Интеграция стран СНГ
ЖОСПАР
Кіріспе 4
1 тарау. Интеграция теориясы және саяси негіздері 7
1.1. Интеграция теориясының негіздері 7
1.2. ТМД интеграция негізінің қалыптасуы және дамуы 15
1.3. ТМД интеграциясына әсер ететін факторлар 23
2 тарау. ТМД-дағы экономикалық интеграция және Қазақстан 33
2.1. Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастық 33
2.2. Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық: Қазақстанның қосқан үлесі 39
2.3. ГУУАМ - саяси – экономикалық бірлестік ретінде 47
2. ТМД мемлекеттерінің әскери саладағы ынтымақтастығы 52
Қорытынды 58
Әдебиеттер тізімі 62
Кіріспе
XX ғасырдың аяғында, соңғы орасан зор әлеуметтік империялардың бірі
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып құрылуы экономикалық
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды. Олар:
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің халықаралық –
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрылуынан
Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтың субъектісі ретінде өмір сүруінің алғашқы
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазіргі дүниежүзілік дамуда ғаламдану үрдісі жүруде.
Диплом жұмысының өзектілігі оның ғылыми-теориялық негізі де дәлелдейді. Қазіргі
Тақырыптың өзектілігін негіздейтін тағы бір факт, қазіргі кезде Қазақстанның
Халықаралық қатынастар тарихы көрсеткендей, мемлекеттер арасындағы экономикалық, саяси, ғылыми
ТМД елдерінің проблемеларын зерттеу, оның қазіргі даму тенденцияларын анықтау
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысын жазудағы автордың
Интеграциялық дамудың әлемдік маңызын зерттеу;
Интеграция теориясын қарастыру;
ТМД құрылуындағы мәселелерді қарастыру;
ТМД интеграциясының экономикалық, әскери жақтарын қарастыру.
Деректемелер. Жоғарыда көрсетілген мақсат пен міндеттерді жүзеге асыруға негіз
Жұмыс жазу барысында автор келесі деректерге сүйенеді: ТМД шеңберінде
Баспасөз материалдарына тоқталар болсақ, “Казахстанская Правда”, “Панорама”, “Евразийское сообщество”,
Зертелу деңгейі. ТМД елдерінің интеграциялық үрдісі тарих ғылымы толық
Әлемдік тарихта мемлекеттер арасындағы өзара қатынас көбіне халықаралық келісімдер
Теориялық жағынан Шишков Ю.В. “Теория региональной капит. инт.”, Барановский
Мемлекетаралық құқықтық мәселесімен танымал ғалым, еңбектері халықаралық мамандар арасында
Осы негізде бұл жұмыстар белгілі бір дәрежеде назар аударғанымен,
Методологиялық негізі. ТМД-ның қалыптасуы мен дамуы интеграциялық процесті ғылыми
Тақырыптың ғылыми – тәжірбиелік жаңалығы. Жұмыс барысында КСРО
Диплом жұмысының құрылымы үш тараудан, кіріспе, қорытынды, әдебиет тізімдерінен
1 тарау. Интеграция теориясы және саяси негіздері
1.1. Интеграция теориясының негіздері
Тарихтан бізге мәлім ең бірінші антикалық интеграциялық форма ретінде
Әлеуметтік өмірге қолданылатын интеграция ұғымы, кең анықтама, мәдени, экономикалық,
Интеграциялық үрдістің саяси жақтарын зерттеу, түрлі мелекеттерде
Көп зерттеуші ғалымдар “саяси интеграция” ұғымын толық анықтамасын берген
Халықаралық қатынастар жүйесіндегі интеграцияның ең бірінші жүйелік сипаттағы қандай
Интеграция ұғымының теориялық мағынасын сараптауға деген қажеттілік, Батыс Еуропа
Ең бірінші аймақтық интеграция үрдісін теориялық тұрғыдан түсіндіруге тырысқандар
Әлемдік даму ағымы, дамыған мемлекеттеді ұлттық мүдделерін тиімді қорғау
Кедендік одақ 1957 жылы құрылған Еуропалық Экономикалық Қауымдастықтың теориялық
1960 жылы интеграция формасына деген әдістердің қайта қаралуы болды.
Еркін сауда аймағы – мүше-мемлекеттер арасында мөлшерлік және сандық
Кедендік одақ – жоғарылардан басқа, үшінші елдермен саудада ортақ
Ортақ нарық – саудаға шек қоюлармен қатар, өндірістік факторлардың
Экономикалық одақ – тауар мен өндірістік факторлардың қозғалу еркіндігі
Саяси одақ – толық экономикалық интеграция, ұлттық экономикалық саясаттар
Әлемдік интеграциялық үрдістің даму динамикысы интеграция теориясының дирижистік бағытының
Швед ғалымы Г.Мюрдальдің айтуы бойынша рыноктық көзқарасты ұстанатындардың теориялық
Осы бағыттағы екінші тәсіл: классикалық федерализм және неофедерализм. Бірінші
Неофедералистік концепция әлеуметтік интеграцияға арқа сүйей отырып, саяси және
Федеративтік интеграция идеясын Еуропалық Одақтың дамуында біраз байқай аламыз.
Федерализмнің теориялық кемшіліктерінің орнын толтыруға тырысқан функционалистерді
Аймақтық интеграция саласындағы тағы бір ірі ағым коммуникациялық ағым.
К.Дойч интеграцияның ең басты қозғаушы күші тек ұлттық мемлекет
Біріншіден, қоғамдастықта өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету керек. Мұнда интеграцияланбаған
Екіншіден, белгілі бір топтардың потенциалды мақсатына қол жеткізу үшін
Оң нәтижеге жету үшін интеграция барысында К.Дойч интеграцияланушы бірлестіктер
Коммуникациялық мектептің өкілдері интеграцияланған қоғамдастыққа апаратын жағдайларды ойла шығарды.
