Шығындарды басқару
Өндіріс шығындарын басқару стратегиясын жетілдіру
Мазмұны
Бет.
Кіріспе 3
1 Кәсіпорындағы шығындар құрылымын ұйымдастыру мен басқарудың теориялық
1.1 Шығындардың экономикалық мәні және олардың
Кәсіпорын шығындарын басқару және талдау
Шығындарды басқарудың шетелдік тәжірибесі 5
14
21
2
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің қызметі барысында
2.1 «Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің қаржылық
2.2 «Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің шығындары
28
35
3
Өндіріс шығындарын төмендетудің негізгі
3.1 Кәсіпорындағы шығындарды үнемдеу мумкіндіктерін анықтау және оңтайландыру
3.2 Шығындарды басқарудың тиімділігін жоғарылату
44
54
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар 61
63
65
Кіріспе
Мемлекет экономикасының нарықтық қатынастарға өтуімен бірге кәсіпорындардың өздігінен жұмыс
Қатаң бәсекелестік жағдайы кәсіпорындардың шығындарды басқару процесіне, оларды
Шығындарды тиімді басқару арқылы кәсіпорында үлкен нәтижеге қол жеткізу,
Барлық кәсіпорындарда да шығындарды рационалды деңгейге дейін төмендету үшін
Соңғы жылдары шикізат құнының, материалдардың, энергияның өсуіне, сонымен қатар,
Шығындарды дұрыс басқару үшін, біріншіден, оның мәнін сипаттайтын анықтама
Мәселенің өзектілігі, оның ғылыми өңделу
Дипломдық жұмыстың мақсаты - шығындарды басқару жүйесінде тиімділікті арттыратын
Осы мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
басқару мақсаты үшін шығындардың экономикалық мәнін ашу және олардың
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау;
кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметін талдау;
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің жиналған мәліметтер негізінде өндріске кететін
шығындарды басқарудың қазіргі таңдағы әдістерін анықтау;
кәсіпорында шығындарды басқарудың тиімділігін арттыру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Кәсіпорындағы өндіріс шығындарын
Зерттеу барысында қол жеткізген нәтижелер келесідей:
кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру;
басқарудың негізгі функциялары бойынша шығындарды анықтау;
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-гі бойынша шығындарды есептеу;
өнім бірлігіне (жұмыс, қызмет) - өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - «Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің
Диплом жұмысының барысы үш бөлімнен құрылған. Бірінші бөлімде
Екінші бөлімде шаруашылық субъектісінің қызметі барысында қалыптасатын жағдайды және
Үшінші бөлімде қазіргі таңда кәсіпорын шығындарын басқару жүйесін жетілдіру,
1 Кәсіпорындағы шығындар құрылымын ұйымдастыру мен басқарудың
1.1 Шығындардың экономикалық
Шығындар өндіріске және өнімді шығаруға қолданылатын белгілі
Шығындар өндірісте жұмсалатын ресурстар (табиғи, еңбек,
құрал-жабдықтар, техника, ақпараттық және т.б.) жиынтығынан тұрады.
Өндіріс шығындары өндіріске қажетті факторлардың төлемін көрсетеді. Осы өндіріске
Кәсіпкердің шығындар мен пайдаға деген өз көзқарасы болады. Белгілі
Өндіріс шығындарын көптеген экономистер зерттеген. Олар жалдамалы еңбек эксплуатациясының
Қазіргі таңдағы экономистер өндіріс шығындарын кәсіпкер тұрғысынан қарастырады. Кәсіпорынның
Өндіріс шығындары тауарды дайындау үшін қажетті шығындарды көрсетеді. Бұндай
Осылайша, өндіріс шығындары - аталған дайын өнімнің өндірісіне кеткен
Айналым шығындары тауарды ұйымдастырумен байланысты, ол таза және қосымша
Аталған шығындар тауар құнын жоғарылатпайды, ұйымдастырудан келген пайдадан орнын
Экономикалық ғылым және тәжірибе шығындарды зеттеуді өндірістің дамуымен бір
жүргізуші субъектілердің шығындары бұл дегеніміз тек қана еңбек
Тәжірибеде шығындар құрамында кейбір шектеулі ресурстардың қолданылуы ескеріледі:
капитал салымлары;
негізгі және айналым қорлары;
табиғи байлықтар.
Логистикалық теория тұрғысынан шығынның мәні дегеніміз бұл энергияны жұмсау,
Кәсіпорынның шығындары туралы түсінік үш маңызды жағдайға негізделеді:
шығындар белгілі бір кезеңде өнімді өндіру кезінде қанша
қолданылған қорлар көлемі ақшалай және натуралды бірліктермен көрсетіледі, бірақ
шығындарды анықтау әрқашан белгілі бір мақсаттарға сай жүргізіледі, яғни
Кәсіпорынның өндірістік шешімдері нарық жағдайлары
Кәсіпорын табысы екі түрлі көрсеткішке
өнім бағасы;
өнім өндірісіне жұмсалатын шығындар.
