Ұйқы безі
Мазмұны
Кіріспе........................................................................................................................3
І Әдебиетке шолу
1.1 Ішкі секреция бездерінің физиологиясы және функциялық
1.2 Гормондар мен биологиялы активті заттардың химиялық
ІІ Ұйқы безінің адам организміндегі қызметі
2.1 Ұйқы безінің морфологиясы мен физиологиясы және оның
2.2 Ұйқы безінің қызметі мен патологиясы......................................................... 21
2.3 Ішкі секреция бездерінің зерттеу әдістері......................................................30
2.4 Оңтүстік Қазақстан Облысының (ОҚО) қалалары мен аудандары
Қорытынды................................................................................................... 33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................................... 34
Кіріспе
Ағзадағы барлық жасушалар, ұлпалар мен мүшелер бір –
Биоэлектрлік процестердің табиғаты физико – химиялық, иондардың трансмембраналық
Нерв жасушадан келесі нерв жасушаға , немесе атқарушы
Нерв және гуморальді жүйенің тығыз байланысы гипоталамо-гипофизарлық
Орталық нерв жүйесінің ішкі секреция бездерінің қызметін реттеу
Гипоталамустың нейроскреторлық жасушалары афферентті нерв импульстерін гуморальді
Ішкі секреция бездерінің қызметін реттеуде симпатикалық және парасимпатикалық
Гипоталамус жүйке жүйесінің бөлігі, мұнда жүйелік реттеу эндокриндік
Статиндер тобына – соматостатин, пролактостатин, меланостатин жатады.
Ішкі секреция бездері бөлетін затын гормондар деп атаған.
Гормон деген терминді 1902 жылы В. Бейлис және
Эндокриндік жүйе мүшелерінің жұмысын, алмасу процестерін, ағзадағы
Бездің қызметінің бұзылуы ағзада түрлі ауруларды туындатады.
Қорыта айтсақ, ағзаның қалыпты жұмыс атқаруын, сыртқы орта
Менің бұл ғылыми жұмысымдағы алға қойған мақсатым-ішкі секреция
Эндокринологияның, физиологияның және морфологияның жетістіктері ағзаның функцияларын реттеудегі
1.1 Ішкі секреция бездерінің физиологиясы және функциялық
Адам және жануарлар организмі дамудың «онтогенез» деп аталатын
Американ физиологы У.Кеннон бұл концепцияны ұлғайтып, одан әрі
Биология мен медицина ғылымдарының табыстары гомеостаз туралы көзқарасты
Оганизмнің жатырлық дамуының бастапқы кезеңдерінде олардың физиологиялық функцияларын
Сонымен функцияларды реттеу жүйесі эволюциясы мына бағытты дамыған:
Эндокриндік мүшелерге секреторлық қасиет тән, олардың мөлшері үлкен
Эндокриндік бездер қызмет ерекшеліктеріне қарай екі топқа бөлінеді:
Эндокриндік бездердің орналасу схемасы.
Ішкі секрециялық қызметке кең мағыналы ұғым беріледі. Ішкі
Ал, гормондарға ұқсас біраз заттар жасушаларда түзіліп, көршілес
Паракриндік жасушаларда түзілетін секреттер мен
Гормондық және гуморальдік реттеу механизмдері туралы түсініктерді өзара
Эндокринді бездер функцияларының нейроэндокриндік (гипоталамустық) жолмен
Эндокриндік реттеу. Эндокриндік реттеу
Ішкі секреция бездерінің қызметін
Гипоталамустық пептидті гормондардың әсерінен гипофиздің алдыңғы бөлігін пайда
Сонымен, гипоталамус біріншіден, сыртқы сигналдарды қабылдап, оларды жіктеп,
Эндокриндік немесе гуморальдық реттеу. Гормондар қатарына жатпайтын кейбір
Эндокриндік жүйелердегі тура және кері байланыстар механизмінің жалпы
Эндокриндік бездер функциясын жасушааралық бақылауда басқа типтегі гормондық
Кальций да кейбір эндокриндік бездер функциясын реттейтін гуморальдық
1.2 Гормондар мен биологиялы активті заттардың химиялық
Адам ағзасында жасушалар, ұлпалар байланысын бір ағзаға жинақтайтын,
биоэлектрлік процестердің табиғаты физико – химиялық иондардың трансмембраналық
нерв жасушадан келесі нерв жасушаға немесе атқарушы мүшеге
нерв және гуморальды жүйенің тығыз байланысы гипоталамало –
Орталық нерв жүйесінің ішкі секреция бездерінің қызметін реттеуі
Нерв импульстеер берілуге секундтық бір бөліктері ғана келеді.
