Жергілікті бюджет
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МӘНІ МЕН
1.1 Бюджетаралық қатынас пен бюджет саясаты туралы түсінік
1.2 Бюджетаралық қатынастардың қағидалары мен реттеу нысандары 15
1.3 Нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды дамыту 22
1.4 Шетелдердегі бюджетаралық қатынастар саясаты 33
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТТІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРҒА ТАЛДАУ 36
2.1 Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі мен бюджеттік құрылымы
2.2 2011-2012 жылдарға Семей қаласының бюджетінің орындалуына талдау 43
2.3 Қазақстан Республикасының бюджеттік процесін ұйымдастыру 48
2.4 Қазақстан Республикасының 2011-2012 жылдарға бюджетаралық қатынастарға талдау 52
3 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЛАРЫНДА БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ЖОЛДАРЫ 57
3.1 Нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды дамытудағы өзекті мәселелер
3.2 Бюджетаралық қатынастарды жетілдірудің негізгі бағыттары 64
ҚОРЫТЫНДЫ 79
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 82
ҚОСЫМШАЛАР 84
КІРІСПЕ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ТАҚЫРЫБЫНЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ. Мемлекетке экономикалық және әлеуметтік реттеуді
Тоқсаныншы жылдардың басында Қазақстан Республикасында жүргізілген экономикалық және саяси
Өткен жыл Қазақстан үшін жан-жақты экономикалық, әлеуметтік және саяси
Жаңа әлеуметтік нысандар: медициналық мекемелер, мектептер, спорт ғимараттары тұрғындарға
Бюджет – ұдайы өндіріс процесін жүзеге асырудың маңызды алғы
Бюджеттің жаңа түрі мемлекеттің қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге
ЖҰМЫСТЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ. Бюджеттің кірістері мен шығыстарын қоғамның
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылады:
Нарықтық экономика жағдайындағы бюджетаралық қатынастардың мәні мен мазмұнын анықтау;
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесіндегі бюджетаралық қатынастарға талдау жасау;
Нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды жетілдірудің жолдарын өңдеу.
Зерттеу әдістемесі. Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде классик
Жұмыстың құрылымы және көлемі. Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан
Бірінші тарауда бюджетаралық қатынас пен бюджет саясаты туралы түсінік,
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі мен бюджеттік
Үшінші тарауда нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды дамытудағы өзекті
Диплом жұмысының қорытындысында жүргізілген жұмыс нәтижесінде автор алған негізгі
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МӘНІ МЕН
1.1 Бюджетаралық қатынас пен бюджет саясаты туралы түсінік
Орасан көп әр алуанды қаржылық байланыста жекелеген жалпы ерекшеліктерімен
Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде объективті ерекшелікке ие.
Экономика дамуының жаңа кезеңінде орталықтандырылған қаржылық ресурстар қоғамдық
Сонымен, мемлекеттік бюджет құндық бөлудің ерекше бөлігі ретінде спецификалық
Бюджет экономикаға бюджеттік механизм арқылы әсер етеді. Мұнда бюджеттің
Мемлекеттік бюджетке қаржылық қатынастардың белгіленген жиынтығы ретінде жалпы
- жалпы қоғамдық өнім құнының мемлекеттен бөлінген бөлігіне және
- құнды құру процесін және өндірістік тұтынуын жанама түрде
- қоғамдық өнімнің қозғалысы оның тауарлық түрімен тікелей байланысты
Мемлекеттік бюджет басқа кез келген экономикалық категория сияқты өндірістік
Қоғамдық ұдайы өндірістегі мемлекеттік бюджеттің ролі бірінші кезекте
Мемлекеттік бюджет барлық халық шаруашылығының бюджеті ретінде шығуына байланысты
Өндірістік емес салада бюджеттік қаржы бөлу оның жұмыс істеуінің
Дамытуға жіберілетін мақсатты трансферттарға төмендегілерден берілетін ресми трансферттер жатады:
мемлекеттік, салалық (секторлар) бағдарламалармен қарастырылған жергілікті бюджеттік жобаларды
аймақтық бағдарламалармен қарастырылған жергілікті бюджеттік жобаларды (бағдарламаларды) жүзеге асыру
Мемлекеттің ақшалай қаражатының орталықтандырылған қорын құруға және пайдалануға
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік-экономикалық және
Шығыстар мен кірістердің нақты тізімдері мен топтамалары бюджеттік жіктемелермен
Бюджеттік жіктеме мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуының жоспарларымен,
1996 жылға дейін бюджеттік жіктеме келесі құрылымдық бөлімшелерден тұрды:
Алайда, ұзақ уақыт қолданылған жіктеме бюджеттік қаражатты болжау, есеп
Сондықтан, 1996 жылдан бастап ол жаңа, халықаралық стандартқа сәйкес
Қалған бөлімшелер кіріс көздерін көбірек түрде нақтылау тәртібінде кірістерді
Шығыстарда функционалдық және экономикалық жіктемелер қарастырылған. Функционалдық жіктемеге сәйкес
Шығыстардың экономикалық жіктемесі олардың экономикалық белгілері бойынша төрт бөлімге
Бюджеттік жіктеме автоматтандыру құралдарын қолдана отырып, басқарудың жоғарғы оперативтілігіне
Бюджеттік процестегі жоғары тұрған және төмен тұрған бюджеттер деңгейлері
Бюджетаралық қатынастар бюджеттік жүйенің қаржылық ресурстарын пайдалану және басқару
Сонымен, республикалық және жергілікті бюджеттердің бюджеттік процестегі өзара қатынастары
Бюджетаралық қатынастар – бұл тұрақты немесе ұзақ мерзімді негізде
- біріншіден, мұнда бюджетаралық ретінде қарастыруға болатын, бюджеттік үдеріс
екіншіден, берілген анықтамада бір деңгей бюджеттері арасындағы қатынастар да
Бюджет жүйесі – мемлекеттік бюджеттің қызмет етуінің ұйымдастырушылық нышаны
Бюджетаралық қатынас – мемлекетті басқарудың негізгі мәселелерінің бірі. Саяси
- жеке әлеуметтік және экономикалық функцияларды орындау үшін жауапкершілікті
- бюджеттік жүйенің әрбір деңгейіне бекітілген өкілеттіктерге бара-бар шығындар
- барлық деңгейдегі бюджеттер кірістерінің көздерін заңдық бекіту және
Бірден ескеретін маңызды жайыт, бюджеттік процесте республикалық бюджеттің аудандар
Мәселен, облыстық бюджеттің, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінің
Қазақстан Республикасының үкіметі мен орталық мемлекеттік органдар және облыстардың
Бюджетаралық қатынас мән-жайына орай шығыстарды немесе түсімдердің жекелеген түрлерін
Негізінде бюджетаралық қатынастар жүйесі – ол басқару субъектілерінің әрекеттесуын
Бюджетаралық қатьнастар жүйесі заңмен айқын тағайындалған мемлекеттік басқару деңгейлері
- мемлекет көрсететін қызметтер минимумын елдің барлық аумағындағы
- бюджеттердің барлық деңгейінің өзін-өзі қаржы жеткіліктілігін қамтамасыз ету;
- бюджет деңгейлері арасындағы қаржылық ағындарды ретке келтіру;
- аумақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының бірқалыпты деңгейін қамтамасыз ету.
Қаржылық сияқты, бюджеттік қатынастар да тікелей қатысушысы мемлекеттік
Қаржы жүйесінің орталық буына болатын бюджет оның экономикалық табиғаты
Нарықты экономиканың тұрақты дамуы жағдайында мемлекеттік бюджет өз рөлін
Бюджет қатынастары – мемлекепен, халық, мекемелер, кәсіпорындар арасында пайда
Егер, бюджет көпшілік дауыс пен көптеген түзетулер нәтижесінде анықталса,
1.2 Бюджетаралық қатынастардың қағидалары мен реттеу нысандары
Мемлекеттік бюджет тұтастық, толықтық, нақтылық және жариялық принціпіне негізделеді.
1) Тұтастық принципі бюджеттік жүйенің ұйымдастыру-экономикалық орталықтандыру дәрежесін білдіреді.
2) Толықтық принципі өкіметтің барлық қаржылық операцияларды, олардың жинаған
3) Нақтылық принципі бюджеттік қол қоюлардың жалғандығын болдырмау мен
4) Жариялық принципі жұртшылықтың бюджеттің құрамы және құрылымымен, дефицит
Әр бюджетте кіріс және шығыс бөліктерін теңестіріп отырған, яғни
Бюджеттік дефицит экономиканың күйін көрсетеді, ал оның болуы келесі
1) елдің халық шаруашылығында өндірістің жалпы төмендеуі;
2) қоғамдық өндірістегі шығындардың өсуі;
3) тауарлық массалармен ақшаны айналысқа шамадан тыс шығару;
4) бюджет шыстарында экономиканы дамыту деңгейіне сәйкес келмейтін едәуір
5) әскери-өнеркәсіптік кешенді ұстауға, басқаруға әскери шығындарды қаржыландыру көлемінің
6) «көлеңкелі» экономиканың ірі масштабтағы айналымы;
7) халық шаруашылығында өндірілмейтін шығындар;
Бюджеттік дефицитті жабудың келесі әдістері бар:
а) мемлекеттік заемдар;
б) салық салуды көбейту;
в) ақша эмиссиясы.
Өз кезегінде ақша эмиссиясы ақша белгілерін айналымға тікелей шығарумен,
Бюджеттік дефицитке қатысты фискалдық саясат үш тұжырымдамада негізделеді.
1. Жыл сайын теңгерілетін бюджет.