Нарықтағы өнім бағасы сұраным мен
Сәйкесінше, өндіруші шығындарды азайтудың көптеген
Жалпы түрде өндіріс шығындары және өткізу (өнімнің,
Өндіріс шығындарына және өнім өткізуге
ұдайы өнім өндірісі, белгіленген технология деңгейінде
табиғи шикізаттарды қолдану;
өндірісті дайындау және үйрену;
өндірісті ұйымдастыру мен технологияны жетілдіру, сонымен
рационалдау және құрастыру, тәжірибиелік жұмыстарын жүргізу,
өндірістік процеске қызмет ету;
өндірісті шикізат, материал, жанармай, энергия, құрал-саймандар
қалыпты еңбек жағдайын және техника
өндірісті басқару: кәсіпорынның басқару аппараты қызметкерлерінің, фирма және
кадрларды дайындау және қайта дайындау;
мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік
Кәсіпорын қызметінің нәтижесі (табыс және
Материалдық құндылықтар өндірісі, тауар саудасы, сонымен
Аталған шығындар, өнім және қызмет
Сонымен, кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің
Өзіндік құнның экономикалық міндеті - жұмсалған
Осы жерде кәсіпорынның өзіндік
сыйақылар төлейді, банк несиелеріне пайыз төлейді,
Өнеркәсіптің дамуының бөлек кезеңдерінде бұл шығындардың
шектеу-өнімнің өзіндік құны немесе пайда.
Шығындар жиынтығы пайда көлемін анықтайды,
Өнімнің өзіндік құны - синтетикалық, кәсіпорын
өзіндік құнда өндірістің қоғамдық шығындарының 5/4 бөлігі шоғырланады.
өзіндік құн көтерме бағаны қалыптастыру базасы болып табылады, оның
өзіндік құн негізінде табыс, жеке бұйымдардың рентабельділігі, яғни олардың
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар екі
шығындардың алғашқы элементтері бойынша;
пайда болу және бағытталу сипаттамасы бойынша.
Шығындарды экономикалық элементтері бойынша жіктеу өндіріс шығындары сметасын
еңбекке төлем шығындары;
әлеуметтік сақтандыруларға аударымдар;
мемлекеттік қорларға жұмысбастылықтың қатысуымен аударымдар;
амортизация;
басқа шығындар.
Қарастырылып отырған шығындар тобы заттай және тірі еңбек шығындары
Шығындарды калькуляциялық баптар бойынша жіктеу оларды өз алдына
Шығындарды калькуляциялық баптар бойынша жіктеудің негізі ол тікелей
шығындар бабы түрінде ерекшеленсе, ал қосымша шығындар
шикізат және материалдар;
жартылай фабрикаттар және технологиялық мақсаттағы көмекші материалдар;
өндіріс жұмысшыларына негізгі және қосымша еңбекақы;
технологиялық мақсаттағы жанармай және энергия;
әлуметтік сақтандыруларға аударым;
цехтық шығындар;
жалпы шаруашылық шығындар;
коммерциялық шығындар;
жалпы өндірістік шығындар.
Шығындарды калькуляциялық жіктеу мағынасы - оның негізінде
Ол өндірістің әр түрлі учаскелерінде өзіндік
Өзіндік құнның көрсеткіштерінің маңыздылығымен байланысты ол әртүрлі критерилер бойынша
Қарастырылатын құбылыстар мен объектілерді зерттеу, тану әдісінің бірі жіктеме
Жіктеме белгілері көбейген сайын объектіні тану деңгейі де жоғарылайды.
Шығындарды есептеу жүйесін тиімді ұйымдастыру үшін анықталған белгілері бойынша
Басқару есебінде шығындар жіктемесінің мақсаты басшыларға дұрыс, негізделген шешім
Нарықтық экономикада шығындар нақты (бухгалтерлік), нақты емес (имплицивті) және
Шығындарды бұлай бөлу басқару шешімдерін қабылдауда өте маңызды орын
Кесте 1
Шығындардың басқару функциялары бойынша жіктемесі
№ Жіктемелік белгілері бойынша Басқару функцияларына байланысты шығындардың түрлері
1 Басқару шешімдерін қабылдау үрдісі бойынша - нақты
- релевантты, релевантты емес;
тиімді және тиімсіз.
2 Болжау үрдісі қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік
3 Жоспарлау үрдісі жоспарланатын және жоспарланбайтын
4 Мөлшерлеу үрдісі стандарттар, нормалар мен нормативтер және олардан
5 Ұйымдастыру үрдісі пайда болу орны мен аясына қарай;
қызмет функциялары мен жауапкершілік орталықтарына қарай
6
Есептеу үрдісі бір элементті және кешенді;
калькуляция баптары мен экономикалық элементтері бойынша;
тұрақты және өзгермелі;
негізгі және үстеме;
тікелей және жанама;
ағымдық және бір мерзімдік.
7 Бақылау үрдісі бақыланатын және бақыланбайтын
8 Реттеу үрдісі реттелетін және реттелмейтін
9 Ынталандыру үрдісі міндетті түрде ынталандырушы және қызықтырушы
10 Талдау үрдісі нақты, болжау, жоспарлау;
сметалық;
стандартты;
жалпы және құрылымдылық;
толық және жеке
Е с к е р
Нақты шығындарға - кәсіпорынның пайдаланған ресурстары үшін төлейтін төлемдері
Нақты шығындар оперативті құжаттарда, қаржы есептерінде есептелгендіктен бухгалтерлік шығындар
Экономикада шығындардың балама түрлері шығындарды жоспарлауда, болжауда қолданылады. Шығындар
Мұндай шығындар балама нұсқалары бар болған кезде пайда болады.
