Шерхан Мұртаза публицистикасының поэтикасы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ШЕРХАН МҰРТАЗА - ШЕБЕР ТІЛДІ
1.1 Публицистикасының тақырыбы мен проблемалығы
1.2 Шерхан Мұртазаның редакторлық идеясы
2 ШЕРХАН МҰРТАЗА ПУБЛИЦИСТИКАСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1 Шерхан Мұртаза публицистикасының поэтикасы
2.2 Эпистолярлық жанрға жан бітірген кемел қайраткер
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдағы рөлі орасан зор.
Бүгінгі ақпараттар ағымының үздіксіз өсуі, өмірдің алуан ырғағы,адамның жоғары
Сондықтан, біріншіден, кеше де, бүгін де шындықты бетке ұстаған
Сондай-ақ журналистика теориясы мен тәжірибесі зерттелуінің негізгі құрамдас бөлігі
Екіншіден, Шерхан Мұртазаның публицистер шоғырын даярлаудағы редакторлығы өз алдына
Міне, осы жәйттерден тақырыптың өзектілігі айқын аңғарылады. Зерттеудің
Ш. Мұртаза публицистикасының қоғамдық-саяси маңызын ашып, тақырыптың идеясына назар
Ш. Мұртаза публицистикасының тілдік байлығын, стильдік ерекшеліктерін ашып көрсету.
Эпистолярлық жанрдағы туындыларының әлеуметтік-саяси мәнін зерттеу.
Қазақ публицистикасының дамуына редакторлық қырының қосқан үлесін көрсетіп, ерекшеліктерін
Бітіру жұмысының мақсаты – қазақ баспасөзі тарихындағы Ш. Мұртаза
Зерттеу нысаны. Ш. Мұртазаның публицистік шығармашылығы. Ш.Мұртазаның журналистік, публицистік,
Негізгі қайнар көзі ретінде публицистің әр жылдарда жарық көрген,
Зерттеудің дерек көздері. Журналистика тарихы, теориясы мен тәжірибесі мәселелерін
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Қазақ баспасөзі мен әдебиетінің рухани қорын
Зерттеудің әдістері. Белгілі бір ғылыми проблеманы зерттеуде танымдық әдістердің
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Әрбір кейінгі ұрпақ өз
Бітіру жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, «Шерхан Мұртаза – шебер
1 Ш. МҰРТАЗА – ШЕБЕР ТІЛДІ ПУБЛИЦИСТ
Публицистикасының тақырыбы мен проблемалығы
«Әрбір кейінгі ұрпақ өз жолын алдыңғы ұрпақтардың жеткен жерінен
Халқымыздың өткен ғасыр басындағы ойы озық, көкірегі ояу зерделі
Оның ұланғайыр шығармашылық бет пердесі көсемсөзден басталады. Публицистикасының ұлт
Осы жылдары ол қазақ әдебиетінің рухани қорын «Құрылысшы Дәку»
Осымен қатар ол Г.Х. Андерсеннің әңгімелерін, венгр халық ертегілерін,
«Публицистика – ақиқат өмірдің сырлы суреті, оның арқауы шындық»
Алғашқы қадамын публицистикадан бастаған Шерхан Мұртаза ел өмірнін очерктер
Дәл осындай шындықшыл, ұлтым, қазағым десе ішкен асын жерге
Тәуелсіздік туын желбіретсек те, біз әлі өткен тарихымызды сыңаржақ
қадалатын. Мазмұны социалистік, түрі ұлттық жасаймыз дейтін қағида іс
Жүрегіндегі елім, жерім дейтін ішкі қапа, асан қайғысы бірте
Шерхан Мұртазаның соңғы жылдарда жазған «Не жетпейді?» (1990), «Елім,
Әріден бастасақ – кешегі кеңестік жүйеде, өмерде, қоғамда небір
Кейбір өресі төмендер «Қоғам мүддесін көздегенсіп, көбінесе өзінің жеке
«Сол қорқау қайырымсыздықтың тақсіретін әсіресе Қазақстан көп көрді.