Саяси сферада негізгі құндылықтардың сиымдылығы;
өмір сүрудің белгілі бір түрі;
тығыз экономикалық қатынастарды күту;
Интеграция субъектілері арасындағы әкімшілік және саяси мүмкіндіктер;
Кейбір акторлар бөлігінің арасында интенсивті экономикалық даму;
Қоғамның түрлі қабаттары мен түрлі аймақтар арасындағы қоғамдық коммуникацияның
интеграциялық топтардың арасында саяси элитаның тарауы;
интеграция субъектілері арасындағы коммуникациялық байланыстардың көптігі;
Өзара коммуникациялық сипат;
Интеграцияланған кеңістіктегі түрлі топтардың оңай ауысуы;
Интеграция субъектісінің мінез-құлқының айқындығының жоғарғы деңгейлігі.
Бұл жоғарыда айтылғандар федералистік және функционалистік мектептердің айтқандарына келгенімен
Біз осылайша, интеграция шығу тегі, ұғымы және теориясы
Интеграциялық үрдіс әлемде, аймақтарда, мемлекеттерде әр түрлі дамуда. Тарих
Интеграция бұл белгілі бір жүйенің қозғалысы және дамуы үрдісі,
Интеграциялық топтар ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемнің түкпір-түкпірінде дүниеге
Бірнеше жыл бұрын Батыс жарты шарында жаңа интеграциялық бірлестік
Латын Америкасындағы МЕРКОСУР, құрамында Бразилия, Аргентина, Уругвай, Парагвай.
Оң түстік Шығыс Азиядағы АСЕАН.
Кейбір кедергілерге қарамастан. Батыс Еуропадағы интеграциялық топ бірқатар ірі
Азия мемлекеттері және үшінші әлемдегі интеграциялық жүйелерді сараптау барысында,
Латын Америкасындағы ірі интеграциялық бірлестік ретінде МЕРКОСУР-ды айтуға болады.
Қазіргі таңдағы ең дамыған және басқаларға үлгі болатындай жағдайы
Қазір бүкіл әлем интеграциялануға ұмтылуда. Техника, мәдениет, білім барлығы
Кеңестер Одағының ыдырауы жаңа интеграуиялық үрдістің басталуына
Интеграция дезинтеграциясыз бола алмайды, немесе дезинтеграция интеграциясыз бола алмайды.
Тарихтан білетініміздей, әр кезеңде интеграция және ыдырау үрдісиері жүріп
1.2. ТМД интеграция негізінің қалыптасуы және дамуы
Кеңестер Одағының ыдырауы ХХ ғасырдың соңындағы ең елеулі оқиғалардың
КСРО-ның ыдырауына алып келген басты себеп – биліктің күшті
Қоғамның көп бөлігінде осы тәртіпке деген наразылығы күшейе түсті.
1990 жылдың 24 шілдесінде ақпараи құралдарына жаңа одақтың келісімінің
1991 жылы 19 тамызда ТАСС, КСРО-дағы төтенше жағдайлар бойынша
Өзінің 13 жылдық өмірінде ТМД көптеген сынақтардан өтті. Ең
ТМД өз өмірі кезінде бірнеше кезеңнен өтті:
Бірінші кезең - 1991 мен 1993 жылдар аралығы. Одақтас
Екінші кезең - 1993-1996жылдар. ТМД мемлекеттері өздерінің саяси егемендігін
Үшінші кезең 1997 жылдан басталады. Достастықтың бүкіл мүшелері дағдарысты
ТМД-дағы қиыншылықтар мұнымен жойыла қоймайды. Интеграциялық мақсаттар екінші орынға
КСРО-ның ыдырауына байланысты желік пайда болғаны да түсінікті. Өзін-өзі
Белорустың, Ресейдің және Украинаның 1991 жылы 8 желтоқсанда Беловеж
Жаңа елдердің мемлекеттілігін қалыптастырумен қатар олардың өзара қарым-қатынастарының оңтайлы
“Независимая” газетіне берген сұхбатында Н.Назарбаев Қазақстанның Президенті былай деген
Бұрынғы Одақтың мемлекеттері арасындағы қатынас бірінші кезеңде біркелкі болмады,
Мұндай қатынастардың мәні түсінікті-ақ: бұл жаңадан қол жеткізген саяси
Сол кездегі Достастық жағдайына Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
Кеңестен кейінгі аймақта интеграция осылайша дамып жатты және ол
Еуропалық Қоғамдастыққа интеграцияны тәуелсіз өмір сүрудің ұзақ мерзімдітарихы бар
Еуропалық Қоғамдастыққа интеграцияны нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттердің (әртүрлі деңгейде
Еуропалық Қоғамдастыққа интеграция бірнеше онжылдықтардың ішінде, негізінен мемлекеттердің саяси
Әлемнің саяси картасында жаңа мемлекеттердің пайда болуы, олардың Достастыққа
Бұл шарттың 4 бабы НАТО-ның жарғысына өте ұқсас, және
Өркениетті елдердің экономикалық және саяси интнграцияға ұмтылуы бүгінгі таңдағы
Бүгінгі таңда Еуразия басты саяси күрес алаңына айналып отыр.
Интеграция – ТМД-ң өмір сүруінің негізгі қажеттілігі екендігі даусыз.
ТМД-ң құрамында аймақтық интеграцияның даму тенденциялары бүгінгі күннің шындығы.