Оларды есептеу оңайға соқпайды, сондықтан экономикалық шешімдер қабылдау кезінде
төлемақы шығындарына тең болады. Мұндай шығындар нақты емес немесе
Қайтарылмайтын шығындар деп қандай жағдай болмасын қайтарылмайтын, бір рет
Сондықтан олар кәсіпорынның ағымдығы операцияларымен ешқандай байланыста болмайды. Ондай
Шығындардың мұндай түрлері экономикалық тұрғыдағы басқару шешімдерін қабылдауда ескеріледі.
Олар бұл проблеманы шешуді жан-жақты талқылап, содан кейін экономикалық
Экономикалық пайда дегеніміз түсім мен барлық жіктелген шығындардың арасындағы
Кәсіпорынның оперативті қызметі бухгалтерлік шығындар мен бухгалтерлік табысты есептеу
Тұрақты шығындарға өнім өндіру көлемінің өзгеруіне қарамастан тұрақты болып
құрал-жабдықтың амортизациясы сияқты шығын түрлері жатады.
Өндіріс көлемінің артуынан бір өнімге келетін тұрақты шығындар азаяды.
Өз кезегінде тұрақты шығындар қалдық және старттық шығындар
Айнымалы (өзгермелі) шығындарға қысқа мерзімде өнім өндіру көлемінің артуы
Тұрақты және өзгермелі шығындардың жиынтығы жалпы шығындарды құрайды. Кейбір
Олардың құрамында тұрақты және өзгермелі шығындар компоненттері орын
Қабылданатын басқару шешімдерінің ерекшелігіне байланысты шығындар релевантты және релевантты
Тиімді шығындарға өнімділігі жоғары шығындарды жатқызуға болады, басқаша айтқанда
Тиімсіз шығындар өнімсіз шығындар сипатына ие болады, оларды жұмсау
Жоспарланатын шығындарға кәсіпорынның шаруашылық қызметіне туындайтын және өндіріс шығындарының
Жоспарланбайтын шығындарға тиімсіз шығындардың түрлері жатады. Олар кәсіпорынның қолайсыз
Шығындарды басқаруда кәсіпорында қолданылатын нормалар, нормативтер, лимиттер және сметаларға
Жоғарыда келтірілген жіктемеде кәсіпорын қызметінің функциясы мен сферасына байланысты
Сонымен, шығындардың функционалдық есебі ішкі шаруашылық есепті күшейтуге және
1.2 Кәсіпорын шығындарын
Қазіргі танда шығындарды басқару өз функциялары арқылы кәсіпорынның ішкі
Шығарылатын өнімдердің ассортименті (түрлері) көп болғанымен олардың шығарылатын мөлшері
Өндірісті ұйымдастыру типі (тұрпаты) тек шығындарды есепке алуға және
Шығындарды басқару - бұл кәсіпорынның ресурстарын тиімді қолдану, өндіріс
Шығындарды басқару арқылы кәсіпорын жоғары эконоиткалық нәтижелерге қол жеткізеді.
Шығындарды басқару құралы болып кәсіпорын шығындарының барлық көптүрлілігі табылады.
Шығындарды басқарудың функциялары:
өндіріс шығындарын болжау, жоспарлау, нормалау және есептеу, өзіндік құнды
шығындарды әр түрлі бағыттары, сегменттері, өнімдері мен бөлімшелері
белгілі бір шаруашылық қызметті басқаруда қолдану үшін, қызметті бақылау
кәсіпорынның өндіріс процесінің барлық кезеңдері мен барлық өндірістік бөлімшелерінде
Шығындарды басқарудың негізгі функциялары болжау және жоспарлау, есептеу, бақылау
яғни ұйымды жекелеген элементтерден тұратын бірлескен бөлік
ретінде қарастырамыз. Жекелеген элементтерден тұратын бірлескен бөлік ретінде
Сурет 1. Шығындарды басқару жүйесі
Қазіргі таңдағы шарттарға байланысты шығындарды басқару жүйесін құрудың негізгі
Сонымен қатар, пайда табудың негізгі факторлық желісі түпкілікті зерттеледі:
Шығындарды басқарудың маңызды міндеттері:
кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру;
шығындарды басқарудың негізгі функциялары арқылы анықтау;
шығындарды жекелеген құрылымдық бөлімшелері бойынша есептеу;
өнімнің (жұмыс, қызмет) бір бірлігіне деген шығынды есептеу -
шаруашылық шешімдер қабылдау барысында шығындарды бағалауға көмектесетін ақпараттық базаны
бақылаудың және шығындардың өзгеруінің техникалық тәсілдері мен құралын анықтау;
кәсіпорынның барлық өндірістік бөлімшелерінде және өндіріс процесінің барлық кезеңдерінде
шығындарды нормалау әдісін таңдау;
өндіріс процесін, ассортименттік және баға саясатынын қалыптастыруды, инвестициялау нұсқасын
Шығындарды басқарудың жоғарыда аталған міндеттерінің барлығы кешенді шешілуі қажет,
Егер шығындарды басқарудағы институционалды аспектілер жайында айтар болсақ, онда
Сурет 2. Шаруашылық жүргізу субъектінің шығындарды басқару процесі
Шығындарды бақару жүйесінің негізгі элементтері болып шығындарды басқару объектілері
Шығындар бюджеті өндірістік, қызмет көрсетуші және
Сурет 3. Кәсіпорында шығындарды талдау схемасы
Шығындарды басқару жүйесін ұйымдастыру кәсіпорынның
қаржылық-шаруашылық қызметін ұйымдастыру мен оны басқаруға құрылымдық және процестік
Негізгі бизнес-процестер өнімді немесе қызметті ұсынумен, оны сатумен және
бизнес-функцияларды қосады: шикізат пен басқа да материалдық ресурстарды жеткізуді
Шығындарды талдау - бақылау функциясының маңызды элементі бола отырып,