Адамға деген мейірім, ізгі ниет өмірде елеусіз ғана ұсақ
Аңдысып күнін өткізетін, қызғаныштан, көре алмаушылықтан қатыгездікке барып, «тірідей
Бар бәле сол адамгершіліктің жоқтығынан, мейірім – қайырымның жұтаңдығынан,
Осылай дей келіп: «Әттең сол қайырымдылықты бүкіл қауым, күллі
Өзінің жан айқайымен көтерген мәселесін Шерхан еш уақытта аяқсыз
Кешегі коммунистік идеяның құрсауы шырмап ұстаған тұста да осындай
Шерхан Мұртаза айтайын деген ойын, көтерген мәселесін «осылай да
«Нұх пайғамбардың кемесінен тараған жаңа адамзаттың қазіргі бейбақ ұрпағы
«Басында Қазығұрттың кеме қалған,
болмаса кереметі неге қалған?..» -
деген ән тудырған белгілі аңызды айта келіп:
«Табиғат біздің туған анамыз...Ал енді сол туған Анамызды біз
«Тыңды бағындырамыз!» деген даңғаза ұранның жағымсыз үні құлақта әлі
«Тыңды игерейік!» емес, «Тыңды бағындырайық!... Тың дегеніміз – жер.
Тың бағынды. Бетегелі белдер, көделі жерлер, мың – миллион
«Хрущев құдіреті осындай. Елге астық керек... Бірақ 1954 жылы
Бұл енді коллективизацияны лезде ұйпа – тұйпасын шығарып ұйымдастырған
Ал Кеңес одағының бас хатшысы Л.И. Брежнев тың туралы
«Ал сол «тың эпопеясы» тұсында жүздеген қазақ мектептері
Мектеп жабылған соң – Тіл кетті. Ал ана тілінен
Мінеки, өткенді айтпағанда, бүгінгі тәуелсіз мемлекет болып отырған тұста
Автор тіпті тереңдей түсіп, халқының тағдырын ойлай отырып, одан
Қазақтың ұлан – байтақ өлкесіне көз аларту сонау патшалы
«Хрущевтың алдында осындай да «үлгі» болған» дейді.
Сол идеяның – қазақ деген халық не болса, ол
Сонда қалай? Қазақстан шексіз қазыналы зор сандықтың үстінде кем
Аталмыш мақалада көтерілген өте күрделі мәселенің бірі -
«Халықтарды Қазақстанға көшіріп қоныстандыру жөнінде Хрущевтің алдын орап кеткен
Иә, айтса, айтқандай-ақ, Ұлы Отан соғысына дейін, соғыс басталғаннан
«Ұлттық нигилизм. Бұл тұмсық көтерген шовинизмнен де қауіптірек» дейді
«Оян қазақ!» деп неге жар салды дейсің Міржақып Дулатов.
«Осының бәрі неліктен? Ұлтшылдықтан ба? Жоқ, ұлтқа жаны ашығандықтан.
Өткен ғасырдың соңғы ширегінде елімізде көп сөз болған, бірақ
Міне, осы бір тек Қазақстанға ғана емес, бүкіл Орта
Осылай дей отырып, Арал тағдырына зерделі көзбен үңіле қарайды.
Бұған Шерхан Мұртаза былайша жорамал жасайды: «...Осыдан отыз жыл
Көңілге қонатын жорамал. «Қайда қарамаңыз, табиғат өзінен өзі құрып
Осылай заман зарын сай сүйегіңді сырқырата толғаған публицистикалық мақаласын
Халқының мүддесін ойлаған гуманист суреткер, азамат қаламгер, қаламы жүйрік
«– Құрметті Нұрсұлтан Әбішұлы! Сәлем сөздің –
Н.Назарбаев: – Ондай өкінішті фактілердің болғаны рас. Сіздің айтып
Мінеки, көріп отырсыздар қаншама шындықтың беті ашылған. Қазір мұны
«– Жергілікті халықтың өз елінде, өз жерінде азшылық болуы,
Қандай сұрақ десеңізші! Атан түйе тарта алмас салмақ
Ал енді Шерхан Мұртазаның еліміз егемендік алғаннан кейін тұңғыш
«Сұрақ: -Сіз соңғы кезде конфедерацияны жақтайды деген қауесет шығып
Жауап: - Бұл бекер сөз. Қауесет деген де қара
Сұрақ:- «Өтіріктің құйрығы бір-ақ тұтам» деген, сірә, сол шығар.
Жауап: - Тағдыр мен тарих солай жаратқан. Ол рас
Иә, қай заманда да елбасымен тілдесу, сұхбаттасу, қоғам, халық
Аталмыш екі сұхбат та өкімет, мемлекет басқарып отырған адамның
Мінеки, публицистиканың күшімен, қаламның құдіретімен Шерхан Мұртаза халқына осылай
Бүгінде публицистиканың қызметі халыққа өте – мөте керек –
Шерхан Мұртазаның редакторлық идеясы
Отыз жылға жуық мерзім ішінде Шерхан Мұртазаның шығармашылық пен
«Редактордың саяси-идеялық даярлығы – оның жемісті жұмысының басты шарты.
