МАҢҒЫСТАУ ӨҢІРІНІҢ ӨНЕРКӘСІБІ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті
Шымкент институты
Тарих және заң факультеті
«География» кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: «Маңғыстау облысы өнеркәсібінің облыстың физикалық-географиялық жағдайына әсері»
Орындаған: 7442-25 тобының
5-курс студенті Джурабаева М.
Ғылыми жетекшісі:
м-г.ғ.к., аға оқытушы Оспанов Е.С.
Шымкент 2010
Мазмұны
кіріспе........................................................................................................
1 Маңғыстау өңіріне физикалық-географиялық сипаттамма...........................................................................................
1.1. Физикалық-географиялық орны және жер бедері...............................
1.2. Геологиялық құрылымы және пайдалы қазбалары.............................
1.3. Климаты және ішкі сулары....................................................................
1.4.Топырағы, өсімдік жамылғысы және жануарлар әлемі......................
2. МАҢҒЫСТАУ ӨҢІРІНІҢ ӨНЕРКӘСІБІ..........................................
2.1. Экономикасының даму тарихы.............................................................
2.2. Экономикалық-географиялық орны мен жағдайы..............................
2.2.1. Өнеркәсіптің дамуы......................................................................
2.2.2. Минералдық ресурстар.................................................................
2.3. Мұнай және газ өндірісі.......................................................................
3. МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ОБЛЫСТЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ӘСЕРІ ЖӘНЕ
3.1. Өлке экологиясы, оны игеру қиыншылықтары..................................
3.1.1. Сумен қамтамасыз ету және қорғау...........................................
3.1.2. Облыстағы экологиялық мәселелер..........................................
3.1.3. Адам денсаулығына геоэкологиялық жағдайдың әсері...........
3.2. Өңірдің геоэкологиялық жағдайына мұнай-газ өндірісінің әсері......
3.3. Маңғыстау жертарабы және оны игерудің жаңа бағыттары..............
3.4. Маңғыстау өңірін көгалдандыру мәселелері.......................................
қорытынды.............................................................................................
пайдаланылған әдебиеттер тізімі .......................................
кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бүкіл дүниежүзі елдері су қорларына қол
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Îðòàëûº Àçèÿäà¹û ê¼ïòåãåí
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың нысанасындағы зерттеулер жүргізу
Қазақстанның су ресурстарына баға беру;
Қазақстанды сумен қамтамасыз етуіндегі трансшекаралық мәселелерді анықтау;
Трансшекаралық мәселерді шешу жолдарын анықтау.
Зерттеу обьектілері: Қазақстан Республикасының су қоры, су қорымен қамтамасыз
Тақырыптың жаңашылдығы. Тұщы судың едәуір бөлігі (44%) Қазақстанға шектес
Теориялық және әдіснамалық негізі: Жұмыстың басты методологиялық негіздері болып
Зерттеу жұмысының жазылуының практикалық базасы: Қолданылған әдебиеттер мен
1 Маңғыстау өңіріне физикалық-географиялық сипаттамма
1.1 Физикалық-географиялық орны және жер бедері
Маңғыстау облысы 1973 жылдың 20 наурызында құрылды. Бұған дейін
Маңғыстау облысы Қазақстан Республикасының оңтүстік батысында орналасқан. Жерінің жалпы
Қазір Маңғыстау облысының шаруашылықтары мен қожалықтарыңда 650 мыңнан аса
ә) Жер бедері. Каспий мен Арал, Жем мен Бегдашы
Маңғыстауды 1950 ж. далалық байқаудан өткізген жайылымдық-мелиоративтік трестің мәліметіне
Бозащы түбегі. Бұған Бозащы жарты аралы түгелімен кіреді. Бұл
Ал оңтүстік Ақтау солтүстік Ақтауларға қарағанда аласалау
Оңтүстік батыс адырлы айм а қ . Таулы Маңғыстаудың
Оңтүстік Маңғыстау жазығы. Оңтүстік Маңғыстау жазығы терістігін Өзен,
Оңтүстік Маңғыстау жазығының негізгі өсімдігі татыр, түбі бос
Үстірт жоны немесе Оңтүстік Ү с т і р
Үстірт жонына Қаратүлей, Есенқазақ, Елтеже, Шылпық, Ақсексеуіл, Белсексеуілдің түлейлері
Үстірт жонын негізінен көктемнен бастап қоңыр күзге дейін пайдаланады.
тіреледі.
1.2. Геологиялық құрылымы және пайдалы қазбалары
Маңғыстау жер қыртысының құрылымы негізінен пермь, триас, юра, бор
Юра (бұдан 140-150 млн. жылдар бұрын шамасы) кезеңінің қалдықтары
Маңғыстаудағы юра қабаты шамамен 1300 м-ге дейін
Маңғыстауда ең көп кездесетін тау жынысының бірі бор (бұдан
Сан ғасырлар бойы табиғаттың осыншама
Маңғыстау даласын мұқият
1.3. Климаты және ішкі сулары
Маңғыстаудың ауа райы контирлентальды. Жазы ыстық, қысы суық, жыл
Көп жылдық (55 жылға дейін) мәліметтер бойынша жасалған ауаның
а) Көктем - наурыз, сәуір — 61 күн.