Орталық Азиядағы интеграция тек экономикалық емес сонымен қатар
Бұл Одаққа ТМД-ң басқа да мемлекеттері еркін қосылу “процедурасы”
Ыстықкөлде өткен конференция Орталық Азиядағы интеграциялық үрдістерге жаңа серпін
ТМД-дағы жаңа қалыптасып отырған жағдай Қазақстан, Қырғызстан, Ресей,
Кеден Одағы кейінрек дамып, кеңейіп қазір де ол Еуразияның
ТМД құрамындағы аймақтық интеграцияның дамуы барысында Грузия, Украина, Әзірбайжан,Молдова
ТМД-ң құрылуымен байланысты жаңа геосаяси ахуалға әсер етуші факторлардың
Кеңес одағының ыдырауы тарих беттерінде өшпес із қалдырды, ол
1.3. ТМД интеграциясына әсер ететін факторлар
Қазақстан тәуелсіздігіне қол жеткізгеннен кейін, егеменді халықаралық субъектісі ретінде
Н.Ә.Назарбаев “Тәуелсіз газетпен” сұхбатттасқан кезде “ТМД елдері үшін интеграция,
Достастықтың басты мақсаты – саяси, экономикалық және әлеуметтік мәселелерді
Қазақстанның сыртқы саясатындағы стратегиялық алғы міндеттердің бірі – Тәуелсіз
Бұл бағыттағы жұмыс екі деңгейде жүргізіліп жатыр: екі жақты
Кеңес Одағы ыдырауы ТМД мемлекеттеріндегі өндірістік салалардың әлсіреуіне, бағаның
Қазіргі таңда барлық республикалар жетпіс жыл ішінде қалыптасқан әкімшілік
XXІ ғасырға өту, барлық елдерде отындық шикізат және энергетикалық
ТМД республикаларының шаруашылығының өзара байланысының интеграциялық күш–қуаты, нарықтық экономикаға
Шикізат, энергия, дайын өнімдерді пайдалану аудандары мен еңбек күштерінің
Қоғамдық өнімнің тиімділігін қамтамасыз ететін, салалық және территориялық ұзақ
Экологиялық тепе-теңдікті, қоршаған ортаны қорғауда;
Барлық республикалар мен ел аймақтары экономикалық дамуын бір деңгейде
ТМД елдерінде Кеңестік уақытта сыртқы экономикалық байланыстар мен экономикалық
ТМД-ның басқа мемлекеттері сияқты, Қазақстанда осы жылдардың ішінде экономикалық
Интеграцияны жақтаушыларды, ең алдымен Қазақстанның табанды күш–жігерінің нәтижесінде Достастық
Түрлі жағдайларға байланысты ТМД елдерінің басшылары Достастықтың мақсаттары мен
Кейде Достастықтағы ортақ жұмыстан бірте–бірте шет қалу және интеграциялық
Жалпы бұрынғы Кеңестер Одағы мемлекеттерінің дамуын мынадай кезеңдерге бөлеміз:
Қазірше аймақтық бірігулердегі өзара байланыста әркімнің әр түрлі деңгейдегі
Интеграция (латын тілінен аударғанда іntepratіo – қайта құру, толықтыру)
Интеграция үрдісі тіпті саяси – экономикалық құрылымы орнығып болған
Аймақтық интеграция, сараптамалар көрсетіп отырғандай қазіргі әлемдік дамудағы заңдылық
Збигнев Бжезинский Ресейдің ықпалы жайылған Еуразияның сол бөлігіндегі тарихи
Бірақ әйтсе де Ресейдің ролі тіпті құлдырап кетті деп
Қазіргі заманның геосаяси дамуы Ресейді дүниежүзілік саяси даму орталық
Ресей дипломатиясы қазірдің өзінде бірнеше күрделі мәселелерді шешімдерге мәжбүр
Ресей шекаралары ашық және қорғау мүмкіндігі төмен болып
Ресейге экономикалық дағдарыс және аймақтық сепоратизм оның халық беделін
Ресейдің ішкі саяси күштерінің өзара күресінің шиеленісуі болып отыр;
Дүниежүзілік саяси күштер тепе–теңдігінің өзгеріcі дүниежүзілік дамуға да өз
Бүгінде ТМД шеңберіндегі Ресей дипломатиясының болашағы туралы біркелкі пікір
Ресейдің Азиядағы саясаты XVІІ ғасырда қалыптасқан болатын. Содан бері
Біз білетіндей КСРО ыдырағаннан кейін әрбір мемлекеттің алдында өз
ТМД шеңберіндегі Ресей факторрының өзектілігінің тағы бір көрінісі орыс
Бүгінде Ресей Федерациясының ішкі тұрақтылығы анық сыртқы саясатының, соның
Алғашқы жылдардағы “әлсіз Ресей” болса, онда Қазақстан күшейеді деген
Кеңес Одағы ыдырауынан кейін тәуелсіз мемлекеттер алдында қоғамдық өмірді
Біртұтас шаруашылық кешенінің жойылуы, егеменді қаржы–экономикалық жүйенің құрылуы, экономика
Сауда әріптестерінің талғамдағы еріктілігі, пайдалы, ұтымды байланыстарды ізденудегі мүмкіншілік,
Өндіріс көлемінің бірден құлдырауы нәтижесінде тауар қолдану көлемі де
ТМД мемлекеттерінің әр қайсысы жаңа ақша енгізгендігінен, өнеркәсіп, өндіріс
Өндірістің көбісіне шетелдіктердің несие беру, ал бұлар баяғы қалыптасқан
Халықаралық экономикалық қаржы институттарының ықпалы бірден өсті, олар ішкі
Жаңа егеменді мемлекеттер өзара саудадағы тауарға тарифтік, тарифтік емес
Рыноктық экономикаға көшудегі әр түрлі желіс. Әр мемлекетте әр
Міне, осылардың бәрі жаңа тәуелсіз мемлекеттер арасындағы қатынастарға кері
Бірақ осыған қарамастан баяғы біртұтас шаруашылық комплекс негізіндегі байланысты
Қазақстан ТМД мемлекеттерінің экономикалық интеграциясы идеясын әр уақытта қолдайды.