Осындай бюджет соңғы кезге дейін фискалды саясаттың мақсаты
Бюджетті теңгерімдеу саясаты сондай-ақ инфляцияны күшейту мүмкін. Инфляция болған
2. Циклдық негізде теңгерілетін бюджет. Осы тұжырымдамаға сәйкес бюджет
3. Функционалдық қаржылар тұжырымдамасы макроэкономиклық тұрақтылыққа қол жеткізу, инфляциялық
Циклдық негізде теңгерілетін бюджет концепциясында және функционалдық қаржыда бағытталған
Бюджетаралық қатынастарға бюджеттік процесте жоғарыда және төменде тұрған бюджеттер
Бюджетаралық қатынастар келесі принциптарға негізделеді:
Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, республикалық бюджетпен өзара қарым-қатынастағы
Төменгі бюджеттерге тұрақты ерекшелігі бар, ішкі факторлардың әсеріне байланысты
Қайта бөлінетін ерекшелігі, сондай-ақ салықтар базасы біркелкі орналастырылмаған
Салықтар мен өзге міндетті төлемдерді бюджетке бекіту кезінде оларды
Нақты аумақтық бекітілген салық базаларынан алынатын салықтар жергілікті бюджеттерге
ҚР-ның әкімшілік аумақтық бірліктерінің бюджеттік қамтамасыз етілуін түзету;
Жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік қызмет көрсетулердің бірдей деңгейін қамтамасыз
Мемлекеттік қызмет көрсетулерді ұсынудың барынша тиімділігі мен нәтижелілігі- мемлекеттік
Мемлекеттік қызмет көрсетулерді оны алушыларға ұсыну деңгейін барынша жақындастыру-
Алынған ресми трансферттер мен кредиттерді тиімді және мақсатты түрде
Бюджетаралық қарым-қатынастар төмендегідей түрде реттеледі:
республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық мағынасы бар қалалар және
ресми трансферттер;
бюджеттік кредиттер;
облыстық және аудандық (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттер арасында:
ресми трансферттер;
бюджеттік кредиттер;
кірістерді бөлу нормативтері.
Ресми трансферттер жалпы ерекшеліктегі трансферттерге, мақсатты ағымдағы трансферттерге, дамуға
Бюджетаралық қарым-қатынастарды реттеу формасын анықтау кезінде бюджеттердің әр деңгейінің
Бюджетаралық қарым-қатынастарды реттеу формасы орта қауырттық фискалды саясатқа сәйкес
Мақсатты трансферттер мен кредиттерді олардың мақсатты бағыттарына сәйкес жергілікті
Мақсатты бағыттар бойынша пайдаланылмаған мақсатты трансфертер мен кредиттер соммасы
Қаржылық жыл ішінде пайдаланылмаған (толық пайдаланылмаған) мақсатты трансферттер мен
Қаржылық жыл ішінде пайдаланылмаған (толық пайдаланылмаған) мақсатты дамуға берілген
Қазақстан Республикасының Бюджеттік кодексіне сәйкес бюджетаралық қатынастар келесі принциптерге
- облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттерінің республикалық
- түсімдерді шектедің келесі критерийларын сақтай отырып оарды тиімді
а) сыртқы факторлардың әсерінен тәуелді емес және тиянақты сипаттағы
ә) мемлекеттік мекемелер көрсететін қызметтер үшін төлем түрдегі салықтық
б) қайта бөлу сипаты мен бір қалыпты емес жайғастыру
в) салықтар мен басқа да міндетті түрдегі төлемдерді ең
г) айқын аумақтық байлауы бар салықтық база бойынша жиналатын
- ҚР әкімшілік-аумақтық бірліктерінің минималды бюджеттік қамтамасыз ету деңгейлерін
- Жергілікті атқарушы органдарының мөлшерлес деңгейдегі мемлекеттік қызмет көрсетуін
- Мемлекетік қызметтерді неғұрлым тиімді және нәтижелі өндіру мен
- Бюджеттік қызметтер сапасын жоғарлату мен олардың қажеттілігінің есебін
- Әрбір бюджет деңгейінің алынған ресми трансферттер мен несиелерді
Бюджеттік кодексте бюджетаралық қатынастырды реттеу формалар түрлері ретінде
- республикалық бюджет пен облыс, республикалық маңызы бар қала
- облыстық бюджет пен аудан, облыстық маңызы бар қала
Бюджеттік реттеу бюджет ресурстарының нақты ағындарын есепке алумен бірге
Бюджет қаражаттарының жоғары көтерілуші ағынын реттеу механизмдері мемлекеттің салық
Төмен түсуші ағын қозғалысын реттеу әр түрлі бюджеттік субсидиялау
Дотация – ақшалай қосымша көмек – ол жоғары тұрған
Несиелік бюджет ресурстары – ол жоғары тұрған бюджеттен төменгі
Ресми трансферттер – ол гранттардан басқа ақысыз және қайтарылмайтын
Кірістерден алынатын пайыздық бөлектеулер нормативтері бірыңғай әдістеме пайдалану арқылы
Төмен тұрған бюджеттерге қаржылық жәрдем көрсетудің бірыңғай әдістерін қолдану
Ең көп таралған әдіс – ол ресми трансферттер механизімін
Жалпы сипаттағы ресми трансферттер манында бюджеттік субвенциялар мен бюджеттік
Жалпы сипаттағы ресми трансферттер көлемін есептеу әдісі, бюджеттік
Мақсатты ағымдағы трансферттер манында жоғары тұрған бюджеттен
Дамуға арналған мақсатты трансферттер болып жоғары тұрған бюджеттен
Кейбір бюджеттің өз кірістері мен басқа да бюджеттік реттеу
1.3 Нарықтық экономика жағдайында бюджетаралық қатынастарды дамыту
Қазақстанды тұрақты дамытуға қол жеткізу мақсатында қоғам мен экономиканы
Президенттің «Қазақстан – 2030» Қазақстан халқына жолдауындағы мемлекеттік басқару
Басқарудың әртүрлі деңгейіндегілердің қайта ойлау және ролді өзгерту, жауапкершіліктер
Децентрализациялау процесінің тізбекті түрде жүзеге асырылуы Европа, сондай-ақ ТМД
Салықтық – бюджеттік федерализмге арналған экономикңа саласындағы зерттеулерді шартты
- классикалық;
- жаңа.
Бұл жұмыстар толығымен теориялық жұмыстар болып келеді және
Федерализм бір мезгілде саяси және экономикалық түсінік болады. Саяси
Экономикалық мәтінде – ресурстарды аллокациялау (орналастыру) тиімділігінің нарықтық принципіне
Осы екі бағыттар бір-бірімен тығыз байланысты. Бірақ алғашқысы субсидиарность
Ресурстарды тиімді аллокациялау принципі еңбекті, күрделі қаржыны, жерді
Дж. Кейнс заманынан бастап бюджеттік шығыстардың бюджеттік кірістерге міндетті
Экономикалық көтерілу кезінде салық шуын ұстап тұрады, өйткені
Э.Хансен шығыстар мен түсімдердің ара қатынасы қасымша салынған
Қаржы саясатының кейнстік теориясының негізіне, оның жаңаша түріне
«Неокласикалық синтез» бұл «ескі құндылықтарды» қайта бағалауға әрекет
П.Самуэльсон ХІХ ғасырда – ХХ ғасырдың басында маржиналистік
«Қоғамдық игіліктің» жеке меншік игіліктен айырмасы келесідей:
қоғамның бір мүшесінің тұтынуы тауардың тұтынушылық қасиетін азайтпайды, мысалы
«Мемлекеттік қызмет» теориясы мемлекеттік және жеке секторлар экономикасы арасында
«Қоғамдық игіліктің ерекше табиғаты олардың тұтынуы бірлескен және тең
Қаржылық саясаттың «қоғамдық игілік» саласындағы міндеттері олардың ұсыныстарын реттеуден
П. Самуэльсонның негізгі бөлігінде жасалған «Мемлекеттік шығыстардың таза
Батыстық экономикалық ойлардың неолибералдық бағыты «араласқан экономика» мен
Неолиберализмнің американдық түрін Дж. Гэлбрейт жасады. Ол мемлекеттің қоғамның
Салықтың өсуін Дж. Гэлбрейт шығыстарды қаржыландыру қажеттілігін сұранысты реттеудің
Алайда, Дж.Кейнс және оның шәкірттерінің ХХ ғасырдың 40-60 жылдары
Негізгі критерийіне берілетін игіліктің қоғамдық ерекшелігін анықтайтын критерий жатады.