ә) Жаз - мамыр, маусым, шілде, тамыз, қыркүйек —153
б) Күз — қазан, қараша — 61 күн.
в) Қыс — желтоқсан, қаңтар, ақпан — 90 күн.
Көп жылғы байқаудың нәтижесінде аязсыз күндердің саны 273 күнге,
а) көктем — 61 күн — 25 мм
ә) жаз — 153 күн - 57 мм
б) күз — 61 күн — 20 мм
в) қыс — 90 күн — 30 мм
Барлығы: —132 мм
Облыстың көлемін агрометеорогиялық үш аймаққа бөлуге болады.
1. Құрғақ ыссы шөл аймақ — Бейнеу әкімшілік
Көктемгі суық, орта есеппен сәуірдің екінші он күндігінде бітеді
2. Теңіз жағалық құрғақ және ыстық шөл аймағы
10 градустан жоғары жылы температураның жалпы мөлшері 3600—3850°. Жауын-шашын
10 градустан жоғары жылы температураның жалпы мөлшері 3800—4300°. Жылдық
Маңғыстаудың ауа-райы (ауытқу жылдарын айтпағанда) жайы-лымдарда малды жыл бойы
Қара жұрт маңында құдықта жоқ. Бірақ сол
күптер көптеп саналады. Бұл өлкенің
Шымды, тепсенді катқылдықтар арқылы жаңбырдан кейін жүретін қоңырдаң суларын
Астаудың астына арнайы дере жасалады. Маңғыстауда құдық
Түбектегі құдық санының бірде көбейіп, бірде азайып көрінуі
Маңғыстауды суландыру, жайылымды игеру шаралары 1960 жылдардан бастап қолға
Ұланақ аңғары. Ұланақ аңғарының бірінші қабатының суы тұщы, екінші,
Басқұдық құмы. Жер көлемі 150 км2 Басқұдық құмды аумағы
Солтүстік Ақтау артезиан бассейні. Аталған сулы аумақ батыс және
Самқұмы. Самқұмы Үстірт жонының солтүстік шығыс жағын алып
Құмды аумақтың және су ұстағыш шөгінділердің жер бедеріне байланысты
Қызылқұм сулы аймағының басқа сулардан айырмашылығы оның тұщы суы
Құмды мүйіс. Исан түбегінің сүйірлене барып
Құмның сулы бөлігінің қалындығы 0,25—12,8 м, құмдағы тұщы су
Кетік аңғары. Кетік аңғарыңдасу жиналатын алқаптың ауданы 190
Жер бетінің бедеріне байланысты жер асты суының орналасу терендігі
Арнадан қашықтаған сайын судың тұздылығы арта
Төңірекшың су көзі аумағы. Бұл аумақтың суының тұздылығы 1
Маңғыстау облысы бойынша көп жылдардан бері шаруашылықтар үшін
1.4. Топырағы, өсімдік жамылғысы және жануарлар әлемі Маңғыстаудың жері
Маңғыстаудың өсімдіктер және жануарлар дүниесі сондай-ақ су көздері туралы
Өсімдігі. Маңғыстау өлкесінің өсімдіктер дүниесін зерттеу жұмыстары ерте кезден
Маңғыстаудың құмды аймақтары мен Үстірт жонындағы түлейлерде, сондай-ақ, Сам,
Еркек, боз, бидайық, ақ шөптер көбіне құмды аудандар мен
Маңғыстаудағы жайылымның негізін құрайтын басты мал азығы — жусан.
Мортық қонысты жылдары Маңғыстаудың көпшілік жерінде шығады. Көктемде бас
Малға жұғымдылығы жағынан бағалы шөптердің бірі — ажырық. Ол
Маңғыстау даласында ши басқа өсімдіктердей кең көлемде кездесе бермейді.
Жануарлар дүниесі. Маңғыстау өңірінің миллиоңдаған жылдармен өлшенетін тарихы, соған
Сондай-ак, көктем шыға келетін кішкентай кек жөне сары шымшықтар
2. МАҢҒЫСТАУ ӨҢІРІНІҢ ӨНЕРКӘСІБІ
2.1. Экономикасының даму тарихы
Маңғыстау геологиясын зерттеп, мұнай-газ байлықтарын ашуда жүргізілген қыруар жұмыстарды
1 - к е з е ң 1887 -
1947-50 ж. БҒЗГБИ геологтары А. А. Савельев, Н.
2 - к е з е ң 1950-57 ж.
