, Мақтаарал аудандық № 2 соттың 2004 жылғы 22
Моральдық зиянның мөлшерін есептеу әдістемесі, шығындармен салыстыру.
Бұл жерде соттар ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді бұзудан
Моральдық өтемақының мөлшерін сот өз бетімен анықтайды, осы орайда
Таратылған мәліметтердің шындыққа сәйкес келмейтіндігін соттар қалай анықтайды, қандай
Қолданыстағы заңдарда шындыққа сәйкес келмейтін мәліметтердің қатарына нені жатқызу
Шындыққа сәйкес келетінін тексеруге болатын жағдайлар мен шындыққа сәйкес
Біздің ойымызша, бұл мәселені азаматтық тәртіппен, қолданыстағы ар-намысты, қадір-қасиетті
Ал АК-нің 951-бабының 3-тармағының 3) тармақшасына
Жеке немесе заңды тұлғалардың мемлекеттік не өзге органдарға берген
Апелляциялық алқаның 2004 жылғы 22 сәуірдегі қаулысымен Сыздықовтың
Іс материалдарына сәйкес, талап мынаған негізделген: 1997 жылы жауапкерлердің
Сонымен қатар апелляциялық сатының соты, талапкер сот талқылауы барысында
Келтірілген мысал бойынша екінші сатыдағы соттың ұстанымы дұрыс, бірақ
Осы орайда соттар мынаны назардан шығармағаны жөн: егер азамат
Ар-намыс пен қадір-қасиетті қорғау туралы және материалдық игіліктерді (тұрғын
Қорыту, материалдық емес игіліктерді (144-146-баптар) бұзудан туындайтын моралдық
Соттар ар-намыс, қадір-қасиет пен іскерлік беделді қорғау (АК-нің 141-143-баптары)
Біздің ойымызша өз бейнесіне құқықпен байланысты мәселелер
ҚОРЫТЫНДЫ
Белгілі бір өзекті мәселені шешу адам тұлғасының қадір-қасиетіне деген
Біздің қоғамымыз бен мемлекетіміз ішінде болып жатқан әр катаклизмдерге
Барлық тұлғаларға ар-намыс пен қадір-қасиет деген игіліктер қажет. Қазақстан
Сондықтан, тұтастай алғанда, атқарылған жұмысты қорытындылай келе, көрініп тұрған
Өкінішке орай, адам құқықтары әзірше мемлекеттік саясаттың және мемлекеттік
Азаматтық құқық институттарының құқық қорғау әлеуетін толығырақ пайдалану, құқықтық
Еліміздің ұлттық заңнамасын жетілдіру барысында адамның құқықтары мен бостандықтарын
Билік тіктемесі «қоғамдық вертикальдармен», әртүрлі қоғамдық ұйымдармен қарым-қатынастар құрумен
Оған қоса, адамның ар-намысы, қадір-қасиеті мен іскерлік беделін қорғауды
- адам құқықтары жөніндегі халықаралық стандарттарды ұлттық заңнамаға және
- адам құқықтарын ондағы оның мүліктік емес өзіндік құқығы
- адам құқықтары жөніндегі соттан тыс институттарды нығайту;
- азаматтық қоғам институтын және олардың мемлекеттік органдармен өзара
- адамның және азаматтың азаматтық, саяси, экономикалық, әлеуметтік және
- халықтың жалпыға ортақ танылған адам құқықтары саласындағы стандарттар
Түптеп келгенде, адам құқықтары саласындағы зерттелген мәселемізді іске асыру
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Сулейменов М.К, Басин Ю.Г. Гражданское право. Том 1.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.95г. // www.zakon.kz
(өзгертулер мен толықтырулармен. 21.05.2007ж.)
Романов О.М. Защита чести, достоинства и деловой репутации. Минск
Анисимов А.Л. Честь, достоинство, деловая репутация: Гражданско-правовая защита. М.,
Қазақ ұлттық энциклопедиясы 1 том. А., 2003
Жукешев Қ., Сапарғалиев Ғ., Асамбекова Г. Адам. Қоғам. Құқық.