Ішкі секреция бездерінің қызметін симпатикалық және парасиматикалық нерв
Гуморальды реттелудің басты формасы гормондар арқылы реттеу. «Гормон»
Гормондар жоғары активті заттар. Оны ішкі секреция бездері
Эндокриндік бездеріне гипофиз, эпифиз, қалқанша безі, қалқанша маңы
Сыртқы секреция бездерінің ерекшелгі оларда секреция бөліп
Биологиялық активті заттарды бездерден басқа да органдар шығару
Гормондар мен биологиялық активті заттардың табиғаты әртүрлі. Гормондар
Гормондар мен БАЗ – дың құрылымы бойынша жіктелуі:
1. Амин қышқылы тектес:
Тирозин тектес: тироксин, триодтиронин, дофомин, адреналин, норадреналин;
Триптофан тектес: мелатонин, серотонин;
Гистидин тектес: гистамин.
2. Белок – пептид гормондар:
полипиптидтер: гликоген, кортикотропин, меланотропин, вазопрессин, окситоцин, қарын –
жай белок – протеиндер: инсулин, соматотропин, пролактин, паратгормон,
күрделі белоктар: гликопротеиндер, тиреотропин, фоллитропин, лютропин.
3. Стероидгормондар:
кортикостероидтар: альдостерон, картизол, кортикостерон;
жыныс гормондары: андрогендер (тестостерон), эстрогендер мен прогестерон.
4. Май қышқылдар тектес:
Арахидон қышқылы мен ол тектес: простогландиндер, простациклиндер, тромбоксондар,
1. Гормон қашықтан (алыстан) әсер етеді, яғни
2. Гормондар ағза қызметің гуморальды реттеуге аралық роль
3. Гормондар арнайы әсер бар. Соған байланысты белгілі
4. Барлық гормондар биологиялық белсенділігі
5. Гармондар өте тез, бірақ қысқа мерзімде әсер
6. Барлық гормондар тек ағзалардың қызметтеріне ғана емес,
7. Гормондар ферменттер қатарына жатпайды, яғни олар жасуша
Гормондардың әсер ету жолдары мен механизмі
Гормондардың әсер ету механизмі өте күрделі және биохимиялық
метаболиттік – зат алмасу процестерінінің барлық жағдайларына жиілігіне
Морфогенетикалық – конформациялық құрылымдық процестерде ажырату (дифференциялық,
Кинетикалық – қызмет орындаушы ағзалардың белсенділігіне және
Коррекциялық-корегиялық ұлпалар мен ағзалар қызметінің қарқынын өзгертуге
Гормондардың әсер етуінің негізгі екі
Бірінші жағдайда рецепторлар жасуша мембранасына орналасады. Гормонның
Екінші жағдайда жасуша рецепторлары цитоплазмада болады. Цитоплазмаға өтетін
Қазіргі кезде гормондардың әсер етунің бірнеше жолдары бар:
1. Гормондардың ұлпалар мен ағзаларға тікелей әсері.
Мұнда:
а) ферменттік жүйелерді белсендіру немесе бәсеңдету жолы,
б) ядродағы генетикалық процестерді күшейту, мысалы: итбалықтың
2. Гормондар ағзалардың қызметіне тікелей ғана
3. Гормондардың әсер етуінің үшінші жолы орталық
4. Кейбір жағдайларда гормондардың шартты рефлекс әсерін байқауға
Гормондар ағзада мынадай қызмет атқарыды:
1. Ұлпалар мен органдардың өсуін, дамуын және жіктелуін
2. Қоршаған ортаның өзгеруіне ағзалардың бейімделуін қамтамасыз етеді.
