Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құрылымы

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 7
1 Салық жүйесінің даму тарихы және мәні 9
1.1 Салық салудың даму тарихы. Дүниежүзіндегі қазіргі салықтық
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құрылымы 13
2 Қазақстан Республикасының салық жүйесін басқару жӘне оны Әлемдік
2.1 Салық қызмет ұйымдарының құқықтары мен міндеттері 17
2.3 Мемлекеттік бюджетті қаржылагдырудағы салықтық түсімдердің ролі
2.3 Шет елдердің салықтары 25
3 Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының барлық қалыптасу кезеңдеріндегі салық
3.1 Салық реформасының бірінші кезеңіндегі (1992 жылдан 1995
3.2 Салықтық реформаны екінші кезеңіндегі Қазақстан Республикасының салық
3.3 Салық реформасының үшінші кезеңі (2000 жылдан қазіргі
Қорытынды 52
Қолданылған Әдебиеттер тізімі 54
Қосымшалар 55
Кіріспе
Тәуелсіз Қазақстанның салық жүйесіне 14 жыл болды. Дамыған елдер
Бүгінгі күні салық жүйесі-бұл тек қана салықтар тізімі, олардың
Жұмыстың негізгі мақсаты-қалыптасудың барлық кезеңдеріндегі елдің экономикасы үшін салықтық
Ол үшін келесідей міндеттер қойылады:
Салықтық жүйе оның құрылымы, сонымен қатар оның Қазақстан және
Ұлттық экономиканың қалыптасуының барлық кезеғіне салық жүйесінің әсерін анықтау:
2001 жылдың Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салықтық жүйені жетілдіруге
Қазақстан Республикасының салықтық реформаларында шетелдік тәжірибенің қолданылуын анықтау.
Дипломдық жобаның әдістемелік негізі Қазақастан Республикасының салықтық заңдылықтарының нормативті
1 Салық жүйесінің даму тарихы және мәні
1.1 Салық салудың даму тарихы. Дүниежүзіндегі қазіргі салықтық
Салықтар-бұл ертеде пайда болған, мемлекетпен алынатын міндетті төлемдер. Тарихтан
Салықтарды алудың әдістері мен формаларының дамуында үш ірі кезеңді
Бірінші кезең-бұл көне әлемнен орта ғасырға дейінгі даму, мемлекеттің
Екінші кезең (XVI – XIX ғасырдың басы) бұл елде
Үшінші кезең-қазіргі мемлекет салықты белгілеу және жинау бойынша барлық
Алғашқыда салықтар “auxilia” (көмек) деп аталатын, уақытша сипатта болды.
Испанияда орта ғасырларда “Аль-Кабала” деп аталатын табыстың барлық түрлеріне
Англия мен Шығыс американдық колониялар арасындағы тәуелсіздік үшін
Қазақстан территориясында салықтар иен салық салудың дамуы өзіндік әдістемелік
Ертедегі ортағасырлық (батыс түрік және түркеш қағанаты) мемлекетінің дамуы
Қарағандықтар мемлекетінде маңызды әлеуметтік-саяси институт болып әскери тайпалық жүйе
Вакфтық жерлерден (мұсылмандық дін басылардың жерлері) мемлекет пайдасына салықтар
X-XII ғасырларда комендациялар институты кеңінен тарады: ұсақ меншік иесі
Салық салуда күрделі өзгерістер моңғол шапқыншылығы кезеңінде жүргізілді: олар
Қазақ қоғамының салық жүйесінде салықтың негізгі төлеушілері қарапайым көшпелі-малшылар
Қазақстан территориясындағы салық жүйесінің келесі күрделі өзгерісі Ресей империясына
Салық заңдылығы салықтарды алудың пропорционалды жүйесін әртүрлі топтардың материалдық
Қазақстандағы 1918-1920 жылдар кезеңі әскери коммунизм және азық-түлік диктатурасы
20-30 жылдардағы Қазақстан тарихы – үздіксіз қорлық тарихы: мал
Осы шаруашылық жылында ірі мал шаруашылықтарының 0,6% мал шаруашылығы
Салық салу нормасынан өсімі әсерінен шаруашылықтардың көп бөлігі қалаға
Қазақтанның салық жүйесі Совет өкіметінің салық жүйесі құрамында дамыды.
XX ғасырдың соңында Қазақстан тәуелсіз мемлекет болып табылды, ел
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құрылымы
Салықтық жүйе-қазіргі кездегі салықтардың ставкасы, төлеушілері, салық салу объектілері,
Сонымен қатар салықтар жүйесі түсінігін ажырата білу қажет. Салық
Дамыған салықтық жүйе салық салудың келесі принциптерін есепке ала
Салықтық ставка деңгейі салық төлеушілердің мүмкіндігін яғни
табысын есепке ала отырып белгіленуі тиіс. Мүмкіндіктер бірдей болмағандықтан,
Салық салу бір реттік сипатта болуы тиіс. Бұл мүмкіндікті
мысалы ретінде кейбір елдерде салық ҚҚС-на ауыстырылып, жаңа құрылған
Салықтарды төлеу міндеттілігі. Салықтық жүйе салық төлеушіде
жүктемелік күдігін туғызбауы тиіс. Сондықтан салық салу формаларын белгілеу
Салықтарды төлеу жүйесі және процедурасы салық төлеуші үшін
қарапайым, түсінікті және ыңғайлы, ал салық қызметкерлері үшін тиімді
Салық жүйесі өзгермелі экономикалық жағдайға тез және икемді
бейімделетін болуы тиіс.