Қоғамдық игіліктер теориясының одан әрі дамуына Экономикалық (фиксалды) федерализм
Осы позицияны түсіндіруді сыртқы эффекттер тұжырымдамасымен байланыстырылады: жергілікті
Ричард Масгрейв фискалды федерализм теориясын жергілікті қаржылық қауымдастықтардың (қауым)
Екіншіден, қоғамдық игіліктерді жекелеген тұтынушылардың шығыны төмен болса, онда
Нәтижесінде, «әр тұтынушы оған белгілі қоғамдық игіліктерді ұсыну
Көршілес жергілікті қоғамдастықтың қызметтері бірін-бірі қайталауы мүмкін, сондықтан, аллокация
Егер нарық механизмі ресурстарды аллокациялау приципіне қол жеткізуді қамтамасыз
Мемлекеттік басқарудың әртүрлі деңгейлері арасында міндеттер мен қаржылық көздерді
Германияда, ескі қаржылық жүйе қираған және коммуналар бұдан әрі
Неміс ғалымы және мемлекеттік қайраткер Иоганн Попитц (1884-1945ж.) 1926
«Қаржылық түзетулер» түсінігі соғыстан кейін ғана В.Биккеляның (Bickel) жұмыстарында
Немістердің мемлекеттік құқығының принциптері – «қаржы міндеттерге қолданылады» -
Қазіргі уақытта міндеттерді бөлу уақыты – дербес механизм, мұның
Осы мақсатқа жетуге жергілікті үкіметті қоса алғанда мемлекеттің барлық
Дербес салық көздерінің болуы ережедегідей, барлық жүктелген міндеттерді қаржыландыруды
Аймақтық түзетулерді елдің федералдық жерлері арасында қалған жерлер
Мысалға, Германияда елдің Конституциясына сәйкес (107 бап)
«Қаржылық түзетулер» механизмі ешқандай жағдайда да қаржыны ірі масштабта
Шынында, қаржыны нақты түрде қайта бөлу – жергілікті өзін
Классикалық әдебиеттерде шынында, салық-бюджеттік өкілеттіктер, жауапкершіліктер мен реттеу
Біріншіден, әртүрлі елдердің экономикалық дамуының бірдей емес нәтижесі бюджетаралық
Екіншіден, салық-бюджеттік қатынастардың сипаттық ерекшеліктері салық-бюджеттік жүйені жасау мен
Бұл мәселелердің өзектілігі талдау өрісін кеңейту қажеттілігіне әкеліп соғады
Классикалық және жаңа зерттеулер арасындағы қарама-қайшылықтардың қайнар бұлағына салық-бюджеттік
90-шы жылдары теориялық және қолданбалы зерттеулер пайда болды, онда
Уэйнгаст 16 пікірі бойынша нарықтық федерализмді құру үшін төмендегі
1) шектеулі өкілеттіктері бар өкімет органдарының иерархиялық жүйесінің
2) субфедералдық үкіметтерге өз аумақтары, сондай-ақ заң саласы шегінде
3) федералдық өкімет аумақтар арасында тауарларды, қызметтерде және өндіріс
4) кірістерін бөлу шектелген өкіметтің барлық деңгейлері үшін қатаң
5) институтционалдық кепілдіктердің болуы, бұл өкімет деңгейлері арасында өкілеттіктерді
Бұл мәтіндегі федералдық үкіметтің халық табысын немесе субфедералдық деңгейдегі
Салыстырмалы түрдегі жаңа идеялардың көбісі нарық институттарын құру процесінде
Сол кезде кейбір жұмыстарда бюджеттік децентрализация белгілі бір тәуекел
Децентрализациялаудың салыстырмалы түрдегі басымдылығы мен кемшіліктері Ресейде де, талдау
Осыған байланысты, маңызды мәселеге қаржылық көмек саясаты қандай дәрежеде
Өкіметтің бара алмаған белгілі жағдайлары 1998 жылы Қазақстанда қалың
Сарапшылар мемлекеттік басқару жүйесін қайта құру бойынша өкіметтің
Ресей және Қытай институтының сарапшысы Б.Барлыбаев мемлекеттік өкіметті децентрализациялау
Дүниежүзінде децентрализациялау мен жергілікті басқарудың орасан көп әртүрлі модельдері
Өкіметтің кез келген деңгейінің тиімді жұмысы үшін
- нақты белгіленген өкілеттіктер мен функциялар;
- тұрақты кіріс көздері бар дербес бюджеттің болуы;
- меншікке ие болу.
Децентрализация іс жүзінде көпшілік бағыттар бойынша децентрализациялаудың кейбір
1.4 Шет елдердегі бюджетаралық қатынастар саясаты
Барлық елдерде бюджет пен мемлекеттік органдарды қаржыландыруға қажетті қаражаттарды
Мемлекетің ауқымы мен өзіндік ерекшелігі елде көп деңгейлі басқару
Барлық деңгейлер бюджетінің өзара әрекет етуі және барлық елдегі
Бюджеттік реттеу салдарынан әр түрлі бюджет жүйесі деңгейінің өзара
Бюджеттік реттеудің әдістері болып: бюджет жүйесіне енетін жекелеген бюджет
Бюджеттік реттеудің әлемдік тәжірибесінде көптеген елдер теңестіруші қорларды пайдаланады.
Мемлекеттік қызмет көрсетулерді тұтынуды теңестірудің классикалық мысалы болып бөлудің
Т = қ – t
Мұнда, Т – теңестіруші трансферт,
Қ- базистік қаржы қажеттіктері,
t- базистік қаржылық табыстар.
Бұл жерде базистік қаржы қажеттіктері, сондай-ақ базистік қаржылық табыстар
Көптеген елдер теңестіру формуласын пайдалануда нақты бюджет шығыстарын көрсетуден
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей бюджеттік жүйенің барлық деңгейлерінің ұзақ мерзімді
Германия тәжірибесіне көңіл аударуға болады. Мұнда жерлердің жанбасылық салықтық
Жоспарлы директивалық қаржы саясаты экономиканы басқарудың әкімшілік-әкімшілік жүйесімен жүретін
Бұл жағдайларда қаржы саясатының мақсаты – мемлекеттік жоспарға сәйкес
Әлемдік тәжірибеде жиналатын салықтарды бөлу проблемаларын шешудің үш жолын
Салықтарды және салықтық өкілеттіктерді шектеу мәні, мемлекеттегі биліктің әрбір
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТТІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРҒА ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі мен бюджеттік құрылымы
Бюджеттік жүйе экономикалық қатынастар мен заңды нормаларға негізделген жекелеген
Бюджеттік құрылыс - бұл бюджеттік жүйені
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесінің құрамына мыналар кіреді: республикалық бюджет;
Сурет 1 - Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі
Бюджеттік жүйе құрылысы негізіне бюджеттердің тұтастығы, дербестігі және
Тұтастық принципі бірыңғай құқықтық базамен, бірыңғай ақша жүйесімен, бірыңғай
Бюджеттердің дербестігі бюджеттік жүйенің барлық звеноларының дербес және
Барлық деңгейдегі бюджеттерді теңгерімдеу бюджеттік-қаржылық саясаттың қажетті шарттары
Бюджеттік тапшылықты ақшалай қаражат эмиссиясы есебінен жабуға болмайтындығы заңмен
Тапшылықты азайту немесе жою мақсатында секвестер – ағымдағы қаржылық
Кесте 1 - Республикалық бюджет шығыстарының орындалуы (млн. тенге)
Атауы 2009 ж
2010 ж.
2011 ж.
2012ж.
Барлығы
Мемлекеттік басқарудың өзге деңгейлерінің ағымдағы трансферты
Субвенциялар
Мемлекеттік басқарудың өзге деңгейлерінің өзге ағымдағы
трансферттер
Мемлекеттік басқарудың өзге деңгейлерінің күрделі трансферты
Мемлекеттік басқарудың өзге
деңгейлерінің кредиттері 502490
39808
35504
4304
7979
4530 569975
63550
59763
3787
13230
4705 768935
84557
80513
4044
38369
4796
125756
22253
20698
1555
11469
3040
Отандық бюджеттік іс тәжірибеде субвенция бюджеттік жүйелер деңгейлері қатысында
Субсидия – бюджеттік жүйенің басқа деңгейіндегі бюджетке, мақсатты шығындарды
Дотациялар, субвенциялар, субсидиялар жергілікті бюджеттердің қаржылық ресурстарын бөлу әдісі
Сонда да оларды жергілікті бюджеттерге қажетті қаражаттарды бөліп беру
Бюджеттік кредиттер – бұл бюджеттен заңды және жеке тұлғаларға,
Бірнеше жылдар бойы елдің мемлекеттік бюджетіне түсетін табыстар түсімінің
Республикалық бюджет кірісі 625213,4 млн. тенгені құрады, бұл өткен
Мемлекеттік бюджеттің кірістері (оның ішінде кепілдік берілген трансферт) 2007
Мемлекеттік бюджеттің жоспары 2009 жылдың қаңтар - қазан айларында
Корпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы 492,6 млрд. теңгенің орнына
Жалақыдан ұсталатын салық бойынша түсімдер жоспарының орындалуы 2012 жылғы
Мәселен, жеке табыс салығы бойынша жоспар 105,7 %-ға орындалды
Қосылған құн салығы бойынша жоспардағы 520,6 млрд. теңгенің орнына
100,8 %-ға және импортталатын тауарларға 100,9 %-ға орындалды. 2007
Барлығы акциздер бойынша жоспардағы 42,6 млрд. теңгенің орнына бюджетке
- Ішкі өндіріс тауарларына салынатын акциздер бойынша жоспар 100,7
- Алкоголь өніміне салынатын акциздер жоспардағы 8,6 млрд. теңгенің
- Қазақстан Республикасы аумағында өндірілген шикі мұнаймен газ
- Бензинге және дизель отынына салынатын акциздер бойынша жоспар
- Импортталатын тауарларға салынатын акциздер бойынша жоспар 138,7 %-ға
Табиғи және басқа да ресурстарды пайдаланғаны үшін түсетін түсімдер
-үстеме пайдаға салынатын салық бойынша –2012 жылдың нәтижесі бойынша
- «Қазқормұнай» ЖШС, «Сан-Ойл» ЖШС, «Атыраумұнай» АҚ, «Диана -Алия»
- қоршаған ортаның эмиссиясы үшін төлемдер бойынша 23,8 млрд.
Кедендік төлемдер мен салықтар бойынша жоспардағы 499,6 млрд. теңгенің
Сурет 3 - 2010 жылы республикалық бюджеттен бөлінетін субвенциялар
Сурет 4 - 2011 жылы республикалық бюджеттен бөлінетін субвенциялар
Сурет 5 - 2012 жылы республикалық бюджеттен бөлінетін субвенциялар
Кесте 2 – «Облыс бюджеттерінің орындалуы»
Атауы 2009ж.
есеп 2010ж.