«Редактор-генератор» деп баға берген еді оған Дидахмет Әшімханұлы
«... Шерхан – батыл редактор. Ал бұл көп редактор
Иә, Шерхан Мұртаза қай жерге редактор болып барса да,
Бұл тек бір қаламгердің өнер жолы емес, күшті ұлттық
Айтса-айтқандай-ақ, бұл біртұтас дәуір дерлік мерзім қазақ баспасөзінің де
1963 жылды журналист Шерхан Мұртаза өміріндегі елеулі, тіпті шешуші
Өзінің адам танығыш, адамның талантын, еңбегін көріп-біліп, әділ бағалайтын
Қандай іске де принципті қарайтын Шерхан батыл редактор болды.
Ол газеттен көптеген талантты жастар түлеп ұшты. Қазіргі баспасөз
«Социалистік Қазақстан» газетіне бас редактор болғанда тіл, тарих мәселесін
Ал, енді осы басылымдардағы Шерхан Мұртаза қызметіне кеңірек тоқталсақ.
Кешегі Коммунистік партия билеген тұста, яғни орысшыл орталықтың әмірі
Осы ретте журналист Н.Оразбековтың : «Редактор ретінде Шәкеңнің «олай
Шерхан Мұртаза редактор болған тұста «Лениншіл жас» республика жастарының
«Лениншіл жас» газетінен кейін журналист Шерхан Мұртаза жастар
«Жұлдыз» журналында редакторлық еткенде одақтас республикалардың ішіндегі ұлт тілінде
Редактор Ш.Мұртазаның ұйғаруымен «Жұлдыз» журналы «Қаратау» өндіріс орнын өз
Таулы Алтай мен Новосібірдегі, Германиядағы қазақтардың қал-жағдайына «Жұлдыз» журналы
70-ші жылдары тоқырау мен тоқмейілсу рухани мәңгүрттік дертін
Журналист 1980 жылдың қазаны мен 1989 жылдың қарашасы аралығында
Сөзді саннан бастасақ... Және бір ғана «Қазақ әдебиеті» төңірегінде.
Шерхан Мұртазаев 80-жылдың 1 қазанда «Қазақ әдебиеті» газетін 40
82-жылға дейін газет қаламақысы 800сом болса, бұдан кейін
Сөзді нәтижеге бұрсақ...80 жылдары Одақ бойынша шын мәніндегі халықтық
«Қазақ әдебиетіне» Шерхан Мұртаза редактор болған жылдар –
Бұл жағынан бас редактор Шерхан Мұртазаевтың өзіндік стратегиясы мен
Бұлардың қай-қайсысын қозғауда әрі ептілік, әрі саясаткерлік, кейде тіпті
Дидахмет Әшімханұлының бір естелігінен мысал келтірсек: «Ұмытпасам 83-жылдың көктемі-ау
«Бұл материал арқылы ұлтқа жапқан жаланы жоққа шығарамыз. Дәлелдің
«Ендеше дайындап қой. Мен сұрағанда алып келесің», - деді
Бірақ... бір апта өтті – сұрамайды, екі апта өтті
Мақала шыққан соң... бәрі де тып-тыныш өтіп кеткен сияқты
«Ең нашар газет – сыпайы газет,-дейді Шерхан Мұртаза, -
Идея газетке қажетті басты дүние. Ол материалдың діңі. Ол
Қазір газеттің бір шаршы сантиметрі – ақша. (Жарнама үшін).
«Қазақ әдебиеті» газетінің 1934 жылдан күні бүгінге дейінгі таралуына
Жазушы Жүсіпбек Аймауытов: «Ағаш көркі – жапырақ» дегендейін, «Газет
Шахан Мусин, Бүркіт Ысқақов сынды әділеттің азабын тартқан, жазықсыз
Шерхан Мұртаза 1989 жылдың 11-қарашасында «Социалистік Қазақстан» газетінің бас
«Социалистік Қазақстан» газетінің «Жансарай» әдебиет пен өнер беті, экологиялық
Газеттің сондай-ақ Үш би туралы «Газет ішіндегі кітап» қосымшасы
Мына төмендегі фактілерге көз жүгіртіп көріңіз. Шерхан Мұртаза
Міне, мұндай басылымдарды бұқаралық ақпарат құралдары деп толық
Қорыта айтқанда, редактор Шерхан Мұртазаның басты қасиеттері мынадай: біріншіден,
2 ШЕРХАН МҰРТАЗА ПУБЛИЦИСТИКАСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1 Публицистикасының поэтикасы
Шерхан Мұртаза – жұртшылықтың, халықтың қаламгері. Оның шығармашылығы –
Әдебиеттану ғылымында поэтика мәселесі маңызды проблемалардың бірі болып келе
Шерхан Мұртазаның көркемдік деңгейін белгілейтін әдеби мұраларынан басқа публицистік
«Очерк дегеніміз – заманындағы құбылыстар логикалық, рационалдық және эмоционалдық-бейнелеу
Тұтас бір халықтың, ұлттың атынан сөз айта алатын дәрежеге
Автор очерк тақырыбын таңдауын былай деп түсіндіреді: «...Феруза деген
Очерк «Достықтың кілті – кітап», «Әулиелер мен ақындар», «Ирандағы
«... Тегеран емес, Теһран. Бұл жөнінде орыс Ираннан артық
Сонымен, Мәскеудің Шеремет әуежайынан шыққан ұшақ небары үш жарым
Әдебиетте баяндау бар, суреттеу бар. Баяндау шындықты әншейін
Шерхан Мұртаза болса бір ғана эпитет, яғни «Мазасыз Кавказ»
«Артымызда – ұзын Орал таулары.