Салық жүйесі құрылатын ЖІӨ-ді қайта болуды қамтамасыз етуді және
мемлекеттік экономикалық саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.
Салық жүйесі жан-жақты болуы қажет.
Салық жүйесі салықтың негізгі түрлері бойынша салық ставкаларын
басқа елдермен салыстырмалдылығын қамтамасыз етуі тиіс. Экономикалық қатынастарда
Қазақстан Республикасының салық жүйесі күрделі құрылымға ие. Ол үш
Бірінші бөлім. Салықтық қатынастарды реттеудің заңды және нормативті базасы.
Екінші бөлім. Салықтарды және бюджетке басқа да міндетті сөлемдерді
Үшінші бөлім. Салықтарды сүру әдістері мен формалары. Салық түрлері
Өзіміздің тәжірибе болмаған жағдайда біз батыс елдер деңгейіндегі өңделген
2 Қазақстан Республикасының салық жүйесін басқару жӘне оны Әлемдік
2.1 Салық қызмет ұйымдарының құқықтары мен міндеттері
Салық қызметінің міндеттері келесілерден тұрады:
Салық қызметінің ұймдарына салықтарды және бюджетке басқа
міндетті төлемдердің түсімінің толықтығын қамтамасыз ету, міндетті зейнетақылық төлемдерді
Салық қызметінің ұйымдары өкілетті мемлекеттік ұйымнан және
салық ұйымдарынан құралады.
Салық ұйымдарына аймақтық салық комитеттері, облыстар, Алматы
және Астана қалалары бойынша салық комитеттері, аудан аралық салық
Салық органдары тікелей сәйкес жоғары тұрған салық қызметі
органына бағынады және жергілікті ұйымдарға жатқызылмайды.
Өкілетті мемлекеттік ұйым салық ұйымдарына басшылық жасайды.
Салық ұйымдарының басшылары өкілетті мемлекеттік ұйымның
бірінші басшысымен тағайындалады
Салық қызметінің ұйымдарының құқықтары:
Кодекспен қарастырылған нормативтік құқықтық актілерді өңдеу
және бекіту;
Салықтық міндеттемелердің пайда болуы, орындалуы және
тоқтатылуы бойынша мағлұматтар және түсініктемелер беруге;
Кодекспен бекітілген тәртіпте салықтық бақылауды іске асыруға;
Қазақстан Республикасының заңды актілерімен белгіленген тәртіптерді
сақтай отырып салық төлеушінің салықтық міндеттемелерді орындаумен байланысты декларациялар
Салық төлеушіден салық және бюджетке басқа міндетті төлемдерді
есептеу және төлеу (ұстап қалу және аудару) бойынша өкілетті
Қазақстан Республикасының заңды актілерімен белгіленген тәртіпке
салық тексерістерін жүргізу кезінде салық төлеушіден салықтық құқық бұзушылықты
Орналасу жеріне байланыссыз салық салумен байланысты табыс алу
мақсатында кез-келген объектілерді зерттеуге, салық төлеушінің мүлкіне тексеріс
Қазақстан Республикасының Үкіметімен белгіленген тізім бойынша
салық төлеушіден өкілетті мемлекеттік органымен анықталған тәртіпке электронды
Тексерілетін салық төлеуші – заңды тұлға немесе жеке кәсіпкердің
салық салумен байланысты мәселелер бойынша банктік шоттардың бар болуын
Кодекстің ерекше бөлімінен қарастырылған жағдайларда салық төлеушінің салық міндеттемесін
Салықтық тексерістерге басқа мемлекеттік ұйымдардың мамандарын тартуға;
Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес сотқа шағым жасауға;
Сотқа заңды тұлғаны жою жөнінде бұйрық беруге.
Салық қызметі ұйымдарының міндеттері:
Салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;
Мемлекет қызығушылықтарын қорғауға, яғни салық төлеушінің
салықтық міндеттемелерді орындауға салықтық бақылау жасауға, сонымен қатар жинақ
Қабылданған салықтық есеп берудің формаларын толтыру тәртібін түсіндіруге;
Салықтық тексерістерді қатаң тәртіп бойынша жүргізуге;
Кодекс талаптарына сәйкес салықтық құпияны сақтауға;
Салық төлеушіге салықтық міндеттемені уақытылы орындау
бойынша және кодекспен қарастырылған жағдайларда ескертпе жасау;
Салық төлеушінің өтініші бойынша үш күн мерзім ішінде салық
міндеттемелерін орындау бойынша бюджетпен есеп айырысу жағдайы туралы оның
Бес жыл мерзім бойы салық және бюджетке басқа да
бойынша салықтық міндеттемелерді орындау фактын растайтын салық төлеушіге берілетін
Мемлекет меншігіне берілген мүліктің есебін сақталуын, бағалануын
және өткізілуі тәртібін сақтауға, сонымен қатар оны өткізуден ақшалар
Салықтық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету әдістерін
қолдану және Кодекске сәйкес еріксіз тәртіпте салық бойынша қарызын
Әкімшілік құқық бұзу туралы Қазақстан Республикасының Кодексіне
сәйкес салық төлеушіге әкімшілік салықтар салу.
