Ақша базасы
Мазмұны
Кіріспе 3
I-бөлім. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі және ұйымдастырылу құрылымы
1.1. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі 7
1.2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің өз қаражаты және табысын
1.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымы мен органдары 11
2-бөлім. Экономиканы реттеудегі ақша-несие саясатының теориялық негіздері 16
2.1 Ақша-несие саясатының экономикалық мәні және негізгі құралдары 16
2.2 Ақша-несие саясатының қызмететуінің іске асуының құқықтық негізі 21
2.3 Ақша-несие саясатының 2004-2006ж негізгі бағыттары 24
2.4 Ақша-несие реттеуінің құралдары 28
2.5 Эмиссиялық қызметі және оның есепте бейнеленуі 32
3-бөлім. Қазақстан Республикасының ұлттық банкінің ақша-несие саясатын жүргізу барысы
3.1 Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің инфляцияны таргеттеуі 39
3.2 Ұлттық ақша-несие саясатының қазіргі таңдағы мәселелері мен болашақтағы
Қорытынды 53
Қолданылған әдебиеттер тізімі 57
Кіріспе
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың ең маңызды және ажырамас
Қазіргі банктік жүйе – бұл кез келген дамыған мемлекеттің
Ақша массасының өсуін тұрақтандыру – инфляция қарқынын төмендетудің, бағалар
Қазіргі банк жүйесі – бұл банк ісінің негізін айқындайтын
Тұрақты, икемді және тиімді банк жүйесін құру – Қазақстандағы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі болып
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік мекеме ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға
Орталық банктер елдің несие жүйесін бас үйлестіруші және реттеуші
Бұл тақырыптағы жұмысты таңдау себебім Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Әдістемелік негізі-заң актілері, ереже есепке ала отырып, журналдар, статистикалық
Бұл дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің құқықтары, міндеттемелері,
Еліміздің нарықтық экономикаға өтуіне байланысты экономиканың тиімді және тұрақты
Бұл саясатты іске асыруда Ұлттық банк өзінің іске асыратын
«Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің ақша–несие саясатының құралдары мен механизмдері»
Дипломдық жұмыстың мақсаты – бүгінгі таңда өзекті және негізгі
Осы мақсатқа сай дипломдық жұмыстың міндеттері келесідей:
Ұлттық банктiң ақша-несие саясатындағы негізгі мақсаты ретінде бағаның тұрақтылығын
Мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сату операцияларына сай
Банктерге және үкіметке, экономикалық құрылым салаларына несиелер беруді тиімді
Валюталық нарықтағы басқыншылық, яғни Ұлттық Банктің шетел валюталарын өзі
I-бөлім. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі және ұйымдастырылу құрылымы
1.1. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі
Орталық банктер елдің барлық несие жүйесінің бас үйлестіруші және
Орталық банк елдік эмиссиялық, резервтік, кассалық орталығы болып табылады,
Мемлекет берген эмиссиялық құқыққа ие Орталық банк экономиканы тұрақтандырудың,
“Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы” ҚР Заңы бойынша ҚР
Іс жүзінде барлық кассалық резервтер Ұлттық Банкіде шоғырланатынын және
Ұлттық Банк – өзінің алтынвалюта резервтерін, басқа да материалдық
Отралық банктердің құқықтық мәртебесі құқықтық актілерде бекітілген: орталық банк
Ұлттық банк жүйесінің нормативтік құқықтық базасының қалыптасуының басы 1995жылы
1993 жылдың 13 сәуіріндегі «Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы»
КСРО мемлекетінің тұсында Ұлттық банк КСРО Мемлекеттік банкінің құрамына
Ұлттық валютанмызды – теңгені (15 қараша 1993 ж.) енгізгеннен
Қазақстанның ақша-несие нарығының өзгеруіне байланысты Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің жұмысын реттейтін негізгі құқықтық құжат
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі туралы Заң басқа банктерге байланысты
Жоғарыда аталған екі заң кезінде халықаралық қаржы ұйымдар мен
Сонымен қатар Қазақстан Ұлттық Банкі басқа елдердің орталық банктерімен
Қазақстан Ұлттық Банкі өз міндеттерін орындау кезінде пайда табу
Халықаралық практикада Орталық банктерді жіктеудің бір өлшемі, олардың ақша
- Банктің капиталын құрауға және оның пайдасын бөлуге мемлекеттің
- Банктің басқарушынар құрамын тағайындау процесі;
- Елдің Заңдарында, Орталық банктің мақсаты мен міндеттерін қамту
- Ақша-несие саясатына араласуға мемлекеттің құқығы;
Орталық, банктің мемлекет шығындарын тікелей немесе жанама қаржыландыру мүмкіншілігін
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің жағдайын осы тұрғыдан алып талдасақ
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының Президентіне есеп береді.
Қазақстан Республикасының Президентіне есептілік мынаны білдіреді:
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасы Парламентінің келісімімен Қазақстан Ұлттық
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының ұсынуы бойынша
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Ұлттық Банкінің жылдық есебін бекітуі;
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымын және жалпы
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның Ұлттық Банкі туралы ережені бекітуі;
Қазақстан Республикасы Президентінің ұлттық валюта – Қазақстан теңгесі банкноттары
Қазақстан Ұлттық Банкінің өз құзыретіндегі мәселелер жөнінде Қазақстан Республикасының
1.2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің өз қаражаты және табысын
Орталық банк акционерлік қоғам нысанында құрылады. Әдетте, оның капиталы
Қазақстан Ұлттық банкінің жарғылық капиталы мемлекетке тиесілі және Қазақстан
Қазақстан Ұлттық Банкі өз балансындағы мүлікті иелену, пайдалану мен
Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік мекеме ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға
Қазақстан Ұлттық Банкінің резерв капиталы оның жарғылық капиталы мөлшерінде
Қазақстан Ұлттық Банкінің шығыстары есебінен күмәнді және сенімсіз талаптары
Қазақстан Ұлттық Банкінің қаржылық жыл ішіндегі таза табысы іс
Қазақстан Ұлттық Банкінің банк активтері бойынша құрылған жалпы провизиялар
Нақты алынған таза табыстың қалған бөлігі келесі қаржы жылында
1.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымы мен органдары
Орталық банктердің тиімді қызметі шетелдік тәжірибелерді ескере отырып және
Бірінші үлгіге сәйкес орталық банк экономиканы реттеу үшін өкілеттігі
Екінші орталық банктің үлгісінің алдына нақты міндеттер қойылады және
1993 жылдан бастап Қазақстан Ұлттық Банкі өзінің құрылымын өзгертті.