Осы жылдары (1951 жылдан бастап) кең көлемде геол. барлау
3 - к е з е ң 1957—61 жылдарды
Кесте 1
Мұнай мен газ кен орындарының ашылуы
Геология-тектоникалық аймақтар
Онжылдықтағы кен орындарының ашылу саны
1961-1971 1972-1981 1982-1991 барлығы
ОңтүстікМаңғыстау 9 12 20 41
Үстірт 2 1 1 4
Бозащы - 6 2 8
ОңтүстікПрикаспий 2 1 3 6
Барлығы 13 20 26 49
2.2. Экономикалық-географиялық орны мен жағдайы
Маңғыстау облысы үш жағынан дерлік теңізбен қоршалып, қалған бөлігінде
Маңғыстау - "географиялық ыңғайсыздық мекені", яғни Еуразия континентінің қақ
Маңғыстау - Қазақстан Республикасының негізгі теңіздік аймағы. Каспий арқылы
Маңғыстау – Қазақстанның теңіз арқылы үш елмен, құрлықта екі
"Ортадағы оқшаулық" өлкені дамыған өңірлерден, мәдениет ошақтары-нан алшақтау, шалғайлауды
Көлік тасымал жүйесінің нашарлығы осы шалғайлықты күрделендіріп, күшейтіп
Климаттың қолайсыздығы, су жетімсіздігі мен халық аздығы өлкенің әлеуметтік-экономикалық
Осыларға қарамастан Маңғыстаудың "ортада" орналасуы, табиғат бай-лықтарының молдығы –
2.2.1. Өнеркәсіптің дамуы
Маңғыстау өңірінің өнеркәсібінің тұңғышы Қарабұғаздан мирабалит-глаубер тұзын өндіру болды.
Тәуелсіз Қазақстан құрамындағы Маңғыстау өзінің даму жолдарын іздестіруде.
Маңғыстау облысы индустриялы – аграрлы аймақ болып есептелінеді, яғни
Энергетика және су тұщыландыру;
Мұнай және газ өндіру;
Мұнай-газ-химия;
Химия-металлургия;
Құрылыс матералдарын өндіру;
Жеңіл өнеркәсіп;
Тамақ және балық өндеу;
Облыстағы энергетика көзінің негізін Маңғыстау энергетикалық комбинаты (МАЭК) құрайды.
Мұнай өндіру – облыс экономикасының жетекші саласы. 1992 жылы
Мұнай өндіру:
1970 ж. 10 млн т.
1985 ж. 16 млн т.
1992 ж. 12,5 млн т.
1993 ж. 11,4 млн т.
Газ өндіру де жылына 3-4 млрд м3 деңгейінде сақталуда
Мұнай өңдеу облыста іс жүзінде жоқ. Өндірілген өнім құбыр
Мұнай-газ-химия. Газ өңдеу Жаңаөзен қаласындағы Қазақ газ өңдеу зауытында
Уран рудасын өндіру, өңдеу және пайдалануды көптеген жылдар бойына
Облыс экономикасының тағы бір алыбы – Ақтау пластмасса зауыты.
Маңғыстау облысында 90-шы жылдардағы үлкен экономикалық қиыншылықтарға қарамастан жылына
Құрылыс материалдары. Бұл сала – өлкедегі ұлутас қорына негізделген.
Жеңіл өнеркәсіп саласына көңіл бөлу соңғы уақытта ғана
Тамақ және балық өнеркәсібі, үлкен мүмкіншіліктеріне қарамастан өте нашар
Балық аулау Каспий теңізіне құлдырап кеткені белгілі. 1992 жылғы
Маңғыстау экономикасының қай саласы болмасын бір-екі ғана өндірістік объектімен
XX ғ. 90-шы жылдарындағы жаңа экономикалық өзгерістер, нарықтық қатынастарға
Осы қатарда облыста энергетикалық жабдықтар жөндеу, мұнай өнеркәсіп жабдықтарын
Маңғыстауда мирабалит –глаубер тұзын (жаманайрақты, Бейнеу ауданы), металл рудаларын
Қазақстанның барланған мұнайы 4,5 млрд т, газ конденсаты –
2.2.2. Минералдық ресурстар
Жанғыш пайдалы қазбалар
Пайдалы қазбалар деп ел шаруашылығына пайдаланатын табиғи минералды шикізаттарды
Жанғыш пайдалы қазбаларға жататын Маңғыстау облысының басты байлығы –
1832 жылы Г.С.Карелин Солтүстік Каспийдегі су бетінде қалқып жүрген
Маңғыстауда жеке газ орындары кездеспейді, олар мұнайлы-газды кен орындар
Бірінші Оңтүстік Маңғыстау мұнайлы газды аймағы. Ералиев және Маңғыстау
Екінші – Жем (Жылыой) мұнайлы-газды аймағына кіретін Прорва
Үшінші - Бозащы Мұнайлы-газды аймағы 1981 жылда бастап
Маңғыстау облысы – Қазақстан Республикасының басты мұнай-газ өндіретін аймағы
Көмір өлке қазақстарына белгілі болғанымен, ғылым тұрғыдан зерттеле бастауы
1939-53 жылдары Таушық кені өнеркәсіптік мақсатта игерілді; бірнеше шахта
Металдар
Металл, пайдалы қазбалардың көптеген түрі облыс территориясындағы кездескенімен әлі
Темір рудасы. Ең ірі кен орны – Шығыс Қаратаудағы
Марганец рудасы. Өлкеде болашағы зор марганец кендері бар.