ТМД – бұл мемлекет емес, бұл табиғи жағдайда қалыптасқан
ТМД мемлекеттерінің интеграциясына кедергі жасайтын факторлар мыналар:
Жаңа мемлекеттердің жүйесін құрудағы ұлтшылдықтың өсуі;
Жалпыодақтық мүлікті соның ішінде әскери мүлікті бөлісу процесі;
Бұрынғы билік жүйесіндегілер мен неонационалистер және мұсылман фундаменталистері арасындағы
Этника аралық қақтығыс (Карабах, Оңтүстік Осетия, Абхазия)
Интеграциялық қарым–қатынасқа оң әсерін беретін блоктар болса, өзара толықтырушы
Бұл интеграцияға сонымен қатар, географиялық жақындық, біртұтас инфраструктураның болуы
Ал енді интеграциялаушы (біріктіруші) және дезинтеграциялаушы (айырушы) факторға тоқтала
а) біртұтас одақтас мемлекет шеңберінде:
Интеграциялаушы фактор: 1) барлық әлеуметтік – экономикалық қызметпен бірге
2) Одақтың специлизациялық және кооперациялық, республикалар өнеркәсіп және сыртқы
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) біртұтас мемлекет және біртұтас шаруашылық
2) Экономикалық тиімділігін ескерместен құрылған өндірістік–технологиялық кооперациялық байланыстардың көбінің
б) Рыноктың экономикасы бар жаңа егеменді мемлекеттердің құрылу негізіндегі
Интеграциялаушы фактор: 1) технико–технологиялық және инфраструктуралық байланыстар, мамандық және
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) Рыноктық қатынастар мен сауда –
2) Жаңа мемлекеттердің салық, бюджет, валюта, кеден және басқа
3) Достастықтың ең жетекші елі Ресейдің интеграциялаушы ролінің түсуі,
в) Экономикалық жағдайды тұрақтандырудың келесі кезеңі:
Интеграциялаушы фактор: 1) шаруашылықтың экономикалық жүйесінің жақындығы біртұтас территориялық–шаруашылық
2) Интеграцияланған біртұтас экономикалық кеңістікте бірлескен тауар өндіру қолдау
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) өз мүдделерін мен тауар өндірушілер мүдделерін
2) тауар өндіруші және жаңа мемлекеттердің экономикасы арасындағы рыноктың
ТМД-дағы интеграциялық үрдіске әсер еттетін факторлардың тағы біреуі ол
ЕО тәуелсіз мемлекеттердің интеграциясы нәтижесі болса, ал ТМД болса,
ЕО-тағы саясат келеді кетеді, ал интеграцияға деген бағыт сол
Интеграциялық үрдіске қауіп төндіретін тағы бір айта кететін
Сөзімізді қорытындылай келе біз ТМД интеграциясына әсер ететін сыртқы,
2 тарау. ТМД-дағы экономикалық интеграция және Қазақстан
2.1. Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастық
XXІ ғасыр адамзат тарихындағы ең дүбірге толы кезеңі. Әрине,
Орталық Азиядағы интеграциялық үрдістің, әлеуметтік өмірдің интернационализациялануы мен интеграциланушы
Президент Н.Назарбаев Қазақстан халқына «Қазақстан – 2030» жолдауында: «Ұлттық
Орталық Азиялық интеграциялық үрдістің ерекшелігі жаңа тәуелсіз мемлекеттің тарихының,
Орталық Азиядағы су ресурстары мемлекеттер арасында теңдей бөлінбеген. Ірі-ірі
Орталық Азиядағы интеграциялық ағымның спецификалық ерекшеліктерінің бірі аймақтағы барлық
Назарбаев ТМД елдері үшін интеграциялық ынтымақтастық экономикалық қажеттілік қана
Қазіргі таңда әлем өзара интеграциялық жүйе үрдісінде дамуда. Әлемнің
Бұрынғы Кеңестік республикалар өз тәуелсіздігін алғаннан кейін ішкі және
Қол жеткізілген егемендікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу;
Күшті мемлекеттің ықпалына қалып, олардың шикі зат көзіне айналу;
Біріккен Еуропаны мысал, үлгі ете отырып, бұрынғы Кеңестер кеңістігінде
Осылайша бұрынғы КСРО территориясында жаңа интеграциялық топтар пайда бола
Экономика сөз жоқ, интеграцияның анағұрлым маңызды құрамдас бөлігі болып
Орталық Азия мемлекеттерін аймақтық интеграциялау идеясы Біртұтас Экономикалық Кеңістік
Бұл келісімнің 1 бабы бойынша былай делінген: «Біртұтас Экономикалық
Шартты дамыту тұрғысында 1994 жылы шілдеде президенттердің шешімімен Мемлекетаралық
Сөз болып отырған уақытта Орталық Азия ынтымақтастық және даму
Әлемнің жетекші мемлекеттерінің Орталық Азия мен Закавказға деген қызығушылықтары
Біріншіден, олардың территориясы арқылы әуе-коммуникациялық жолар өтетін Азияның геостратегиялық
Екіншіден, бұл аймақта – жер қазба байлықтары – қымбат
Үшіншіден, бұл аймақ өте ауқымды, аз игерілген дайын өнімнің
Төртіншіден, жаңа тәуелсіз мемлекеттің өндірістік содерасында ықпалды позицияны ұстана
Бесіншіден, дәстүрлі көп ғасырлар бойы Ресей ықпалы мен ресей
Орталық Азиялық мемлекеттерінің тәуелсіздік алуы мемлекетаралық ынтымақтастық пен аймақтық
Орталық Азия елдерінің тиісті шарттары мен келісімдерінің орындалуына талдау
2000 жылы 14 маусымдағы Душанбедағы ОАЭҚ мемлекетаралық кеңестің Қазақстан,
ОАӘҚ шеңберіндегі интеграцияны тереңдетуге ұмтыла отырып, президенттер 2005
Сауда-экономикалық байланыстарды жандандыру;
Су және энергетикалық ресурстарды бірлескен түрде және ұтымды пайдалану;
Көліктік-коммуникациялық жүйені дамыту саласында келісілген саясаттарды жүргізу;
Қалыптасқан шаруашылық байланыстарды жетілдіру және импортты алмастыратын өндірісті дамыту;