Қазақстан Ұлттық Банкі - тіке бағыныстағы схемасы бар біртұтас
Қазақстан Ұлттық Банкінің органдары Басқарма мен Директорлар кеңесі (Директорат)
Қазақстан Ұлттық Банкінің құрамына департаменттерден тұратын орталық аппарат пен
Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасын Парламенттің келісімімен Қазақстан Республикасының Президенті
Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының орынбасарларын Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының
Қазақстан Ұлттық Банкінің ең жоғары органы Басқарма болып табылады.
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының негізгі функциялары:
Мемлекеттік ақша-кредит саясатын әзірлеу;
Қазақстан Ұлттық Банктің банк қызметіне қатысты нормативтік құқықтық актілерін
Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен тұжырымдама негізінде банкноттар мен тиындардың
Қазақстан Ұлттық Банкінің банктермен жасалатын операциялар бойынша қайта қаржыландырудың
Ломбардтарға, қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыруға уәкілетті ұйымдарға
Банк болып табылмайтын заңды тұлғалардың Қазақстан Ұлттық Банкінде банк
Банктер мен басқа ұйымдардың Қазақстан Ұлттық Банкі берген кредиттері
Банктің және (немесе) банк холдингінің ірі қатысушысының акцияларын Қазақстан
Банктерге резервтік талаптардың нормативін бекіту;
Алтын-валюта активтерін басқаруды негізгі принциптерін белгілеу;
Қазақстан Республикасы валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін бекіту;
Қазақстан Ұлттық Банкінің жұмысы туралы жылдық есепті қарау, қабылдау
Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымын, жалпы штат санын және Қазақстанның
Қазақстан Ұлттық Банкінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы жылдық балансы
Қазақстан Ұлттық Банкінің өзінің жарғылық және резервтік капиталын қалыптастыру,
Қазақстан Ұлттық Банкі оның филиалдары, өкілдіктері мен ұйымдары қызметкерлерінің
Қазақстан Ұлттық Банкінің халықаралық және осы Заңға сәйкес өзге
Қазақстан Ұлттық Банкі Директорлар кеңесінің (Директорат) құрамын бекіту;
Бухгалтерлік есептің қазақстандық стандарттарын ескере отырып, Қазақстан Ұлттық Банкі
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының инвестициялық операцияларын жүзеге асыру ережесін
Қазақстан Республикасының Парламентіне Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлікпен басқару
Өкілеттігіне Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлікпен басқару (Өкілетті өкіл)
Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы өз құзырына жатқызылған мәселелер бойынша
Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасы немесе оның орынбасары банктердің және
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының мүшелері егер өздері оның қабылдануы
Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы 9 адамнан тұрады.
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының құрамына Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасы
Қазақстан Республикасы Президентінен, Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қазақстан Ұлттық
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының құрамын тағайындаудың бұл қағидалары өзінің
Қазақстан Ұлттық Банкінің оралымды басқару органы Қазақстан Ұлттық Банкінің
Директорлар кеңесінің құрамына Қазақстан Ұлттық Банкінің төрағасы, оның орынбасарлары,
Директорлар кеңесі Қазақстан Ұлттық Банкінің қарауындағы мәселелер бойынша шешімдер
1.4. Қазақстан Ұлттық банкінің өкілеттілігі және құқықтары
Қазақстан Ұлттық Банкі заң актілерімен берілген өкілеттік шегінде өз
Қазақстан Ұлттық банкі өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіріп
Қазақстан Ұлттық Банкі банк, қаржы кеңесшісі және мемлекеттік органдармен
Қазақстан Ұлттық Банкінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаржысы орналастырылады. Қазақстан
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік қарыз алу
Қазақстан Ұлттық Банкі Үкіметпен келісім бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметінің
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша шығарылған
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен мемлекеттік
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігімен келісім бойынша
2-бөлім. Экономиканы реттеудегі ақша-несие саясатының теориялық негіздері
2.1 Ақша-несие саясатының экономикалық мәні және негізгі құралдары
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге
Ақша-несие саясаты – бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемiн,
Шаруашылық жағдаятына байланысты ақша-несие саясатының екi түрi бар:
рекстрикциялық ақша-несие саясаты;
экспанциялық ақша-несие саясаты.
Рекстрикциялық ақша-несие саясаты - коммерциялық банктердiң несиелiк операциялар
Экспанциялық ақша-несие саясаты – несие беру көлемiн кеңейтумен, айналымдағы
Жоғарыда атап өткеніміздей соңғы жылдардағы ақша-несие саясатының басты көздеген
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесi: ресми мүдделендiру мөлшерлемесi деңгейiн белгiлеу;
Қазақстан Ұлттық банкi жинақталатын ең төменгi мiндеттi резервтер нормасын
Мемлекеттiң бағалы қағаздарын сатып алу және сату бойынша
Банктерге және үкiметке, экономикалық құрылым салаларына несиелер беруді
Валюталық нарықтағы басқыншылық, яғни Ұлттық банктің шетел валюталарын өзі
Кейбiр жағдайларды несиелiк операциялардың жекелеген түрлерiнiң деңгейi мен көлемiне
Ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесi.