Мыс рудасы. Қазіргі кездегі археологиялық ізденістер Маңғыстауда орта ғасырларда
Мыс кен орындары Қаратау жоталарында (Қаратаушық, Отпан, Бесшоқы) пермь-триас
Стронций-фотоэлементтер тобына жатады. Табиғаттағы стронцийдің ең маңыздысы – целестин.
Бұлардан басқа Маңғыстаудың металл байлықтарының қатарына уран рудасын жатқызуға
Құрылыс материалдары мен басқа пайдалы қазба түрлері
Маңғыстау өңірі (әсіресе Таулы бөлігі) цемент өнеркәсібіне қажетті мергель,
Өлкенің екінші байлығы болып есептелінетін ұлутастың шексіз қоры бар.
Жазатын бор, қиыршық тас, малта тастардың жеткілікті қоры бар
Металл емес пайдалы қазбаларға Маңғыстауда фосфориттер және әр түрлі
Тұз кен орындары облыстың барлық жерінде кездеседі. Кезінде Кетік
Осылардың қатарына емдік балшықтар жатады. Әзірге Бозащыдан Қияқты балшығы
Маңғыстаудың минералдық байлығының қатарына облыс жерінен табылған битумды, Шетпе
Пайдалы қазбаларды өндіріп алу өзінің жақсы жақтарымен қатар, көптеген
Жер қойнауының байлығы шексіз емес. Ал әрқашан өсіп отыратын
Облыста жыл сайын 100 млн м3 тау жынысы аударылады,
Мұнай-газ кендерінде де мұнайды, газды өндіру және тасымалдау кезінде
2.3. Мұнай және газ өндірісі
Мұнай мен газ кен орындары көмірсутектер түріне қарай төмендегідей
Ірі кен орындары қорының %-тік мөлшері: Қаламқас (14,2% қоры
Кесте 2
Маңғыстау облысындағы мұнай және газ кен орындары
Кен орындардың бөлшектенген түрлері
Саны
Кен орындары Кен орындардың жинақталған қорлары ( ( есебімен)
Өте ірі 1 Өзен 39(
Ірі 5 Жетібай, Қаламқас, Қаражанбас,
Солт.Бозащы, Теңге 44,7(
Орташа 4 Асар,Доңға-Еспелісай,ОңтүстікЖетібай, Тасболат 5,4(
Уақ 49 Басқа кен орындары 10,9(
Кен орындарының көпшілігі юра мен бор дәуірлі тау жыныстарынан
Ең ескі дәуір палеозойда мұнай көзі Оймаша кен орнында
Қазір триастан өндірістік мұнай мен газ қорлары тек Оңтүстік
Маңғыстау облысының отын қоры ресурсы және оның басым бөлігі
Кесте 3
Маңғыстау облысының кен орындарының пайда болған дәуірлері
Дәуірлер мен ғасырлар Кен орындарының саны Кен орындары
Палеоген 1 Шағырлы-Шөмішті
Палеоген+бор 2 Жазғұрлы, Түбіжік
Бор+юра 6 Доңға-Еспелісай, Қансу, Қаражанбас, Өзен, Солт.Бозащы, Қаламқас
Юра 29 Боранкөл, Жетібай, Теңге, Тасболат, Шығ.Жетібай, Асар, Түрікменой,
Юра+триас 3 ОңтүстікЖетібай, Ракуш, ОңтүстікБатыс Жетібай
Оңтүстік Маңғыстау болсын немесе Бозащы, Солт.Үстірт және Оңтүстік Прикаспий
Олардың тереңдігі әрбір тектоникалық зоналарда әр түрлі: Бозащыда 360
Олардың ю-1 қабаты жоғарғы юраның бөлігіне қараса, орталық бөлімшеде
Триас қабаттарының мұнайларының тек қана өзіне сәйкес Оңтүстік Маңғыстау
Мұнай өндіру Маңғыстауда «Маңғыстаумұнай» бірлестігінің құрылуымен байланысты (қазіргі «Маңғыстаумұнайгаз»
1964 ж. «Маңғыстаумұнай» бірлестігі құрамында Жаң аөзеңде «Өзен» мұнай
1965 ж. Шевченко қаласында (қазіргі Ақтау) 19-22 мамырда мұнайшылар
1966 ж. мамыр айында Жетібай мұнай өндіру басқармасы құрылды
1967 ж. Ұзындығы 1500 км болатын дүниежүзілік маңызы бар
1969 ж. ыссы Өзен — Атырау — Самара мұнай
1970 ж. Өзен кен орнында құнарлы қабаттарға ыссы су
1973 ж. Республиканың газ өңдеу тұңғышы Қазақстанның газ өңдеу
1975 ж. Өзен кен орнында мұнай өндірістік ісінде алғаш
Жетібай кен орнында газды төменгі температурамен тазалау қондырғысы іске
1978 ж. жер асты ыстық су айдау мақсатымен су
1979 ж. Құнарлы мұнай қабаттарының қысыммен көтеруге арналған жер
1980 ж. Қаражанбас кен орнында өндірістік пайдалану жұмыстары басталды.