есеп 2011ж. қантар-ақпан
Бюджеттік алып тасатулар
Ақтөбе облысының облыстық
бюджетінен
Атырау облысының облыстық
бюджетінен
Шығыс Қазақстан облысының облыстық бюджетінен
Батыс Қазақстан облысының облыстық бюджетінен
Қарағанды облысының облыстық
бюджетінен
Маңғыстау облысының облыстық
бюджетінен
Павлодар облысының облыстық
бюджетінен
Алматы облысының облыстық
бюджетінен
СУБВЕНЦИИ
Акмола облысының
Актөбе облысының
Алматы облысының
Шығыс Қазақстан облысының
Жамбыл облысының
Батыс Қазақстан облысының
Қарағанды облысының
Қызылорда облысының
Қостанай облысының
Павлодар облысының
Солтүстік Қазақстан облысының
Оңтүстік Қазақстан облысының 49065
569
19603
-
-
81
9000
1896
17915
59763
7192
-
10289
5190
6877
1286
-
6645
4182
-
5202
12901 57630
429
20115
-
497
-
10651
974
24964
80543
9353
-
10125
9348
10410
-
1835
8972
5191
-
6206
19072 10916
-
3811
-
-
-
1695
164
5410
20698
2447
310
2283
2286
1840
750
1051
1880
1422
248
2132
4050
Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер бойынша жоспар есепті кезеңге
Жоспар негізі азаматтарға пәтер сатудан түсетін түсімдерден 10,1 млрд.теңге
2.2 2011-2012 жылдарға Семей қаласының бюджетінің орындалуына
Семей қаласының бюджеті 2012 жылдың 1 қаңтарына арналған кірістер
Қала бюджетінің кірісі Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсандағы
Қала бюджеті түсімінің негізгі көздері:
салық түсімдері: жеке табыс салығы, мүлік салығы, көлік салығы,
коммуналдық меншікте тұрған мүлікті жалдаудан түскен кірістерді, коммуналдық меншікте
негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер, соның ішінде: жер учаскелерін
Сонымен қатар, коммуналдық меншікке түскен мемлекеттік мүлікті сатудан түскен
Салықтық түсімдер бойынша жоспар 101,8%-ға орындалды.
Жергілікті бюджет жоспары бойынша салықтық емес түсімдер бойынша жоспар
Жоспар кезінде негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер бойынша 58
2012 жылдың 1 қаңтар жағдайы бойынша жергілікті бюджетке салық
Кесте 3 - Семей қаласының бюджетінің кіріс көздерін талдау
мың теңге
Салықтардың атауы КБК 2011 жылдың 01. 01-на арналған алымдар
(+, -)
Барлығы қалалық бюджет 41 618 28 267 -13 351
Төлем көздерінде салық салынатын табыстарынан, жеке табыс салығы 101201
Төлем көздерінде салық салынбайтын табыстарынан, жеке табыс салығы 101202
Төлем көздерінде салық салынатын шетел азаматтарының табыстарынан, жеке табыс
Әлеуметтік салық 103101 12147 10447 1700
Заңды тұлғалардың және жеке кәсіпкерлердің мүлігіне салық 104101 4066
Жеке тұлғалардың мүлігіне салық 104102 866 1655 789
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке тұлғалардан алынатын жер салығы
Жеке тұлғалардан елді мекендегі жерге жер салығы 104302 468
Жер, өнеркәсіп, транспорт, байланыс, қауіпсіздік және басқа да шаруашылық
Орман қорының жеріне арналған жер салығы 104304 12 12
Ауыл шаруашылық бағыттарындағы жерге заңды тұлғалардан және жеке кәсіпкерлерден,
Елді мекендегі жерге заңды тұлғалардан және жеке кәсіпкерлерден, жеке
Заңды тұлғалардан көлік қаражаттарына салық 104401 84 1 -83
Жеке тұлғалардан көлік қаражаттарына салық 104402 670 581 -89
Бірегей жер салығы 104501 132 99 -33
Заңды және жеке тұлғаларға бөлшек саудада өткізетін, сондай-ақ өз
Жер бөліктерін пайдалану төлемдері 105315 7589 7728 139
Қоршаған ортаны эмиссия үшін төленетін төлемдер 105316 267 255
Жергілікті маңызда және елді мекендерде жалпыға бірдей қолдану үшін
Алымының пайда болуында келесі факторлар әсер етті: салық тексеріс
2008 жылғы 10 желтоқсандағы № 99-ІV салық кодексіне сәйкес,
Жеке табыс салығы бойынша төлем көздерінен алынатын табыстармен –
Жеке табыс салығы бойынша төлем көздерінен алынбайтын табыстармен –
Жеке табыс салығы бойынша төлем көздерінен алынатын шетел азаматтарының
Әлеуметтік салық – «Шығыс» ЖШС – 305,1 мың теңге,
Заңды тұлғалардың және жеке кәсіпкерлердің мүлік салығы – алым
Жеке тұлғалардың мүлігіне салық – алым мерзім бойынша есептеулер
Ауыл шаруашылыққа арналған жерге жеке тұлғалардан жер салығы –
Елді мекендегі жерге жеке тұлғалардан жер салығы - алым
Өнеркәсіп, транспорт, байланыс, қауіпсіздік және басқа да шаруашылық емес
Орман қорының жеріне жер салығы - алым толықтай төленді.
Заңды тұлғалардан және жеке кәсіпкерлерден, жеке меншік нотариустардан және
Заңды тұлғалардан және жеке кәсіпкерлерден, жеке меншік нотариустардан және
Заңды тұлғалардан көлік жабдықтарына салық - алым «Шығыс» ЖШС
Жеке тұлғалардан көлік жабдықтарына салық - алым жеке тұлғалардың
Бірегей жер салығы бойынша алым Р.З. Коколова ЖК СТН
Жер учаскелерін пайдалануға төлем - алым ұсынылған салықтық есептіліктер
Алымды өсіріп алған салық төлеушілер бойынша мерзімінде орындалмаған салықтық
Қоршағын ортаның эмиссиясы үшін төленетін төлем – «Горэлектросеть» АҚ
Жергілікті маңызда және елді мекендерде жалпыға бірдей қолдану үшін
Отандық бюджеттік жүйеде бюджетаралық қатынастар өзінің қалыптасуының бастапқы кезеңінде
Бюджетаралық трансферттердің тиімді жүйесін құру келесі маңызды сәттерді ескеру
- экономикалық көзқарас тұрғысынан трансферттерді жалпы мақсатты, сондай-ақ тар
- донорлар, сондай-ақ алушы көзқарасы тұрғысынан жалпы мақсатты
- жалпы мақсаттағы фанталар шығын қажеттіліктерін, сондай-ақ фискалды мүмкіндіктерді
- жалпы мақсатты гранттардың қалай пайдалануына ешқандай шек қоймау
- тар мақсаттағы трансферттер заңдық тәртіпте белгіленген белгілі талаптарға
- егер тар мақсаттағы трансферт инфрақұрылымды қаржыландыру үшін арналған
Бюджетаралық трансферттер тиімділігі, олардың ақырғы нәтижесі (дұрыс және теріс)
2.3 Қазақстан Республикасының бюджеттік процесін ұйымдастыру
Бюджеттік процесс – бұл бюджеттің орындалуы туралы есептерді жасау,
Бюджеттік процестің құрамдас бөлігіне әртүрлі деңгейдегі бюджеттер арасындағы
Қазақстан Республикасында бюджеттік процесс «Қазақстан республикасының бюджеттік жүйесі туралы»
Бюджеттік жобаларды жасауға Президенттің Қазақстан халқына арналған жыл сайынғы
Өкіметтің атқарушы органдары бюджеттік шығыстарды баптар бойынша белгілеу
Бюджеттік жіктеуге сәйкес мемлекеттің ұзартылған қаржылық теңгерім жобасын
Республикалық бюджет туралы заң жобасында түсімдердің барлық түрінің сомасы,
Үкімет қабылдаған Республикалық бюджет туралы заң барлық қосымшаларымен бірге
Қазақстан Республикасы парламенті палатасының бірлескен мәжілісінде Үкіметтің тапсырмасы
Егер ағымдағы қаржылық жылдың 15 желтоқсанына дейін алдағы қаржылық
Қазақстан Республикасы Парламентінің жыл бойы республикалық бюджетті нақтылауы Үкіметтің
Жерігілікті бюджеттерді жасау, бекіту мен орындау Қазақстан Республикасының Қаржы
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі жоспарланған жылдың алдындағы жылдың 15
Республикалық маңызы бар облыстар мен қалалар бюджеттерінің негізгі параметрлері
Облыстар мен облыстық маңызы бар қалалар бюджеттері және аудандар
Жергілікті бюджеттерде қаржылық жыл бойы өтімділікті басқару үшін
Республикалық маңызы бар облыстар мен қалалардың әкімдері қаржылық жылға
Аудандар мен қалалардың (облыстық маңызы бар) әкімдері облыстық
Республикалық бюджеттің орындалуын Қазақстан Республикасының Үкіметі ұйымдастырады. Бюджеттік бағыттарға
Барлық мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне республикалық
Қазақстан Республикасының Үкіметінің бюджетті орындау процесінде бюджеттік ұйымдардың
Республикалық бюджет есебінен ұсталынатын ұйымдар Қазақстан Республикасы Қаржы
Бюджеттің орындалу барысында орталық мемлекеттік органдар актілер қабылдайды,
Өткен жылда кірістердің артық орындалуы немесе шығыстарды үнемдеу нәтижесінде
Жергілікті атқарушы органдар тиісті әкімшілік –аумақтық бірліктердің бюджетті орындауын
Жергілікті бюджеттерді орындау бекітілген бюджеттер сомасы шегінде жасалатын
Жергілікті бюджет есебінен ұсталатын ұйымдар жергілікті қаржы органдарының келісімімен
Облыстық және қалалық (республикалық маңызы бар) бюджеттерді төменгі бюджеттермен
Арнайы экономикалық зона бюджеттерінің жергілікті бюджеттермен өз ара қарым-қатынасы
Егер жергілікті атқарушы органдар бюджетті орындау барысында нормативтік актілер