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық, валюталық,
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тiкелей Орталық банктiң жанама құралдары
Қазақстан Ұлттық банкi пайыз саясатының басты мақсаты – айналыстағы
Қазақстандағы инфляциямен күресудің тағы да бір маңызды факторы шетел
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесiнiң шамасы ақшалай қаражаттарға деген сұранысқа және
Ұлттық банктiң ресми пайыздары, оның тiкелей бақылауына жатпайтын несиелiк
Ақша нарығындағы тепе-теңдiктi қамтамасыз етуде, банктерге берiлетiн несие көлемiн
Резервтiк талаптар, ашық нарықтағы операциялар және пайыз саясатымен қатар
Әлемдiк тәжiрибеде мiндеттi резервтердiң өте жоғары деңгейде болуы, банк
Ұлттық банк екiншi деңгейдегi банктер үшiн, олардың нормативтердi орындауына
мiндеттi резервтеу;
резервтеудiң баламалы тәртiбi.
Орталық банк неғұрлым мiндеттi резервтердiң нормасын жоғары тағайындаған сайын,
Ақша-несие саясаты арқылы реттеудiң бiрi есеп мөлшерлемесiн өзгерту. Мұндай
Ақша мультипликаторы – ақша базасы бiр бiрлiкке өскенде, ақша
Бұл айналымдағы қолма-қол ақшаның банктерден тыс орналасқан бөлiгiнiң мультипликацияланбауына
Экономикадағы ақша айналысының жылдамдығы Ұлттық банк арқылы тiкелей реттелмейдi,
Ақша айналысының жылдамдығы экономиканың монетарлық деңгейiне байланысты болады, ол
Ақша базасы – Ұлттық банк шығаратын ақша. Оған айналымдағы
Мiндеттi резервтер – бекiтiлген нормативке сәйкес Ұлттық банктегi арнайы
Артық резервтер – дегенiмiз банктердiң Ұлттық банктегi корреспонденттiк шотта
Ол ақша-несие саясатының құралдарын пайдаланумен iске асады. Бұл құралдар
Ақша ұсынысының үлгiсi және ақша мультипликаторы келесi формуламен берiледi:
MS = C + D
Мұндағы:
МS – ақша ұсынысы;
С - банк жүйесiнен тыс қолда бар ақша;
D – депозиттер.
Қазiргi замандағы банк жүйесi – жеке резервтi жабумен байланысты
Несие мультипликаторы – коммерциялық банктер жүйесi шеңберiндегi төлем құралдарының
Қосымша ақша ұсынысының жалпы түрi жаңа депозит пайда болуының
MS = 1 / rr * D
Мұндағы:
rr – банк резервiнiң нормасы;
D – алғашқы салым;
1/rr – банк мультипликаторы немесе депозиттiк мультипликатор.
Ақша ұсынысының жалпы үлгiсi Орталық банк рөлiн ескере отырып
Ақша базасы Орталық банкте сақталатын коммерциялық банктердiң резервтерi мен
MB = C + R
Мұндағы:
MB – ақша базасы;
С – қолма-қол ақша;
R – резерв.
MS = C + D
Мұндағы:
MS – ақша ұсынысы;
С – қолма-қол ақша;
D – депозиттер.
Ақша мультипликаторы – ақша ұсынысының ақша базасына қатынасы:
m = MS / MB => MS = m
Мұндағы:
m – ақша мультипликаторы.
Ақша мультипликаторын қолма-қол ақша депозиттерiнiң (с * r) депозит
m = cr + 1 / cr + rr
Мұндағы:
с = C / D – қолда бар ақша;
r = R / D – резервтер.
Сонымен, ақша ұсынысы ақша базасы және ақша мультипликаторы көлемдерiне
2.2 Ақша-несие саясатының қызмететуінің іске асуының құқықтық негізі
Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының құқықтық негізі «Қазақстан Республикасының Ұлттық
Ақша-несие саясатын әзiрлеу және жүргiзу Қазақстан Ұлттық Банкi Қазақстан
Ақша-несие саясаты:
қайта қаржыландырудың ресми ставкасын;
ақша-несие саясатының негiзгi операциялары бойынша сыйақы ставкаларының деңгейлерiн;
ең төменгi резервтiк талаптардың нормативтерiн;
ерекше жағдайларда, операциялардың жекелеген түрлерiнiң деңгейi мен көлемiне тiкелей
Ақша-несие саясаты операцияларының түрлерi:
Ақша-несие саясатын iске асыру мақсатында Қазақстан Ұлттық Банкi мынадай
1) Қарыздар беру;
2) Депозиттер қабылдау;
3) Валюталық интервенциялар;
4) Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қысқа мерзiмдi ноталарын шығару;
5) Мемлекеттiк және басқа да бағалы қағаздарды сатып алу
6) Коммерциялық вексельдердi қайта есепке алу;
7) Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының шешiмi бойынша басқа да
Қайта қаржыландырудың ресми ставкасы Қазақстан Ұлттық Банкi қайта қаржыландырудың
Қазақстан Ұлттық Банкi қайта қаржыландырудың ресми ставкасына сәйкес коммерциялық
Қайта қаржыландырудың ресми ставкасы ақша-несие саясатының негiзгi операциялары үшiн
Резервтiк талаптар Қазақстан Ұлттық Банкi банктердiң депозиттерi мен заемдары
Қазақстан Ұлттық Банкi ең төменгі резервтiк талаптардың нормативтерiн банктер
Банктердiң есеп айырысу үшiн қабылданатын мiндеттемелерiнiң құрылымын, ең төменгі
Ең төменгі резервтiк талаптардың нормативтерiн өзгерту осындай шешiм қабылданған
Ең төменгi резервтiк талаптардың нормативтерi бұзылған кезде банктер Қазақстан
Бағалы қағаздарды сатып алу және сату мемлекеттiк және басқа
Ақша-несие саясатының негiзгi операциялары бойынша сыйақы ставкалары Қазақстан Ұлттық
Қарыздар Қазақстан Ұлттық Банкi ақша-несие саясатының қабылданған бағдарларына сәйкес