Алдымызда – Ақ Еділ.
Арасында - Уфа-Офе шаһары
Ақ Еділге құлама жартас басында – Салауат.
Салауатқа сәлемдесіп біз тұрмыз: қазақ ғалымы, профессор Тұрсынбек Кәкішев,
Ақ Еділдің арғы жағы, бергі жағы сыңсыған орман. Арғы
Дүние жалғасып жатыр [12.308б]. «Задында, суреткер қолындағы сөз суретші
Паралеллизм (грекше pavallelas-қатар жүру, қатынасу) – екі ұдай нәрсені,
Публицист «Феруза Иран» атты очеркін жазу барысында Иран өңіріне,
Қысқасы, публицист сол елдің сауда-саттығын, тыныс-тіршілігін, салт-дәстүрін, мәдениетін, дінін
Публицист Шерхан Мұртазаның тағы бір жолсапар очеркі «Абай сәулесі»
«Қазіргі кезде сауатсыз қазақ жоқ» деп басталатын бұл шығармасы
«Үш күндік жолдың бүгінгі, соңғы күніне шәкірт бала барын
«...Одан әрі көп кешікпей Орда тау көрініс береді. Кіші
«Қарауылға баратын күре жолдан кілт бұрылған асфальт жол, солтүстікті
Жоғарыда Шерхан Мұртаза суреттелер шындықты деталь арқылы ұтымды көрсеткен,
«Теңіздің қасиеті тмшыдан танылады» деген қанатты ұғым бар. Ауа
Бұл шығармадан публицистің жазу техникасын әбден меңгеріп, төселіп, аз
Автордың келесі очеркі «Азия жазушылары Америкада» деп аталады. Публицист
Қақ маңдайда көк Туымыз желбіреп тұр.
Совет Одағының кезінде АҚШ-та бір рет болғаным бар.
Мемлекеттік тудың қасиетін елде жүргенде аса біле бермейсің. Ал
Міне бұл Америкадағы Қазақстанның бір пұшпағы. Бұл өз үйіміз»
«Амстердам әуежайынан көтеріле бере-ақ Атлант мұхитының құзарына құлшылық етесің.
Бірақ небары пенде болған соң ұмытып кете бересің, өзіңнен
Көк бөрі болса тек Құдайға ғана бағынған, соған ғана
Көк бөрі көнбеді.
Ал біз көнімпазбыз...» [12.354б].
Автор шиыршық атқан ішкі ой-сезімдерін жай ғана баяндамайды. Белгілі
«Мерзімді баспасөздің басты мақсаты ықпал ету, ой тудыру, үйрету
Әрине тілі нашар шығарма ешқашан жақсы шығарма болған емес,
Шеберлік мәселесі бәрінен бұрын тілден басталатыны даусыз. Сөз өнерінің
Ахмет Байтұрсынов өзінің «Әдебиет танытқышында» сөз өнері адам санасының
Шерхан Мұртаза публицистикасының тіл байлығы оның мазмұн байлығына әкеледі.
«Тіл көркемдігі мен сөз сұлулығы жасанды жалт-жұлтта, күлдібадам болуда
Ең алдымен әр сөз тек өз орнында ғана тұруы
Биылғы кенжелеп кеш келген көктемнің көгі енді ентелеп бой
...Абайлап қарасам, жап-жазық деген даланың бедері бар екен. Сағыныш
Бұл арадағы «құпия» да, жоғарыда айтқанымыздай; суреткердің, әр сөзді
Журналист - кез-келген материалды – корреспонденциядан бастап ең ақыры
Қаламы қарымды журналист әрі публицист Шерхан Мұртаза оны
Әдеби сын және публицистика, журналистика екеуінің арасындағы байланыс қандай?
