Қазақ қоғамындағы билер
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 Қазақ қоғамындағы билер
1.1 Қазақ қоғамындағы билер институтының қалыптасуы
1.2 Билер институтында iс қаралуы ерекшелiктерi
Қорытынды 18
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 19
Кіріспе
Егемендiк алған соңғы он шақты жылдың
Рухани өркендеуiмiздегi келесi оңды өзгерiстердiң бiрi
Қазақ халқының тарихындағы билер институының қалыптасуы
Бүгiнгi таңда халқымыз ұмыт қалдырған өзiндiк
• Қоғамдық тәртiптiң сақталуына ықпал жасауда.
• Жастар тәрбиесiмен айналысуда, жастарды ұлтымыздың
Ұлттық құқықтық болмысымыздың соңғы он жылдықта
1 Қазақ қоғамындағы билер
1.1 Қазақ қоғамындағы билер институтының қалыптасуы
Жалпы билер институтының пайда болуы белгiлi
Сақтар мен Түркiлердiң дәуiрiнен кейiн қазақ
Дегенмен де, XII-XIV ғасырлар аралығындағы монғол
Байқап отырғанымыздай, Шыңғыс ханның билiк құрған
Ал ендi XV-XVI ғасырларға келетiн болсақ,
XV ғасырдың 50-60 жылдарындағы Өзбек хандығының
Көрсетiлген кезеңде қазақ қоғамындағы билер институты
Осы XV-XVI ғасырлардағы билер институтының көрнектi
Алтын Орданың ыдырауы дәуiрiнде /XV ғасыр/
“Ай, хан, мен айтпасам бiлмейсiң,
Айтқаныма көнбейсiң
Ай, Жәнiбек ойласай”,-деп Жәнiбек ханды азғантай
Осы кезеңдегi билер институтының тағы бiр
Өз кезегiнде Шалкиiз, Жиембет жыраулар тек
Ал мұнан кейiн, XVII-XVIII ғасырларда сот
Бұл саяси қайраткерлер өз заманында ел
Аталған есiмдерге зерттеу еңбегiмiздiң келесi бөлiмдерiнде
Билер институты XVII-XVIII ғасырлардағы қазақ қоғамындағы
-Билер институтының құқықтық бастаулары сақтар дәуiрiне
-Ежелгi түркiлер дәуiрiндегi VI-XI ғасырлардағы Қарлұқ
-Түркiлер дәуiрiнен кейiн қазақ жерiнде бiрнеше
-XIV-XVI ғасырларда халық ортасынан шыққан билердiң
-Ал мұнан кейiнгi XVII-XVIII ғасырларда билер
Бұл кезеңде “би” ретiнде халыққа танылудың
Өз кезегiнде “би” болу туралы Ш.Уәлиханов
Ш.Уәлиханов пен Абайдың бұл пiкiрлерiне қарағанда
Шын мәнiнде би атану оңай шаруа
Өз кезегiнде бүткiл алты Алашқа атағы
Қазақта би болудың екi жолы танылған.
Би деп халқы мойындап, елi танығаннан
Билердiң билiк айту тәжiрибесi қараған iстерiнiң
Көрсетiлген XVII-XVIII ғасырларда билер институты құрылымдық
Ата би-бұрын билiк құрған, талай iстер
Төбе би - елдiк немесе аймақтық
Төбе би сайлау бұрыннан келе жатқан
Сонымен қатар, әрбiр ауылда, кiшi рулық
Құрылымдық жүйедегi билердiң келесi бiр түрi
Билердiң құрылымдық жүйесiндегi соңғы бiр түрi
Дау шешімі тығырыққа тірелген кезде, яғни
Көрсетiлген құрылымдық жүйедегi билер көшпелi қазақ
Ал ендi XVIII ғасырдың соңы мен
Патша өкiметi өзiнiң отарлау саясаты негiзiнде
Билер институтының беделi 1822 жылы қабылданған
Жоғарыда айтылған ойларды қорытындылай келе, ендi
1.2 Билер институтында iс қаралуы ерекшелiктерi
Жалпы ой таразысына салар болсақ, қазақ
Қазақ қоғамында билер елдiң iшкi және
Ендi, бiз қазақ қоғамында болып тұратын
Қазақ қоғамында негізінде істің қаралуы екі
Қазақ халқының әдет-ғұрып құқығын зерттеуде белгілі
“Бітім” - екі жақтың өзара келісімі
“Береке” - айырбас немесе сатып алу
“Салауат” - немесе кешірім - дауласқан
“Жүгініс” - яғни рулар арасында болған
Дәстүрлi қазақ қоғамында сот процесi басталу
Билер соты дауды қарағанда олардың бiрiншi
Сот процесiнде қай-қай би де төрешi
Қорытынды
Ұлттық тарихымыздағы асыл қазыналарымызды зерттеу оның
Осы айтылған қағидаға сүйене келе жұмысымыз
Билер институты өзiнiң құқықтық бастауын ерте
Билер институты қазақ қоғамында жұлдызы жоғары
Жалпы, билер институтының құқықтық қатынастардағы рөлiн
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
ҚазССР тарихы /көне заманнан бүгiнге дейiн/.
Ғ.С.Сапарғалиев, Ғ.Ғаббасұлы. “Қазақ көшпелi қоғамының әдет
Сапарғалиев Ғ.С. Қазақстан мемлекетi мен хұқығының
Кенжалиев З.Ж. Көшпелi қазақ қоғамындағы дәстүрлi
Абай Құнанбаев. Шығармаларының бiр томдық толық
Нәрiкбаев М.С. Ұлы билерiмiзден жоғары сотқа
Өсерұлы Н. Шариат. Алматы,
Бес ғасыр жырлайды. II томдық, //
Нысанбек Төреқұл. Билердiң сөзi-ақылдың көзi. Алматы,
Уалиханов Ш. Таңдамалы. Екінші басылым, Алматы,
Н.Ә.Назарбаев Бiрлiк-бiздiң қасиеттi туымыз. //
Қайырғәлиева К. Қазақ ойлау мәдениетiндегi
Қ.Еламанов Билер қызметi
С.Сматай Қаз дауысты Қазыбек би. //
Есламғалиұлы М. Би дегендi бiле ме
Мағзұмов М. Билер институты //
Қуандықов Б. Әйтеке Бәйбекұлының қазақтың
С.Өзбекұлы Көшпелі қазақ өркениетіндегі құқық.
Бекболат би // Тура би,
Кенжалиев З.Ж. Дәстүрлi қазақ қоғамындағы сот
2
Қазақ қоғамындағы билер
Әлеуметтік топтардың қызметінің негізгі бағыттарын айқындайтын зерттеулерді талдап, оның маңыздылығын айқындау
Билер соты
Қазақ қоғамындағы билер институтының бастаулары
Қазақ хандығындағы заңдар жинағын оны қазіргі заманғы билік жүйесіне сай үйлестіру
Қазақ қоғамының әлеуметтік құрылым тарихының зерттеудегі теориялық методологиялық мәселелері
Қазақ билерінің өсиет сөздері
Бұрынғы қазақ қоғамындағы билер институты
Қазақ қоғамындағы әдет-ғұрып құқығының бастаулары
ТӨЛЕ БИДІҢ ҚАЗАҚ ТАРИХЫНДАҒЫ ОРНЫ