Салықтар тексеріс кезінде салықтардан және бюджетке басқа міндетті төлемдерден
Салықтық қызмет ұйымдары, сонымен қатар Қазақстан Республикасының салық заңдылығымен
Салық заңнамасы Салық кодексінен және Қазақстан Республикасының Үкіметі мен
Алайда, салық құқық қатынастары саласындағы барлық мәселелерді реттеуді қамтитын
Салық кодексі Салық кодексіне тікелей көрсетілген тек сол нормативтік
2.3 Мемлекеттік бюджетті қаржылагдырудағы салықтық түсімдердің ролі
Шаруашылықтың нарықтың негізі жалпы өндірісті басқаруду экономикалық әдістерді қолдануды
Бүгінгі күні шаруашылықтың нарықтың бастамасының салықтық жүйесі кәсіпкерліктің дамуына
1. Тікелей және жанама салықтардың үйлесімдігі, оның әртүрлі түрлерін
2. Салық салынудың әмбебаптылығы, біріншіден шаруашылықтың қандай да болмасын
3. Белгілі бер объектіге заңмен белгіленген кезеңде салықтың бір
4. Салық салыну үлесі негізіндегі оның нақты ставкалық мөлшерін
5. Табыс деңгейіне байланысты салық салышу ставкасының дифференциясы;
6. Ұзақ кезеу бойында қызмет ететін салық салыну ставкасының
7. Салықтың жеңілдіктер жүйесін қолдану, олар нәсіпкерлік құралдарды инвестициялайтын
Салықтың мемлекеттік басқару деңгейінде бөлу: орталық жіне жергілікті салықтар.
А) экономиканың тұрақты өсу қарқынына жету;
Б) негізгі тауарлар мен қызметтер бағасының тұрақтылығын қамтамасыз ету;
В) еңбекке жарамды тұрғындардың жұмыспен қымтылуына жету;
Г) тұрғындардың табысының белгілі бір минималды деңгейін қамту;
Д) азаматтарды әлеуметтік қорғау жүйесін құру, біріншіден зейнет
керлерді, мүгедектерді және көп балаларды;
Е) сыртқы экономикалық қызметтегі тұрақтылық.
Бұл мақсаттардың барлығына қол жеткізу мүмкін емес, егер баға
Нарықтың шаруашылыққа тән экономикалық жүйелілік көмегімен-салық салу, нәсиелендіру, инвестициялау,
Салықтар мен жинақтар жүйесі тек фискалды қызмет ғана емес,
Мемлекеттің кенейтілген ұдайы өндіріс процесіне қаржылық – бюджеттік әсерінің
Біріншіден, кәсіпорындарды тікелей дотатция немесе қайтарылатын несие беру арқылы
Екіншіден, экономикаға мемлекеттік инвестициялау;
Үшінщіден, мемлекеттік сатып алу жүйесі арқылы тауарлар мен қызметтердің
Төртіншіден, жергілікті салықтар мен салықтық женілдіктерді қосқандағы салықтық реттеулер.
Мұны жергілікті басқару оргындары жанама көмек түрде толықтырып отырады.
Мемлекеттік және жергілікті өкіметпен экономикалық инфрақұрылымға қомақты ақша
Дамыған елдердің салықтың саясаты женеменшік капиталды тартуға бағытталған. Салықтың
Экономиканы дамытудағы салықтың әсері тек ынталандыру үшін емес, тұрақтандыру
Қарқындылығы қоршаған табиғи ортағы, халық тұрғындарына, ресурспен қамтамасыз етілуіне
Салықтың механизмді қолдану тиімділігі мемлекеттің ішкі салықтарының мәнін, олардың
Салықтың реттеулер еліміздең эконмикасын, өндіріс құрылымын, капитал жинаған, жеке
Реттеудің басты бағыты- кәсіпорын мен кәсіпкерлердің сыртқс және ешкі
Нарықтың экономикада салықты теңбе-тен қолдануға ұмтылу керек. Мұндай концепция
2.3 Шет елдердің салықтары
Батыс Европалық елдердің салық жүйесі өзара әрқилы. Бірақ 80
Қазіргі салықтық реформаның негізгі бағыттарын және себептерін қарастырайық. Салық
Бұндай өзгеріс салықтық реформалар бағдарламасына бастапқыда енгізілген деп айтуға
Салықтық реттеу саясатындағы бағыттар қателіктер және тәжірибе арқылы өңделді.
Америка Құрама Штатының салық жүйесі.
