Қара сөздер
Жоспар
І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі бөлім.
1. Тәрбиенің халықтық жүйесінің қалыптасуына ықпал еткен
2. Халықтық педагогикасындағы балаларды еңбекке баулудың ұлттық
3.Ғұламалар ғибараты және ұлттық тәрбие.
ІІІ.Қорытынды.
Кіріспе.
Қазақ халқының сан ғасырдан бері төрбие жөніндегі өнегелі
Әр ұлттың өзіне тән тіршілік кәсібі, тарихы мен
Осы тұрғыдан қарағанда, ар мен намысты қасықтай қаны
Халық педагогикасының негізгі мақсаты - өзінің бай тарихи
Әрбір халықтың тәрбиелік идеяларында сол ұлттың ерекшеліктері: дүниетанымы,
Демек, әрбір ұрпақ өз кезі мен өткеннің талаптары,
Казақ жерінің орасан зор көлеміне, рулық, тайпалық бөлінуіне,
Тәрбиенің біртүтас өзіндік жүйесінің қалыптасуына ыкпал етуші басты
Қыз бала мен ер бала тәрбиесінің ерекшеліктеріне аса
Балалардың табиғи, дара ерекшеліктері, белгілі бір өнер түріне,
Балаларды ерте бастан еңбек түрлеріне баулу, мысалы, мал
Тәрбие процесінде педагогикалық ықпал етудің толып жатқан әдіс-тәсілдері,
Үлкендердің, ата-аналардың үлгі-өнегесі - балаларга ғибрат. "Үяда не
1. Тәрбиенің халықтық жүйесінің қалыптасуына ықпал еткен
Тәрбиені қэжет ету адамның пайда болуммен бірге туды
Мектептер пайда болғанға дейін тұлға калыптастыруда ғасырлар бойы
Халықтың рухани өмірін анықтаушы жәйттер еңбектең, табиғаттан, ішкі:
Жетілген адам тәрбиелеудің халықтық бағдарламасы көпқырлы және кең.
Халықгық педагогиканың қоғамдық сана элементі ретіңде дамуы, тәжірибе
Табиғатпен объективті үйлесімділіктң субъективті де жағы бар: денсаулықтың
Табиғатгағы құбылыстардың тұғастай қабылдануы олардың есте анағұрлым күштірек
Ал, табиғаттың эстетикалық ролі мәңгілік. Бүкіл өсемдік табиғатка
Табиғат тұлғаның барлық жағынан қалыптасуына ықпал етеді -
Осылайша бірте-бірте тәрбиенің мақсаты айқындалып, нақтылана берді. Әлеуметтік
Дәстүрлердің күші табиғтығы, бір жағынан, ұйымдаспаған жаратылысында. Олар
Өзге халықтар секілді казақ халқы да жастарды.тәрбиелеуде прогресеивті
Дәстүрлердің өміршеңдігі келер ұрпақтың оларды жаңа тарихи жағдайларда
Алайда өкеінішке орай, дәстүрлер табиғаты жеткіліксіз
Педагогика халық өмірінің барлық саласына енген. Халықтық педагогика
"Халық шығармашылыығын кең құбылыс ретінде қарастыру керек. Себебі
Көптеген халықтық әдет-ғұрыптарэ мейрамдар, салтанаттар өзінің сезімді мәнерлілігімен,
Олардың қолданылуы көптеген формаларда жүзеге асты және ұлттық
Адамды жетілдіруді халық мейлінше нақты және анық түсінді:
Адамдық жетілулердің мәні мен мазмұны жайлы түсініктер тәрбиенің
Халық жеткіншек ұрпақ тәрбиесін жақсартуға қашанда қызығушылық білдіріп
Мақсатқа сай бақылау халық педагогйкасыньщ дамуына ықпал еткен
Үлкеңдер балалар мен жастар мерекелеріне қашанда бақылаушылар- мен
Әрбір ұлттың ұрпақ тәрбиелеуде өзінің даму тарихы бар.
Көрнекті ғалым Серғазы Қалиұлы "Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері
Халқымыздың педагогика ғылымына еңбегі сіңген ғалым, жазушы ұлы
Күні бүгінгіге дейін халық педагогикасының негізгі мақсаты -
Тәуелсіз Қазақстандағы үлттық тәлім-тәрбие-нің өркен жаюы кезеңінен бері,
Қазақстан Республикасы Білім жэне ғылым министрлігінің Республикалық оқу-әдістемелік
Оқушыларға мата талшықтарының табиғи төрт түрі: мақта, зығыр,
XI ғасырдың атақты түрік тілін зерттеушісі Махмұт Қашқаридың
2. Халықтық педагогикасындағы балаларды еңбекке баулудың ұлттық
Адамның жеке тұлға ретіндегі мінез-құлқының қалыптасуы, оның өзін-өзі
Адамға, әсіресе, қоғамдық еңбектің игі әсері зор. Қоғамда
Қырғыз халқы басқа да ұлттар сияқты өзінің сан
Жас баланың үйішілік тәрбиесінде қырғыз халқы еңбекке баулуға
Қырғыздар қария я шаршаған адамға қол ұшын беру
Еңбек сүйгіштікке үйрету үшін балаға жалқаулық пен еріншектіктің
Тыю сөздер де балаға тәлім-тәрбие, үлгі-өнеге, ақыл-насихат айтуда
Түрлі ырымдар, тыю сөздер баланы жаман әдеттен аулақ
Қырғыздар балаға ат қойғанда бесікке салғанда, түсауын кескенде,
Е, құдайым, бала берсін!