Құрманалиева А, Нуспекова З. Қазақ энциклопедиясы. 5 том А.,
Сагиндыкова А.Н. Конституционное право Республики Казахстан: Курс
лекций. - Алматы: Білім, 2004.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлімі) 27.12.1994ж. // www.zakon.kz
Гражданское право. Особенная часть. Учебник/ под.ред. Жайлина Г.А. Алматы,
Белявский А.В. Судебная защита чести и достоинства граждан. -
Красавчикова Л.О. Гражданско-правовая защита чести и достоинства. - Екатеринбург,
Рахимов Т.А. О моральном вреде // Предприниматель и право,
Гражданское право Республики Казахстан. Учебное пособие. Часть общая /
Ким О.Н. А.М. Проблемы компенсации морального вреда в зарубежном
Гражданское право. Учебник. Часть 1 / Под. ред. А.
ҚР Жоғарғы Соты "Соттардың моральдық зиянды өтеу жөніңдегі зандарды
Қазақстан Республикасындағы адам құқықтарының ахуалы туралы базалық баяндама Источник:
Құлжабаева Ж.О. Халықаралық жария құқық. Жалпы және ерекше бөлімдер.
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі. 13.07.99ж.
// www.zakon.kz (өзгерістер мен толықтырулар 05.02.2010ж.)
Қазақстан Республикасының "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" Заңы. 1999 жылғы
"Сот тәжірибесіңде азаматтар мен заңды тұлғалардың ар-намысын, қадір-қасиетін және
Общая теория прав человека. / Отв. Ред. Е.А. Лукашева.
Толковый словарь Конституции Республики Казахстан. Алматы: "Жеті жарғы", 1996.
Смагулов А.Т. О размере возмещения морального вреда // Предприниматель
Гражданский кодекс РК (Особенная часть). Комментарий / Под ред.
Дағдарыстан жаңаруға және дамуға. Қазақстан халқына ел басының жолдауы,
Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу-Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері. Қазақстан Республикасының
ҚОСЫМША А
Лингвистсарапшылар қорытындыларының үлгілері
«Әділ сөз» сөз қорғау халықаралық қоры жанындағы ақпараттық даулар
ҚОРЫТЫНДЫ
Сарапшы – Абай атындағы ҚазҰПУ филология факультеті орыс және
Осы зерттеу «Әділ сөз» сөз қорғау халықаралық қоры жанындағы
ҚР АІЖКнің 92бабында көзделген сарапшының құқықтары мен міндеттері маған
Сарапшыға мынадай материалдар берілді:
1) азамат К. Абдрахмановтың талап арызының көшірмесі;
2) «Ауыл айнасы» газетінің 2004 жылғы 10 қаңтардағы 2
3) Батыс Қазақстан облысы Қазтал ауданы № 2 сотының
Сарапшылардың алдына 10 сұрақ қойылды. Алғашқы сегіз сұрақ (1-8)
Төмендегі қорытынды азаматша М. В. Васильеваның «Мақала ашуыза мен
Батыс Қазақстан облысы Қазтал ауданы № 2 сотының ұйғарымында
Сонымен, ұсынылған қорытындыда мынадай сұрақтар қарастырылады:
9.1. Азаматша М. В. Васильеваның «Мақала ашуыза мен реніш
9.2. «Мақала ашуыза мен реніш туғызады» материалының мәтін мәнінде
10. «Мақала ашуыза мен реніш туғызады» газет мақаласының дау
Осы Қорытынды келесідей ережелерге негізделеді:
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 1992 жылғы 18 желтоқсандағы Пленумының
1. «Арнамыс – адамның қоғамдық бағалануы, оның рухани және
2. «Қадірқасиет – адамның өзінің бойындағы қасиеттеріне, қабілетіне, дүниеге
3. «Іскерлік бедел – адамның іскерлік (өндірістік, кәсіптік) қадірқасиетіне
4. «Заңдарды, қоғамдағы моральдық қағидаларды сақтау тұрғысында азаматтың немесе
Филологиялық сараптама жүргізу кезінде 2001 жылғы ақпанда Мәскеуде құрылған
ГЛЭДИС әзірлемелері бойынша филологиялық сараптама жүргізу кезінде мәліметтер, пікір,
1. Мәліметтер деп фактілер туралы пікір айту түсініледі. Егер
2. Заң ғылымдарының докторы А. Р. Ратинов былай деп
3. Қорлау – бұл басқа адамның арнамысы мен қадірқасиетін