ОАЭҚ елдерінің халықтар арасындағы гуманитарлық мәдени байланыстарды кеңейту үшін
ОАЭҚ мемлекеттерінің 2002 жылы дейінгі кезеңге арналған біртұтас экономикалық
Мемлекетаралық автокөлік жолдары мен теміржол траспортында, транзиттік жүкті үшінші
Егер Еуропа құрлығының тарихына көз жүгіртсек, ол құрлық бүгінгі
Немесе АСЕАН мүше елдерінің аймақтың интеграциялық тәжірибесін алайық. Оңтүстік-Шығыс
Дегенмен, 90 жылдары АСЕАН-ның сәтті құрылуы нәтижесінде бұл аймақ
Экономикалық интеграцияның маңыздылығы жөнінде айта келе, АҚШ-тай ірі, күшті
Орталық Азия мемлекеттерінің тәуелсіздік алуы нарықтың экономиканы құруда жаңа
Кейбір мамандар, ТМД аймағындағы, Орталық Азия мемлекеттерінің интеграцияға ұмтылуы,
Орталық Азияның геосаяси аймағы, кейбіреулердің осы аймақты мұсылман Солтүстік
Саяси интеграция интеграциялық үрдістің осы аймақтағы айрылмас бөлігі. Әрине,
2.2. Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық: Қазақстанның қосқан үлесі
Көпжақты, сондай-ақ екі жақты үлгідегі ТМД елдерінің өзара қарым–қатынастары
Тұтас аймақтар мен құрлықтардың өсе түсіп отырған интеграциясы XX
Түрлі жағдайларға байланысты ТМД елдерінің басшылары Достастық мақсаттары мен
Тәжірбие көрсетіп отырғандай аймақтық экономикалық интеграциялық үрдісі өте күрделі
ТМД мемлекеттерінің басшылары Кедендік Одақ құруды, кедендік тарифтерден бірте–бірте
Бірлескен жұмыстағы келесі қадам деп 1993 жылы қыркүйекте Экономикалық
Уағдаласушы Тараптар халықтардың тұрмыс деңгейін арттыру мақсатында олардың экономикасын
Нарықтық қатынастар негізінде кезең-кезеңімен ортақ экономикалық кеңістік құру;
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін тең мүмкіндіктер туғызу және
ТМД мемлекеттердің басшылары Экономикалық Одақ интеграцияны кезең–кезеңімен тереңдету, экономикалық
6 қаңтар 1995 жылы Ресей Федерациясы мен Беларусия Республикасы,
Кеден Одағының құрудағы басты мақсат болып мыналар жариаланды:
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің еркін экономикалық қарым–қатынасына теріс әсерін тигізетін
Тұрақты экономикалық дамуды, еркін тауар айналымын және шынайы бәсекелестікті
Жалпы экономикалық кеңістікті құруда жағдай жасау;
Кеден Одағына мүше–мемлекеттердің әлемдік рынокқа белсенді шығуына жағдай жасау;
Кеден Одағы мынадай қағидаларға негізделетін экономикалық бірлестік ретінде:
а) Кеден Одағына мүше–мемлекеттердің біртұтас кедендік территориясының болуы;
б) Бірыңғайландырылған заң шығару және рыноктық шаруашылығына негізделген, біртипті
Кеден Одағында атқарушы органдар ретінде төрт мемлекеттің интеграциясын басқарудың
Жылдамдығы әр-түрлі интеграция үрдісіне тиісті серпін беруге ұмтыла отырып,
Интеграциялық ынтымақтастық одан әрі 1996 жылы 2 сәуірдегі Беларусь
Атап айтуымыз керек, жалпы ТМД мемлекеттермен экономикалық байланыстарды реттеуде
Құжаттардың кейбіреуі практикалық тұрғыдан жүзеге асты. 1998 жылы 24
Ынтымақтастықты кеңейту жөніндегі ұйымдық, техникалық және экономикалық шаралады жүзеге
1998 жылы сәуірде Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресей Президенттері
Кеден Одағына қатысушы мемлекеттердің басшылары 2000 жылы қазанда Астанадағы
Белгілі, дәл механизмнің, бұрынғы міндеттер мен мақсаттарды жүзеге асыру.
Жаңа ұйымның анық көрсетілген халықаралық статусы ЕурАзЭқ халықаралық құқықтық
Алдыңғылардан да жақсы, интеграциялық формула. Қоғамдастықта әрбір мемлекет, интеграцияның
Шешім қабылдаудың жаңа түрі. ЕурАзЭқ-ң құрылу туралы келісім бойынша
Шешімдерді орындауды бақылаудың жаңа жүйесінің құрылуы. Қауымдастығы келісімдер мен
Заң шығарудың бірыңғайлылығы мен жақындасуындағы жаңа әдістер.
Мүшелікке деген жоғары талаптар. Мүшелік өз міндеттерін орындамаған жағдайда
Интеграциялық комитет (ИК) – Қоғамдастықтың тұрақты жұмыс істейтін органы,
Мемлекетаралық Кеңес пен ИК қызметін ұйымдастыру тұрғысынан қамтамасыз ету.
2001 жылы 21 ақпанда Алматыда интеграциялық комитет Белорусия, Қазақстан,
Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастыққа алып келген құжаттарды сараптай келе, оқиғаның
ЕурАзЭқ-тің берілуі экономикалық форумы осы жылы, яғни 2003 ж.
Иинтеграциялық процестерге қатысты ТМД-ға қатысушыларының позициясы көп жағдайда тиісті
Қазақстан принциптік тұрғыдан барлық мемлекеттердің экономикалық даму мен халықаралық
Қазақстан осы ұйымның келешегіне зор үміт артады. Қазақстан әр
2.3. ГУУАМ - саяси – экономикалық бірлестік ретінде
Посткеңестік кеңістік мемлекеттерінің – Грузия, Украина, Әзірбайжан және Молдова
Страсбургта қабылданған Декларация бұл топтың елдерінің саяси жақындасу мен
ГУУАМ-ның мүше-мемлекеттерінің президенттерінің Вашингтонда қабылданған Мәлімдемесі жаңа ұйымның қызметінің
Жаңадан құрылған ұйымның мақсаттары мен міндеттерін анықтауда Украина, Грузия,
ГУУАМ өзін-өзі ТМД мен кез-келген басқа ұйымдарға қарсы қоймауға
ГУУАМ-ды құру инициативасы Балтық – Қаратеңіз альянсының идеясымен байланысты.
