Турбо Паскаль бағдарламалау тілі


МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Турбо Паскаль бағдарламалау тілі..........................................6
1.2 Turbo Pascal бағдарламасының құрылымы, жазу ережелері және
1.3 Турбо Паскальда амалдардың жазылуы.................................9
1.4 Турбо Паскаль жұмыс ортасы мен терезе құрылымы...........9-12
1.5 Турбо Паскаль жайлы жалпы мағлұматтар...........................13-18
ІІ ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛЫМЫ
2.1 Берілген 1-есепті (мысалды) талдау......................................19
2.1.1 Массив түсінігі...................................................................19-21
2.1.2 Түсіндірме сөздік...............................................................21-22
2.1.3 Программалау алгоритмі...................................................22-23
2.1.4 Қорытынды нәтиже.................................................................24
2.2 Берілген 2-есепті (мысалды) талдау............................................25
2.2.1 Массив элементтерін іздеу және реттеу..............................25-26
2.2.2 Түсіндірме сөздік...............................................................26-27
2.2.3 Программалау алгоритмі........................................................27
2.2.4 Қорытынды нәтиже.................................................................28
III ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................37
IV ҚАЖЕТТІ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАБДЫҚТАР...........................40
V ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...............................................42
КІРІСПЕ
Паскаль программалау тілінің алғашқы нұсқасын 1968-1970 жылдары Стэнфорд
Ал 1975 жылы стандартты Паскальдың компиляторымен Турбо Паскаль
Турбо Паскаль тілін пайдаланудың қарапайымдылығынан пайдаланушылар арасында кең
Келе-келе Турбо Паскаль 4.0, ТП 5.0, ТП 6.0,
Бағдарламалау тілі дегеніміз – адам мен компьютердің (ЭЕМ)
Тілдің алфавиті басқа тілдермен салыстырғанда құрылымы жағынан түсінікті,
Тілдің қарапайым құрылымына сан, идентификатор, тұрақты, айнымалылар, функция
Программалау тілдерін оқыту қазіргі кездегі маңызды негіздердің біріне
Мен, осы курстық жұмысты жаза отырып, Паскаль алгоритмдік
1979 жылы қабылданған стандартты Паскаль тілінің кейінгі нұсқалары
Сондықтан да қазіргі кезде Паскаль тілі кез келген
Осы орта мүмкіншіліктері кең: Паскаль тілінде программалаудың негізгі
Сондай-ақ, Паскаль тілінің графиктік және дыбысты басқару мүмкіндіктері
Ақпаратты өңдеу жазылған есепті шығару алгоритмі бойынша жүзеге
Программалау тілі үш құраушының: алфавит, синтаксис және семантика
Тілдің алфавиті – тілдің сөйлемдерін жазуда пайдаланылатын, тілдің
Тілдің синтаксисі – тілдің сөйлемдері мен оның құрамдас
Тілдің семантикасы – тілдің синтаксисі бойынша құралған оның
I НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Турбо Паскаль бағдарламалау тілі
Бағдарламалау тілі дегеніміз адам мен компьютердің (ЭЕМ) өзара
Паскаль бағдарламалау тілі негізінен француз математигі Блез Паскальдің
Құрылымдық бағдарламалау. Өзінше бөлек блок арқылы тұйық жұмыс
Жоғарыдан төмен біртіндеп құру. Бағдарламашы алдын ала өзіне
Обьектілі бағдарланған бағдарламалар жасай алу. Бұл мүмкіндік Паскаль
1.2 Turbo Pascal бағдарламасының құрылымы, жазу ережелері және
Нұсқауларды (командалар мен операторларды) ЭЕМ-ға түсінікті тілде жазып,
Таңба Аталуы Таңба Аталуы
A-Z латынның бас әріптері : қос нүкте