1982 ж. Қаламқас кен орнында өндіріс орындарын телемеханизациялау және
1983 ж. Өзен кен орнында қабаттық қысымды қолдау (ҚҚҚ)
1984 ж. Өзен кен орнында кен қабаттарын аландық және
1985 ж. Өзен кен орнында жинақты мұнай өндіру деңгейі
1987 ж. Бұрмаша, Алатөбе мұнай кен орындары пайдалануға қосылып,
1988 ж. «Жетібаймұнайгаз» өндіру басқармасы құрылғаннан бері жинақты мұнай
1989 ж. Придорожное кен орны пайдалануға беріліп, мұнай өндіріле
1990 ж. Атамбай мұнай кен орны пайдалануға беріліп, Ащыағар
Өзен мұнайын өндіру 1965 жылдан басталды. Сол мезгілдегі кен
Кейінгі жылдары Өзен, Жетібай мұнай өндіру басқармаларынан және Маңғыстау
Маңғыстаудың мұнай өңдеу заводы (ММӨЗ.) Мұнай өңдеу заводы Ақтау
«Маңғыстау мұнай геофизика» өндірістік бірлестігі (ММГӨБ).
Өндірістік-геофизикалық жұмыстар қазылған және қазылып жатқан скважиналардың қималарын зерттеп,
Бірлестікте өндірістік - геофизикалық зерттеулер үш геофизикалық жұмыстар басқармасының
1983 жылдан бастап республика бойынша бірінші болып Қаражанбас, Қаламқас
Далалық сейсмикалық зерттеулер 1971 жылдан бастап жалпы терең нүктелік
Бірлестіктің алғашқы басшылары Н. П. Левин, В. С. Асмолов,
Қазірде жүріп жатқан барлау жұмыстарының нәтижесі мен ғылыми
Прикаспий ойпатының Оңтүстіктігінде палеозой қабаттарынан газ бен мұнай кен
«Маңғыстаумұнайгаз» өңдірістік бірлестігі кейінгі жылдары шетелдік фирмаларымен қарым-қатынас жасауға
3. МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ОБЛЫСТЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ӘСЕРІ ЖӘНЕ
3.1. Өлке экологиясы, оны игеру қиыншылықтары
XX ғасыр адам баласына орасан зор жетістіктерімен қатар шешуді
Адамзаттың барлық ғаламдық проблемаларын бір ғана жағынан, адам қоғамы
Олар қандай және оларды шешу мүмкін бе?
3.1.1. Сумен қамтамасыз ету және қорғау.
Бұл қазіргі таңдағы ең негізгі мәселе болып отыр, өйткені
Арал мен Каспий. Маңғыстаудың екі жағында орналасқан екі
3.1.2. Облыстағы экологиялық мәселелер
Облыстағы тектоникалық құрылымдардың өзіндік ерекшелігі, геологиялық даму тарихының әркелкілігі,
XX ғасырдың екінші жартысынан бастап табиғи ресурстардың, әсіресе мұнай
Олардың тиімділігі қазіргі деңгейде өте төмен болмағанның өзінде жеке
Көшпелі мал шаруашылығы әлсіз топырақ құрылымы үшін экологиялық тұрғыдан
Мұның өзі өсімдіктің өсіп өнуіне қолайсыз тиеді. Сондай-ақ өсімдіктің
Өндіру және өңдеу өнеркәсібі және оларды тасымалдау Маңғыстаудың нәзік
Атмосфераны ластайтын Ақтау, Жаңа Өзен қалаларының кәсіпорындары болып отыр.
Облыстың радиациялық ластану қауіпі де бар. Өлке жерінде
Өлкемізде өнеркәсіптің дамуы, елді-мекен төңірегінде қосалқы шаруашылықтардың өсе бастауы,
Атмосфераның ластануына (Бейнеу ауданына) Арал теңізінің де тағдыры өз
Бізді қоршаған ауаның ластануының екінші жолы – табиғи ластану.
3.1.3. Адам денсаулығына геоэкологиялық жағдайдың әсері
Маңғыстаудың климаты мен жерінің табиғи ерекшеліктері – топырақ
Ал ауа бассейінің ластануы, топырақ қабатының деградациясы, жер асты
Аталған мәселелердің барлығы бір нүктеде қиылсады. Ол – Адам.