Мал мен басты және берсін!
Саған қас қылған дұшпанды
Табаныңның астына сала берсін!
Аллаhу акбар!
Құдайым жарылқасын!
Байқылсын қылсын
Төрттүлігін сай қылсын!
Кетпес дәулет берсін!
Кеңпейіл берсін!
Құрмалдығың Қабыл болсын!
Тілегің дұрыс болсын!
Мұратың асыл бол сын!
Тілеген тілегіңізді берсін!
Аллаhу акбар!
"Батаменен ел көгерер" дейтін халкымыз жақсы істі қолдағанда,
Мысалы, "Көсегең көгерсін", "Көп жаса", "Бай бол, бар
Ұлттық ойындар арқылы да балаға еңбектің пайдалылығы түсіндірілген.
Тұрмыс-тіршілікте қырғыздар төрт түлік малды бағу, кәсіп, өнер
Шапаны да, тоны бар,
Қысы-жазы жонында.
Атам жүреді қайтарып,
Таяғы бар қолында (Қой).
Апан-тапан,
Жаман шапан.
Иір кобыз,
Шолпан жұлдыз (Түйе).
Қырғыз халқының ұлттық негіздегі педагогикасын әлі де зерттей
Ғасырлар бойы халықтың өзімен бірге жасасып, ұрпақтан-ұрпаққа мұра
Х-ХІ ғасырларда өмір сүріп, сол дәуірдің озық өнер
Қылығымды көр, қылаудай жок иіні,
Өзім де әділ, сөзім де әділ-сот күні.
Әділдікпен кеспей тоқтаман,
Құл ма, бек пе, еш айырма жоқ маған
Адам бойындағы қасиеттер мен жағымсыз әдеттер жөніндегі күні
Қазақ халқының ұлы ақыны, кемеңгер ойшылы А.Құнанбаевтың данышпандығын
Ел тұрмысын жақсарту жолдарын Абай қоғамның экономикалық негіздерін
"Жетінші қара сөзінде" адам жанын тәрбиелеу керектігін айтады:
"Он тоғызыншы кара сөзінде" ақыл-естің тәрбие арқылы жетілетінін
"Он сегізінші қара сөзінде" адам мінезі өмір барысынан
"Он бесінші қара сөзінде" адамның өзін-өзі тәрбиелеу мәселесіне
Абай адам мінезінің қалыптасуы тәрбиеге байланысты екенін дәлелдеп
"Отыз жетінші қара сөзінде" адамның жақсы-жаман болуы, ақылды-ақылсыз
"Тыныш ұйықта қабіріңде, уайым жеме:
"Қор болды қайран сөзім босқа!"-деме.
Артыңда қазақтың жас балалары мен
Сөзіңді көсем қылып жүрер жеңге!"
Бұл Абай Құнанбаевтың мұсылман әлеміндегі деңгейін аңғартады. Ақын
Адам бойына кажетті кайыры саналылық, ізгілік сняқты касиеттерді
3.Ғұламалар ғибараты және ұлттық тәрбие.
Аталмыш тақырыптың мазмұнын ашу барысында ұлттық тәлім-тәрбие мөселесі
Біздің ойымызша ұлттық тәлім-төрбиенің асыл арналары өзінің бастауын
Бүгінде еліміз өз тәуелсіздігіне қолы жетіп өскен елдермен
Қасиетті Құран жазбалары - сөзсіз адамзат құндылықтарының сарқылмас
қалыптасқаны хақ, Сондықтан, ата-бабамыз таңырқап өткен және ұрпағына
Құран сүрелері - дәстүрлі қалыптасқан қарапайым қағидалар тұрғысынан
Сондықтан Құран сүрелері негізінде шәкірт санасында барша адамзат
Ол сондай Алла, кектен мөлшермен жаңбыр жаудыруда. Сонда
Күдіксіз Алла, түйірді және ұрықты жарушы. Және өліден
Сен бұдан бұрын бір кітап оқымаған едің де
Байқап отырғанымыздай Қүран сүрелеріндегі «ұғым», «даналық», «ғылым», «өлшем»,
Ұлттық тәлім-тәрбие бастаулары тарихи дәуірлер көшінде заман талаптары
Алтай тауларының қақпа тастарына (ІҮ-Ү ғ.ғ.) ойып жазып
Тоныкөк бабаларымыздың:
"..Биікте көк Тәңірі
Астында қара жер жаралғанда
Екеуінің арасында адам баласы жаралған.