ГУУАМ – бұл бір-біріне қайшы болмайтын саяси және экономикалық
Елдерді ГУУАМ тобына бірігуге себеп болған бірқатар маңызды жайларды
Дәстүрлі түрде мәскеулік саяси элитаның басымында құрылған посткеңестік кеңістіктегі
Біртұтас геосаяси кеңістікте болу, бұрынғы Орталықпен қатынастардағы белгілі бір
ТМД-ның ұйымдық құрылымының бұрынғы кеңестік республикалардың қалдық ретінде қалыптаспауы;
Ресей Федерациясы мен Белорусь Одағының, Төртеудің Кедендік Одағының құрылуы.
Жаңа тәуелсіз мемлекеттердің «үлкен ағаң қамқорлығынан азат болуға ұмтылуы.
Көбінесе прагматикалық мемлекетаралық байланыстарды дамыту жолында жаңа әріптес-мемлекеттер мен
Мемлекеттердің өзінің тиімді географиялық орналасуының артықшылықтарын пайдалануға ұмтылуы, әсіресе
ГУУАМ елдерінің саяси элитасы мен көшбасыларының посткеңестік кеңістікте және
Ал енді ұйымның құрылымына келер болсақ:
мемлекет басшыларының ең аз дегенде жылына бір рет кездесуі,
сыртқы саяси ведомстволардың жетекші рөліндегі эксперттердің кездесуі – екі
ГУУАМ мемлекеттері мүшелері болып табылатын халықаралық ұйымдар шеңберінде елшілер
ГУУАМ мемлекеттері АҚШ және Батыс мемлекеттерімен тығыз байланысқан. Олардың
ГУУАМ шеңберінде қарым қатынастың маңызды бағытының бірі аймақтағы қауіпсіздікті
ГУУАМ шеңберінде әскери ынтымақтастықтың неге керек. Өйткені осы мемлекттердің
Қауіпсіздік және бейбітшілікті қолдау барысында ГУУАМ мемлекеттері осы бағытта
Өзінің дамуындағы аз уақытта ГУУАМ түрлі кезеңнен өтті, ол
Көптеген сараптамашылардың пікірінше қазаргі кезең дағдарыс кезеңі. Бұл мынадай
ЕурАзЭқ шеңберіндегі интеграциялық үрдістердің күшеюі;
ГУУАМ мүше-мемлекеттеріне қарсы ресей саясатының қаталдануы;
ГУУАМ транспорттық коридоры Азия – Кавказ - Еуропа жобасына
ГУУАМ мемлекеттеріне Батыстың қызығушылығының азаюы.
2000 жылы маусымда Ялтада мемлекет басыларының саммитінде ұйымның институтционалды
Қазіргі таңда ГУУАМ-ға байланысты қатынас екі ұштылау. Бес мемлекеттің
2. ТМД мемлекеттерінің әскери саладағы ынтымақтастығы
КСРО ыдырағаннан кейін және социалистік лагерь жойылғаннан кейін “қырғи-қабақ
Батыста әскери өндірістік саласындағы мемлекетаралық қатынас жылдан жылға күшеюде.
Қазіргі таңда ТМД-ғы интеграция екі бағытта дамуда: Достастықтың барлық
Дүниежүзілік саяси картада жаңа мемлекеттердің пайда болуы және Достастық
Бүкіл ТМД аумағында қауіпсіздікті қамтамасыз ететін күрделі де қиын
Достастықтың алғашқы қалыптасу кезеңінде бұрынғы республикалардың бір-біріне деген өзара
Байқалып отырған және ықтимал қақтығыстарды шектеп, тұйықтау жолындағы бірінші
Осылайша 1992 жылы 15 мамырда ТМД мемлекеттері ұжымдық қауіпсіздік
Мүше-мемлекеттер құрамында, мүше-мемлекеттердің басшылары бар Ұжымдық Қауіпсіздік Кеңесін және
Айтып кетуіміз қажет Ұжымдық қорғаныс сипатындағы шараларға барлық мемлекеттер
Келісімге қол қойған уақыттан бастап, 1997 жылға дейін Достастықтың
1995 жылы 10 ақпанда осы келісімнің қатысушылары Декларация қабылдады
Дәл осы кезде қауіпсіздік кеңесі келісімнің мүше-мемлекеттерінің ұжымдық қауіпсіздік
1995 жылы 10 ақпанда ұжымдық қауіпсіздік кеңесі Ұжымдық қауіпсіздік
1995 жылы 26 мамырда Мемлекеттер басшыларының кеңесі, Достастыққа кірмейтін
1990 жылдардың соңында ТМД мемлекеттері қауіпсіздік туралы жаңа қиыншылықтармен
ТМД мемлекеттері әскери ұжымдық келісімдерге қол қояды. Бірақ біріншіден
Осы кездесудегі ең маңызды мәселе, халықаралық терроризмге төтеп беру
Соңғы уақытта шартқа қатысушы мемлекеттер аймақтық қауіпсіздіктің жаңа үлгісін
ҰҚК қолданысы мерзімінің 1999 ж мамырда бітуіне байланысты 6
Қазақстан қол жеткізілген уағдаластықтарды бұлжытпай орындауды жақтай отырып, ТМД-ға
1999 жылдан бастап, Ұжымдық қауіпсіздік шартына қатысушылардың тұрақты кеңесі
ТМД мемлекеттері арасындағы әскери саладағы қарым- қатынастардың күшеюі үшінші
ҰҚК-ның әскери бөлігін күшейту, сөз жоқ, оның бейбітшілік әлеуетіне
Қорытынды
ТМД-ның құрылуы, КСРО-ның соңғы жылдары болған оқиғалармен тығыз байланысты.