Банктерге берiлетiн қарыздарды беру мен өтеу тәртiбiн, талаптарын, түрлерiн,
Қазақстан Ұлттық Банкi қарыздарды өтiмдiлiгі жоғары және қауiпсiз бағалы
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiнде көзделген мүлiк Қазақстан
Валюталық интервенциялар Қазақстан Ұлттық Банкiнiң валюталық интервенциялары Қазақстан теңгесiнiң
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң валюталық интервенциялары жалпы ақша-несие саясаты шеңберiнде
Депозиттер депозиттердi тарту мен өтеу тәртiбiн, талаптарын, мерзiмдерiн және
Қазақстан Ұлттық Банкi ұлттық валютамен де, шетел валютасымен де
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қысқа мерзiмдi ноталары - Қазақстан Ұлттық
Коммерциялық вексельдердi қайта есепке алу Қазақстан Ұлттық Банкi коммерциялық
Банк операциялары бойынша сандық шектеулер Қазақстан Ұлттық Банкiнiң тiкелей
Қазақстан Ұлттық Банкi инфляциялық процестердi жанама ақша-кредиттiк реттеу әдiстерiмен
2.3 Ақша-несие саясатының 2004-2006ж негізгі бағыттары
2001 жылдан бастап Ұлттық Банк ақша-несие саясатының бағдарларын жыл
Ұлттық Банктің ақша-несие саясатының маңызды бағыты таяу жылдарда инфляциялық
Қазақстан Республикасының Агентствасының берген мәліметі бойынша 2003 жылдың 11
Мемлекеттік бағалы қағаз нарығында қарқынды инфляция деңгейінің төмендеуі және
Қысқа мерзімді құралдар бойынша кірістілік төмендеді: 6 айлық МЕККАМ
Сәуірде Ұлттық банк ноталар эмиссиясының көлемі олар бойынша
2004 жылғы сәуірде Ұлттық Банктің тікелей репо операциялары
Ұлттық Банктің алтын валюта резервтері жылдың 2003 жылдың 11
Ұлттық Банктің халықаралық резервтерінің өсуі ақша агрегаттарының өсуіне ықпал
Мемлекттік бағалы қағаз нарығының дамуында жақсы өзгерістер болды. 10
Банк жүйесіндегі резиденттердің депозиттері 2003 жылдың 10 айы ішінде
Ұлттық валютада банктік емес заңды тұлғаға берілген несиелер бойынша
Ақша-несие саясатының 3 жылға қойған мақсатының бірі ”Жалпы инфляцияның”
Инфляцияның төмнедеуі 2004 жылы қайта қаржыландыру ставкасын жылдық 6-6,5-ке
2004-2006 жылдар арасында Ұлттық Банк алтын валюта резевтерінің 1,3
2004 жылдың наурыз айында ақша массасы 3,7%-ке өсіп, 1053,5
Ақша массасымен салыстырғанда ақша базасының озық қарқыны ақша мультипликаторының
Банкаралық ақша нарығы. Наурызда банкаралық ақша нарығында өтімді құралдарды
2004 жылғы акқпанмен салыстырғанда 2004 жылдың наурыз айында орналастырылған
Шетел валютасында қарыз алу нарығыда негізгі операциялар көлемі АҚШ
Несие нарығы. Банктердің экономикаға несиелері бойынша негізгі борышы
2004 наурызында шетел валютасындағы несиелерге қарағанда ұлттық валютадағы несиелердің
Ұзақ мерзімді несиелер 669,3 млрд. теңгені құрап, 4,5%-ке өсті,
Банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне берген кредиттері берілген несиелері бір
Наурызда банктік емес заңды тұлғаларға ұлттық валютада берілген несиелер
Депозит нарығы. Резиденттер депозиттерінің жалпы көлемі 2004 жылдың наурызында
Өткен айдағылар сияқты наурызда шетел валютасындағы депозиттермен салыстырғанда теңгелік
2004-2006 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы 1-кестеде
1-кесте
2004-2006 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі
2003
(бағалау)
2004
2005
2006
1.Жалпы инфляция
жылына орташа%
-
4-6
3-5
3-5
2.Инфляция
жылына орташа%
6,5
5-7
4-6
4-6
3.Қайта қаржыландыру ставкасы
жыл соңына%
7,0
6-6,5
6,0
5,5
4.Алтын валюта резерві
млн. АҚШ доллары
4852
5156
5679
6438
өзгерістер% 54,5 6,3 10,1 13,4
5.Ақша базасы
312
411
495
574
млрд. теңге
өзгерістер % 50,0 31,6 20,3 16,1
6.Ақша массасы
млрд. теңге
1026
1325
1607
1898
өзгерістер%
34,2 29,1 21,3 18,1
7.Банк жүйесіндегі резиденттердің депозиттері
млрд.теңге
780
972
1183
1407
өзгерістер% 29,4 24,6 21,7 18,9
8.Экономикаға беретін банктің несиелері
млрд. теңге
940
1225
1520
1844
өзгерістер%
39,8 30,3 24,1 21,3
9.Жеке тұлғаның теңгедегі жедел депозитінің орташа өлшенген сый-ақы ставкасы%
10,0-11,0
9,0-10,5
8,0-9,5
7,0-9,0
10.Тұлғаның теңгедегі жедел депозиттерінің орташа өлшеген сый-ақы ставкасы%
14,5-15,5
12,0-13,5
11,0-13,0
10,0-12,0
Алдағы жылдары Ұлттық Банк ЕврАзЭС –ң орталық банктерімен жұмыс
Экспортерлерден валюта түсімінің түсуі сияқты Қаржы министрлігінің пайдасына шетел
Ақша базасының деңгейі бұрынғыдай ақша-несие саясатын жүргізу барысында аралық
Ақша базасын реттеу Ұлттық Банктің қысқа мерзімді ноттарын шығару
2003 жылы ақша массасының (МЗ) 29,6%-ке 991,0 млрд, теңгеге
Ақша массасы өсуінің негізгі факторлары банк жүйесінің таза сыртқы
Басты мақсаттардың орындалуы үшін Ұлттық Банк келесі функцияларды қарастырды:
-мемлекеттің ақша-несие саясатын жүргізу және қадағағалау.