Америка Құрама Штатының салық жүйесі 200 жыл қолданылуда және
Бірақ, басқарманың жергілікті ұйымдары қаржылық ресурстардың меншік көздеріне ие,
Федералды табыстарда тікелей салықтардың маңызы жоғары. Штаттар мен жергілікті
АҚШ-тың федералды бюджетінің табыстарының ірі маңызды тобын тұрғындардың табыс
Фискалді жүйенің қайта өзгерісі жақсы нәтижелері 1986 жылы салық
Сонымен табысқа салық салуды дамытудың негізгі бағыттары салық салынбайтын
Жергілікті салықтар өзіндік жеке роль атқарады, Ресей мен Германияға
АҚШ-та салықтар төлеміне бақылауды орталық аппараттан басқа құрамында 7
Барлық салықтық декларацияларға камералдық тексеріс жүргізіледі. Салықты уақытылы төлемеу
Ұлыбританияның салық жүйесі.
Ұлыбританияның салық жүйесі негізінен XIX ғасырда қалыптасты, бірақ ол
А Шедуласы мүлікпен табыстар: жерге меншік, ғимараттар мен құрылыстар,
В Шедуласы – коммерциялық мақсатта қолданылатын ормандық массивтерден табыс.
С шедуласы – мемлекеттік құнда қағаздардан табыстар.
Д шедуласы - өндірістік коммерциялық қызметтен табыс. Бұл шадулаға
Бірінші бөлігі, сауда немесе іскерлік операциялардан (бизнес) алынатын табыс,
Екінші бөлігі, мамандандырылған қызмет нәтижелерінде алынатын табыс, мысалы, дәрігер
Үшінші бөлігі, салық салуға жататын пайыздар немесе алименттер;
Төртінші бөлігі, Е шедуалына кірмейтін шет елдегі құнды қағаздардан
Бесінші бөлігі, шет елдегі мүлікпен табыс;
Алтыншы бөлігі, жоғарыда көрсетілмеген табыстардың барлығы (мысалы гонорар) Е
Табыс салығы заңмен рұқсат етілген жеңілдіктерді алып тастағандағы жылдық
Еңбекақыдан табыс салығы ұстаз иесінен алынады. Бұл кезде тек
Қазіргі британдық табыс салығының ұйымы 1965-1973 жылдардағы реформалар негізінде
Салық салудың гиберализациясының жалпы бағыты және Ұлыбритания мен
Францияның салық жүйесі.
Францияның салық жүйесі Қазақстан Республикасында негізгі жанама салық болып
Францияда қосылған құнға салықтың ставкалары қолданылады:
Бірінші ставка – қазіргі уақытта салықтың негізгі ставкасы 18,6%
Екінші ставка – жоғарланатын ставка – 22% тауарлардың келесі
Үшінші ставка – төмендетілген ставка – 7%, мәдени күнделікті
Төртінші ставка – ең төменгі ставка – 5,5% -
Бұдан басқа, ҚҚС келесілер босатылады: мемлекеттік мекемелердің әкімшілік, әлеуметтік,
акциздер
кедендік баж
Салықты есептеуге кәсіпорынның жылдық табысы (шығыны) негіз болып табылады.
Табыс салығы тобында жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы маңызды
Кәсіпорында 10 және одан артық адам жұмыс атқарса, кәсіпкер
Францияның салық жүйесінде жергілікті салықтар маңызды орын алады. Жергілікті
Бірінші, құрылысы бар учаскелерге жер салығы.
Екінші, құрылысы жоқ учаскелерге жер салығы.
Үшінші, тұрғын үйге салық.
Төртінші, мамандық салығы.
Аталған 4 негізгіден басқа, жергілікті басқару ұйымдары басқа да
Негізгі салық басқармасы экономика және қаржы министірлігінің құрамына кіреді.
Германияның салық жүйесі.
Федеративті құрылыстағы кез-келген ел сияқты Германияда да негізгі мәселе
Германиядағы салықтың негізгі түрлері:
жеке тұлғалардан табыс салығы;
корпорацяиларға салық;
қосылған құн салығы;
кәсіптік салық;
мүлік салығы;
жер салығы;
жер учаскесін сатып алу кезінде төленетін салық;
сақтандыру төлемдері;
мұрагерлік және сыйақыға салықтар;
көлік салығы;
өрттен қорғауды қамтамасыз етуге салық;
кофе, қант, минералды майлар, ішімдік және темекі бұйымдарына акциздер
Германия территориясында газ және мұнай өндіруді дамытуға жиналатын жинақтар.
Германиядағы табыс салығы прогрессивті. Оның минималды ставкасы – 19%
Ескерілмейтін минимум жеке бастыларға айына 1536 марка және жанұялық
Табыс салығының объектісі болып адамның барлық табыстары табылады.
Германияның салық жүйесінің эволюциясы қаржылық тұрғындағы жерлердің мықтылығы және
Италияның салық жүйесі.
Италияның қазіргі салық жүйесі 80 жылдардың аяғында қалыптасты. Бұл
Көптеген дамыған елдердегі сияқты Италияның мемлекеттік табыстарының негізгі көзі
Өзгерістер инфляция индексін есепке ала отырып, жыл сайын өзгереді,
- 7,2 млн. лирға – 10%
- 7,2 млн-нан 14,4 млн. лирға – 22%, Одан
80-ші жылдары табыс салығының максималды ставкасы 62% дейін жетті.