Өткен жылда кірістердің артық орындалуы немесе шығыстарды үнемдеу нәтижесінде
Бюджет туралы есеп беру, яғни республикалық бюджеттің шығыстары мен
Үкімет немесе оның тапсырмасы бойынша Қаржы министрлігі өткен қаржылық
Жергілікті атқарушы органдар алдағы жылға арналған жергілікті бюджет туралы
Қазақстан республикасының қаржы министрлігі есеп беру уақытына республикалық
Министрліктердің, мемлкеттік комитеттердің, меншік түріне байланыссыз ведомствалар мен ұйымдардың
Республикалық бюджеттің орындалуына бақылау жасауды республикалық бюджеттің орындалуына бақылау
Жергілікті бюджеттердің құрылуына және орындалуына бақылау жасауды тиісті деңгейдегі
Республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражатын жоспарлау мен пайдалануға
2.4 Қазақстан Республикасының 2011-2012 жылдарға бюджетаралық қатынастарға талдау
Қазақстан Республикасы аймағының жеке бюджеті бұл – елдің бюджет
4-кестені талдасақ, 2002 жылда 2012 жыл аралығында республикалық бюджтте
Құрылымдық өзгерістердің өсу серпінін қарастыра келе, табыс бойынша республикалық
Кесте 4 - Қазақстан Республикасындағы әр түрлі бюджет деңгейлері
Бюджет деңгейі 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2011
Мөлшері % Мөлшері % Мөлшері
Мөлшері % Мөлшері %
Республикалық 490045,6 55,4 565281,5 59,4 722033,9 59,8 978358,9 61,6
Жергілікті 394099,2 44,6 386013,1 40,6 486298,5 40,2 609379,5 38,4
Мемлекеттік 884144,8 100,0 951294,6 100,0 1208332,4 100,0 1587738,4 100
Құрылымдық өзгерістердің өсу серпінін қарастыра келе, табыс бойынша республикалық
5-кесте де көрсетілгендей, анағұрлым белгілі ауытқұды Қазақстан Республикасы бюджет
Кесте 5 -Қазақстан Республикасындағы оеспубликалық және жергілікті бюджеттердің өсу
Бюджет деңгейі 2009/2008 2010/2009 2011/2010 2012/2011
Республикалық бюджет 115,4 127,7 135,5 176,2
Жергілікті бюджет 97,9 126,0 125,3 123,0
Жергілікті бюджеттің өзіндік табыстары бұл – нарықтық экономиканың дамуы
2012 жылы Қазақстан Республикасы жергілікті бюджетінің орындалу қортындысы бойынша
2010 жылдан бастап жергілікті бюджетке түсетін салықтық
Сондай-ақ, әлемдік тәжірибе көрсеткендей, бюджеттік құрылғыны қайта үйымдастыру бюджет
Кесте 6 - Қазақстан Республикасындағы жергілікті бюджеттің
Салық түрлері 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012
Жека табыс салығы 112,8 120,5 105,6 124,8
Әлеуметтік салық 107,7 117,8 106,5 117,4
Мүлік салығы 116,8 111,2 116,1 118,2
Жер салығы 98,8 102,0 108,1 116,2
Көлік құралдарына салынатын салық 79,4 100,9 117,6 118,1
Бірыңғай жер салығы 94,3 99,5 93,6 99,5
Қосылған құн салығы 104,8 96,4 89,0 -
Акциздер 501,5 98,2 102,5 108,6
Табиғи және басқа да ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер 1684,9
Кәсіби және кәсіпкерлік қызметтері үшін алымдар 56,2 128,0 121,7
Басқадай салықтар 329,6 128,7 147,9 263,7
Заңды мәні бар әрекеттерді жүргізгені үшін, лауазымды адамдармен немесе
6-кестеден көрініп тұрғандай бір ағымдағы жылмен келесі ағымдағы жылдың
Қазіргі кезде Қазақстанда жергілікті басқару органдары өз деңгейінде салық
Жергілікті үстемақылар енгізу, салықтардың ставкаларын түрлендіру мүмкіндігі және осыған
Қазақстандажергілікті бюджеттер бағалы қағаздар нарығына шықпастан бүрын ең алдымен
1.үкіметтік деңгейде қаржы саласын орталықсыздандыруға бағытталған заңдарды қабылдау керек.
2.Жергілікті басқару органдары есептілік және өзінің жүмысының «айқындылығын» қамтамасыз
3. Жергілікті басқару органдарының несиені өтеу қабілетінің рейтингін тәуелсіз
4. Жергілікті басқару органдары азаматтардың өздері тұрып жатқан
Мемлекеттегі және аймақтардағы экономикалық және әлеуметтік үдерістердің дамуындағы
Егер, 2001 жылы жалпы ішкі өнімдегі жергілікті бюджеттердің үлес
Жалпы ішкі өнімді қайта бөлудегі жергілікті бюджеттердің рөлінің ұлғаюы
Көрсетілген мәліметтер бюджет жүйесіндегі жергілікті бюджет рөлінің төмендеуі туралы
Қазіргі кезде жергілікті басқару деңгейіндегі бюджеттік қатынастар тұрақсыз қызмет
Жергілікті бюджеттерді атқаруды жетілдірудің негізгі бағыттарын қалыптастыру кезіндегі көптеген
3 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЛАРЫНДА БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ЖОЛДАРЫ
3.1 Нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды дамытудағы өзекті мәселелер
Мемлекеттік бюджеттің негізгі параметрлерін орта мерзімді болжауларға өту жүзеге
Бюджетаралық қатынастар жүйесін жетілдіру орталытар мен өңірлер мүдделерін теңгерімдеуге
Сонымен бірге, тез өзгеретін әлеуметтік-экономикалық жағдайларға және жаңа функционалдық
Бүгінгі күнде төмендегі проблемалар негізгі болып саналады:
1. Жалпы алғанда мемлекеттік басқару саласында мемлекеттік функцияларды жүйелендіру
2. Мемлекеттік функцияларды бөлу жүйесі мен мемлекеттік басқарудың әр
Экономикада нарықтық қайта құруларды тереңдету экономиканың жекелеген салалары мен
Сонымен қатар, өткен жылдары мемлекеттік басқару функциясының бөлігі бәсекелестік
Басымдылық дәрежелері бойынша мемлекеттік функцияларды нақты шектеу мен жүйелеудің
2. Мемлекеттік басқарудың орталық және жергілікті деңгейлері арасында функциялар
Мемлекеттік басқарудың жекелеген секторларында «өкілеттіктің иерархиялық пирамидасы» -
Жүргізу тақырыптарының қабаттасуы, функциялардың түйісуі жалпы алғанда жауапкершілік
Орталық мемлекеттік органдар мен олардың аумақтық бөлімшелері құзыретінде тұрған
Іс- тәжірибеде орталыққа бекітіліп берілген жекелеген мемлекеттік функцияларды
Жекелеген бақыла-қадағалау функциялары астанадан, ең жақсысы облыстық орталықтан жүзеге
Жалпы мемлекеттік қызметтерді аумақтық деңгейде жүзеге асыруда жергілікті мемлекеттік
Сонымен бірге, кейінгі жылдардың тәжірибесі жергілікті мемлекеттік басқару органдарының
Жергілікті мемлекеттік басқарудың деңгейлері бойынша жүргізу тақырыбы мен өкілеттіктерді
«Қала –аудан» деңгейінде өкілеттіктерді бөлу нәтижесінде біртекті және тұрақты
Бүгінгі күнде өкіметтің жергілікті органдарының функционалдық құрылымы өңірлерде әртүрлі
Кейбір өңірлерде облыстық орталық деңгейінде жекелеген қалалық басқармалар облыспен
Сонымен бірге, қызметті көрсету жауапкершіліг аудандық (қалалық) звенода қалады,
Жергілікті мемлекеттік басқарудың деңгейлері арасында функциялар мен өкілеттіктерді нақты
Бұл фактілер елдің бюджеттік жүйесін құрудың заңмен белгіленген принциптерін,
Осы қызметтерді халыққа тікелей көрсететін өкіметтің аудандық (қалалық) деңгейлерінің
4. Жергілікті мемлекеттік басқарудың деңгейлері бойынша коммуналдық меншікті шектеу
Коммуналдық меншікті иелену мәселесі мемлекеттік басқарудың жергілікті органдары үшін
5. Өкіметтің ауылдық, кенттік, қалалық (аудандық маңызы бар) деңгейлерінде
Ауылдық жерлерде 6,6 млн адам тұрады, алайда, ауылда өкіметтің
Өкіметтің осы деңгейінде тиімді мемлекеттік басқаруды құруда болатын объективті
Қазір республикада көпшілік аудандардың бюджеттің кіріс бөлігіне түсетін түсімдердің
Сонымен қатар, мемлекеттік қызметтерді ұсынудың тиімділігін арттыру қажеттілігіне сүйене
6. Бюджетаралық қатынастардың қолданыстағы жүйесі орта мерзімді уақытта бюджетердің
Аумақты экономикалық дамытудың күшті диференцияциясы салдарынан өңірлер арасында кіріс
Мұнда осы саясаттың негізгі мақсатына орта мерзімде болашақта өкіметтің
1999 жылы бюджетаралық реттеудің бюджеттік механизмдері арқылы әсіресе,
Осыған байланысты, мемлекеттік басқарудың жергілікті деңгейінде бюджеттік түзетулер құралы
Сонымен қатар, жергілікті бюджеттер деңгейлері арасында кірістерді бөлу жүйесі,
Облыстарда кірістерді бөлудің әртүрлі және бір ізге салынбаған әдістер
Бірінші - бөлінетін кірістер мен олардың нормативтерінің түрлерін
Екінші – қалалар мен аудандар бойынша бөлінетін кірістердің бірыңғай
Үшінші – кірістерді бөлу нормативтері бойынша бірыңғай, төлеушілер бойынша
Төртінші – бұдан әрі бюджеттік алып тастауларды немесе бірыңғай
Мемлекеттік шығыстарды ұтымды етуді қамтамасыз ету жергілікті бюджеттердің кірістері
7. Жергілікті атқарушы органдардың шеттен алып пайдалану тиімділігінің жеткіліксіздігі.