-төлем жүйесін реттеуді қамтамасыз ету.
-валюталық бақылау мен валюталық реттеуді жүзеге асыру.
-қаржылық жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ету.
2.4 Ақша-несие реттеуінің құралдары
Экономикасы өркендеген басқа елдердегідей Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі экономиканы
Дисконттық (есептік және кепілдік) саясаты. Бұл несиені реттеудің тарихи
Бұл саясаттың негізгі мағынасы, қайта қаржыландырудың мөлшерлемесін не жоғарлатып,
- Егер Ұлттық банк, екінші дәрежелі банктердің несиелік әлуетін
- Егер, Ұлттық банк екінші дәрежелі банктердің қайта қаржыландыру
1998-1999 жылдары Қазақстан Республикалық Ұлттық банкісі қайта қаржыландырудың мөлшерлемесін
Міндетті резервтеу саясаты. Жоғарыда айтылғандай, Қазақстан Республикалық Ұлттық банкісінің
Резервтің ең төменгі деңгейі, ақша саясатының құралы ретінде, бір
Резервтік активтің ең төменгі деңгейін есептеудің негізгі бабы, банктің
Резервтің ең төменгі деңгейінің көлемі есептеуде қамтылған міндеттемелердің сомасынан
Егер резервтік талаптың проценті жоғары болса, Орталық банк резервтік
Қазақстанда, міндетті резервтеу саясаты екі дәрежелі банк жүйесін қалыптастырған
а) банктің орналастырылған барлық резервтік активтерінің орташа айлық қалдығы,
ең төменгі резервтік (орташа айлық депозиттық талапты есептеудің проценті
Резервтік активтің қатарына, корреспонденттік шоттағы қаржы (теңгемен және еркін
б) Жоғарыда келтірілген формуламен анықталған ең төменгі резервтік талаптың
Ең төменгі резервтік талапты орындаудың, көрсетілген екі жолының қайсысын
Қазақстандағы банктер Халықаралық стандартқа көшуге дайындығының дәрежесіне байланысты, үш
Ашық нарықтық саясат. Бұл саясат Орталық банктің өз қаражатына
Мұндай құнды қағаздардың қатарына, қазіргі жағдайда, қазыналық вексельдер, процентсіз
Егер, елдің экономикасын жандандыру керек болса, Орталық банк құнды
Валюталық саясат. "Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі туралы" Заңда бұл
Валюталық басқыншылық - девиздік саясат жүргізгенде, Орталық банк алтын-валюта
Елдің Ұлттық валютасының бағамын тек бір ғана елдің валютасымен
Іс жүзінде экономикасы өсіп жетпеген қаржысы жеткіліксіз елдер, өзінің
Валюталық саясаттың мұнан басқа дисконттық (есептік) нысаны бар. Сөйтіп,
Бұл екі нысаннан басқа, кейбір нарықты экономикалық елдерде валюталық
Ақша-несие саясатының негізгі құралдары Ұлттық Банктің ресми ставкалары, меншікті
2.5 Эмиссиялық қызметі және оның есепте бейнеленуі
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының бірыңғай эмиссиялық орталығы болып табылады
Эмиссиялық операциялардың ұйымдастырылу есебінің сұрақтары N 23 нұсқаулықта көрсетілген.
Ұлттық Банкте бірыңғай кассалық орталықтың қызметін орындау үшін резерв
"Мемлекеттік белгі" баспасында басылған ақша белгілері орталық қоймада болады
Нақты ақшаны белгілеу мәселелері мен эмиссиялық кассалық операциялар департаменті
Тақ нөмірлеу бойынша артықтағы резерв капиталы есептелінеді. Орталық, қоймада
910001 "Ұлттық Банктің орталық қоймасындағы резерв капиталы".
910002 "Орталық қоймадан Ұлттық Банктің басқа бөлімдеріне жіберілген резерв
Аналитикалық есебі үшін резерв капиталының қоймасының кітабы жүргізіледі.
Эмиссиялық кассалық операциялар департаментінде екі шот ашылған:
910003 "Ұлттық Банк бөліміндегі және орталық қоймадағы резерв капиталы".
910004 "Орталық қоймадан басқа бөлімге жіберілген резерв капиталы".
Ұлттық Банктің басқармасында:
910005 "Ұлттық Банктің облыстық басқарма бөліміндегі резерв капиталы".
Субшотта есептеу кассалық орталығы бойынша операциялық басқармада, яғни Эмиссиялық
9100018 "Эмиссиялық кассалық орталықта Ұлттық Банк бөлімінің резерв капиталы".
БАФ (ГАФ) — Бас Алматы филиалы.
Эмиссиялық кассалық орталықта аналитикалық есепте 136-формадағы резерв капиталының кітабы
Купюра бойынша бөлінген қалдықтар резерв капиталының қоймасының кітабында есептелінеді.
Орталық қоймалар, Ұлттық Банк бөлімінен алынған тапсырыстар мен эмиссиялық
Толықтыруды жіберген кезде:
Шығын 910001
Кіріс 910002
және тапсырманың орындалғандығын қорытындысын ЭКО департаментіне хабарлайды. Ол осы
Шығын 910001
Кіріс 910002
Бұл салушының дербес шоты бойынша.
Ұлттық Банктің облыстық басқармасы алынған толтыруды тиісті тексеруден кейін
Шығын 910005
Кіріс 910018.
Алынған мәліметтерге сәйкес ЭКО департаментінде облыстық басқарма артықтарын көбейтеді
Кіріс 910003 Облыста
Шығын 910004 Орталық қойма бойынша
Орталық қойма қорларын жолдан өшіргенде:
Шығын 910002
Ұлттық Банк мекемесі айналым кассасы бойынша резерв капиталының есебінен
Мысалы: "А" филиалы эмиссия қорытындысын "Б" филиалына кредиттік тапсырыс
44111 "ЭКО бойынша жіберілген пошталық несиелік тапсырма".