Шығындарды басқару жүйесінде талдау функционалды циклды аяқтайды және онымен
Кәсіпорынның негізгі қызмет түрі бойынша шығындарды талдау өзіне негізгі
1) өндіріске деген шығындардың жалпы сомасы мен экономикалық элементтері
Талдау есепті кезеңнің экономикалық элементтері бойынша нақты шығындардың үлес
өнімнің материал сыйымдылығының, қор сыйымдылығының, еңбекақы сыйымдылығының және еңбек
Жекелеп қарастыратын өнім (жұмыс, қызмет) өтімі мен өндіріске кеткен
талдау кезінде жекелеген ұйымдардың қызметтеріне кеткен
төлемдердің шығындарын ұлғайтуды және олардың өсу себептерін анықтауды талап
Еңбекті өтеуге кеткен шығындар үлесін салыстырмалы ұлғайту кезінде материалдық
Шығынның жалпы сомасындағы амортизация үлесінің өзгерісі өндірістің қор сыйымдылығының
Экономикалық элементтері бойынша кәсіпорынның жалпы шығындарын талдау шығындар сомасының
2) калькуляциялау баптары бойынша дайын өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік
ал қандай баптар бойынша шығын шыққанын анықтауға көмектеседі.
Басты назар ең көп өзгерістер мен шығын шыққан бапқа
Тура калькуляциялық баптар бойынша шығындардың өзгеру себептерінің бірі өнім
жартылай фабрикаттарға деген бағалар (тариф) мен ұйымдардың өндірістік мінездегі
«Негізгі өндірістік жұмыскерлердің еңбек ақысы» бабы бойынша шығындардың өзгеру
Жанама шығындардың (жалпы өндірістік және жалпы шаруашылық) өзгерісін талдау
Ақаулардан туындаған жоғалтулар ұлғайған кезде олардың себептері талданып, сонымен
талдау олардың құрамының түрлері мен есепті жылдағы олардың өзгерісінің
Кәсіпорынның негізгі қызмет түрі бойынша шығындарына талдау жүргізу кезінде
бойынша шығындардың өзгеру себептері мен көлемін анықтау, шығынның өсуі
Шығындарды басқару жүйесінде өнімнің, жұмыстың және қызметтің өзіндік құнын
Өзіндік құн кірістер мен шығындарды өлшеудің негізі , сонымен
өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны бойынша жоспардың шиеленістігі мен
өзіндік құн бойынша талдаудың орындалу деңгейі мен динамикасын белгілеу;
өзіндік құн көрсеткіштерінің динамикасына әсет ететін факторлар мен олар
өзіндік құнды төмендету резервтерін анықтау;
шығын мен түсімнің оптималды арақатынасын анықтау мен бағалау.
Тауар, жұмыс және қызметтің өзіндік құнын талдау үшін ақпараттық
Сонымен, отандық кәсіпорындағы шығындарын басқару және талдау жүйесін қарастырдық,
1.3. Шығындарды басқарудың шетелдік
Дамыған мемлекеттерде соңғы 35-40 жылда өнімді өндіруге деген шығындарды
Шығындарды басқару әр түрлі баламалы басқарушылық шешімдерді анықтау мен
Сонымен қатар, АҚШ кәсіпкерлерінің өздері де шығындарды жүйелі және
Батыстық тәжірибе шығындарды басқару жүйесі мен оларды басқаруда қолданылатын
Кесте 2
АҚШ фирмаларымен қабылданған шығындар жіктелімінің нұсқалары
Шығындарды есептеудің мақсаты Шығындар
Өнім қорының құнын анықтау Есепті кезеңге барлық өнімнің құны
Дайын өнімді өндіруге
Көрсетілген және процестік
Шаруашылық шешімдерді қабылдау Келешек кезеңге
Қайтарымсыз
Жіктелген (баламалы қызметтер курсын қабылдау нәтижесінде туындаған)
Шекті (маржиналды) және өсімді (инкрементті)
Шығындарды реттеу ман бақылау Нормативті
Нормативтен шегерілетін
Е с к е р
2-ші кестеде көрсетілген жіктелім кәсіпорында басқарушылық және өндірістік есепті
Жіктелім шығындарды басқару жүйесін құру мен шаруашылық шешімдерді
Батыс кәсіпорындарында шығындар жіктемесінің маңызды негізі болып олардың өндіріс
Кесте 3
Батыс кәсіпорындарының шығындар жіктелімі
Шығындарды басқару үлгісі
Мінездеме Ішкі өндірістік есептің мәліметтеріне бағытталған шаруашылық субъектісінің басқарушыларының
Өндіріс көлеміне қатынасы бойынша тұрақты
Қолдану аумағы «Директ-костинг» шығындар есебі жүйесінде өндірістің залалсыздығын талдау
Реттеу мен қадағалау мүмкіндіктері мен жауапкершілік орталықтары бойынша жіктелім
Қолдану аумағы «Стандарт-кост» жүйесінде құрылымды бөлімшелердің жұмысын бағалау
Экономикалық элементтері бойынша шығындар жіктелімі Белгілі бір көлемге жеңілдетілген
Қолдану аумағы Өзіндік құнға қатынасы бойынша шығындар жіктелімінің қолдану
Калькуляция баптары бойынша шығындар жіктелімі Бұндай жіктелім түрі көп
Қолдану аумағы -
Өзіндік құнға қатынасы бойынша шығындар жіктелімі Экономикалық элементі бойынша
Қолдану аумағы Осы жіктелім шығындарды басқарудың барлық әдістері үшін
Өткен және болашақ кезеңнің уақытша интервалына қатынасы бойынша шығындар
Қолдану аумағы «Стандарт - кост» жүйесінің мәліметтерін талдау үшін
Е с к е р
Бұл жіктемеден көретініміздей, батыс кәсіпорындарында шығындарды басқаруда келесідей базалық
тікелей-ауыспалы;
негізгі-үстеме;
тұрақты-ауыспалы.