Мемлекеттік бюджет қаражатын шектеу жағдайларында жергілікті бюджеттердің
Сонымен, алда болатын орта мерзімді уақытта жоғарыда белгіленген проблемеларға
Мемлекеттік басқару жүйесін жетілдірудің негізгі мақсаттарына мемлекеттік функцияларды жүзеге
Аталған міндеттерге қол жеткізу үшін келесі міндеттерді жүйелі түрде
1) мемлекеттік функциялардың оңтайлы тізімін анықтау, оларды жүйелеу мен
2) мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлері арасында функцияларды, өкілеттіктерді және
3) Оларға жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін мемлекеттік басқарудың
мемлекеттік басқару деңгейлеріне шығыс өкілеттіктерін бекітуді реттеу;
жергілікті мемлекеттік басқару деңгейлеріне кіріс көздерін заңды түрде бекіту;
бюджетаралық трансферттердің тиімді моделін анықтау;
4) мемлекеттік басқарудың ауылдық, кенттік, қалалық (аудандық маңызы бар)
Қазіргі кезде жүріп жатқан Қазақстан Республикасындағы терең саяси-экономикалық қайта
Қазіргі бюджет-салық саясатының бірден-бір басты мәселесі болып республикалық және
Республикадағы қазіргі қолданыстағы салық механизмінде бюджет жүйесі ұтымды қызмет
Жаңа бюджет және салық саясатының жүзеге асуының алғы шаралары
Қазақстанда жаңа бюджетаралық қатынастар жүйесін қалыптастыруда анағұрлым елеулі мағынаны
барлық бюджет жүйесінің тұрақтылығының кепілдігі ретінде мықты мемлекетік бюджетті
әлеуметтік және инвестициялық бағдарламаларды бірлесіп қаржыландыруға жергілікті және республикалық
Қаржы ресурстарын қайта бөлудің қолданыстағы жүйесінің кемшіліктері мұқтаж аймақтарға
Республика үшін бюджетаралық қатынастарды реттеу өте көкейкесті және күрделі
Қазіргі бюджеттік мәселелерді шешу және деңгей аралық бюджеттік қаржылық
Салықтарды бекіту жүйесінің негізін салушы қағидаларды анықтамайынша, әртүрлі деңгейлердегі
Деңгейаралық бюджеттік қаржылық ағымдарды оңтайландыру кезінде бюджет жүйесінің қандай
3.2 Бюджетаралық қатынастарды жетілдірудің негізгі бағыттары
Бюджет жүйесінің проблемаларын олрадың серпінінде зерттеу, Қазақстанның нарыққа өту
Қаржы-бюджет және салық заңнамасын әзірлеуді жетілдіру. Бұл жағдайларды
Осы кезеңде бюджет жүйесі шығыстарын қалыптастырудың жолдарын ынықтайтын үнемдеу
Халықты әлеуметтік қорғау. ¤йткені, осы мақсаттарғы бөлінетін бюджеттік қаржы
Қазақстан Республикасы Конституциясымен көзделген, республикалық және жергілікті билік органдары
Жергілікті бюджетке республикалық салықтардың аударымдардың белгіленген сараланған нормативтеріне бірдей
Осыған байланысты бюджетаралық қатынастар мәселелерін шешу жолдарының негіздеуі болып:
-жергілікті және республикалық билік органдарының тізбектеліп бөліну жауапкершілігі және
- мемлекеттік қаржының тұрақтығы және аймақтардың экономикалық дамуына
- жергілікті салықтар мен алымдар және олардың ставкаларын енгізу
Осы айтылғандардың барлығы, аумақтарға қаржылық қолдау көрсетудің ұйымдастырылған және
Бюджеттік құрылғы мен бюджетаралық қатынастарды ұйымдастыру проблемаларын шешу қазақстандық
Орта мерзімді бюджетаралық қатынастар саясатының негізгі мақсаты мемлекеттік
Бюджетаралық қатынастар Бюджет Кодексінде белгіленген қағидаттардан және тұсімдер мен
Алдағы уақыттарда мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру бойынша
Осы бағытта іс-әрекеттің жинақтылығы мен жүйелілігін қамтамасыз ету үшін
Мемлекеттік функциялардың оңтайлы тізімін анықтау және оны жүйеге келтіру.
Осы кезеңде қолданылып жүрген мемлекеттік функцияларға функционалдық талдау, оларды
Функционалдық талдау жүргізу тәжірибесі осы процесс оның нәтижелерінің үлкен
Функционалдық талдау барысында келесілерді анықтау қажет:
басқарудың мемлекеттік секторының функциялары;
бәсекелестік секторына өткізуге тиіс мемлекеттік органдарға тән емес функциялар;
бәсекелестік секторында жүзеге асыру тиімді емес және мемлекеттік басқару
кейін нақтылауды қажет ететін заң актілерінде нақты көрінісін тапқан
Осы мақсатта қолданыстағы мемлекеттік функциялар тізімі жасалды және оларды
Мемлекеттік функциялардың келесі жіктемелері қарастырылды:
саясатты құру функциялары (мемлекеттік саясаттың мақсаттары мен басымдылықтарын анықтау);
атқарушы функциялар (мемлекеттік саясатты жүзеге асыру бойынша шараларды жүзеге
реттейтін функциялар (бақылау-қадағалау функциялары);
жалпы ерекшеліктегі қызметтерді ұсыну функциялары (жеке меншік секторы ұйымдары
Бірмезгілде қолданыстағы мемлекеттік функцияларды қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуіне талдау
Осы мақсатта қолданыстағы функциялар негізінде мемлекеттік функциялардың «құнын» анықтау
Жүргізілген талдаудың нәтижесіне ең алдымен елдің Конституциясының нормаларына және
Осы тізім мемлекеттік басқару деңгейлері бойынша функцияларды одан әрі
Қазіргі кезде мемлекеттік органдармен жүзеге асырылатын, бірақ жоғарыда аталған
Мемлекетік функцияларды жіктеумен бірге оларды басымдылық дәрежесі бойынша міндетті,
Міндеттілер тізіміне жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметті жүзеге асыру, Қазақстан
Негізгілерге заң актілеріне және мемлекеттік бағдарламаларға сәйкес мемлекеттік дамудың
Қосымша функциялар негізінен мемлекеттік инвестициялық саясатты, бірнеше ағымдағы функциялар
Мемлекеттік функцияларды осындай құрылымдау жалпы алғанда міндетті және
Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында функциялар мен өкілеттіктерді шектеу
1 Осы жұмысты жүргізу функционалдық талдаудың қорытындысына, осы
Өкіметтің деңгейлері арасында функцияларды шектеудің келесі критерийлері мен жағдайлары
Жалпы мемлекеттік маңызы бар мәселелер, атап айтқанда: мемлекеттің тұтастай
Мұнда орталық мемлекеттік органдар және олардың аумақтық құрылымдық бөлімшелері
2. Жергілікті маңызы бар мәселелерді мемлекеттік басқарудың жергілікті органдары
Мұнда басқарудың облыстық деңгейінің негізгі міндеттеріне аумақтарды жалпы әкімшілік
3. Басқару жүйесін тиімді ұйымдастыру тұрғысынан жалпы мемлекеттік
Мұнда халыққа мемлекеттік қызмет көрсету оларды тиімді ұсынуға қол
4. Бір әкімшілік-аудандық бірлік шеңберінде шешілмейтін мәселелер жоғарғы деңгейдің
5. Әр функция толық көлемде мемлекеттік басқарудың бір органына
Жоғарыда аталған критерийлер мен жағдайларға сәйкес мемлекеттік функцияларды мемлекеттік
қазіргі уақытта өкіметтің орталық деңгейіне бекітіп берген жекелеген функцияларды
орталық және жергілікті мемлекеттік басқаруды бірлесіп жүргізу функцияларын оңтайландыру;
жергілікті мемлекеттік басқару деңгейлері арасында, оның ішінде коммуналдық меншікті
қазіргі уақытта мемлекеттік басқарудың жергілікті органдарына бекітіліп берілген бірнеше
орталық мемлекеттік органдардың тік бағыттағы шеңберінде тұрған әкімшілік, рұқсат
Өкіметтің барлық деңгейлері арасында функциялардың анықталып берілуі, мемлекеттік функцияларды
Жоғарыда аталған шараларды жүзеге асыру мемлекеттік басқарудың жұмыс істеуінің
Іс-әрекеттің жүйелілігі мен жинақтылығын қамтамасыз ету үшін бұл бағытта
Осы мақсаттар үшін Үкімет орта мерзімді уақытқа іс-шаралар жоспарын
Қажет болған жағдайда дербес мемлекеттік орган бөлінеді,
Мемлекеттік комиссия шеңберінде барлық мүдделі мемлекеттік органдарды қатыстыра
2012 жыл бойы бюджетаралық қатынастар жүйесін құрудың жаңа принциптеріне
Жалпы алғанда жоспарланған шараларды жүзеге асыру мемлекеттік басқару жүйесін
Жоғарыда аталған топтамаларды негізге ала отырып, төменгі бюджеттерге
1. Мемлекеттік басқарудың міндетті функцияларын қаржыландыруды қамтамасыз етуге.
2. Өңірді дамыту бағдарламасын қаржыландыруды қаматамасыз етуге.