44121 "Жіберілген электронды несиелік тапсырма".
44131 "Телеграфтық несиелік тапсырма".
Егер "А" филиалы айналым кассасының қалдығын азайтса, онда дебеттік
24111 "Жіберілген дебеттік тапсырма".
24112 "Жіберілген электронды дебеттік тапсырма".
24132 "Телеграфтық дебеттік тапсырма".
Ұлттық Банктің әрбір мекемесі кассалық операциялар бойынша перспективті жоспар
Департамент республика бойынша тоқсанға бөлінген нақты ақша айналымының болжамын
Айналымға ақша шығару ақша билеттері мен монеталарды резерв қорынан
Айналымға ақша шығарумен Ұлттық Банктің операциялық басқармасы айналысады және
Айналымға ақша шығарғанда несиелік тапсырма бойынша белгіленетін операциялық басқармада
Шығын 910018
Дт-10100, 10200
Кт-44111
Ұлттық Банктің облыстық басқармасы Ұлттық Банк қарамағындағы мекемелерден барлық
Алынған несиелік тапсырма жауапты өткізбелерде қолданылып, операциялық басқарманың дербес
Дт-24110
Кт-19650
Шығын 910005
Транзиттік шот жабу кезінде:
Дт-19650
Кт-44111
ЭКО департаментінде эмиссиялық қорытындылары III класс шотында белгіленеді:
30100 " Айналымға шығарылған ұлттық валютаның банкноттары".
30200 " Айналымға шығарылған ұлттық валютаның монеталары".
Департамент бойынша кредиттік тапсырысты жауапты өткізбеге қабылдап, республика бойынша
Дт-24111
Кт-30100, 30200
Шығьш 910003.
Әрбір бес күн сайын және айдың соңғы күнінде резерв
Бұл берілгендерге сәйкес 90201 "Айналымға ұлттық валютаны шығару бойынша
Банк шығындары осы шоттарда есептелінеді және 19310 "Ұлттық валютаны
Дт-9020, 90202
Кт-19310.
Егер бекітім жоспары бойынша белгіленген сома толығымен қолданылса, онда
Ұлттық Банк мекемесі айналымда болатын ақша белгілерінің тазалығы үшін
Ауыстыру кезінде бірден жарамсыз ақша белгілерін айналым кассасынан алып,
Касса меңгерушісі кассалық ордердің сыртқы бетінде жинақталған жарамсыз ақша
Ауыстыру үшін кіріс, шығыс кассалық ордерінің баланстан тыс ордері
Дт-24112
Кт-10100, 10200
Кіріс 910018
Жарамды ақшаға (шығару кезінде):
Дт-10100, 10200
Кт-44111
Шығын 910018
Ұлттық Банктің облыстық басқармасына дебеттік және кредиттік тапсырысты "ауыстыру"
Жарамсыз ақшаға:
Дт-19650
Кт-44112
Кіріс 910005.
Жарамды ақшаға:
Дт-24111
Кт-19650
Шығын 910005.
Күннің соңында 19650 шот жабылады және ЭКО департаментіне дебеттік
Жарамсыз ақшаға:
Дт-24111
Кт-19650.
Жарамды ақшаға:
Дт-19650
Кт-44111.
ЭКО департаментінде, жарамсыз ақшаға:
Дт-30100, 30200
Кт-44112
Кіріс 910003
Жарамды ақшаға:
Дт-94111
Кт-30100, 30200
Ұлттық Банктің операциялық басқармасында жинақталған жарамсыз ақша белгілерін жою
1-данасы ЭКО департаментіне жіберіледі,
2-данасы өзіне қалады,
3-данасы жарамсыз ақша белгілерімен бірге орталық қоймаға жіберіледі.
Операциялық басқармада ақша белгілері 910019 "Ұлттық Банктің басқа да
Шығын 910018
Кіріс 910019
ЭКО департаментінде беру туралы алынған ведомостқа сәйкес қойманың қорларын
Шығын 910003
Кіріс 910004.
Орталық қоймада жарамсыз банкноталар мен монеталардың есебі үшін 910013
Кіріс 910016.
Орталық қойма жарамсыз ақшаны алғаны туралы ЭКО департаментіне телеграфтық
ЭКО департаментінде 910017 "Орталық қоймамен алынған жарамсыз банкноталар мен
Шығын 910004
Кіріс 910017.
Парақтар және дөңгелектер бойынша қайта санағаннан кейін ведомостық нақты
Шығын 910019.
Орталық қоймада жиналған жарамсыз банкноттар мен монеталар акт бойынша
Жойышуға жіберілген кезде:
Шығын 910016
Кіріс 910014.