Публицистика мен әдеби сынға қойылар талап бір. Ол –
«Әдебиет сынын публицистика жанрына жатқызбағанымызбен, екеуінің бірін-бірі дамытып, кейде
Олай болса қоғамдық пікірді қалыптастыруға публицистиканың да, сынның да
Ш. Мұртаза сын мақалалары мен рецензияларында әдеби шығармаларға талдау
«Әдебиет халықтың рухани байлығы болса, сол байлықты азаптанып дүниеге
... Т.Ахтановтың кәміл суреткерлілігі кез-келген шығармасынан тайға таңба басқандай
Осы тектес тағы бір мақаласы «Шыңғыс және Шындық»
«Заңғар-заңғар шыңдардан асып, бұл өлкеде бағзы заманда Манас өткен
«...Сонда осы қазақтар төбеден төнген қатар-қатар шыңдарға қарап тұрып,
Иә, мынау Манас шыңы, - десті.
Сол Манаспен иықтасып тұрған ана шыңның аты не екен?
Ешкім біле қоймады. Қырғыздардын сұрап едік:
Аты жоқ, - деді.
Ендеше Шыңғыс болсын! – деп шу ете қалдық.
Айтқандарыңыз келсін! – деп қырғыздар қауқылдасты.
Сөйтіп тілек қабыл болсып, географиялық картаға түсер-түспес, ол Шыңғыс
Мақаланың негізгі идеясы – Шыңғыс Айтматов және Қазақстан аясында
Жанры жағынан рецензияға жақын туындыларына келсек. Жалпы, рецензия деген
Рецензия – сын жанрларының ішінде ең көп қолданылатын, өрісі
Ш.Мұртазаның «Шындықтың шымылдығы түрілгендей» тақырыбындағы рецензиясына келер болсақ.
«Аллажар». Кинофильм.
«Барыс» киностудиясы. Режиссер – Қалдыбай Әбенов.
Бұл фильм соңғы сегіз жыл бойы түсіріліпті. Неге сонша
Сексен алтыншы жылғы Желтоқсан көтерілісі мен қантөгісі туралы шындықты
Көп жағдайда Желтоқсан жендеттері көпке дейін іс басында отырып,
Фильм үкімет тарапынан қаржыландырылмады. Қазына көк тиын да бермеді»
«Фильм шындықтың шымылдығының бір шетін ғана түргендей. Ал, түгел
Жалпы, Шерхан Мұртаза публицистикасы поэтикасын қарастыру барысында төмендегідей жәйіттерді
-Жанр әр алуандылығы.
-Сюжет пен композицияның беріктігі.
-Публицистика стилінің очерк жанрында кейіпкер тілінің негізгі ерекшелігінің сақталуы.
-Автордың тіл тазалығы, кірме сөздерді, фактілерді орнымен пайдалануы.
-Публицистік туындыларын цитаталар және дәйектемелермен әрлендіруі.
Тіл көркемдігін арттыратын құбылту мен айшықтауларды, тұрақты тіркес пен
Кез-келген қаламгер өз атынан еш нәрсе құрастырмайды, жұрттың
2.2 Эпистолярлық жанрға жан бітірген кемел қайраткер
Эпистола - латын сөзі, ауыз екі тілде хат
Хаттардың әлуметтік маңызы болу керек. Қоғамдағы көкейтесті мәселелерді қозғайтын
Хат жазушы адам қоғамға белгілі адам болуы керек.
Хат жазылғаннан кейін оған жауап хат жазылуы тиіс.
Газет жанры ретіндегі хат публицистикалық немесе оқырманның қалың көпшілікке
Г. Пельк хат формасын былай жіктейді:
Үндеу хаттар.
а) Ашық хат.
ә) Адрессіз хат.
Хат пікір.
Ұсыныс хат.
Ашық хат кімге екендігі белгілі, мемлекеттің халыққа, белгілі бір
Мичурин былай деп бөледі:
1) Жолдау хат.
2) Ұсыныс хат.
3) Үн қосу хат.