Соңғы І ғасыр уақытта қазақ халқы өзінің көптеген байлығынан
Табиғат экологиясы сияқты адам экологиясы да тұрақты тепе-теңдікке, тұтастыққа
Әрине отырықшылыққа көшу заман талабы болғанымен, 1928-60 жж. жаппай
3.2. Өңірдің геоэкологиялық жағдайына мұнай-газ өндірісінің әсері
Экономиканың енгізі - өндірісті дамыта отырып ,шикізат өндіруде
Бұл бүгінгі күннің ғана көрінісі. Егер ел мен жердің
Сондықтан өндірісімізді,өнеркәсібімізді дамыта отырып,елдің экологиялық апат алдында тұрғанын бір
Егер біз кен орындарын игеру барысында барлық
Осы ретте Ұлттық инженерлік академияның бірінші вице-президенті
Осының себебін анықтаған соң, олар жан
Өкінішке орай, орасан зор мүмкіндіктеріне қарамастан,біздің елімізде битум
Надир Надиров мырза өзі жасаған жұмыстарының нәтижесін ел басы
Ғылыми –техникалық прогресс заманында қоғамның табиғатқа белсенді әсер етуі
Мұнай өндіруші кәсіпорындар металлургия ,жылу энергетикасы және
Десек те, кез келген өндірістің немесе адамның қызметіндегідей мұнай
Жалпы алғанда, адамзат тіршілік ететін кез келген жерде сөзсіз
«Теңізшевройл» компаниясының өндірістік қызметінің қоршаған ортаға жалпы әсер етуі
ТШО-ның қоршаған ортаға әсер етуінің елеусіз деп
Теңіздегі атмосфералық ауаның сапасы .
Ауаға тарлатын ТШО шығарындыларының негізгі көзі –газ өңдеу
ТШО қызметінің алғашқы жылдары ілеспе газдардың біршама бөлігін
ТШО-ның атмосфераға тарайтын шығарындыларының үлес салмағы (яғни өндірілген
ТШО шығарындыларының құрамындағы негізгі ластағыш заттар – күкітр бос
ТШО-ның су мәселесіндегі қызметі. Теңіз Еділ өзенінің суымен қамтамасыз
ТШО су тұтынымын азайтуға,оны қайта пайдалану мақсатында тазартудың тиімділігін
ГӨЗ-дің өндірістік ақаба суының бір бөлігі ұңғылардан
Зерттеулердің нәтижелері неоком горизонтының жердің басқа қабаттарынан
Қоршаған ортаны ,әсіресе жоғарғы сулы қабатты анағұрлым сенімді
ТШО ақаба суды Каспий теңізіне немесе басқа да
Адамдардың денсаулығына ТШО компаниясының орыны. Жалпы елдегі халыққа
ТШО емханасының, профилактикалық тексеру тобының меңгерушісі,
Теңіздегі қоршаған ортаның барлық компоненттерінің қазіргі
ТШО қызметінің аудан тұрғындарының денсаулығына тиюі ықтимал жағымсыз әсеріне
Кен орны аймағындағы географиялық және климаттық жағдайлардың ерекшелігі сол,
Жылой ауданы тұрғындарының денсаулық жағдайына ТШО қызмет етіп
3.3. Маңғыстау жертарабы және оны игерудің жаңа бағыттары
Маңғыстау облысының табиғатының жеке компоненттері - жер бедері, геологиясы,
Маңғыстау жертарабы шөлдік типке жатады, бірақ өзі сияқты басқа
Соңғы жарты ғасырдағы Маңғыстау жертарабын игеру негізгі екі бағытта
Көшпелі малшаруашылық өзінің қазіргі күйінде өзін – өзі толық
Өңдеу және өндіру өнеркәсібі үлкен шикізат базасына /мұнай,газ, т.б./
Сондықтан да қазір осы екі бағытты жетілдірумен қатар оларға
Үшінші бағыт – бұл Маңғыстау жертарабында туристік-рекреациялық, танымдық-эстетикалық ресурстарды
Алдыңғы тақырыптарда біз рекреацияға қажетті табиғат ресурстарына /жайлы климат,
Кез келген жер /жертарап/ өзіне тән әсемдікке, ерекшелікке ие,
Туризм индустриясын дамыту, өркендетудің де Маңғыстауда болашағы бар іс
Кей ретте туризмді тек курортта емделіп, демалу деп түсінетін
Маңғыстауда туризмді дамытудың басқа да жолдары жеткілікті, байлығы да
Әр жер өзіндік бір әсемдікке ие. Көркем табиғаты бар
Эстетикалық ресурс дегеніміз бақылаушы адамның эстетикалық (рухани әсемдік) қызығушылығын,
Маңғыстаудың Қазақстандағы шөлді өлкелерден артықшылығы – теңізбен шектес болуы
Маңғыстау қазақтарының қазіргі мәдениеті ертедегі дай, алан, оғыз, кейінгі
Өлкеде "мекен еткен жеті жұрт" құдықтар мен зираттардан басқа
Сонымен айтарымыз, біріншіден, тізіліп айтылған объектілерді түгелдей үлкенді, кішілігіне,