3. Гомеостаздың қалыпты сақталуын қамтамасыз етеді.
Гормондардың қызметіне қарай жіктелуі:
1. Тікелей органдарға әсер ететін эффектор гормондар.
2. Гормондар синтез бен бөлінуін қамтамасыз
3. Аденогипофиз гормондары, негізінен үшжақты гормондар
Гормондар инактивациясы немесе әсерлерінің тежелуі негізінен бауырда
Антагонизм әруақытта салыстырмалы. Мысалы, инсулин мен адреаналин қандағы
2.1 Ұйқы безінің морфологиясы мен физиологиясы және оның
Ұйқы безі (pancreas) қарынның астыңғы жағында ұйқы безінің
Ұйқы безінің жас ерекшелігі.
Нәрестенің ұйқыбезі өте кішкентай ұзындығы 4 –
2.2 Ұйқы безінің қызметі мен патологиясы
Ол әрі ішкі (эндокриндік) әрі сыртқы (экзокриндік) сөлініс
Ұйқы безінен пайда болған сөлдің (сілтілі реакция) асқорытуда
Оның он екі ішектегі сөлдің рН 7,5 –
Ішкі секреция қызметін Ленгерганс аралшықтары атқарады. Ең алғаш
1920 жылы Канадалық дәрігерлер Бантинг пен Бест ұйқы
Лангерганс аралшықтары бозафилді немесе
Ұйқы безінің гормондары – инсулин,
Инсулин организмнен тыс жасанды
Инсулиннің түзілуі. Инсулиннің – клеткаларда
Проинсулин молекуласы одан әрі тасымалдау жүйесінің көмегімен Гольджи
Гранулаларда инсулин цинкпен қосылысқа түсіп диаметрлер, тетрамерлер және
– клеткаларды клетка мембранасы бағытына қарай тасымалдайтын
Инсулиннің белоктармен қайтымды байланысқа
Инсулин секрециясының реттелуі
Инсулин гормонының физиологиялық маңызы.
Бауыр мен май тканьдерінің
Без бөлетін екінші гормон- глюкагон көпіршенің
Глюкагонның секрециясы қандағы
Глюкагон функциясы жөнінен инсулиннің
Глюкагон тканьдердегі майдың май
Глюкагонның бөліну қарқыны
Липокаин ұйқы безінің майда өзектерінің эпителиальдік
Ұйқы безінің сығындысын калликреин, ваготонин деген заттарда бөлініп
Ваготонин – парасимпатикалық нервтер тонусын жоғарлатады, эритроциттер түзілуін
Паталогиясы. Қандағы глюкоза мөлшерінің қалыпты деңгейін ауытқуы паталогиялық
Қандағы глюкоза көлемінің қалыптан тыс көбеюін гипергликемия деп
1) -клеткаларының секреторлық қарқыны төмендейді;
2) Қандағы инсулин белоктармен жаппай байланысқа түседі
3) Нысана- клеткалардың инсулинге сезімталдығы төмендейді;
4) Қанда контринсулярлық гормондар пайда болады (СТТ,АКТГ, глюкокортикоидтар).
Диабет деген атау гректің ″diabaino″- бірденеден өту, сезілу
Диабет ауруында ең алдымен көмірсу алмасуы бұзылады.Организм клеткалары
Диабетте белок алмасуы да бұзылады. Тканьдегегі көмірсудың азаюына
Зат алмасуға әсері. Денені діріл басады жүрек қағып,
Қант диабеті – бұл өте ауыр сырқат. Көптеген
Эпидемиялық паротит, туа пайда болған қызылша, көксаки вирусы
ИТЕД (инсулинге тәуелді емес диабет) ІІ түрлі барлық
Сондықтан қант диабеті ІІ түрімен ауыратын науқасы бар
Қант диабетінің екі түрі де қатаң диета сақтауды
Тыйым салынған тағамдар: Қант, бал тосаптар, кәмпиттер, кондитерлік
Сонымен қатар диабетімен емделу кезінде бұдан басқа да
2.3 Ішкі секреция бездерін зерттеу
Ішкі секреция бездерін зерттеу әдісткері.