Ұсынылған материалды лингвистикалық зерттеу нәтижесінде қойылған сұрақтарға берілетін жауаптарды
9.1сұрақ: Азаматша М. В. Васильеваның «Мақала ашуыза мен реніш
Көпшілікке тарайтын мерзімді басылымдардың (газет және журнал) беттерінде жариялауға
М. В. Васильеваның талдау жасалып отырған «Мақала ашуыза мен
Талдау жасалып отырған материалда стилистикалық, грамматикалық, орфографиялық және пунктуациялық
• «Ведь добрым, одаренным людям приемлемо замечать прекрасно воодушевлявшее
• «Смешно, знаеш ли ты что цветов смерти не
• «Редактор газеты допустил не первичные нападки в сторону
Сөйтіп, азаматша М.В.Васильеваның жарияланымында стилистикалық, грамматикалық, орфографиялық және пунктуациялық
Мағынаның бұрмалануына әкеп соғатын грамматикалық, орфографиялық және стилистикалық қателерді
9.2сұрақ: «Мақала ашуыза мен реніш туғызады» жарияланымының мәтін мәнінде
Азамат К. Абдрахмановтың талап арызында азаматша М. Васильеваның «Мақала
• «Статья основана на незнании обыкновенного народного цветоводства, призывающая
• «Тогда как один овечий кумалак может испортить целый
•«Мне оченъ горько за таких бездарных редакторов, пo которым
•«Писъмо закончу словами великого Абая, который из прошедшей эпохи
2-үзінді бірінші сұраққа тікелей қатысты. 1, 3 және 4-үзіндіде
Өзінің мақаласында М. Васильева қазақтың «бір құмалақ бір қазан
10сұрақ. «Мақала ашуыза мен реніш туғызады» газет мақаласының дау
Қарастырылып отырған үзінділерде журналист К. Абдрахмановтың кәсіби қызметі туралы
«Статья основана на незнании обыкновенного народного цветоводства, призывающая к
«Мне оченъ горько за таких бездарных редакторов, пo которым
судить обо всех жителях Жалпактала»;
«Письмо закончу словами великого Абая, который из прошедшей эпохи
как бы предвидел такие гнусные статьи».
«Статья основана на незнании обыкновенного народного цветоводства, призывающая к
«Мне очень горько за таких бездарных редакторов, по которым
Бұл сөйлем анықтауышты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем болып табылады.
За демеулігі «сезім, уайым туғызатын адамды көрсету үшін» қолданылады
Бездарные редакторы тіркесінде қолданылған бездарный сын есімі қазіргі заманғы
Жоғарыда атап көрсетілгендей, көпше түрде берілген бездарные редакторы тіркесі
«Письмо закончу словами великого А6ая, который из прошедшей эпохи
Осылайша, екінші («Мне очень горько за таких бездарных редакторов,
ТҰЖЫРЫМДАР
Азаматша М.В. Васильеваның жарияланымының талапкер арызында атап көрсетілген үзінділеріне
2) Овечий кумалак деген сөздер салыстыру мағынасындағы құрылмаларды құру
Мне очень горько за таких бездарных редакторов деген сөйлем
Гнусные статьи деген сөздер азамат К. Абдрахмановтың тұлғасына емес,
3) Қарастырылып отырған үзінділерде журналист К. Абдрахмановтың кәсіби қызметі
Жарияланымда мыналар туралы хабарланады: 1) мақаланы жазған журналист (яғни
Бірінші жағдайда ол бездарные редакторы (яғни «таланты жоқ, дарынсыз»)
Сарапшы:
филология ғылымдарының докторы, доцент Ж. Г.Амирова
5
Қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз әрекеттерімен келтірілген зиянды өтеу тәртібі
Жеке азаматтық - құқықтық жауапкершілік
Азаматтық сот ісін жүргізу
Қылмыстық сот өндірісіндегі зиянның орнын толтыру
Соттың тұтынушының құқықтарын қорғауы
Әрекетте қылмыс құрамының болмауы
Моральдық зиянды өтеу мәселелері қылмыстық процесте
Қылмыстық процесте азаматтық талаптың мәні
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру шектері
Азаматтық құқықтағы мерзімдердің түрлері