Екіншіден, жинақталған материалдарға сай табиғат және мәдениет ескерткіш-объектілеріне маңызы,
"Ұлттық тарихи зират-мемориалдар" – Бекет Ата (Оғландыдағы), Шақпақ ата
"Аймақтық тарихи зираттар" – Есен ата, Қараман ата, Масат
" Жергілікті тарихи зираттар" – Ақшора – Белтұран, Қаратөбе,
"Ұлттық жертараптық (ландшафтық), геоморфологиялық (жер бедерлік) парктер" – Шерқала
"Жергілікті және аймақтық парктер" – Тұщыбек – Сұлуқапы, Таушық-Сарытас,
"Ұлттық теңіз жағалауы" – Форт-Шевченкодан Сарытасқа дейінгі Каспий теңіз
"Жергілікті теңіз жағалық паркі" – Кендірлі – Ақсу;
"Шайқас болған жер" – Үшауыз – 1870 ж. Адай
"Ұлттық керуен жолдары" – Қарағантүп, Сарытастан Босаға дейін және
Тарихи, әдеби-мемориалдық жасанды парктер – Бұлар Маңғыс-таудың кез келген
а) Атағозы-Шотан мемориалдық паркі. XVIII ғ. қазақтарды Маңғыстауға бастан
ә) Қырымның 40 батыры паркі. Қазақ ауыз әдебиетінің туындысы
б) 360 әулие паркі. Сайын Назарбектің ұсынған бұл жоба
в) Ертегілі Маңғыстау паркі. Өлке ертегі, аңыз, мифтерді
г) Геологиялық паркі Маңғыстаудың көрікті геологиялық құрылымының айқын көрінген
ғ) "Әдеби-мемориал". Маңғыстау ақын-жырауларының жиынтық көрінісі ретінде – Қашаған,
Әрине, адам қиялының шегі жоқ, қолдан келсе осындағы ескерткіштер
Ең алғашқы туристік-географиялық талдау Маңғыстау облысында төмендегідей туристік-рекреациялық территоияларды
Кендірлі-Ақсу теңіз жағалық территориясы. Жылы теңіз, жайлы құм, Темір
Түпқараған теңіздік территориясы. Форт-Шевченкодан Тамшалыға дейінгі жаға және Қанға
Таушық-Сарытас теңіздік-таулық территоиясы. Теңізбен қатар тарихи ескерткіштердің шоғырланған аймағы.
Шерқала-Ақмыш-Айрақты аймағы. Маңғыстаудың ең көріктң жері.
Тұщыбек аймағы.
Ақтау қаласының қазіргі демалыс аймақтары.
Таулы Маңғыстаудың сулы алқаптары.
Осы тізбекке Үстірт ернектеріндегі (Қарамая-Көкесем, Өрмелі, Манашы-Күйген) тартымды территорияларды
Туризмді дамыту ең алдымен екі аса қажетті саланы –
Маңғыстау Қазақ Елінің басқа өлкелеріне қарағанда өзінің сыртқы (географиялық-пейзаждық)
3.4. Маңғыстау өңірін көгалдандыру мәселелері
Табиғаты қатал мұндай өңірде елді мекендерді, оның ішінде Маңғыстаудың
Қазыналы Маңғыстаудың мол байлығын игеру басталғалы мұнда жаңа қалалар
Ақтау соңғы кездері XXІ-ғасырдың қаласы деп те аталып жүр.
Ақтау тоғыз жолдың торабы. Ол Мақат-Ақтау, Ақтау-Бейнеу-Қоңырат темір жолдары
Қала жобасын жасауда тамаша техникалық шешімдер тапқаны үшін Ақтау
Сонымен түбек байлығын игерумен қатар ел қоныстанудың алғашқы жылдарынан
Содан да ірі қалаларда ауру түрлері мен өлім-жітім себептері
Қала құрылыстарын салумен бірге ағаш отырғызу, гүл егу,
Жалпы халық тұтынатын ағаштарға парктер, бақтар, скверлер, бульварлар мен
Көгалдандыру жұмыстары қаланың алдын-ала ойластырылған бас схемасына сәйкес жүргізу
Жан-жақты ойластырылып салынған қала оның кесе-көлденең қиылысқан және радианды
Әрқашанда қала мен елді мекендерді көгалдандыру жұмыстарына қойылатын негізгі
Аридті (қуаң) аймақтардағы елді-мекендерді көгалдандыру, олардың сәулеттік кейпіне жергілікті
Ағаштар мен бұталарды қуаң аймақтарға жерсіндіріліп, тарату топырақ жағдайларына,
Әртүрілі экзотикалық және жергілікті ағаш-бұталардан тұратын жайқалған бақтар, скверлер,
Жөнімен отырғызылған тал-терек, әсемдік өсімдіктер ауаны әртүрлі қоспалардан, шаң-тозаңнан,
Қалаларды көгалдандыру кезінде пайдаланылатын көшеттердің фитонцидтік қасиеттеріне көңіл аударған
Өсімдіктер жарық жібермейтін экран қызметін атқарады: күннің жарығын бойына
Соңғы кездері қалалар мен елді мекендерді салғанда көгалдандыру жұмыстарын
1. Экзотикалық (ландшафты архитектура, жолдардың жағалауларын, демалу орындарын түрлендіру).