Хат – үлкен күш, үлкен пәрмен. Хаттарда пікір таласу,
Осы тұрғыда – тәуелсіздік жолына түскен еліміздің бүгінгі және
«Тәуелсіздік біреу. Ол біз сияқты, қазақ сияқты халыққа жүздеген
Тәуелсіздік – жаңа шығып келе жатқан күн. Елдің емес,
Сөйтіп, тәуелсіздікке қауіп төндіретін қандай да бір жағымсыз әрекеттер
Міне, есімдері елге белгілі үлкен қаламгерлердің сұрақ – жауап,
Халыққа қажет болса, халықтың көңілінен шықса – еңбектің жанғаны
«Азаттық алдық. Зорлықтан, қорлықтан, құлдықтан азат болдық. Тәуелсізбіз. Егеменбіз.
Сөйтсек, зорлық – зомбылық, жемқорлық, ұрлық – қарлық, парақорлық
«Адам санасы, құлқын, пейілін түзетуде біздің үкімет шөп басын
Хат иелерінің екеуі де кезінде республиканың телерадио компаниясын басқарған,
«Қамал дос!.. Сұмдық қой. Алматыдағы 11 телеарнамен тәулігіне
Ал енді осы сойқан саясат арқылы жас мемлекетіміздің жан-дүниесін
Осындай жағдайда қазақтың тілі туралы айтудың өзі бос әңгіме
«Үкіметтің саясатын біршама жөнге келтіру ниетімен «Бұқаралық ақпарат құралдары
Осы жобаны талқылау Парламентте ұзаққа созылып кетті. Өйткені осындай
Хаттар әңгімесіне қайта оралайық. Жоғарыда айтылғандардан кейін тіл мәселесі
«Шыр айналған дүние...» аталған хатында тіпті қатты айтады:
«...Егемен ел болғанымыз осы ма? Өз алдына дербес мемлекет
Мен оқыған Конституцияда қазақ тілі – мемлекеттік тіл» дейді
Бірақ мемлекет басшыларынан бастап, жергілікті - әкімтайға дейін қазақша
Міне, бұл әділетсіздікке негізделген қоғамның нышаны» [18.68б].
Бұдан артық қалай айтуға болады енді! Біз де не
Егер содан бері «дүние» оңалып кеткенде «Жас Алаш» газетінің
Газет мынадай сұрақ қояды:
Сұрақ:
- «Парламентте Сізден басқа үнемі қазақша сөйлейтін депутаттардың атын
Жауап:
- Жекен Қалиұлы, Фариза Оңғарсынова, Шәмша Беркімбаева, Жандар Кәрібаев,
Әңгіме-хаттарда көтерілген енді бір үлкен мәселенің бірі-бүгінгі ауылдың хал
Иә,ә. Қазіргі ауылдың бейнесі балаларының бәрі қарамай, жалғыз тастап
«Қазақтың мәйегі ауылда еді. Сол мәйек қазір іри бастады,-дейді
Иә, не үшін? Шерхан Мұртаза ғана емес бәріміз дағдарып
Міне, бүгінгі ауылдың жағдайы.
«Оның ар жағында, жаппай қалаға көшудің ар жағында не
«Шынымен ел боламын, іргелі мемлекет боламын деген республика осы
Осының бәрі елдің тағдырын, халықтың болашағын ойлағаннан туып отырған
...Шілдехана тойы азайды. Сәбилердің жиі шетінеуі қатерлі. Сонда 2030-жылы
Міне, сұрақтың үлкені. Бүкіл ел болып ойланатын мәселе
««Баланы – жастан» дейді, халқымыз. Баланы ерлікке, батылдыққа, отансүйерлікке
«Мектеп – біле білгенге, - бәріміздің ұлы Анамыз емес
Ал, осы мектептегі қазіргі бірінші сыныптың баласы - 2030-шы
Бұл да жанды ауыртып жүрген күрделі мәселелердің бірі.
Бүгінгі мектеп оқушылары тәуелсіздіктің, егемендіктің мән-маңызын қаншалықты ұғынып, бағалайды?
«Қоғамдағы әділетсіздік көзге ұрып тұр» дейді, Шерхан бір хатында.
«Егемен болдық. Рынок экономикасына бет алдық. Әркім кәсіпкер болсын,
Жалпы халық жадау қалпында қала берді. Оның үстіне коррупция,
Шындығында да бәленің бәрі осыдан басталады ғой. Әйтпесе, Қазақстанның
«Жемқорлық пен парақорлықтың батпан құйрығы – шет елдерден алынып
Міне, Шерхан осылай дейді. Көп сұраққа жауап таба алмайды.
Осы қасиеттер бізге дарығанда біз Президент айтқан «Орталық Азия
Хат иелері осындай ойларға меңзеп отыр. Көкірегінде
«Қазіргі ұрпақ арақ дариясында малтығып қалды. ...Арақ сатылмайтын сау
Конституция бойынша, қазіргі ұрпақ алдындағы жауапкершілікті сезінуіміз осындай мөлшерде.