Ішкі секреция бездерінің қызметін зерттеу үшін әртүрлі тәсілдер
1. Экомия немесе экстрипация – алып тастау. Бұл
2. Эндокринді бездерден алынған сықпаларды және химиялық жағынан
3. Эндокринді бездерді трансплантациялау, алмастырып тізу. Жануарларда зерттелетін
4. Парабиоз әдісі екі жануардың тиісті қан тамыларын
5. Ішкі секреция бездерін эксплантатция әдісі арқылы зерттеу.
6. Биологиялық сұйықтардағы (қан, линфа несеп т.б) гормондар
7. Радиоактивті изотоптарды қолдану арқылы зерттеу әдістері.
8. Флюрестцияланатын қарсы денелер ең дәл дұрыс әдіс.
9. Клиникоанатомиялық әдіс. Ауруханаларда ішкі секреция бездері өзгерген
2.4 ОҚО аудандары бойынша ұйқы безінің ауруы қант
Біз өз зерттеуімізде облыстық эндокринологиялық орталықта тіркелген көрсеткіштеріне
Мәліметтердегі 2005-2007жылғы аралықтардағы қант диабетінің көрсеткіші бойынша жылдан
ОҚО-да қант диабетінің І дәрежеліден қарағанда ІІ дәрежелі
Балаларда, жас өспірімдерде қант диабетке шалдығу деңгейі ересектерден
Ересектерде қант диабетінің басым болып отыр себептері:инсулиннің аз
Қант диабетінің жалпы белгілері:
1.Тіл құрғауы
2.Шөлдеу
3.Зәрдің көп бөлінуі
4.Арықтау
5.Дене қышымасы
6.Әлсіздік
7.Көз көруінің нашарлауы
8.Тіс босауы
Қант диабетін тудыратын себептері:
1.Инсулиннің түзелуін бұзатын генетикалық себептер(тұқым қуалау)
2. клеткалардың инсулин түзеуден қажуы
3.Инсулиннің белоктармен мөлшерден тыс байланысуы(қосылуы)
4.Ұлпалардың инсулинге сезімталдығының күрт төмендеуі
5.Инсулинді ыдырататын гормондардың көп түзілуі- соматотроптың(ӨГ),Адренокортикотроптық,глюкокортикоидтың т.б
Диабет немен қауіпті
1.Соқыр болуы
2.Бүйрек жетіспеушілігі
3.Аяқтың кесілуі
4. Миға қан кетуі
5.Жүрек инафаркты
Диабеттен сақтану жолдары
1.Салауатты өмір сүру(дұрыс тамақтану,дене шынықтырумен айналысу)
2.Жыл сайын қандағы қант мөлшерін анықтап тұру .