Табыстылығы бойынша екінші тікелей салық заңды тұлғалдық табыс салығы
Бұл екі салық – жалпы мемлекеттік. Олардан басқа Италияда
Италиядағы жанама салықтардың ішінен бірінші кезекте қосылған құнға салықты
сақтандыру және несие беру бойынша операциялар
акциялар мен облигацияларды тарату бйынша операциялар
медициналық қамтамасыз ету бойынша шығындар
халықтық білім беру бойынша шығындар
мәдениет бойынша шығындар
жалдық коммерциялық емес түрлері
байланыстық қызметтер
алтын және шетелдік валютамен операциялар
тауарларды экспортқа шығару
халықаралық қызметтер және олармен байланысты операциялар
Италиядағы қосылған құн салығының қалыпты ставкасы 19%. Бірақ салықтық
Италиядағы табыстарға салықтарды алу әдістерін келесідей топтастыруға болады:
салықтарды тікелей бюджетке аудару
сомаларды төлеу кезінде салықты ұстап қалу
салықтық реестр-тізім арқылы салықты алу
Италияда салықтарды алу кезінде салықтық реестрді қолдану салық
Австрияның салық жүйесі.
Австрияның салық жүйесі германдық салық жүйесіне жақын. Корпорациялар табысына
өндірістік және коммерциялық қызметтен
жалдану бойынша жұмыстан
мамандандырылған қызметтен
мүлікті жалға беруден
басқа да көздерден
Сонымен қатар, табыс салығы жеке тұлғалардың банктерден салымдары мен
Шаруашылық субъектілердің барлық түрлері, оның ішінде серіктестіктер де кәсіпкерлік
1994 жылға дейін мүліктік салықтың ставкасы 1% құрайды. Бұл
Сонымен қатар кәсіптік салық алынып тасталынады.
Мұрагерлер және сыйлауға салық мөлшері мұраға алынатын және сыйға
Австрияның салық заңдылығы көптеген салықтық жеңілдіктер жоғарғы салық сауда
Швецияның салық жүйесі.
Қазіргі уақытта Швецияда корпорацияларға салық 28% құрайды. Бірақ 1991
Капиталдан табысқа салық 30% ставкасы бойынша алынады. Капитал түсінігіне
Акциздер тауарларын шектелген топтарына салынады: ішімдік, темекі, бензин, электро
Мұрагерлік және сыйлауға салық сатылы – 10%-тен 60% дейін.
Аймақтық және жергілікті салықтар мөлшері бойынша маңызды. Ел 24
Елдің әкімшілік-территориялық бөлінуіне сәйкес табыс салығы келесідей алынады:
Бірінші, жылына 175 мың кроннан асатын табыстардан 20% мөлшерінде
Екінші, аймақтардың әртүрлігіне байланысты жергілікті табыс салығы: 13% -
Мүлікке салық, керісінше, жанұяның барлық меншігін ескереді. Оны тек
Швеция бюджетінің маңызды табыс топтарының бірі – еңбекақы қорына
Кейбір аталмаған батысевропалық елдердің корпорация табыстарына ставклар мысалдарын келтірейік:
Осылармен салыстырғанда Швейцарияда қолданылатын жеңілдетілген салық ставкасы – 9,8%,
Японияның салық жүйесі.
Японияның салық жүйесі 19 ғасырда қалыптасты. Екінші дүниежүзілік соғыстан
Қазіргі салық жүйесі 1989 жылдың 1 сәуірінен бастап енгізілді.
Қытай Ұлттық Республикасының салық жүйесі.
Қытай Ұлттық Республикасының негізгі салықтарының бірі кәсіпорындар мен ұйымдардың
Материалдық өндіріспен айналысатын өндіріспен және ашық экономикалық аймақтарда өндірістік
Пайда бухгалтерлік есеп тәртіптерімен және шоттар жоспарына сәйкес толтырылған
Кәсіпорынның шыққан шығындары болашақтағы 5 жыл табысы есебінен жабылуы
Тозу тікелей амортизация әдісін қолдану арқылы есептелінеді. Тездетілген амортизация
Қытайда қасылған құн салығы негізгі 17% ставкасы бойынша жүргізіледі.
Кәсіпкерлік қызметті іске асыруға салық, осы қызмет нәтижесінде алынған
сақтандыру
мәдени шаралар
спорттық шаралар
қонақ үйлер мен мейрамханалар
жалдық қызмет
туризм
жылжымайтын мүлікті сату
пошталық қызметтері
қаржылық операциялар
Жылжымайтын мүлікке және бір тұлғадан екіншісіне ауысуына салық салынады.