Бірақ, батыс кәсіпорындарында өзіндік құнға әсерін тигізетін фактор көп
Өндіріс шығындарын экономикалық элементтері мен калькуляциялау баптары бойынша топтастыруға
Экономикалық элементтері бойынша шығындарды топтастыру өзіне шикізатты, материалдары, жанармайды,
Шығындар баптары бойынша шығындарды топтастыру құрамына келесі баптар кіреді:
1 «Материалдар». Бұл шығындар шығындардың маңызды баптарын құрайды. Оларға
Материалдарға деген шығындар көлемі өнім өндіру көлеміне байланысты болады
Олар өнім өндірісі көлеміне пропорционалды түрде өзгереді.
2 «Еңбекақы төлемдері». Бұл топқа әкімшілік персонал, жұмыскерлердің еңбек
Еңбекақы төлемдері екі түрі де өзіндік әртүрлілікке ие.
Мысалы, батыста жұмысты бағалаудың минималды кепілдігі бар бөлшектік түрі
Батыс кәсіпорындарындада әкімшілік персоналдың еңбекақы төлемдерінің түрі болып қызметтік
Кейбір фирмалар пайдасының бір бөлігін бөлуге өз жұмыскерлерімен келісімшартқа
3 «Орынды жалға алғандығы үшін төлем». Бұл төлемдер шығындардың
Егер де орын кәсіпорынның өзіне тиесілі болса, онда
ипотекелық қарыздар бойынша төлем;
жылжымайтын мүлікке салынатын салық;
сақтандыру және эксплуатациялық шығындар.
4 «Амортизация». Батыс кәсіпорындарында амортизация қолданудың бірнеше кезеңіне алынатын
Сондай – ақ амортизация мөлшерінің есебінің әр түрлі әдістері
5 «Басқа да шығындар». Бұған эксплуатацияға, машинаны жөндеуге және
Сонымен қатар, батыс кәсіпорындарында шығын құрылымына ішкі шығындарының аясында
Батыс елдерінің кәсіпорындарында бәсекелестерінің өндірісінде шығындардың салыстырмалы талдауы жүргізіледі.
Шығындарды төмендету - бұл барлық компанияларға қойылатын талап, ол
Бұл бағдарлама осы бөліммен сатып алынатын өнім өндірісіне жылына
Бөлім бастауларын қолдаудан бас тартқан жеткізушілермен келісімді бұзуға уәде
Шығындарды төмендету келесі факторлардың бірігуімен түсіндірілді:
өндірісті кеңейуімен туындайтын технологиялардағы артықшылықтар;
өндірісті ұйымдастырудың тиімді тәсілі тәжірибесіне үйрету;
өнім шығару масштабында үнемдеу әсері.
Қазіргі таңдағы нарық динамикасы мен экономикалық даму шарты компанияның
Жапондық кәсіпкерлер шығындарды төмендетуде материалдарды қолданатынудың жоғары тиімділігі
Шығындарды, атап айтқанда, өнімнің өзіндік құнын төмендетудің негізгі жолдары
Өндірісте бұйымды шығару нормативті шығындарды түпкілікті талдауды қажет етеді.
бөлшектік (әрбір бұйым үшін);
жалпы ( жалпы өнімнің барлық түрі үшін);
жиынтық (алдынғы екі нұсқаны біріктіретін).