Мұнда төменгі бюджеттерге субвенция бірініші кезекте олардың ағымдағы шығындарын
Басқарудың төменгі деңгейлеріне берілетін субвенция мөлшерінің есебі негізіне тиісті
Қаржыландыру жағдайында мемлекеттік органдардың қажетттіліктерін нақты бағалау үшін міндетті
Осы жұмыс аясында шығыс нормалары мен нормативтерінің әлі маңызы
Кейінгі жылдары болған нарықтық қайта құрулар нәтижесінде әлеуметтік сала
Өңірлерді дамыту бағдарламасын қаржыландыруды қамтамасыз ету үшін трансфереттерді ұсыну
Тегін медициналық көмек көлеміне елдің Конституциясымен кепілдік берілген қаржылық
Трансферттердің орта мерзімді, тұрақты нормативтері принципіне негізделген бюджетаралық қатынастардың
Институциялық және функционалдық нығайтулар
ауылдық, кенттік, қалалық (аудандық маңызы бар)
мемлекеттік басқару деңгейлері
Әкімшілік- бюджеттік реформаның басымды бағыттарына ауылдық округтер, кенттік, аудандық
Осы мақсаттарда 2010 жылдан бастап оларға заңды тұлға беру
Әсіресе, бұл басқарудың барлық деңгейлерінде орта мерзімді уақытта өтетін
бюджеттік алып тастаулар жүйесі толық қысқартылады, бюджетаралық қатынастарда
республикалық, сондай-ақ жергілікті бюджеттерді нақтылау процедурасы жеңілдетіледі.
Қайшы келетін сәттер:
қазақстандық негізгі экспорт тауарларына әлемдік бағаның конъюктурасын қолайсыз өзгерту
жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық – жергілікті бюджеттің
Төртінші түрі базалық (республикалық бюджетке) және өңірлік (жергілікті бюджетке)
Бюджетаралық трансферттер жүйесін жетілдіру
Өңірді қаржылық қолдаудың нәтижелігін қамтамасыз ету үшін бюджеттік қамтамасыз
Бюджетаралық трансферттерді ұсынудың жаңа принциптеріне өту негізіне міндетті,
Мемлекеттік функцияларды осындай құрылымдау жалпы алғанда міндетті және
Осы тәсілді іс-тәжірибеге енгізу үшін бюджеттік жоспарлау
Міндетті функцияларды қаржыландыру негізінен секвестрлеуге жатипайтын мемлекеттік бюджеттің
Негізгі функцияларды қаржыландыру мемлекеттік бюджеттің ағымдағы
Қосымша функциялар республикалық, сондай-ақ жергілікті деңгейлерде дамудың бюджеттік
Мұнда облыс-аудан деңгейінде салықтарды және бюджетаралық трансферттерді бөлу мәселелерін
Салықты тиімді бөлу бюджеттің дербестігіне қол жеткізу, сондай-ақ салықтың
түсімдердің тұрақтылығы - олардың түсімдерінен тұрақты сипат
экономикалық тиімділік - өкіметтің әр деңгейіне салықтар бекітілуі тиіс,
салық базасын бөлудің бірқалыптылығы – салық базасын
өңірлердің бюджеттік қамтамасыз етілуін түзету қажеттілігі туындайды, өйткені басқа
әлеуметтік әділдік – қайта бөлу ерекшелігіндегі салықтар, оларды бюджеттік
салық базасын жұмылдыру – нақты аумақтық байланысы бар және
салық ауырпалықтарының экспорты - ауыртпалығы осы аумақтағы халыққа және
жиналымдар мен шығындардың бюджеттік сәйкестігі – мемлекеттік органдар көрсеткен
Дербес кіріс көздерін басқарудың әр деңгейіне заңмен бекіту үшін
Бірінші – тұрақтылық элементін беру, яғни орта мерзімді
Осы вариантты қабылдаудың жақсы жақтарына келесілер жатады:
орта мерзімді уақытқа субвенциялар мен алып тастаулар мөлшерін бекітудің
бюджеттер деңгейлері арасындағы салықтың әр түрін бөлшектемей бюджеттер
алып тастаулар институты сақталады, ол бойынша өкіметтің жергілікті органдар
Екінші – нақты әр жеке өңірге жеке-жеке бөлу нормативтерін
Орындалатын функциялар мен шығыстар көлеміне байланысты жоғарыда көрсетілген салықтармен
Жергілікті бюджет үшін осы вариантты қабылдаудың жақсы жақтарына бюджеттік
Жағымсыз жақтарына мыналар жатады:
бюджеттік жоспарлаудың біртұтастығы бұзылады. Жергілікті бюджеттер бойынша салықтарды бөлудің
Орындалатын функциялар мен шығыстар көлеміне байланысты жоғарыда көрсетілген салықтармен
бюджеттерді нақтылау процедурасы күрделене түседі, өйткені салықтардың реттейтін түрлері
осы механизмді алып тастаулардың жабық, жасырын түріне жатқызуға болады,
Үшінші вариант республикалық бюджет кірісінде төлем көздерінен алынатын
Бюджетаралық реттеудің осындай механизмі бюджеттің төменгі деңгейлерінде де қолданылуы
Осы вариантты қабылдаудың дұрыс жақтарына мыналар жатады:
бюджетаралық қатынастар республикалық бюджеттен жергілікті бюджетке берілетін, орта мерзімді
Осыған байланысты басқарудың осы деңгейлерін дербес бюджеттерге бөлудің мүмкін
Орта мерзімді уақытта мемлекеттік басқарудың негіздерін одан әрі демократияландыру
Қазіргі уақытта осы институттарды құру жергілікті өзін өзі басқаруда
Алайда, қазіргі күні өкіметтің ауылдық, кенттік, қалалық (аудандық маңызы
Осыған байланысты бірнеше жыл бойы басқарудың механизмдері мен өкіметтің
Қорыта келгенде келесілерді ескеру қажет деп айтуға болады:
Тұжырымдамада қарастырылған шараларды жүзеге асыру мемлекеттік басқарудың, бюджеттеік саланың
Сонымен бірге, өз шығыстарын жоспарлау мен орындау кезінде әкімдердің
Осы мақсаттарға жергілікті бюджеттерді орындау барысында секветрлеуге жатпайтын бюджеттік
Сонымен бірге, жергілкті маңызы бар жекелеген мәселлерді шешу мақсатында
Жоғарыда аталған шаралар шаруашылық және экономикалық салаларда шешімдер қабылдауда
Мемлекеттік басқарудың деңгейлері арасында функциялар мен өкілеттіктерді шектеу бойынша
елді мекендерді абаттандыру, көгалдандыру және санитарлық тазалау бойынша жұмыстарды
зират, бейіт бастарын тиісті жағдайда ұстау бойынша қоғамдық жұмыстарды
өрт қауіпсіздігі және судағы қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бақылау жасауды
елді мекендерді сумен қамтамасыз ету бойынша жұмыстарды ұйымдастыру, суды,
заңмен белгіленген тәртіпте тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктер әкімшілігіне берілген коммуналдық
Мемлекеттік басқарудың ауылдық, кенттік, қалалық (аудандық маңызы бар) деңгейлерінің
Осы мәселелер бойынша шешім «функционалдық жүктемені» кеңейтуге және бюджеттік
әкімшілік аппаратын бюджетті құру мен орындау бойынша кәсіби дайындығы
ауылдық, кенттік, қалалық (аудандық маңызы бар) бюджетті жинау жұмыс
осы деңгей бюджетін басқару мәселесін шешу, сондай-ақ олардық қаражатының
Мемлекеттік басқарудың ауылдық, кенттік, қалалық (аудандық маңызы бар) деңгейлеріне
Осыған байланысты басқарудың осы деңгейлерін дербес бюджеттерге бөлудің мүмкін
Орта мерзімді уақытта мемлекеттік басқарудың негіздерін одан әрі демократияландыру
Қазіргі уақытта осы институттарды құру жергілікті өзін өзі басқаруда
Алайда, қазіргі күні өкіметтің ауылдық, кенттік, қалалық (аудандық маңызы
Осыған байланысты бірнеше жыл бойы басқарудың механизмдері мен өкіметтің
Тұжырымдамада қарастырылған шараларды жүзеге асыру мемлекеттік басқарудың, бюджеттеік саланың
Іс-ірекеттің жүйелілігі мен жинақтылығын қамтамасыз ету үшін осы бағытта
Осы мақсаттарға Үкімет орта мерзімді уақытқа іс-шаралар жоспарын бекітеді,
Қажет болған жағдайда дербес мемлекеттік орган бөлінуі мүмкін, оның
Мемлекеттік комиссия шеңберінде барлық мүдделі мемлекеттік органдарды қатыстыра
2011 жыл бойы бюджетаралық қатынастар жүйесін құрудың жаңа принциптеріне
Жалпы алғанда жоспарланған шараларды жүзеге асыру мемлекеттік басқару жүйесін
«Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы» Қазақстан Республкасының
Бюджеттік түзетулердің құралы болып жүрген қолданыстағы бюджетаралық трансферттер (бюджеттік
Біздің көзқарас бойынша бюджетаралық қатынастардың келесі варианттарын қарастыру қажет
Бірінші - тұрақтылық элементін беру, яғни орта мерзімді
Екінші - нақты әр жеке өңірге жеке-жеке бөлу нормативтерін
Салықты бөлудің ұсынылған механизмі бюджеттердің төменгі деңгейлеріне де қолданылады.
Үшінші вариант - осы жағдайларда бюджетаралық қатынастар орта
Егер жергілікті бюджеттерді теңгерімдеу проблемасы өңірлердің бюджеттік өзін өзі
Жергілікті бюджеттердің деңгейлері арасында кірістерді бөлу жүйесі, бюджеттік бағдарламаларды
Бюджетаралық қатынастардың тұрақты және айқын жүйесін құру келесі іс-шараларды
- мемлекеттік функцияларды мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлері арасында нақты
- заң актілерінде дербес кірістерді әр деңгейге бекітіп беру
- ең аз әлеуметтік стандарттар негізінде әр бюджетті қаржылық
Отандық қаржылық ғылым мен тәжірибенің методологиялық және әдістемелік шарттары
ҚОРЫТЫНДЫ
Бюджет – қаржы жүйесінің орталық буыны, сондай-ақ мемлекетің экономикалық
Бюжеттік әсер етудің әрекеттілігін жоғарылату көбінесе осы
Қазақстан Республикасының қаржы қатынастарының орталықсыздандырылуы саласындағы өзгертулер жаңа
Бюджет жүйесін орталықсыздандыруда республикалық бюджеттің рөлі елеулі болып қалады.