80-90 жылдардағы салықтық реформалау кезінде қазіргі кезеңдегі нарықтық экономиканы
Келесі бағыттарды атап көрсетуге болады:
Өндірістік және ғылыми-техникалық салаларда тұрғындар және
кәсіпкерлердің инвестициялық белсенділігін ынталандыруға салықтық әдістерді жетілдіру
Бюджетті толықтырудың тиімді көзі ретінде тұтынуға салықтың іс-
әрекет саласын кеңейту салықтық саясаттың бұл бағыттары белгілі түрде
Салықтық құрылымда маңызды өзгеріс корпорациялар мен
тұрғындар үшін салық салынатын табысты салықтық жеңілдіктерді қысқарту арқылы
Салық салудың біртекті құрылымдарын қалыптастыру. Салықтық
жеңілдіктердің унификациясы салық ставкаларының мөлшерінің төмендеуі арқылы және 20
Салық заңдылығына кіші және орташа кәсіпорындардың қызметін нақтайтын, қарыз
“Ластаушы төлеуі тиіс” принципі бойынша экономикалық
салықтардың пайда болуы. Бұл ішімдік, темекіге әртүрлі акциздер, олар
Сонымен, қазіргі салықтық жүйенің құрылуының тұжырымдамалық
және әдістемелік негізі қалыптастырылды. Қазіргі қазақстандық салық жүйесі көп
3 Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының барлық қалыптасу кезеңдеріндегі салық
3.1 Салық реформасының бірінші кезеңіндегі (1992 жылдан 1995
Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздігін алу және нарықтық қатынастарға көшу кезеңінен
Бұрынғы Совет Өкіметінің салық заңдылығы жаңа жағдайларға сәйкессіз және
Қазақстанның салық жүйесі 1991 жылы өзінің бастамасын алды. Оны
Бөтен тәжірибені ұлттық экономиканың ерекшеліктерін ескермей, толығымен қайталау осымен
Мәні бойынша “салық жүйесі модерленген, советтік билік-әкімшілік жоспарлы экономиканы
16 жалпы мемлекеттік
10 жалпы міндетті жергілікті
19 жергілікті салықтар
әртүрлі аударымдар
Сол кезеңдегі салық жүйесінде салаға байланысты белгілінетін табысқа 14
кәсіпорындардан - 25%
коммерциялық банктер мен сақтандыру компанияларынан – 45%
өндірістік кооперативтерден – 35%
коммерциялық кіші кәсіпорындардан, қор, тауар-шикізаттық биржалардан, делдалдық фирмалардан –
Мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдердегі мағызды үлес салмағын айналымнан салық
ҚҚС тауарлар (қызмет, жұмыс) қайта өндірісі процесінің барлық кезеңдерінде
ҚҚС экономикалық болжамдарға қарамастан бағаның өсуіне әкеп соқты. Көптеген
Теориялық тұрғыда ҚҚС өндірушінің қызметінің нәтижесіне тікелей әсер етпейді;
Сонымен қатар, заңды дайындау кезінде тауар құнының ҚҚС сомасына
1991-1995 жылдарға салық салу жүйесінің негізгі мәселелрінің бірі жеңілдіктер
Бұл кезде барлық әлемде болашағы бар кәсіпорындарға бюджеттен тікелей
Нәтижесінде “селективті жеңілдік беру”принципі бойынша салық жүйесі құралды. Жеңілдік
1991-1995 жылдардағы салық жүйесінің тәуелсіздігін жылдық салық жүйесінің
Біздегі салық салу жүйесі экономикалық және әлеуметтік маңызын жоғалтты,
Нәтижесінде 1995 жылдың басында біздің елдің салық жүйесі күрделі,
Экономикалық тиімділікті, қарапайымдылықты және жалпыға бірдей қабылданған дүниежүзілік әділдік
3.2 Салықтық реформаны екінші кезеңіндегі Қазақстан Республикасының салық
1995 жылдың 1 шілдесінде іске қосылған Қазақстан Республикасы Президентінің
Бұл кезде, динамикалы дамып келе жатқан экономикасы бар елдер
Өңдеу кезінде сапалы шетелдік тәжірибе талданды, тәуелсіз эксперттер есебінде
Салық реформасының міндеттері:
Салық жүйесін және салық заңдылығын қарапайымдандыру. Бұл
мақсат іске асырылды, яғни егер бұрынғы жүйе салықтармен аударымдардың
Келесідей аударымдар жойылды:
Қазақстан Республкасы қайта құру қоры (өзіндік құннан 5%);
Кәспкерлікті қолдау және бәсекелестікті дамыту қорына (таза табыстан 1%)
Қалалық жолаушы көлігін қамтамасыз етуге (еңбекке ақы төлеу қорынан
Жетістік немесе жетістікке жетуге ұмтылу, салықтық қатынастардың реттелуі,
Салық салу тәртібінің өзгеруі экономиканың нақты жағдайына байланысты болды,
Сол кездегі Қазақстан бойынша тіркелген кәсіпорындардың жартысының қызметі шығынды
1995 жылғы “Салықтар туралы” заңы жеке тұлғалардан табыс салығын
Арнайы экономикалық аймақтарға тікелей инвестицияны ынталандыру үшін осы
Осы жылдарда (1996-1997 жылдары) ЖІӨ 0,5%-і және 1,7% өсімімен
Осыған байланысты, өз уақытында салық реформаларын тиімді жүргізу үшін
Нәтижесінде 1999 жылы Қазақстанның салық жүйесі бастапқыдан өзгеше болды.
Салықтық ауыртпалық және салық заңдылығының тұрақсыздығындағы өзгерістер сол кездегі
Экономиканың құлдырауы салық салынатын негізді азайтты. Статистикалық мәліметтер келесі
мемлекеттік бюджет 1998 жылы табыстар бойынша жоспардың 89% орындалды;
шығындар бойынша 82%
бюджетке салықтар мен басқа төлемдер бойынша қарыздар, 1998 жылы
салық жинақтары 90% құрады
Салық жүйесінің қажеттілігі арта түсті.