a-z латынның кіші әріптері + қосу белгісі
0-9 арап цифрлары - азайту белгісі
Арнайы таңбалар:
бос орын * жұлдызша, көбейту белгісі
~ тилда ! леп белгісі
@ айшық # сан белгісі
$ ақша белгісі % пайыз белгісі
& амперсант белгісі () жай жақшалар
_ төменгі сызық = теңдік белгісі
{} өрнекті жақшалар [] квадрат жақшалар
\ кері көлбеу / көлбеу сызық
; нүктелі үтір : қос нүкте
` апостроф, жалқы тырнақша `` тырнақша
< кем > артық
, үтір . нүкте
? сұрау белгісі
Турбо Паскальдің негізгі түйінді сөздері:
AND OF ARRAY OR
NOT PACKED BEGIN PROCEDURE
CASE RECORD CONST PROGRAM
DIV REPEAT DO SET
DOWNTO THEN ELSE TO
END TYPE FILE UNTIL
FOR VAR FUCTION WHILE
GOTO WDITH IF LABEL
MOD
Бағдарлама бірнеше бөлімнен құралып жазылады, мысалы:
Сипаттау бөлімі
Program (Өзіміз қоятын бағдарлама аты жазылады)
Uses
Label (Бағдарламада
Const (Тұрақты
Type
Var
Процедуралар мен функциялар бөлімі
Procedure (Процедура мәтіні толық жазылады)
Function (Функция мәтіні толық жазылады)
Негізгі бөлім
Begin
Бағдарлама денесі, яғни негізгі нәтижеге жету үшін пайдаланылатын
End.
Қарапайым сәлемдесу бағдарламасын құралық:
Program Hello_CHIKO;
Var Name: String;
BEGIN
Write(‘Толық атыңыз кім?’) {Сұрақты экранға жазып шығарады}
ReadLn(Name);
Writeln(‘Сәлем,’,Name,’!’); {Сәлемдесуді экранға шығару}
ReadLn
END.
Бұл мысалдан мынаны байқауға болады:
Сипаттау бөліміндегі түйінді сөздердің қажеттісін ғана пайдалануға ғана
Бағдарламаның әр нұсқауының соңы нүктелі үтірмен аяқталатынын.
Соңғы END түйінді сөзінің соңына нүкте қою керектігін.
Program түйінді сөзінен кейін бағдарлама шартына байланысты өзіміз
Сипаттау бөліміндегі түйінді сөздерден кейінгі мәліметтердің жазылуы мына
Uses Crt, Graph, Printer, Overlay; т.б. кітапхана аттарыныңқажеттісі
Const Pi=3.14159; g=9.81; Тұрақты шамалар аты, содан соң
Var A, B, C: integer; құратын бағдарламамызға қажетті
Type Metal=(Na, K, Al, Fe, Ag);
Ay_kuni=(1..30);
Jaz_ayi=(маусым, шілде, тамыз);
Label A, A3, 4, 5b, 72mk45; (Тек осы
1.3 Турбо Паскальда амалдардың жазылуы
Амалдар Амал аты Математикалық жазылуы ТР-да жазылуы
+ Қосу 45+95 45+95
- Азайту А-В А-В
* Көбейту 12 Х 34 12 * 34
/ Бөлу 65 : 8 64 / 8
Div Бүтіндей бөлу
17 div 3
Mod Қалдықты бөлу
13 mod 4
Турбо Паскальдаквадраттаудан басқа дәрежелеу амалы жоқ. Оны орындату
Dareje:=С*С*С*С*С; немесе Dareje:=EXP(5*Ln(C));
1.4 Турбо Паскаль жұмыс ортасы мен терезе құрылымы
Турбо Паскальда жұмыс жасау интеграцияланған сайманды қабықшаны (терезе)
Бұл менюлерді тышқанның сол жақ пернесін шерту арқылы
File – файлдармен жұмыс
New – жаңа файл құру
Open – алдын ала сақталған файлды ашу
Save – файлды дискетке сақтау, не Ғ2 басу
Save as – файл атын өзгертіп немесе басқа
Change dir – каталогты алмастырып қою
Print – бағдарлама мәтінін баспаға беру
Dos shell – Dos жүйесіне уақытша шығу
Exit – ТП жұмысты аяқтау, не Alt+X басу
Edit – peдакциялау
Undo – соңғы өзгертуді қайта қалпына келтіру
Redo - өзгертуді орындату
Cut – мәтін бөлігін қию, не Shift+Del басу
Copy – мәтін бөлігін көшіру, не Ctrl+Ins басу
Paste – буфердегі мәліметтерді қою, не Shift+Ins басу
Clear – мәтіннің белгіленген бөлігін өшіру, не Ctrl+Del
Search – іздеу
Find – мәтін үзіндісін табу
Replace – мәтін үзіндісін ауыстыру терезесін ашу
Search again – мәтін үзіндісін қайта іздету
Go to the line number – нөмірі көрсетілген
Show last compile error – соңғы қате коды
Find error – бағдарламаны орындар алдындағы қатені табу
Objects – пайдаланылатын обьектілерді көрсету
Units – пайдаланылатын модельдерді көрсету