Жіберу туралы акт ЭКО департаментіне жіберіледі және 910017 шот
3-бөлім. Қазақстан Республикасының ұлттық банкінің ақша-несие саясатын жүргізу барысы
3.1 Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің инфляцияны таргеттеуі
Қазақстан экономикасындағы ақшаның құнсыздану қарқынының өсуі негізінен ұлттық экономиканың
Осы себепті Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жүргізетін ақша-несие саясатының
Осыған байланысты еліміздегі ақша-несие саясатының 2003-2006 жылдарға арналған
Экономиканың тиімді дамуы үшін инфляцияның төменгі деңгейін ұстап тұру
Осы жерде инфляциялық таргеттеу принципінің артықшылықтары мен кемшіліктеріне тоқталатын
Инфляциялық таргеттеу принципінің артықшылықтары:
Бұл шаралардың түсініктілігі және айқындылығы,
Баға тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатының анықтылығы;
Орталық банк инфляцияның төменгі деңгейін ұстап тұруға мейлінше жауапты
Ақша-несие саясаты ішкі проблемаларда орталықтануы;
Ақша-несие саясатын жүргізу стратегиясы, ақша агрегаттары және инфляция тұрақты
Орталық банкке ақша агрегаттары және айырбас курсына қарағанда инфляцияны
Ақша-несие саясаты шараларының ықпалы едәуір кешігіп әсер етеді. Осыған
2003-2005 жылға арналған ақша-несие саясатының негізгі бағыттарында үш кезеңге
Бағалы қағаздардың алғашқы және қайталама рыноктарының дамуына ықпал ету;
Ұлттық банктің бағалы қағаздар портфелін кеңейту;
Қаржы нарығының реттеуші құралы болып қайта қаржыландыру пайыз ресми
Ұлттық ақша бірлігінің тұрақты деңгейін қамтамасыз ету арқылы экономикада
Қазақстанның экономикалық дамуында жағымды тенденцияның сақталуы еліміздің Ұлттық банкінің
Елімізде 2004 жылдан бастап Ұлттық банк ақша-несие саясатын жүргізу
Сонымен Ұлттық банктің ақша-несие саясатының биылғы және алдағы 2006-2007
Енді еліміздегі ақша-несие саясатында таргеттеудің іске асқан жылдары бойынша
2001 2002 2003 2004 2005 (6 ай)
Ақша базасы, млрд. теңге 175 208.3 316.9 577.8 550.6
Өткен жылмен салыстырғанда ақша базасының өзгерісі, %
29.5
19
52.2
82.4
-4.7
Айналыстағы қолма-қол ақшалар, млрд. теңге 131.2 161.7 238.7 379.3
Қолма-қол ақшалардың өзгерістері, % 23.3 23.2 47.6 58.9 2.7
Ақша массасы, млрд. теңге 576 765 971.7 1650.1 1833.3
Ақша массасының өзгерісі, % 45.1 32.8 26.8 69.9 11.1
Жылдық инфляция деңгейі, % 6.4 6.6 6.8 6.7 3.5
1-ші кестеден көретініміздей соңғы жылдардағы ақша агрегаттарының, ақша массасының
Өйткені елімізде бұрыннан бері жүргізіліп келе жатқан саясаттар
Ұлттық банк бұл инфляцияның межелеген мөлшерден асып кетуіне байланысты
Сондай-ақ Ұлттық банктің валюталық нарықтағы интервенциясы ақша-несие саясаты шегінде
Ұлттық банктің 2005 жылғы 17 қазандағы №33 «Пресс-релиз» мәліметтеріндегі
Кесте 2
Ұлттық банктің ақша массасындағы халықаралық резервтер
Ағымдағы бағалар бойынша Тұрақты бағада
Таза халықаралық резервтер, млн. долл.
Оның ішінде:
Таза «СКВ» активтері
Алтын үлесі
Ақша базасы, млрд. теңге
KZT/USD (мерзім соңында)
Алтын бағасы
(1 «тройскую унцию» USD бойынша
8 187,9
7 288,8
899,1
626,4
133,85
471,25
8 124,4
7 288,8
835,6
626,4
130,00
438,00
2003-2006 жылға арналған ақша-несие саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы келесі
Кесте 3
2004-2006 жылдарға арналған ақша-несие саясатындағы инфляцияны таргеттеу көрсеткіштерінің белгіленуі
Көрсеткіштер 2003 2004 2005 2006
Базалық инфляция орташа, %
4-6 3-5 3-5
Инфляция (ТБИ) орташа, % 6,5 5-7 4-6 4-6
Қайта қаржыландыру пайызы, % 7,0 6-6,5 6 5,5
ҚҰБ жалпы алтын-валюта резерві,млн АҚШ доллары 4852 5156 5679
өзгерістер, % 54,5 6,3 10,1 13,4
Ақша базасы, млрд теңге 312 411 495 574
өзгерістер, % 50 31,6 20,3 16,1
Ақша массасы млрд теңге 1026 1325 1607 1898
өзгерістер. % 34,2 29,1 21,3 18,1
Банк жүйесіндегі резиденттердің депозиттері, млрд теңге 780 972 1183
өзгерістер, % 29,4 24,6 21,7 18,1
Экономикаға беретін банктік несиелер,млрд теңге 940 1225 1520 1844
өзгерістер, % 39,8 30,3 24,1 21,3
Жеке тұлғалардыңтеңгедегі мерзімді депозиттері бойынша орташа өлшемді мөлшерлеме
Заңды тұлғаларға берілген теңгедегі несиелер бойынша орташа өлшенген мөлшерлеме,
1-ші кестеден көріп отырғанымыздай 2004-2006 жылға арналған ақша-несие саясатының
Жоғарыдағы 2-ші және 3-ші кестелерді 2005 жылғы мәліметтермен салыстырсақ
Елдің алтын-валюта резервтері 2005 жылы 899,1 млрд. теңге болса,
Қайта қаржыландыру пайызы керісінше азайғанның орнына биылғы жылы 8%-ға
Ақша базасы да өсіп кету көрсеткіші, яғни 11
3.2 Ұлттық ақша-несие саясатының қазіргі таңдағы мәселелері мен болашақтағы
Ұлттық ақша-несие саясатының негізгі мақсаты болып табылатын ұлттық валютанының
Бүгінде қаржы секторының барлық сегменттерінде құрылымдық реформалар жүргізілуде. Қазақстан
Еліміздің Ұлттық банкі бүгінде осы деңгейде сапалы түрде қысқа
Ұлттық банк негізгі мақсатын орындаудағы міндеттері мемлекеттік ақша-несие саясатымен
Ұлттық банктің ақша-несие саясатындағы негізгі мақсаты ретінде бағаның тұрақтылығын
Қазіргі таңда ақша-несие саясатын жүзеге асыруда онымен бірге орын
Экономиканың жаппай қызуы,
Шетел капиталдарының жоғары ағылымы,
Қаржы рыногының өтімділігінің азаюы.
Осыған байланысты инфляция тек қана Ұлттық банк бақылауында ғана
Сондықтан жоғарыда аталған мәселелерді шешу үшін ақша-несие саясаты құралдарының
Ұлттық банк бұл пайыз өсірулерді капитал келуіне мәселелер туғызбайды.