Осы жүйені қолдану өндірістік операцияларды жоғары деңгейде автоматтандыруды,
Зерттеудің көп бөлігі Жапонияның дамыған кәсіпорындарында енгізілген фирма
Америка ғалымдары сапамен байланысты мәселенің тек 15-20 %
Компания басшылары өндірістік бөлімшелерге ең бірінші жоспарда сапаны
Қазіргі таңда батыс елдерінде осы бағыттағы өндірісті ұйымдастыру стратегиясында
Ресей кәсіпкерлерінің шарттарына келетін болсақ, ең біріншіден нарық факторлары
Ал нарықтық факторлар шығындарды төмендетуге шақырады. Ең негізгі әрекет
Ресей экономикасындағы баға мен өндіріс шығындарының арақатынасы механизмына келетін
Сонымен, қорытындылай келсек, бұл бөлімде шығындардың экономикалық мәні, олардың
2 «Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің қызметі барысында қалыптасатын
2.1 «Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің қаржылық шаруашылық
«Тем Ойл Сервис» ЖШС Ақтөбе облысының әділет басқармасында 2003
Серіктестіктің негізгі қызметі болып табылатын қатысушылары мен еңбек
Компанияның мақсаты: қандай болмасын тапсырысты қамтамасыз етуге аса көп
«Тем Ойл Сервис» ЖШС ұйымдық құрылымында фирманы бірыңғай және
Айырықша құзіретіне жатады:
1) серіктестіктің жарғысын өзгерту;
2) құрылуы және серіктестіктің атқару органдарын шақыру;
3) серіктестіктің қаржылық есебін бекіту және оның таза табысы
4) серіктестікті тарату немесе жою туралы шешім;
5) серіктестіктің тексеру комиссиясын сайлау;
6) ЖШС директорын тағайындау.
ЖШС директоры:
Құрылтайшының бұйрығымен тағайындалады және құрылтайшымен бекітілген келісім негізінде
ЖШС қызметінің барлық мәселелерін дербес шешеді (Құрылтайшының айырықша құзіретіне
Сенімхат негізінде ЖШС атынан іс-әрекет жасайды, барлық отандық және
ЖШС мүлігіне ие болады, шарттар бекітеді, оның ішінде еңбек
Қаржыны билеу құқығына ие болады, дирекцияны атқару аппаратының
Ішкі еңбек тәртібін және шаруашылық қызметін реттейтін барлық құжаттарды
Кәсіпорын қызметінің негізгі түрі болып табылатын құрылыс материалдарын және
Сауда үйінің жалпы көлемі 250 шаршы м., оның ішінен
«Тем Ойл Сервис» ЖШС «өзара қарым-қатынас» тұжырымдамасын ұстанады. Бұл
«Тем Ойл Сервис» ЖШС оның қаншалықты сенімді серіктес екендігін,
Жеткізушілердің таңдауы - күрделі және жауапты шешім, себебі өндірістің
«Тем Ойл Сервис» ЖШС оның қаншалықты сенімді серіктес екендігін,
Келісілген кесте бойынша мерзімінде шартқа байланысты өнімді жеткізіп тұру;
өнім сапаның келісілген стандарттарына сай болып, озық технология
жеткізудің талап етілетін көлемдерін сақтау;
қажетті қамтамасыздық ететін құжаттарды ұсыну;
келісілген бағаларды ұстап тұру;
өнім номенклатурасындағы өзгерістер жаңа стандарттарға сай келуі керек;
мүмкіншілік болған кезде жаңа қызметтер ұсыну;
- (аумақтық, ақпараттық, коммуникациялық) жеткізуші.
«Тем Ойл Сервис» ЖШС жеткізушілер болып саналады:
«Юнис-Актобе» ЖШС - линолеум,
«Провизион» ЖШС - профиль және құрамдас бөліктері
«Уют-Строй» - водоэмульсиялық бояулар,
«Sertbraide» ЖШС - құрылыс құрғақ қоспалары.
Бәскелестер кәсіпорынның шаруашылық қызметінің жұмыс жасау шарты мен ұйымдастырылуына
Бәсекелестік – бұл кәсіпорындар бір-бірімен өзінің өнімін тұтынушылар
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің бәсекелестері болып табылады:
«Анвар» ЖШС,
«Шеге» АҚ,
ЦСМ «Шебер»,
«СТРОЙбат» СҮ және басқалары.
Алайда, аталған компанияның нақты және әлеуметті бәсекелестерінің шеңбері
Компанияның жақын бәсекелестері – бұлар бірдей мақсатты рыноктарда жұмыс
Аталған кәсіпорындар «Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің жеткізушілерге қоятын
- кең ассортимент;
- жеткізілетін өнімнің жоғары сапасы;
-стандарттарға, рұқсаттарға, гигиеналық сертификаттарға сәйкес сертификаттарының болуы;
- ыңғайлы географиялық жағдайы;
- теміржол көлігі және автокөлікпен жеткізу;
- төмен бағалар мен жеңілдіктердің икемді жүйесі;
- оцинковка и және тот басуға қарсы өңдеу;
- аталған кәсіпорындардың тұрақтылығы және жақсы репутация.