2. Қалаларды көркейту.
3. Қаланы қорғау (шудан, газдан, шаңнан, күннен т.с.с.)
4. Санитарлық-гигиеналық.
Алғашқы жасанды көгалдар Парсы бақтарында тараған. Ал оның екінші
Қалаларды көгалдандырудың маңызы зор екеніне қарамастан республикамызда бұл жұмыстар
Климаты континентальды аудандарда шаңды борандардың шаруашылыққа тигізетін зияны орасан
Жасыл өсімдіктердің атмосфералық ауаны шаңнан тазартудағы маңызы зор. Ғалымдар
Ең зиянды және тартымды деректер өсімдіктердің қатты зақымдалатын және
Кесте 4
Ағаштар мен бұталы өсімдіктердің жапырақтарындағы байқау үрдісіндегі күкірттің
Түрлері Бақылау Тәжірибе Күкірттің сіңуі (жұтуы)
Сүйелді қайын
Тегіс шегіршін 0,8 1,5 0,6
Көп бұталы шегіршін 1,3 2,2 0,9
Үйеңкі 1,8 3,04 1,24
Кәдімгі сирень 1,4 1,8 0,4
Канада терегі 1,9 4,4 2,5
Бәйтерек 1,5 3,7 2,2
Жиде өткір ұрықты 2,0 4,02 2,02
Соңғы жылдарда сапасы төмен көмір мен сұйық отынды жандыратын
Әр түрлі топырақтық-климаттық жағдайына, ұқсас химиялық құрамына, атмосфераны ластағыштардың
Ауаның ластануына төзімді ағаштар, жылқы талшыны, канада терегі. Өсімдіктерің
Ақтау қаласының ауа бассейнін жақсарту үшін ағаш және бұта
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Федорович Б.А. Лик пустыни. -М., 1948. -240 с.
2 Жамалбеков Е.Ү. Қазыналы түбек. - Алматы: Қайнар, 1990.
3 Маңғыстау энциклопедиясы. - Алматы: Атамұра, 1997. -382
4 Шалабаев С., Өмірбаев Е., Сыдиқов Қ. Маңғыстау.
5 Қондыбаев Серік. Маңғыстау географиясы. - Алматы: Қанағат-
6 Бесімбаев Е.Б. Маңғыстау облысының физикалық географиясы. – Алматы,
7 Андрусов Н.И. Материалы для геологии Закаспийской области. -Ч.
8 Боровский В.М., Джамалбеков Е.У. и др. Почвы полуострова
Колпаков В.Б. Водные ресурсы горного Мангышлака. - Алма-Ата: Казахстан,
10 Боровский В.М.,Джамалбеков Е.У. Пустыни Мангышлака и проблемы их
11 Боровский В.М., Джамалбеков Е.У. Почвы полуострова Мангышлак как
12. Белов Вячеслав. Мангышлак солнечная земля. – М.: Политиздат,
13 Полынов Б.Б. Кора выветривания. - М., 1934.
14 Армандс Пуполс. Ақтаудың радиологиялық картасы // Маңғыстау.
15 Жамалбеков Е.Ү. Түлеген түбек. - Алматы,
16 Буренков В. Мангышлак. - Алма-Ата: Қайнар,
17 Есполов К.Е. Водные ресурсы Мангышлакской области и
18 Степанов В.В. Жажда у моря. - Алма-Ата:
19 Колодкин М.В. Опреснение воды в пустынях СССР //
20 Степанов В. Живая вода Мангышлака // Казахстанская
Дильдяев Г. Атомное сердце. Мангышлака // Известия .
22 Квятковский О. Надежный атом // Казахстанская
23 Төлешов К.Т. Манғыстау облыстық қоршаған ортаның жайы
24 Жамалбеков Е.Ү. Жер құнары-өмір нәрі. -
25 Боровский В.М., Джамалбеков Е.У., Файзулина А.Х. Критерий оценки
26 Джамалбеков Е.У. О почвообразовании при рекультивации земель в
27 Боровский В.М. Формирование засоленных почв и галогеохимические провинции
28 Боровский В.М., Жамалбеков Е.У. Почвы приморской равнины Мангышлака
29 Жамалбеков Е.У. Қазақстан топырақтары және олардың ауылшаруашылығымыздағы орны
30 Ахтырская Л.Г., Жамалбеков Е.У. Опыт мелиорации бурых почв
31 Андреева Н., Боровский В.М., Жамалбеков Е.Ү. Микроморфологические
32 Жамалбеков Е.У., Грабаров П.Г., Квитко Б.Я., Солодникова Е.А.,
33 Димо Н.А. Из бассейна Амударьи // Тр.
34 Файзуллина А.Х., Жамалбеков Е.У. Почвенно-географическое районирование и проблемы
35 Асанбаев И.К. Современный антропогенез, экологические состояние и
Ф-ОБ-001/035
Ф-ОБ-001/035