Globals – пайдаланылатын модульдардың бастыларына сілтеме
Simbol – пайдаланылатын таңбаларды көрсету
Run – орындау
Run – бағдарламаны орындату, не Ctrl+F9 басу арқылы
Setup over – қадаммен орындаттыру, не Ғ8 басу
Trace into – топқа ену арқылы, не Ғ7
Go to cursor – меңзер тұрған жэерге дейін
Program reset – әрекеттегі барлық файлдарды жабу
Parametrs – параметрлер
Compile – компиляциялау (тексеру)
Compile – бағдарлама мәтіні қатесін тексеру, не Alt+F9
Make – бағдарлама құру
Buld – өзгертуді ескерту
Find error – қатені іздету
Information – ағымдағы файл туралы мәлімет шығарту
Debug - өзгерту, көру, іздеу
Evaluate – мәнді бағалау
Call stack – стек жайын шақыру
Find procedure – процедураны шақыру
Integrated debugging On – интеграциялаған түзегіш
Stand-Alone debugging Off – автономды түзегіш
Display swapping Start – экранды ауыстыру
Refrech display – бейнені регенерациялау
Options – баптау, әр түрлі күйлер қою
Compiler – компилятор пайдаланатын параметр терезесін ашу
Memory sizes – жад көлемін қою
Linker – жинақтау параметрлерін қою
Directories – файл орналса алатын каталогтар
Browser – көру үлгілерін орнату
Tools – компоненттер орнын беру
Environment – тышқанмен жұмыс істеу үлгісін беру
Open – компиляция файлын ашу
Save – конфигурация файлын сақтау
Save as – конфигурация файлы атын сақтау
Window – терезе түрлері
Tile – терзелерді ретпен орналастыру
Cascade – терезелерді бірінің үстіне бірін қойып орналастыру
Arrange icons – ашық терезе белгісін жасау
Close all – барлық терезелерді жабу
Help – көмекші
Contents – ағымдағы әрекет туралы көмек алу, не
Topic searh – меңзер тұрған сөз туралы көмек
Using help – контексті көмек туралы ақпарат алу
Compiler directivcs – директива туралы көмек алу
Procedures and functions – стандартты функциялар мен процедуралар
Reserved words – түйінді сөздер туралы көмек алу
Standart units – стандартты модульдер туралы көмек алу
Turbo pascal language – тіл туралы көмек алу
Error messages – қателер туралы көмек алу
About – жүйе туралы көмек алу.
Жұмыс алаңы – ортаңғы үлкен төртбұрыш. Алғаш жұмыс
Көмекші ақпараттар жолында мына мәліметтер жазылып тұр:
F1 Help F2 Save F3 Open Alt-F9 Compile
Бұл командаларды орындай бастағанымызда, олар туралы түсініктер өзгеріп
Олардың қолданылу мақсатын мына кестеден біле аламыз:
Перне аты Орындайтын іс-әрекеті
1 2
Ғ1 Контекстік көмекші терезесін ашады.
Ғ2 Активті терезедегі бағдарламаны сақтау.
Ғ3 Сақталған файлды жадқа тиеу терезесін ашады.
Ғ4 Меңзер тұрған орынға дейін бағдарламамызды орындатып, түзетуге,
Ғ5 Тереземіздің өлшемін өзгертуге мүмкіндік жасайды.
Ғ6 Редакциялау және тікелей орындату терезесін ауыстырып қосады.
Ғ7 Қадам бойынша орындауды (трассировка) әске асырады.
Ғ8 Қадам бойынша орындау. Экраннан көріп отырып орындатуға
Ғ9 Маке тәсілімен компиляциялауды орындату.
Ғ10 Жоғарыда тұрған негізгі менюді активтендіреді.
1.5 Турбо Паскаль жайлы жалпы мағлұматтар
Турбо Паскаль тілінің идентификаторлары (ТП)
ТП Идентификаторлары дегеніміз өндірісте пайдаланылатын терілген символдардың жиынтығын
Идентификатор латын әліпбиінен және сандарынан тұрады.
Идентификатор әріптен а1 деп басталуы тиіс {"а1", а
Идентификатор өте үлкен көлемдегі кез келген логикалық символдардан
Қызметтік сөздерді идентификатор ретінде пайдалануға болмайды.
Идентификаторларды жазғанда бос орындарды жазуға болмайды.
Турбо Паскаль тілінде программалаудың ережелері мен жалпы түсініктері
Программа Турбо Паскаль операторларынан құралады, олар ";" символымен
Топ операторларын ерекшелеу үшін операторлық жақшаларды пайдаланамыз: begin…..end.