Кәсіпорын меншік нысанына және салық құрамында болуына қарамастан бірінші
Қандай кәсіпорын болмасын өзінен - өзі тіршілік ете алмайды,
Кәсіпорын белгілі бір кәсіпкерлік ортада қызмет атқарып, оның
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің бүгінгі таңда тұтынушыларға ұсынатын
Жеткізушілер:
«ЖШС» ЖШС
«Юнис-Актобе» ЖШС «Провизион» ЖШС
«Уют-Строй» ЖШС
«Sertbraide» ЖШС
Сурет 4. «Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің ұсынатын өнімнің тұтынушылары болып
Төмендегі 5-ші суретте 2009 жылдан 2011 жылға
Сурет 5. «Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің
5-ші суреттен көріп отырғанымыздай егер 2009 жылы өткізуден
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің сауда айналымының қарқыны
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің жалпы табысты коммерциялық қызметі
2010-2011жылдар аралығындағы «Тем-Ойл-Сервис» ЖШС-нің негізгі экономикалық көрсеткіштерінің
Кесте 4
2010-2011жж. «Тем-Ойл-Сервис» ЖШС-нің негізгі экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіш-тер Өлшем бірлігі жыл 2011ж. өзгерістер %
2009 2010 2011 2009 2010
1
Өткізу көлемі Мың теңге 284000
312000
396000
139
127
2
Өткізудің жалпы көлемінде өнімнің жаңа түрлерінің үлес салмағы
%
28
28
25
-3
-3
3 Нарықтың алып отырған үлесі %
18
17
17
-1
-1
4 Сатулардың өзіндік құны
%
168000
190000
234000
138
123
5
Табыс
мың
116000
122000
162000
140
132
6
Сатулардың тиімділігі
тг
%
69
64
69
-
+5
7
Маркетинг-ке жұмсалған шығындар
мың тг
84
95
117
139
123
4 - ші кестенің жалғасы
8
Жарнама-ға жұмсалған шығындар мың теңге
16,8
19
234
139
123
9
маркетингке өнім бірлігіне жұмсалған шығындар
теңге
5
3
6
120
200
Е с к е р
2011 жылы экономикалық жағдайдың қиындық туғызуына байланысты жеткізушілердің
Кәсіпорынның 2009-2011жж. жұмысының негізгі көрсеткіштерін қарайық. «Тем-Ойл-Сервис» ЖШС есеп
«Тем-Ойл-Сервис» ЖШС есеп беру кезеңінде негізгі қаржыларда біршама
Өнімнің пайдалағының көрсеткіштерін талдай отырып, кәсіпорын аталған кезеңде
«Тем-Ойл-Сервис» ЖШС 2011ж. айналым қаржыларымен қамтамасыздық біршама төмендеді, демек
Сонымен, жалпы «Тем-Ойл-Сервис» ЖШС тұрақты жұмыс
2.2 «Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің шығындары мен
Өндірісті техникалық дайындауға жаңа өнім түрін өндіру мен модернизациянған
Өндірісті техникалық дайындаудың мазмұны мен міндеттері кәсіпорынның экономикаалық және
Жаппай өндірістік кәсіпорындарда өндіретін өнімнің көптігі, ассортимент түрлерінің кеңдігі
Әдетте өндірісті техникалық дайындау үш кезеңнен тұрады:
-бірінші кезеңде жаңа өнім түрін жасау және өндірісті дайындау,
-екінші кезеңде жаңа және әр түрлі өнімді өндіруді дайындау
-үшінші кезеңде өнімнің жаңа және әр түрін өңдеудің жалпы
Нарықтық экономикада жаңа өнім түрлерін өндіріске енгізу, оны дайындау
Қандай болмасын ұйымның табысты жұмыс жасауында жарнаманың атқаратын
Кесте 5
Жарнамаға жұмсалған шығындар мен табыс өзгерісі
2009ж. 2010ж. 2011ж.
Жарнамаға жұмсалған шығындар, тг. Жарнамадан түскен табыстар, тг. Жарнамаға
102500 29000 102500 31150 242500 52900
Е с к е р
Аталған кезеңде «Тем-Ойл-Сервис» ЖШС жарнамасына жұмсалған шығындар түскен
Кәсiпорын қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттыруға және оның қаржылық жағдайын күшейтуге
Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның үнемі таңдау негізінде шешімдерді қабылдау.
Стратегиялық кәсіпорын мыналарды анықтайды: кәсіпорын қандай тауар өндіру керек,
Старатегиялық жоспарлау – бұл басқару процесін құру және стратегиялық
Стратегиялық жоспарлау мынадай кезеңдерден тұрады: фирманың бағдарламасы – фирманың
Фирманың бағдарламасы – кәсіпорынның көзқарасын анықтайды және оның нақты
Мақсаттары мен тапсырмалары – өнімді шығаруды қамтамасыз ету және
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне
Шығындарды экономикалық элементтері бойынша топтастыру өнімнің барлық түрін шығаруға
Калькуляцияның өндірістік шығындар сметасынан айырмашылығы ол нақты бір өнім
Калькуляциялау дегеніміз – шығындардың белгілі бір түрін осы шығындардың
Калькуляциялаудың міндеті – шығындардың оны көтеруші бірліктерге, яғни өткізуге,
Калькуляцияны құру уақытына қарай алдын – ала есептелетін калькуляция
Жоспарлы калькуляциялау – бір дана өнімді өндіру үшін кететін
Сметалық калькуляция – бұл жоспарланған және жаңадан игерілген бұйымның
Жобалық калькуляция – бұл келшекке құрылған жоспарлы калькуляцияның бір
Соңынан есептелетін калькуляцияға есептік калькуляция немесе нақты шығындар бойынша
Шығындарды есепке алу объектісі – цехтар, өндірістің жеке сатылары,
Калькуляциялау объектісіне – өндірілетін өнім, жартылай фабрикатар, әр түрлі
Шығындарды есепке алу объектісі калькуляциялау объектісіне қарағанда аздау болатын