1991 жылы 8 желтоқсанда Ресей, Украина, Белорусия үкімет басылары
21 желтоқсан 1991 жыл бұрынғы Одақтас Республикалардың 11-і кездесіп
Бастапқыда ТМД шеңберіндегі ынтымақтастық өте нашар болды. Бұл құбылысты
Бір кезде біртұтас мемлекеттің ыдырау кезеңіндегі сын-cағатта Н. Назарбаев
Күрделі экономикалық кезең жағдайында іс-жүзінде барлық Кеңестен кейінгі мемлекеттерде
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы – біртұтас одақтық мемлекеттен тәуелсіз ұлттық
Бұрынғы одақтас мемлекеттерді интеграциялануға итермелейтін бірнеше факторлар бар. Бұл
Соңғы кезде жалпы мойындаған, бірінші кезекте интеграцияның экономикалық дамуын
Кейбір объективті және субъективті себептерге байланысты Достастық жобаланған интеграциялық
ТМД шеңберінде біз білетіндей бірнеше интеграциялық бірлестіктер құрылған. Солардың
Орталық Азия мемлекеттерін біріктіретін – Орталық Азиялық Экономикалық Қауымдастық
ТМД шеңберіндегі экономикалық қатынас осы интеграцияланушы мемлекеттердің барлығына дерлік
Қазақстан Республикасы КСРО ыдырағаннан кейін посткеңестік шеңбердегі көптеген интеграциялық
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы өмір сүруінің он жылға жуық тарихы
Әйтседе, ешнәрсе оңайлықпен келмейтіндей ТМД интеграция жолы да кедергілер
Әдебиеттер тізімі
Деректемелер
Алматинская декларация. Сборник документов под ред. К.Токаева. Алматы,1998. І
Договор об учреждении Евразийского экономического сообщества . ред. Колегия
Договор о создании Единого экономического пространства между Республикой Казахстан,
Заявления глав государств Республики Белорусь, Республики Казахстан, Кыргызской Республики,
Протокол к Соглашению о создании Содружества Независимых Государств. Сборник
Соглашение о создании Содружества Независимых Государств. Сборник документов под
Соглашение о сотрудничестве и взаимопомощи в таможенных делах. Сборник
Соглашение о Таможенном союзе (Республики Казахстан, Республики Белорусь
Соглашение о создании зоны свободной торговли. Сборник документов под
Устав Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К.
Мерзімдік басылымдар
Бектепов Б. Десять шагов к интеграции // Гудок, 1998,
Вашанов В.А. экономическая эффективность интеграции // Вестник Содружества, спец.выпуск.
Иванов Ю.О. О международных сопоставлениях ВВП России и других
Иннарбаев Е. Интегративные процессы на постсоветском пространстве в контексте
Исингарин Н. Выбор в пользу единения сравнивая интеграционные процессы
Исингарин Н. Для становления нормального таможенного союза потребуется
Назарбаева Д.Н. Взаимодействие стран членов СНГ и проблемы интеграции
Огневск В.В. СНГ на фоне геостратегической карты России// Саясат,
Арнайы әдебиеттер
Атаев Х.А. Торгово-экономические связи Ирана с Россией в XVІІІ-XІX
Барковский А.Н., Краснов Л.В., Рыбаков О.К. СНГ! На пути
Гаврилов В. Интеграции в СНГ и национальные интересы. Москва,
Десять лет Независимости Казахстана: итоги и перспективы развития. Материалы
Евразийское пространство интеграционный потенциал и его реализации. Ответственный редактор
Жукубович Т.С. СНГ и интересы России. Москва, 1997.
Исингарин Н. Проблемы интеграции в СНГ. Алматы, 1998.
Исингарин Н. Транспорт, магистраль экономической интеграции в СНГ. Алматы,
Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции. Алматы,
Исингарин Н. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения. Алматы,
Кушкунбаев С. Центральная Азия на пути к интеграции: геополитика,
Козбеков У.О. Внешние экономические отношения государств в переходной период.
Лаумулин М. Казахстан в современных международных отношениях: безопастность, геополитика.
Мацнев Д. Интеграционная стратегия для стран СНГ. Москва, 1997.
Мансуров Т. Казахстан – Россия отношения в эпоху перемен
Назарбаев Н.А На пороге XXІ века. Алматы, 1997.
Назарбаев Н.А. Евразийский союз идеи, практика, перспективы 1994-1997. Алматы,
Назарбаев Н.А. Стратегия трансформаций общества и возрождения Евразийской цивилизаций.
Назарбаев Н.А. 10 лет равные столетию. Алматы, 2001.
Назарбаев Н.А. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003.
Назарбаева Д.Н. Взаимодействие стран – членов СНГ и проблемы
Назарбаева Д.Н. Содружесво Евразия. Москва, 2003.
Примбетов С. Центральная Азия: реалий и перспективы экономической интеграций.
Россия и Казахстан стратегии для будущего. Материал международной научно-практической
Токаев К. Под стягом независимости: очерк о внешней политики
Токаев к. Дипломатия Казахстана. Алматы, 2001.
Экономика разных скоростей под ред. Демина А.А. Л.,1996.
Хан Г.Б.,Суворов Л.С.,Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики
Хазанов. А.М., Котляров В.С. Россия-СНГ-Азия. Москва, 1993.
Шишков Ю.В. Теория региональной капит. интеграции. 1978.
Интернет сайттары
www.vgmu.vіtebsk.net
www.nns.ru
www.nіvp.ru
www.mfa.kz
http://www.cvі.kz./text/Eurasіa/GUUAM.html
Энциклопедический словарь. Под ред. Г.В.Осипова. Москва: ИСПИ РАН,1995г. с.440.