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап, 1998 жылдың 24 желтоқсанындағы
Осы шаралар 1998-2500 жылдардағы мемлекеттік бюджетке “салықтардың түсімі және
3.3 Салық реформасының үшінші кезеңі (2000 жылдан қазіргі
2001 жылы Қазақстан Республикасының салық заңдылығы әлеуметтік салық
Қазақстан территориясы бойынша көліктік құралдарға жинақ;
Нарықта тауарларды өткізу құқығына лицензиялық жинақ;
Алматы қаласының белгісін қолданғаны үшін жинақ;
Заңды тұлғалардың “Қазақстан”, “ҚР” қолданғаны үшін жинақ;
Қазақстан Республикасының радио жиіліктері ресурстарын қолдануға төлем;
Жеке тұлғалардың шетелдік валютаны сатып алғаны үшін төлем.
Салық ауыртпалығын төмендегідегі маңызды қадам 20% мөлшерінен 4%-ке төмендеуі
Заңды қабылдау кезінде ғалымдар, салықтық ұйымдар және салық төлеушілердің
Салық кодексін өңдеу және қабылдаудың тұжырымдауы бойынша салық салу
Салық кодексі үш бөлімнен тұрады:
Жалпы бөлімі – бұл салық заңдылығының негізі, бұл салық
Ерекше бөлімі – салықтар, жинақтар және басқа да міндетті
Кодексте төлемдердің саны көбейтілген, олардың көбісі “ластаушы төлеуі тиіс”
Қорытынды
Соңында келесідей қорытындылар жасауға болады:
Қазақстан территориясында көшпелі өмір кезінде салық жүйесі
мемлекеттік биліктің құралы ретінде дамудың қажетті шегіне жеткен жоқ;
Тиімді салық жүйесін құру негізінде өзіндік тәжірибесі болмағандықтан,
шетелдік тәжірибеге сүйену қажет;
Салық жүйесінің “үш киті”: салықтық қатынастарды реттеудің құқылы
негізі; салықтарды және басқа да төлемдерді жинайтын ұйымдар; салықтарды
Салық жүйесінің 1 кезеңі (1991-1995ж.) оның көлемділігімен
(салықтардың 45 түрі, салық заңдылығының 14 нормативті актілері) немесе
1995 жылғы Қазақстан Республикасының “Салықтар туралы” заңы
(II кезең) салық ауыртпалығын азайтты, “селективті жеңілдік беру” саясатын
Салық саясатында ҚҚС маңызы өсті, ол салық ауыртпалығында
көбірек үлес салмағына (54%) иеленді. Оның іс-әрекет механизімі, ставка
2001 жылдың салықтық “жаңалығы” әлеуметтік салық ставкасының
26%-тен 21% төмендеуі және 16% мөлшерінде ҚҚС ставкасының енгізілуі
2001 жылдың салық кодексі салық жүйесін құрылымды өзгертіп,
эволюциялық сипаттама болды. Салық кодексі бойынша Қазақстан Республикасының салық
Осылайша, Қазақстан салық жүйесі 13 жылда салық қатынастарының үйлесімділікке
Қазақстанға өзінің бизнесін жасырғаннан гөрі, салықтарды төлеу ұтымды болатын
Қолданылған Әдебиеттер тізімі
1. Қр «Конститутциясы»: Конститутция республикалық референ
думда 30 тамыз 1995 жылы бекітілген, өзгерістер 7 қараша
2. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлігі),
Алматы: Юрист, 2002ж 329 бет.
3. ҚР «Салықтар және басқада міндетті төлемдердің бюджетке түсуі»
Алматы: 2004-238бет.
4. ҚР Қаржы министрлігінің Статистикалық жинағы, 2000-2004 жылдар аралықтарына.
5. Антология экономической классики. Том-2. Том-1. Предисловие
6. Байжанов У.М. Новые акценты Налогового Кодекса Республики Казахстан,
7. Бутаков Д.Д. Основы Мирового Налогового Кодекса.. // Финансы.
8. Бернар И., Калли Ж.К. Толковый экономический и финансовый
9. Даниярова М.Т. Некоторые проблемы совершенствования налогообложения. Казахстан на
10. Ван Хорн дж. К. Основы управления финансами: Пер.
11. Дернберг Р.Л. Международное налогообложение – М.: ЮНИТИ, 1997-201с.
12. Казахстан: 1991-2001 годы. Информационно-аналитический
13. Кажикаримов Б.К., Омирбаев С.М. Теория финансов – Караганда:
14. Кейнс Дж. М. Избранные налоговые отношения – М.:ИНО,
15. Кашин В.А. Международные налоговые соглашения. – М.: ИНО,1999-70с.
16. Кашин В.А. Налоги и их роль в регулировании
17. Макконелл Кэмпбелл Р., Брюстенлли Л.: Экономикс: Принципы
18. Манапов Н. Проблемы налоговой системы. // Каржы-Каражат. №6.
19. Налоги/Под. Ред. Д.Г. Черника, - 4-е изд. перераб.
20. Налоги в развитых странах/ под. ред. И. Русаковой
21. Налогообложение: Учебник / под ред.