Ұлттық банк арқылы коммерциялық банктер минималды резервтік талаптарға жауап
Ақша-несие саясатының басты жетістіктерінің бірі Қазақстанда валюталық режимді ары
Айырбас бағамына қатысты саясатта Ұлттық банктің алдағы уақыттарда қандай
Халықаралық қаржы ұйымдары Қазақстанның экономикалық өсу жетістіктерін жоғары бағалай
Елдің макроэкономиклық тұрақтылығы, қаржы секторының жедел әрі сапалы дамуы,
Биылғы жылы Қазақстан алғаш рет әлемдік экономикалық форумның екінші
Қорытынды
Қорыта келгенде, Ұлттық банк жүзеге асыратын ақша-несие саясаты ұлттық
Сонымен ақша-несие саясаты – бұл айналыстағы ақша жиынын, несие
Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының құқықтық негізі «Қазақстан Республикасының Ұлттық
Ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу Қазақстан Ұлттық Банкi Қазақстан
Елімізде жүргізілген ақша-несие саясатының нәтижесінде ұлттық шаруашылық өзінің дамуы
Елде жекешелендіру реформаларына байланысты оларға несиелер беруді дамыту және
Ұшқыр инфляцияға айналған валютаның құнссыздануына тосқауыл қойды, яғни бүгінгі
Ұлттық валютаның еркін қалқымалы айырбас бағамына көшуі және соның
Еліміздің қаржы секторы рынок талаптарына сай толық қанды қызмет
Ұлттық банктің ақша-несие саясатындағы негізгі мақсаты ретінде бағаның тұрақтылығын
Сонымен қатар ақша – несие саясаты ұлттық экономиканың дамуының
Сонымен Қазақстан экономикасының тиімді дамуы үшін экономиканың шикізаттық бағытынан
Қазіргі кезеңде қаржы секторы өз дамуының сапалы жаңа деңгейінде
Қазіргі уақытта Қазақстанның банк жүйесі банк қызметінің негізгі халықаралық
Банктер үшін экономиканың нақты секторын несиелендіру операцияларының басым түрі
2003 жылдан бастап Қазақстанның барлық банктері қаржылық есеп берудің
Қазақстанда толыққанды қаржы нарығы, дамыған жинақтаушы зейнетақы жүйесі және
Қаржы нарығының құрамдас бөліктері тұрақты жұмыс істейтін банкаралық ақша
2003 жылы АҚШ долларына қатынасы бойынша теңгенің нығаюы Қазақстан
Қолайлы сыртқы экономикалық конъюнктура Ұлттық Банктің алтынвалюта активтерінің зор
Биылғы жыл Ұлттық Банктің жаңа даму кезеңімен белгіленеді.
Осындай дамуға сапалы баға беру үшін тарихқа аздап тоқтала
Ұлттық Банк 90-шы жылдардың басында өндіріске қолдау көрсету мақсатында
Осындай жағдайларда Ұлттық Банк олардың нарықтық жағдайлармен үйлесуіне ықпал
Осының бәрі Ұлттық Банктің орталық банктерге тән функцияларды атқара
Жақын уақытта банк секторының озық дамуы банктердің өз еншілес
Сондықтан Ұлттық Банкке сақтандыруды қадағалау органының (1998 ж.), зейнетақы
Осылайша, 2002 жылдың ортасында Ұлттық Банк елдің қаржы нарықтарын
Бұл Агенттік барлық қаржы институттарын оперативті және кешенді қадағалауды
Барлық қадағалау функцияларын жаңа органға беру арқылы Ұлттық Банк
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Нормативтік-құқықтық актілер:
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 2002ж
"Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралы" Қазақстан Республикасының
«Қазақстан Республикасының ақша – несие саясаты туралы» Қазақстан Республикасының
Негізгі әдебиеттер:
«Деньги, кредит, банки» Под. ред. О.И.Лаврушина, Изд. 2 -е,
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, Алматы, 2004ж.
Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялығымен. — Алматы: Экономика,
Б.А.Көшенова. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. Алматы: Экономика, 2000ж.
Қалығұлова Р.Ж, Ғұмар Н.А. Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп
Саниев М.С. Ақша. Несие,банктер.Алматы 2000ж.
Мерзімді басылымдар:
Мырзабеков Ш. Қазақстанның банк жүйесі ТМД көлемінде бірінші орында:
Сайденов А.Г. «О преспективах развития денежно – кредитной политики
Сайденов А.Г. «О преспективах развития денежно – кредитной политики
Досниязова А.К. «Инфляционное таргетирование: SWOT – АНАЛИЗ» // Банки
«О международных резервах и денежной базе» // (Национальный Банк
«Статистикалық мәліметтер» // Банки Казахстан, 2005г. №10.89 стр
«Экономикалық шолу» Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі журналы, №1, 2004ж.
«Қазақстан Ұлттық Банкі» журналы, жылдық есеп 2002ж.
Ст. «Баспасөз релизі».Ұлттық Банк хабаршысы журналы,26.04-9.05 2004ж. №9(283)
Сейффулин М. Ст. «Государсивенная страховка депозитов».
«Казахстанская правда» газеті, 29.10.04ж.
Kazakhstan Today.ст. «Финансы и банки,международные резервы НБ».
«Деловая неделя» газеті,18.06.04ж.
Справочно правовая система «Юрист». Документ «Указ президента
3
Ақша айналымының құралдары
Ұлттық Банктің ақша айналысын бақылау
Ақша-несиелік реттеу
Ақша массасының экономикалық мәні мен теориялық негіздері
Жоспарлы - орталықтанған экономика жағдайында ақша айналымының ерекшеліктері
ЭКОНОМИКАНЫ РЕТТЕУДЕГІ АҚША - НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Ақша базасы - Ұлттық банк шығаратын ақша
Ақша нарығы жайлы
АҚША БАЗАСЫ, АҚША МАССАСЫ ЖӘНЕ АҚША АЙНАЛЫМЫ
Ақша массасы мен ақша базасының құрылымын реттеу