Адам баласын басқаруға ата-бабам:
Бумын, Тумын, Істемі қаган отырған.
Түркі халықтарына иелік еткен,
Төрт құбыланың бәрі жау еді
Әскер жүргізіп көп алған, бәрін бейбіт қылып.
Басы барын идірген, жүгіндірген, тізеліні бүктірген
Ілгері Қадырхан қойнауына-кері Темір қақпаға дейін,.",-
деп, ұрпағына мәңгілік мұра мен аманат қалдырған көнетүркі
Өскелең ұрпағына аманат еткен тағылымы мен танымы мол
Ерте заманда ғұмыр кешкен данышпан бабаларымыз: Қорқыт, Анақарыс,
Ұлттық тәлім-тәрбие жөнінде Жүсіп Баласағұнидың:
"..Тәңір адамдарды жаратты, ұздік етті
Оған өнер, білім, ақыл-ой берді
Білім берді: адам бұл күндері шырқау биікке көтерілді,
Ақыл берді: осының арқасында түйін шешілді ..",-
деген, танымы шексіз ой маржандары ұлттық тәлім-тәрбие қазынасына
Ж.Баласағұнидың танымдық һәм тағылымдық мұралары бүгінгі таңда әдебиет,
Ғұлама өзінің әлемге әйгілі болған «Қутадғу билиг» (Құтгы
Ж.Баласағұн ғұмыр кешкен ғасырлар көші Алла тағаланың аңсары
Түркі халықтарының дана перзенті М.Қашқаридың мұралары кешелі-бүгінгі замандардағы
"..Жеткіз менің сөзімді білімді адамдарға
Ұрпақ өссе естілер өмірге алаңдар ма?
Үш адамды жақсылыққа бастағанды ғалым біл,
Оның ісін жұртқа жайып, қолдан келсе тәлім..",-
деген өсиеттері ұрпақ дүниетанымының қалыптасуына ұйытқы болатын рухани-танымдық
Қашқаридың даналығы оның тіл һәм ақыл ғылымы жөніндегі
Қайқауыс қағидаларын қайта зерделеу - болашақтьің ісі, Данышпан
Мұсылман Ренессансының кәш басында тұрған ірі тұлғалардың бірі
Ғұлама ғибратын зерттеуші М.Жармұхамедұлы Йассауи тағылымдары жөнінде былай
«..Бісіміллә деп баян еттім хикмет айтып,
Шәкірттерге дүр мен гауһар шаштым міне.
Жанды жалдап, қайғы шегіп, қандар жұтып,
Мен «Дәптер сәни» сөзін аштым міне
Үмбет болсаң, ғаріптерге жақын болғып,
Аят, хадис айтқандарға құлақ салғып
Ырзық берсе, тағдырға канағат қылғып
Ғаріптердің жайын ұғып
«..Тоғыз ай, тоғыз күнде жерге түстім
Тоғыз сағат тұра алмадым, көкке ұштым
Ғаршы-күрсі баспалдағын барып құштым,
Бір жасымда аруақ маған үлес берді
Екі жаста пайғамбарлар келіп көрді,
Үш жасымда шілтен келіп халім білді,
Сол себептен алпыс үште кірдім жерге..»,-
деп, адам жасының онтогенездік даму заңдылықтарын сақтай отырып,
Қорытынды.
Мұсылман Ренессансының өкілдері: Ысмайыл әл Жауһари, Бұрһанеддинұлы әл
Аталған ғұламалар, ғұмырнамасымен тағдырлас болған Ж.Баласағұни, М.Қашқари, Қайқауыс
Ғұлама данышпандығының ерекшелігі — халықтың ықылым заманнан қалыптасып
Қырғыз халқы жұмбақтар арқылы да балалардың тапқырлығын, заттарды
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Әдеп. Инабаттылық дәрістері. -Алматы,1998.
2.Мөлдір бұлак.
3.Радлов В. Алтын сандық. -Алматы, 1993.
4.Регель О.В. Воспитание в детском саду.- М, 1984.
5.Трудовое воспитание в детском саду.- Минск, 1990.
6.Құнанбаев Абай. Қара сөздер. - "Қазақстан мектебі". Алматы.
7.Тұнғатарова. Г. Қырғыз халқының балаларды еңбеке баулудың ұлттық
Білім-образование,2006.
8.Құрсабаева.М.Ұлтық тәрбиенің маңыздылығы.-Ұлттағлымы,2006.
2
Сыңарлары мағынасыз қос сөздер
Қос сөз
Қос сөздердің қазақ тіл біліміндегі зерттелу тарихы
Етістікті сөз тіркестері
Бөлек жазылатын сөздер
Қазақ тіліндегі есім негізді туынды сөздердің сөзжасамы
Зат есім мен етістіктен жасалған сөздер
Тура және ауыспалы мағыналы сөздер
Функционалды-семантикалық өріс проблемасы
Қазақ тілі сабағын Абай шығармашылығымен байланыстыру