22. Омирбаев С.М. Налоги и налогообложение. – Караганда: КарГУ,1999-141с.
23. Райзберг Б.А. Современный экономический словарь - М: 1999г.
24. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане/. – Алматы: «LEM»
25. Саутбаева С.К. Из истории налогообложения в Казахстане, Мысль,
26. Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогообложения – Алматы:
27. Худяков А.И., Наурызбаев Н.К. Налоги: понятие, элементы, установление,
28. Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение – М.: ИИФРА
Қосымшалар
Қосымша А
Рет № ҚР Салық жүйесі туралы заңға сайкес
1 Пайдаға салық 1 Заңды тұлғаларға табыс салығы (30%)
2 Шетел азаматтары, яғни азаматтығы жоқтардан табыс салығы
3 ҚҚС 3 ҚҚС
4 Акциздер 4 Акциздер
5 Бағалы қағаздармен операцияларға салық 5 Бағалы қағаздармен операцияларға
6 Көлік құралдарына салынатын салық 6 Көлік құралдарына салықтар
7 Георазведкаға және ізденіс жұмыстарына шығындарын жабуға салынатын төлем
дың арнайы төлемдері мен салықтар
8 Табиғи ресурстарға салықтар 8 Орман алымдары
9 Экспорт, импортқа салықтар 9 Отын және жанармай жинаудағы
10 Кеден тарифтері мен баждары 10 Заңды тұлғалардың
11 Тіркеоген (ренталық) төлемдер 11 Жұмысбастылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік
12 Автоқұралдарды сатып алуға салықтар
Барлығы: 11 төлемдердің аударымдары мен алымдары
13 Заңды тұлғалардың мүлкіне салық
14 Мемлекеттік баждар
15 Колхозшылардың ЕТҚ салықтар
16 ҚР автокөлік құралдарының кіруіне төлем
Барлығы: 16 салықтар, төлемдер мен алымдар
Жалпы міндетті төлемдер
1 Жер салығы
2 Суға төлемдер
3 Жеке тұлғалардың мүлік салығы
4 Табыстарға салықтар
5 Кәсіпкерлік қызметтерді тіркеу үшін алымдар
6 Кәсіпкерлік қызмет субъектісі ретінде тіркеоген азаматтардан алымдар
7 Заңды тұлғаларды тіркеу үшін алым
8 Орман алымы
9 Елтаңба алымы
Барлығы: 9 салықтар және алымдар
Жергілікті салықтар және алымдар
1 Курорттық зоналарда объектілер салуға салықтар
2 Курортттық алымдар
3 Азаматтардан мақсатты алымдар
4 Жарнамаға салықтар
5 Алдын-ала сату салықтары
6 Автокөлік құралдарын тұраққа қою бойынша алым
7 Жергілікті символика қолдану құқығы үшін алым
8 Ипподромда жүгіруге қатысу құқығы үшін алым және тағы
Барлығы: 51 салықтар, төлемдер, аударымдар және алымдар
Ескертпе: ақпарат негізі Қазақстан Республикасының салық кодексінен алынған
Қосымша Б
Кәсіпорын табыстарының құрылымы және өнім шығару өндірісіне кететін шығындар
Еңбекақы қоры
Басқада тікелей шығындар
ҚҚС
Әлеуметтік салық
Табыс салығы
Таза пайда
Қосымша Д
2000–2003 жыл Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджет түсімдерінің пайыздық құрылымы.(
№ Көрсеткіштер 2000 ж 2001ж 2002 ж 2003 ж
1 Табыстар – барлығы 100 100 100 100
2 Салықтық түсімдер 86.9 88,2 91,1 93,3
3 Корпоративтік табыс салығы: 31,2 32,8 33,1 34,4
а) Қосымша құн салығы 21.5 20,8 21,78 21,13
б) Әлеуметтік салық 18,9 19,3 19,8 20,1
в) Жеке табыс салығы 9,7 10,1 10,8 11,9
г) Акциздер 3,7 3,8 4,0 4,0
д) Мүлікке салық 1,3 0,24 0,3 0,3
е) Жер салығы 0,3 0,3 0,4 0,4
ж) Көлік құралдарына салық 0,65 0,70 0,74 0,82
з) Жер қойнауын пайдалан
ғаны үшін салығы 0,25 0,16 0,18 0,23
4 Басқа да табыстар 12,5 11,8 8,9 6,72
( ҚР Қаржы министрлігінің статистикалық жинағы 20012004 жылдар ақпаратының
8

Ұқсас жұмыстар

Қаржы жүйесінің құрылымы немесе 2004 - 2006 жылдардағы қызметін талдау

Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің құрылымы мен ұйымдастыру ерекшеліктері

Жергілікті бюджет және жергілікті салық салу жүйесінін құрылымы.

Салық жүйесінің атқаратын қызметтері

Салық инспекциясында заңды тұлғада салық төлемдерін қабылдау ақпараттық жүйесі

Қазақстан Республикасы салық жүйесінің қызмет ету жағдайына талдау

Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қазіргі жағдайы

Батыс елдердегі жергілікті бюджеттер және салық салу жүйесі

Қазақстан Республикасының 2004-2006 жылдардағы бюджеттік жүйесін талдау