«Қасиетті мұсылман дінін уағыздаудың топастығынан, дәрменсіздігінен, жерсіздігінен тек Алматының
Сатылмаған не қалды? Ар – ождан да, абырой да
...Осыған Мұсылман дінінің басшылары қалғып – мүлгіп қараса, ислам
«Тере берсе, кришнайтынды он орап алатын асыл өсиет көп-ақ.
Қашанда халқының қамын, елінің мүддесін ойлайтын қайсар қаламгер осы
«Әттең, - дейді Шерхан Мұртаза «Адам құқы» атанған соңғы
Мінеки, белгілі қалам қайраткерлерінің жазысқан хаттары (25 маусым 1996ж
Иә, тәуелсіздікке жаңа қолы жеткен балаң мемлекетіміздің іргесі берік
Барлығы осы хаттардың арқасында демегенімізбен, талай нәрсеге «тәк!», талай
«Басқаның бәрін қойғанда, Президент Жолдауында елімізде дәл қазір
Ақыры асқынған жара жарылғандай болды.Коррупциямен, парақорлықпен, ұрлық-қорлықпен пәрменді күрес
Шерхан Мұртаза мен Камал Смайыловтың жазысқан хаттары эпистолярлық
ҚОРЫТЫНДЫ
Шерхан Мұртаза – жұртшылықтың, халықтың қаламгері. Оның публицистік шығармашылығы
қасиетімен төңірегіне кілең бір сайдың тасындай тамаша журналистерді жинады.
Публицистикасы тақырыбының ұлт қамын жеген, ел болашағына алаңдаған ойларын
Журналистік және жазушылық екі түрлі мамандық, екі ұдай қызмет
Отыз жылға жуық мерзім ішінде Ш.Мұртазаның шығармашылық жолы қазақ
Баспасөз бетінде тіл тақырыбын, ұлттық сана, ұлттық дәстүр, ақтаңдақтар
«Редактордың саяси идеялық даярлығы – оның жемісті жұмысының басты
Әдебиеттану ғылымында поэтика мәселесі маңызды проблемалардың бірі болып келе
Журналист кез-келген материалды – корреспонденциядан бастап ең ақыры өлеңге
Ал Ш.Мұртаза қаламынан туған көркем публицистикалық жанрдың қай-қайсысынан да
Публицист шиыршық атқан ішкі сезімдерін жай ғана баяндап қоймайды.
Ш.Мұртаза публицистикасы поэтикасын талдау барысында негізгі нысанға жолсапар очерктері,
Қорыта айтқанда, Шерхан Мұртаза публицистикасының басты қасиеттері мынадай: біріншіден,
Шерхан Мұртаза публицистикасы қазақ баспасөзінің дамуына ғана емес, қоғам
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Амандосов Т. Публицистика дәуір үні/ Т.Амандосов.-Алматы: Қазақстан, 1974.- 386
Елеукенов Ш.Шерхан шері/Ш.Елеукенов//Жас Алаш.–2002.-28 қыркүйек. - 7 бет.
Мұртаза Ш. Не жетпейді?/ Ш. Мұртаза.-Алматы: Жазушы, 1990.-372 бет.
Мұртаза Ш. Мен Әбілқайыр емеспін/Ш.Мұртаза// Егемен Қазақстан – 1992.-14
Гуревич С. Редактор и редакционная коллегия/ С.Гуревич.-Москва: Высшая школа,
Әшімханұлы Д. Редактор – генератор/Д.Әшімханұлы//Түркістан – 2002. -26 қыркүйек.
Иманбекұлы Т. Тағылымнан таймаған/Т.Иманбекұлы.- Алматы: Атамұра, 1993.- 131 бет.
Мамесейіт Т. Шерхан Мұртаза/Т. Мамесейіт. – Астана: Елорда, 2002.
Есенаман Ә. Қызырлы Қаратауда/Ә.Есенаман// Заман Қазақстан. -1999, -24 қыркүйек.
Виноградов В. Слово тоже есть дело/ В. Виноградов.- Москва:
Стрельцов В. Основы публицистики/ В. Стрельцов.- Минск, 1990.- 460
Мұртаза Ш. Ақындар мен әкімдер/ Ш. Мұртаза. -Астана: Елорда,-
Қабдолов З. Сөз өнері/ З. Қабдолов.- Алматы,- 1992.-
Жақсыбаева Ф. Баспасөз тілінің ерекшелігі /Ф.Жақсыбаева//-Ақиқат. 2001.- №4.- 58
Байтұрсынов А. Ақжол/Құрастырған Р.Нұрғали.- Алматы: Жалын, -1991.- 464 бет.
Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы /Т.Кәкішев.-Алматы: Санат,
Қирабаев С.Қазақ әдебиеті/С.Қирабаев. -Алматы: Жазушы,- 1992.- 285 бет.
Мұртаза Ш. Елім, саған, айтам ел басы, сен де
Мұртаза Ш. Шамаң жетсе, шындықты айт/Ш.Мұртаза//Жас Алаш.- 2002.- 15
Аупбаев Ж. Шераға/Ж.Аупбаев// Егемен Қазақстан.- 1994.- 29 маусым. -4
Аупбаев Ж. Ғұмыр-дария./ Ж. Аупбаев. -Алматы: Санат, -
Аупбаев Ж. Бізге ең алдымен тұрақтылық қажет/Ж.Аупбаев// Егемен Қазақстан
Балтабаева Г. Шерхан Мұртаза 70 жаста/Г.Балтабаева// Қазақ тілі мен
Бейсенұлы Б. Мен енжарлықтан қорқамын/Б.Бейсенұлы//Жас Алаш.- 2001.- 24 ақпан
Ғабдуллин М. Алтын жұлдыз/ М. Ғабдуллин. -Алматы,- 2005.-288 бет.
Елшібек Ж. Шерағаң шыңы /Ж.Елшібек//Заң газеті.- 2002. -25 қыркүйек.
Жақсылықбаева Р.Шерхан Мұртазаның редакторлық қызметі хақында/Р.Жақсылықбаева// Қаз МУ хабаршысы.
Жанәбіл С. Жанымды түсін/ С. Жанәбіл. -Алматы: Өнер,- 2002.
Иманасов С. Қаламдастарым мен Замандастарым/С.Иманасов.-Алматы: Қазақстан, 2001.-224 бет.
Кекілбайұлы Ә. Кесек суреткер, кемел қайраткер, асқақ азамат/Ә.Кекілбайұлы// Егемен
Көпбаева М.Өмірлік деректің шығармашылыққа әсері/М.Көпбаева//Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2002.-
Мамет С. Қазақтың намысынан жаратылған/С.Мамет//Егемен Қазақстан.- 2002.- 8 қазан.-
Медетбек Т. Сен қылыш құсап сөйлейсің//Жас Алаш.- 2002.- 28
Мұртаза Ш. Өңімде – қария, түсімде – баламын/Ш.Мұртаза//Ақ желкен.-
Мүрсәлім Б. Намыстың сөзін айтамын/Б.Мүрсәлім//Парасат.- 2002.- №9.- 19-23 бет.
Ниязбек Р. Парламентке Шерхан сайланбай/Р.Ниязбек//Қазақ батырлары.- 1999. -№9.-
Рамазан Д. Шераға/Д.Рамазан//Қазақ әдебиеті.- 1999. -2 сәуір- 4 бет.
Сұлтанов Қ. Серпінді кезең/ Қ.Сұлтанов. -Астана: Елорда,- 2005.- 608
Сыздық Р. Сөз құдіреті/ Р.Сыздық. -Алматы: Санат,- 1997.- 224
Смайылов К. Тел өскен құрдаспыз/К.Смайылов//Ұлан.- 2002. -1 қазан.- 5
Смайылов К. Үзеңгі дос/К.Смайылов//Жұлдыз .-2002.- №9 -5-11 бет.
Смайылов К. Шарболаттай Шерағаң 70 жаста/К.Смайыолов//Ана тілі.- 2002.- 26
Тарази Ә. Көркемдік құпиясы/ Ә.Тарази, Л.Мұсалы. -Алматы: Санат,- 2000.-
Уақыт және қаламгер. Әдеби сын.4- кітап.-Алматы: Жазушы,-1976.- 296 бет.
Шераға: Қазақтың халық жазушысы Шерхан Мұртаза 60 жаста.-
ШЕРХАН МҰРТАЗА ПУБЛИЦИСТИКАСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ
Қазақтың ұлы жазушылары
Тәуелсіздік кезеңдегі «Қазақ әдебиеті» газеті
Ресми құжат тілінің функциональдық формасы жазба тілі
Қалтай Мұхамеджанов публицист, драматург, сатирик
Қaзaқстaндaғы орыс тілді бaсылымдaрдa қaзaқтың ұлттық құндылығының нaсихaттaлуы
Ч. Дарвиннің эмоциялардың көрінуі туралы түсінігі
Қасым Қайсеновтің публицистикасы
Әдебиет жанрлары
Аударма дәл аударма