Бірнеше операторлар жақшасындағы операторларды құрамдық операторлар деп атаймыз.
Программа мәтінінде фигуралық жақшаларда комментарияларды жазамыз, олар программа
Турбо Паскаль тіліндегі программалық структура
Ескерту. {+} – программаның негізгі бөлігі, {ұ} –
Программаның негізгі бөліктерін қарастыралық. Uses – программада қол
UsesDOS, Crt, Graph, Printer; {Төрт стандартты модульдердің қосылуы:
DOS – операциялық жүйе командаларының программада пайдаланылуы.
Crt – енгізу-шығару мүмкіндіктерінің кеңейтілулері, дыбыстық генераторды пайдалану.
Graph – графикалық процедуралар мен функциялардың қосылуы.
Printer – баспаға шығаруға оңай қол жеткізу.}
Мысалы. Келесі программа баспаға шығарудың оңай жолын жүзеге
UsesPrinter; {модульдің қосылуы}
begin
Write(‘привет’); {"привет" сөзі экранға шығарылады}
Write(lst,‘привет’); {"привет" сөзі принтерге шығарылады}
end.
Const (константалар). Бұл сипаттау бөлімінде идентификатормен программа орындалуы
Const
a=4; {сандық константа}
b=’A’; {символдық константа }
s=’ABBA’; {жолдық константа }
b1=false; {логикалық константа }
M:array[1..4] of integer=(1,5,6,7); { константалар массиві}.
Type (деректер типі). Суретте Турбо Паскаль тілінің негізгі
Қарапайым типтер
Сандық типтер
Сhar – символдық айнымалысы. Символдық тип мәні көптеген
Boolean – логикалық айнымалысы. Логикалық тип мәні жарияланған
Күрделі типтер
Массив - array – массив деректер типі бір
Var {массивтердің сиаптталуы}
M: array [1..5] of integer; {М бір өлшемді
M1: array [2..3,11..15] of char; { М1 екі
Begin {массивті толтыру}
М[2]:=100; {М сандық массивінің екніші элементіне 100 мәні
М1[2,3]:=’d’; {М1 символдық екі өлшемді массиві элементтері екінші
End.
String – жолдық айнымалы. Жолдық типтегі айнымалылар бірнеше
Var s:string; {s идентификаторының жолдық айнымалы ретінде сипатталуы}
Begin
s:=’Привет’; {жолдық айнымалы мәнін беру}
Writeln(s); {"Привет" сөзін экранға шығару}
end.
Var – программада пайдаланылатын барлық иденитификаторлар сипатталуы керек.
Var
x,y:real; { x,y идентификаторлары – реальді тип айнымалылары}
i,j,k:integer; {i,j,k идентификаторлары – бүтін тип айнымалылары}
M:array [1..4] of char; {M – бір өлшемді
M1:array [1..3,1..4] of byte; {M1 екі өлшемді массив
Type
re=real; {жаңа типті сипаттау: re идентификаторы - реальды
Var
z:re; { z идентификаторы –re типінің айнымалысы, яғни
Негізгі программа – ережеге сүйенсек 3 бөлімнен тұрады:
Шығыстық деректерді енгізу.
Есептеу.
Қорытынды есептеу қорытындысын шығару.
Негізгі математикалық сәйкестіктер және Турбо Паскаль операциялары:
+ {қосу}
– {алу}
* {көбейту}
/ {бөлу}
= {теңдік (типтер мен тұрақтыларды сипаттағанда пайдаланылады және
:= {меншіктеу}
> {үлкен}
< {кіші}
>= {үлкен немесе тең}
175
-> 170
-> 180
-> 168
-> 170
-> 0
Орташа бойы: 172.6 см
Екі адамның бойы көрсеткіштері орташадан жоғары болып табылады.
2.2.1 Массив элементтерін іздеу және реттеу
Массив элементтерін реттеудің бірнеше әдістері бар. Соның ішінен
реттік номерімен таңдалған элемент басқа айнымалыға меншіктеліп, сақталады;
Оны қоятын орын ізделеді;
Реті өзгермейтіндей орынға жылжытылады;
Табылған орынға таңдалған элемент қойылады.
Күрделі шама түрлерінің бірі кестелік шамалар, олар екітүрге
Аты: Array [индекс өлшемі] of ЭлШамасыТүрі;
Массивтерді өңдеудің мынадай түрлері тұрмыста кең таралған:
Массив элементтерін өзгерту, ауыстыру.
Массив элементтерін белгілі бір қасиеті бойынша іздеу.
Массив элементтерінің қосындысын табу.
Массив элементтерін енгізу өте көп уақытты алатын процесс.