Қорытынды
1 Ағзадағы барлық жасушалар,ұлпалар мен мүшелер бір-бірімен байланысып,
2 Ұйқы безінің анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктері толық
3 Қант диабеті ауруының Оңтүстік Қазақстан облысындағы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. Ж. Н. Нұрғалиев, С.Т Төлеуханов
«Эндокриналогия» Алматы 2002ж 40б
2. Қ.С Рымжанов, И.М Төленбек
«Адам және жануар физиологиясы» Алматы 2000ж 96
3. Х.Қ Сәтбаева, Ж.Б Нілдібаева, Ө.А Өтепбергенов
«Адам физиологиясы» Алматы1995ж89бет
4. Жандар Керімбектің Ермаханы «Тәнтану адам анатомиясы»
Алматы 2004ж 43бет
5. Бейбітова Г, «Қант диабетінен қалай емделеді» Астана
6. Бейбітова Б, Саджитова А «Қант диабетіне қарсы
Алматы ақшамы 2004ж
7. Алшынбай Рақышов «Адам анатомиясы» Алматы 1995ж
8. Дюсембин. Қ «Жасқа сай физиология
9. Нұрғалиев, Жұмаш «Эндокриндік жүйелер физиологиясы» Алматы 2000ж
10. Несіпбаев Төлеутай «Адам және жануарлар физиологиясы» Алматы
11. Төленбек Исатай «Адам мен жануарлар физиологиясы» І
12. Торманов Нұртай «Адам физиологиясы» Алматы 2007ж 89б
13. Дайырбекова Мария «Адам анатомиясы» Алматы 2002ж 95б
14. Керімбеков Е.Б «Адам анатомиясы» Алматы 1998ж 56б
15. Қуандықова Раушан Кеңесбайқызы «Жас өспірімдер анатомиясы физиологясы
16. Күзенбаева Амина «Адам анатомиясы» Алматы 2001ж 49б
17. Сәтімбеков Рысбай. Биология және салауаттық
18. Ә. Ахметжанов «Панкреатит» Денсаулық журналы Алматы 2006ж
19. Қ. Медетбекова «Диабеттілік аяқ ұшы
20. Т.А Көшкімбаева «Қант диабетке шалдыққан науқастардың ауыз
21. Н. Крылова «Диабет І тип» Проблема эндокринологии,
22. И. Васильева «Причина диабета» Клиника эндокринологии, журнал,
23. В.В Потемкин «Эндокринология», Москва, 1986г. стр 79
24. М.И Балоболкин «Эндокринология», Москва, 1989г. стр 232
25. Айзман Р.И, Иашвили М.В. «Возрастные особенности реакции
26. Киршенблат Я.Д. «Общая энокринонлогия, Москва, Высшая школа,
27. Колпаков М.Г, Поляк М.Г «Эндокринные механизмы регуляции
28. Основы эндокринологии. Перевод проф. Н.М. Дразнина, проф.
29. Общий курс физиологии человека и животных /
30. Розен В.Б. Основы эндокринологии. Высшая школа, Москва
31. Балаболкин М.И. Эндикринология. Медицина. Москва 1998г.стр 94
32. Абылаев Ж. «Кішкене біздердің үлкен құпиясы. Алматы:
33. Тепперман Дж.., Тепперман Х. Физиология обмена веществ
34. Физиология эндокринной системы (руководство по физиологии) Л..Наука,
35. Возрастная и функциональная морфология эндокринной системы. Под.
36. http/www library. Intra.ru.-электрондық қор.
37.http/www ecoctan . org.
38.http/www ecoline.ru/me
39.http/www Googole.ru
3
Эндокриндік қызметі
Экзокриндік қызметі
Б
Е
Л
О
К
Ы
Д
Ы
Р
А
Т
А
Т
Ы
Н
М
А
Й
Ы
Д
Ы
Р
А
Т
А
Т
Ы
Н
К
Ө
М
І
Р
С
У
Ы
Д
Ы
Р
А
Т
А
Т
Ы
НН
Г
Л
Ю
К
А
Г
О
н
Л
И
П
О
К
А
И
Н
И
Н
С
У
Л
И
Н
Гормондары
Ферменттері
Ұйқы безі
Ұйқы безі
Созылмалы панкреатиттер (дефинициясы, этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагностикасы және емдеу принциптері)
Құрсақ қуысы
Балалардағы ас қорыту жүйесі бездерінің құрылысының ерекшеліктері
Жеке сабақ
Эндокриндік жүйе туралы
Организмдегі гисто-физиологиялық құбылыстарды реттеудегі секреция бездерінің маңызы
Өттің құрамы мен қасиеттері. Жаңа туылған балалардың физиологиялық сарғаюы. Ұйқы безінің көмірсу алмасуындағы ролі
Гипоталамус-гипофиз- бүйрек үсті бездер жүйесі
Эндокринді жүйенің жалпы сипаттамасы мен жіктелуі