Бюджеттер арасындағы қайта бөлудің қазіргі механизмі белгілі бір
Жүргізілген зерттеулер негізінде келесі қорытындылар мен ұсыныстар жасалады:
1. Кейінгі жылдары Қазақстан экономикасын талдау халықаралық тәжірибе негізінде
2. Алайда, сол бюджет мемлекетке қажетті қаржылық ресурстар мөлшері
3. Сонымен бюджет негізгі қаржылық санаттарды (салық, мемлекеттік кредит,
4. Мемлекеттік бюджеттің қызмет етуі адамдардың субъективті тілегінің (ерікті)
5. Экономиканы дамытудың жаңа кезеңінде орталықтандырылған қаржылық ресурстар мемлекетке
6. Сонымен, мемлекеттік бюджет құндық бөлудің ерекше бөлмі
7. Дж. Кейнстің пікірі бойынша салықпен және заемдармен қамтамасыз
8. Жоғарыда белгілнген проблемеларды негізге ала отырып, алдағы орта
9. Жергілікті деңгейде тұрақты салық түсімдері, сондай-ақ орталықтан түсетін
10. Осыған байланысты басқарудың осы деңгейлерін дербес бюджеттерге бөліп
11 Орта мерзімді уақытта мемлекеттік басқарудың негіздерін одан әрі
12 Сонымен бюджет негізгі қаржылық санаттарды (салық, мемлекеттік кредит,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
2008 жылдың 6 ақпандағы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә.
Қазақстан Республикасының «Республикалық бюджет туралы» 2012 жыл бюджеті №
Осадчая И.М. Проблемы государства и экономической мысли Запада //
Елубаева Ж. Теоретическое воззрение на формирование и развитие межбюджетных
Богачева о.Б. Проблемы укрепления бюджета // Финансы 199. №
Жерекешева А.Х. бюджет и социальная сфера // Экономика Казахстана
Баранова К.К бюджетный федерализм и местное самоуправление в германии
Зейнельгабдин А.Б. Закон «О бюджетной системе Республики Казахстан –
Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б.., Саткалиева В.А. Государственный бюджет- Алматы,
Н.А.назарбаев Послание Президента страны народу Казахстана «Казахстан – 2030
Носков А.И Государственный бюджет М. Пргресс, 1998.
Орешин В.П. Государственное регулирвание национальной экономики.
Учебное пособие М. Юрист 1999
Орешин В.П. Государственное регулирвание национальной экономики. (в вопросах и
Петров В.А. Финансовые механизмы экономического роста бюджета // Финансы
Сидорович А.В. Курс экономической теории: Учебное пособие – М
Чепурин М.Н. Киселева Е.А. Курс экономической теории: Учебное пособие
Шишкин А.Ф. Экономическая теория Учебник в 2-х книгах М.
Финансы / Под ред. А.М.Ковалевой: Финансы и статистика, 1998
Финансы / Под ред. В.М.Родионовой: Финансы и статистика, 1997
Финансы / Под ред. В.Д.Мельникова, К.К.Ильясова: Қаржы-Қаражат 1997
Финансы. Денежное обращение. Кредит: Учебник для вузов / Л.А.Дробозина,
Финансы: Учебное пособие / А.М.Ковалева, Н.П.Баранникова, В.Д.Богачева и др.
Финансы / под ред. М.В.Романовского, О.В.Врублевской, Б.М.Сабанти – М:
Статистическая бюллетень Министерства финансов Республики Казахстан №2 (62), февраль
Министерство финансов Республики Казахстан www.minfin.kz
Кулекеев С. Вопросы межбюджетных отношений.-Қаржы-Қаражат,2002
Отчет Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета
Идимов К. Проблемы выравнивания бюджетной обеспеченности регионов Казахстана.-Транзитная экономика,2010
Мустафина А. Место и роль налогов на собственность в
Абдрахманова С. Формы управления бюджетом.- Вестник КазЭУ,2011
Закон «О местном государственном управлении в Республике Казахстан», 2001.
Счетный комитет Казахстана www.esep.kz
Махмутова М. Совершенствование механизма межбюджетных отношений в Республике Казахстан.-Фонд
Постановление Правительства Республики Казахстан «Об утверждении Правил исполнения республиканского
Бурлаков Л. Совершенствовать межбюджетные отношения. Финансы Казахстана,2011
Кыдырбаева Ш. Основные направления структурной перестройки в системе государственного
Кожахметова М. Финансовый контроль как метод управления финансами.-Қаржы Қаражат,2012
ҚОСЫМША А
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі
ҚОСЫМША Б
2010 жылы республикалық бюджеттен бөлінетін субвенциялар мөлшерінің үлесі
2011 жылы республикалық бюджеттен бөлінетін субвенциялар мөлшерінің үлесі
ҚОСЫМША В
2012 жылы республикалық бюджеттен бөлінетін субвенциялар мөлшерінің үлесі
ҚОСЫМША Г
Семей қаласының бюджетінің кіріс көздерін талдау
мың теңге
Салықтардың атауы КБК 2011 жылдың 01. 01-на арналған алымдар
(+, -)
Барлығы қалалық бюджет 41 618 28 267 -13 351
Төлем көздерінде салық салынатын табыстарынан, жеке табыс салығы 101201
Төлем көздерінде салық салынбайтын табыстарынан, жеке табыс салығы 101202
Төлем көздерінде салық салынатын шетел азаматтарының табыстарынан, жеке табыс
Әлеуметтік салық 103101 12147 10447 1700
Заңды тұлғалардың және жеке кәсіпкерлердің мүлігіне салық 104101 4066
Жеке тұлғалардың мүлігіне салық 104102 866 1655 789
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке тұлғалардан алынатын жер салығы
Жеке тұлғалардан елді мекендегі жерге жер салығы 104302 468
Жер, өнеркәсіп, транспорт, байланыс, қауіпсіздік және басқа да шаруашылық
Орман қорының жеріне арналған жер салығы 104304 12 12
Ауыл шаруашылық бағыттарындағы жерге заңды тұлғалардан және жеке кәсіпкерлерден,
Елді мекендегі жерге заңды тұлғалардан және жеке кәсіпкерлерден, жеке
Заңды тұлғалардан көлік қаражаттарына салық 104401 84 1 -83
Жеке тұлғалардан көлік қаражаттарына салық 104402 670 581 -89
Бірегей жер салығы 104501 132 99 -33
Заңды және жеке тұлғаларға бөлшек саудада өткізетін, сондай-ақ өз
Жер бөліктерін пайдалану төлемдері 105315 7589 7728 139
Қоршаған ортаны эмиссия үшін төленетін төлемдер 105316 267 255
Жергілікті маңызда және елді мекендерде жалпыға бірдей қолдану үшін
ҚОСЫМША Ж
Қазақстан Республикасындағы әр түрлі бюджет деңгейлері
Бюджет деңгейі 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2011
Мөлшері % Мөлшері % Мөлшері
Мөлшері % Мөлшері %
Республикалық 490045,6 55,4 565281,5 59,4 722033,9 59,8 978358,9 61,6
Жергілікті 394099,2 44,6 386013,1 40,6 486298,5 40,2 609379,5 38,4
Мемлекеттік 884144,8 100,0 951294,6 100,0 1208332,4 100,0 1587738,4 100
Қазақстан Республикасындағы республикалық және жергілікті бюджеттердің өсу қарқынының серпіні,
Бюджет деңгейі 2009/2008 2010/2009 2011/2010 2012/2011
Республикалық бюджет 115,4 127,7 135,5 176,2
Жергілікті бюджет 97,9 126,0 125,3 123,0
Қазақстан Республикасындағы жергілікті бюджеттің
Салық түрлері 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012
Жека табыс салығы 112,8 120,5 105,6 124,8
Әлеуметтік салық 107,7 117,8 106,5 117,4
Мүлік салығы 116,8 111,2 116,1 118,2
Жер салығы 98,8 102,0 108,1 116,2
Көлік құралдарына салынатын салық 79,4 100,9 117,6 118,1
Бірыңғай жер салығы 94,3 99,5 93,6 99,5
Қосылған құн салығы 104,8 96,4 89,0 -
Акциздер 501,5 98,2 102,5 108,6
Табиғи және басқа да ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер 1684,9
Кәсіби және кәсіпкерлік қызметтері үшін алымдар 56,2 128,0 121,7
Басқадай салықтар 329,6 128,7 147,9 263,7
Заңды мәні бар әрекеттерді жүргізгені үшін, лауазымды адамдармен немесе
88
Облыстық
бюджеттер
Аудандар
бюджеті
Аудандар
бюджеті
Қалалар
бюджеті
Облыстық
бағыныстағы
қалалар
бюджеттері
Республикалық бағыныстағы
қалалар бюджеттері
Облыстар
бюджеттері
Жергілікті бюджет
Республикалық бюджет
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті
Республикалық бюджет
Жергілікті бюджет
Облыстар
бюджеттері
Республикалық бағыныстағы
қалалар бюджеттері
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті
Облыстық
бюджеттер
Аудандар
бюджеті
Аудандар
бюджеті
Қалалар
бюджеті
Облыстық
бағыныстағы
қалалар
бюджеттері
Жергілікті бюджет
Жергілікті бюджеттердің құрылымы
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бюджет үдерісі
Экономиканың тұрақты дамуы жағдайындағы бюджет саясатының ахуалы
Жергілікті қаржының мәні мен маңызы
Бюджет жүйесі туралы ақпарат
ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТІ ҰЛҒАЙТУ ЖОЛДАРЫ
Бюджеттік көрсеткіштерді экономикалық талдау
Жергілікті бюджет және жергілікті салық салу жүйесінін құрылымы.
Жергілікті бюджеттің экономикалық мәні және мазмұны