Барановский В.Г. Политическая интеграция в Западной Европе. Москва: Наука,
Барановский В.Г. Политическая интеграция в Западной Европе. Москва: Наука,
Там же. с.32.
Там же с.35.
Мюрдаль Г. Мировая экономика. Проблемы и перспективы. Москва, 1958.с.122.
Шишков Ю.В. Теория региональной капит. инт. Москва Мысль, 1978г.с.138.
Там же. с.140.
Там же. с.129.
Там же. с. 188.
Там же. с. 190.
МЭО. Интеграция. Уч. пособие. Под ред. Ю.А.Щербанина. Москва: Банки
http://encycl.yandex.ru/cgi.
Хан Г.Б.,Суворов Л.С.,Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики Казахстан.с.89.
Степан Ситорян. Интеграция стран СНГ.: трудности и перспективы
Н.Исингарин. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции. Алматы, 2000.
Сборник документов по международному праву. Под общ. ред. Токаева
Хан.Г.Б., Суворов Л.С., Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики Казахстан.
Н.Назарбаев На пороге ХХ1 века. Алматы, 1996.с.102.
².Òîºàåâ: ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” Äèïëîìàòèÿñû. Àëìàòû,2002. ñ. 53.
Ñáîðíèê äîêóìåíòîâ ïîä ðåä. Ê.Òîêàåâà. Àëìàòû,1998ã. I Òîì.ñ.261.
Ñáîðíèê äîêóìåíòîâ ïî ìåæäóíàðîäíîìó ïðàâó. Àëìàòû,1998ã. Òîì I.
Í.Èñèíãàðèí: Òàìîæåííûé ñîþç: Äåëà è ïëàíû. Àëìàòû,2000. ñ. 54
Ïåðâûé ýêîíîìè÷åñêèé ôîðóì Åâðîçèéñêîãî ýêîíîìè÷åñêîãî ñîîáùåñòâî: Ìîñêâà, 2003ã. ñ.275
Êàçàõñòàíñêàÿ Ïðàâäà.2001ã 15 àïðåëÿ.
Н. Исингарин. Проблемы интеграции в СНГ. Алматы,1998. С.4
Н. Исингарин. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения. Алматы,
В. В. Огневск. СНГ на фоне геостратегической карты России
История внешней политики России. I половина XIX в. Москва,1995.
Н.Исингарин. 10 лет СНГ. Проблемы , поиски, решения.С. 82-83
Н. Назарбаев . Евразийский союз идей, практика, перспективы 1994-97.
Сонда 31 бет
Хазанов А. М., Котляров В.С. Россия-СНГ-Азия (проблемы, перспективы,
Н. Исингарин. 10 лет СНГ. Ппроблемы, поиски, решения. Алматы,
Н. Истнгарин. Казахстан и Соодружество, проблемы экономической интеграции. Алматы,
Д. Назарбаева. Содружество Евразия. Москва, 2000. С. 26
Сонда 35 бет
Казахстанская Правда // 2001, №5 апрель
Н. А. Назарбаев. Казахстан-2030. С. 79
Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы,1998. ІІ том.
Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы,1998. І том.
Н. Исингарин. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения. Алматы,
Сонда 224 бет
К. Токаев. Қазақстан Республикасының дипломатиясы. Алматы, 2002. С.93
Н. Исингарин. Казахстан и Соодружество: проблемы экономической интеграции. Алматы,
К. Токаев. Дипломатия Казахстана. Алматы 2001. С.60
Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы,1998.II том.С. 233
Сборник документов под ред. Токаева К. Алматы, 1998. II
Н. Исингарин. Таможенный союз: Дела и Планы. Алматы, 2000.
Сборник документов под ред. К. Токаева. I том. С.410-414
Хан Г.Б.,Суворов Л.С.,Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики Казахстан. С.98.
Сборник документов под редакцией К. Токаева. II том
Информационный бюллетень ЕврАзЭс. Алматы, 2001. 1 часть. С.13
Н. Исингарин. 10 лет СНГ проблемы поиски решения. Алматы,
Спасибо Т.С. Да здраствует Евразийское сообщество Каз. Пр,
АЭС обретает контуры Каз. Правда. 2001 г, 21
Инф. бюллетень ЕвразЭс №1, Алматы, 2001г. Инф. бюллетень ЕвразЭс
Первый экономический форум Евразийского Экономического Сообщества. Москва, 2003. С.
http://www.cvi.kz/text/ Eurasia/GUUAM.html
Н. Исингарин. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения. Алматы,
www.vgmu.vitebsk.net
На фоне дезинтеграционных процессов в СНГ государства ДКБ создают
Н. Назарбаев. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003. 172 бет.
Сборник документов под ред. К. Токаева. I том. С.
Хан, Суворов, Рахманова. Внешняя политика РК. стр 104
http://www.niurr.gov/ru....
Дип. Вестник. 1995, №83.С.33
Сонда 34 бет
Бюллетень международных договоров. 1995, №10. С. 9
Бюллетень международных договоров. 1996, № 7. С.34
Сонда. №21. 3 бет
Токаев К.К. Дипломатия Казахстана. Алматы, 2002.
Казахстанская Правда.2000г 13 октябрь
3
ТМД-ның ролі мен маңызы Қазақстан
Халықаралық экономикалық қатынастардың негізі және құрылымы
Қазақстанның экономикасын, рыноктық жүйесі. АҚШ, СНГ, Еуропа елдерінің саясаты, стратегиясы және экономикасы
Аймақтық интеграциялық үрдістері мен Қазақстан
ТМД-дағы саяси-экономикалық интеграция және Қазақстан
Конфедеративтік мемлекеттер бірлестігі
Кеңес Одағының ыдырауы және оның себептері
Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық: Қазақстанның қосқан үлесі
ТМД-дағы экономикалық интеграция және Қазақстан
Еуразиялық экономикалық қоғамдастық