Екі өлшемді массивтерде жол және баған болады.Элементтері жол
Массив индексінің өлшемі айнымалы арқылы берілсе, ол массив
2.2.2 Түсіндірме сөздік
Program – өзіміз қоятын бағдарламаға аты жазылады. Program
Const – стандартты тұрақтылар, программада тұрақтылар өз түрімен
Var – құратын бағдарламаға қажетті барлық айнымалылар түрі
Real – сандық шама, оның міндері нақты сандар,
Begin – бағдарлама денесі, яғни негізгі нәтижеге жету
Writeln – бұл параметр курсорды жаңа жолға орнатады.
Readln - өрістерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін арнайы
IF-THEN-ELSE – тармақталуы бар процестерді ұйымдастыру үшін шартты
Until – резервтелген сөз, шарт орындалғанға дейін қайталанады,
For – көп есептерді шешу үшін бірінің ішінде
End – программа соңы, аяқталғанын білідіреді.
2.2.3 Программалау алгоритмі
2.2.4 Қорытынды нәтиже
III ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ
Қорыта келгенде, мен осы курстық жұмысымды орындау барысында
Шын мәнінде, соңғы уақытта құрылымдық
Бұл программалау жүйені қолданған
Қазіргі уақытта
Turbo Pascal ортасының осындай мүмкіндіктерін пайдалана отырып, өзіміздің
Бұл курстық жұмыстың тақырыбы – “Турбо Паскаль жүйесінде
Кіріспе бөлімінде Турбо Паскаль программалау тіліне түсініктемелер беріліп,
Негізгі бөлімге келетін болсақ, Турбо Паскаль бағдарламалау тілі,
Ал есептің қойылымы бөліміне келетін болсақ, бұл бөлімде
Осы курстық жұмыстың мақсаты – Турбо Паскаль жүйесінде
Мен осы курстық жұмысымда массивтерге қатысты программалау жұмысын
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін айтатын болсам, Turbo
IV ҚАЖЕТТІ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАБДЫҚТАР
Берілген зертханалық жұмыс жобамды өз дербес компьютерімде орындадым,
Бағдарламалық қамтамасыздандыру мінездемесі
Түрі Мінездеме
Жалпы Операциялық жүйе: Microsoft Windows ХР, Office XP
Арнайы Басқару панелі
Техникалық қамтамасыздандыру мінездемесі
Техникалық құрал атауы
Физикалық модуль Мінездеме
ДЭЕМ–Intel Pentium 4 Аналық тақша
Процессор
ОЕСҚ
Video card
Монитор
Пернетақта
Тышқан ATX Pentium 4
Intel, 1800 MHz
256 Mb
64 Mb
SVGA, 1280x1024
102 пернелік
2 батырмалық
Принтер Принтер HP LaserJet 1200
Сканер Сканер HP Sсan Jet 3200 C
V ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Заурбеков Н.С., Жұмажанов Б.Ж. Алгоритмдеу және программалау тілдері.
Наумова А.Н. Компьютерные технологии оброботки информации.-М:Финансы и статистика,1995.
Фаронов В.В. Turbo Pascal: учебное пособие.-СПб.:Питер,2007.-367с.:ил.
Н.Культин “Turbo Pascal в задачах и примерах”
Халыкова К.З. «Программалау тілдерін оқыту – Паскаль тілі»
Ж.Қ.Масанов, Б.А.Бельгимбаев, А.С.Бижанова, Қ.Қ.Мақұлов “Turbo
Pascal” Алматы, 2004.
ИНТЕРНЕТ:
Internet.Сайт: www.google .kz
Internet.Сайт: www.kurs.lab.ru
Internet.Сайт: www.yandex.ru
Internet.Сайт: www.1referat.kz
2





Ұқсас жұмыстар

---

Тілдің алфавиті

---

Turbo Pascal жүйесінде массивтерді ұйымдастыру технологиясы

---

Турбо Паскаль бағдарламасының жазу ережелері, құрылымы және тілдің әліпбиі

---

Турбо Паскаль жүйесінде қосалқы программаларды ұйымдастыру технологиясы

---

Турбо Паскаль жүйесінде қосалқы программаларды ұйымдастыру технологиясы туралы

---

Турбо Паскаль тілінде программалау

---

Turbo Pascal тілінің операторлары жайлы

---

ТУРБО ПАСКАЛЬ ТІЛІНІҢ ТҮСІНІКТЕРІМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУ

---

Паскаль тілінің функцияларымен процедураларын қолдану

---

Turbo Pascal жүйесінде жолдарды ұйымдастыру технологиясы

---