Калькуляция объектісінің калькуляциялық есеппен және калькуляциялық бірлікпен мақсатқа бағытталған
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауда калькуляциялық бірліктер қолданылады, олар калькуляциялық
Заттай бірліктер – бұл өнім жоспарланатын, есептелетін және тұтынушыларға
Шартты-заттай бірліктер – өнімді калькуляциялау үшін қолданылады, бірліктегі пайдалы
Құнды бірліктер – көтерме (өткізу) бағадағы қосалқы бөлшектер және
Еңбек бірліктері – кәсіпорын бөлімшесінің өнімін, еңбек шығындарын есепке
Орындалған жұмыс пен көрсетілген қызмет калькуляциялық бірлік ретінде, әдетте
Калькуляция өнімнің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін бақылауды жүзеге асыру
Калькуляция баптары бойынша есеп жүргізу шығындардың мақсатты бағытталуын анықтауға
Кәсіпорындағы шығындарды үнемдеу мумкіндіктерін анықтау және оңтайландыру шараларын жүргізуге
Кәсіпорынның басқарушы есебі, есептің бір бөлігі ретінде, жіктеумен,
Бірінші нұсқада тек есептік функция
Ал екінші нұсқада таза есептік
Сөйтіп, өндірістік есеп қаржылық есебін
Шын мәнінде, ол бөлістік, тапсырыстық,
Кесте 6
Қаржылық және өндірістік есебін салыстыру
Салыстыру аясы Қаржылық есебі Басқару есебі
Ақпаратты пайдаланатын негізгі тұтынушылар Шаруашылықтан тыс ұйымдармен
Бухгалтерлік есеп жүйесінің түрлері Екі жақты
Таңдау еркіндігі Бухгалтерлік есептің жалпы қабылданған
Пайдаланылатын өлшемдері Шаруашылық жағдайының фактісі пайда болған тұсында
Талдаудың негізгі объектісі Шаруашылық бірлігі тұтас алынған
Есеп беру жиілігі Тұрақты негізде, кезеңдігі бойынша
Сенімділік дәрежесі Объектілігі талап етіледі: кезеңдігі бойынша өткен
Ескерту - –[18] қайнар көздері негізінде құрастырылды
Сөйтіп, стандарт – кост жүйесі шығындарды нормалауға
Стандар – кост жүйесінің негізгі ерекшелігі
Шетел фирмаларының тәжірибесі көрсеткендей,
Көптеген фирмалар шығындар стандарттары мен
Стандарт – кост жүйесінің жұмыс істеуі
- теориялық стандарттар – бұл кез –
- ағымдағы стандарттар – стандарт белгіленген
- базистік стандарттар - өндіріс процесінде
Материалдарға, энергия тарифтеріне, қызметтерге жасалған
Шығыстар жатқызылатын баптар бойынша фирманың
Нормалардың шын мәнінде қатаң бақыланған
Егер де кәсіпорын ауытқудың есебін
Стандарт – кост жүйесі қолданатын жекелеген
Директ – костинг жүйесі бойынша өндіріс
Өнімнің өзіндік құнына тек айналмалы
Директ – костинг жүйесін пайдалану идеясы
Жыл соңында әрекет етіп тұрған стандарттар
Шын мәнінде, ол бөлістік, тапсырыстық,
Сонымен, өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды
3 Өндіріс шығындарын төмендетудің
3.1 Кәсіпорындағы шығындарды үнемдеу мүмкіндіктерін анықтау және оңтайландыру
Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың
Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс
1) ғылыми – техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану;
2) өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
3) экономикалықпроцестерді мемлекет тарапынан реттеу.
Ғылыми – техникалық прогрестің жетістіктерін іске асыру –
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімді ету шаруашылықты жұргізудің
Мәселенің бұлайша қойылуы мынаны аңғартады: шикізат пен
Егер кәсіпорын ұжымдарының ішкі шаруашылық резервтерін
Өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіруге
Қазіргі кезде нақты еңбекті үнемдеудің экономикалық дамуы
Өндіріс шығындарын төмендетуде мемлекеттік ғылыми –
Өнімнің өзіндік құнын арзандату - еңбек
Өзіндік құнды кемітудің басты факторлары:
1) өндірістің техникалық денгейін көтеру;
2) өндірістің материал, отын энергия
3) басқару және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
4) технологиялық процестерді қуаттылықпен негізгі
Шығындарды тиімді басқару шығындар жіктелімі басқару объектісінің мәнін толықтай
Отандық кәсіпорындарда шығындарды анықтау мен есептеу жүйесі орталықтан басқарылатын
Ол өндіріс процесінде пайда болған барлық шығындар туралы ақпарат
Бұл жағдайда біз профессор Горбашко Е. А. пікірімен келісеміз,
Шетелдік экомиканы жарақтандыратын материалдарды зерттеу шығындарды басқару қолданылатын әдістердің
Шығындарды есептеудің базалық әдісі көп болмаса да, компаниялар алға
Қазіргі таңда шығындарды есептеудің бір ғана әдісін, оны басқа
Сурет 6. Халықаралық тәжірибедегі шығындарды
Суреттен көріп отырғанымыздай, қалыптасқан көп түрлі шығындарды есептеу жүйесінде
Батыс өндірістік кәсіпорындарында қолданылатын шығындарды есептеу жүйесі көптеген белгілермен
Келесі екінші белгі – есептеудің уақыттық бағытталуы. Бұл жағдайда
Үшінші белгі – шығындар көлемі, ол бойынша шығындарды толық
Батыс фирмаларында қолданылатын шығындарды есептеу тәсілдерінің атауларына қарап, олардың
Экономикалық теория мен тәжірибеде осы тәсілдер шығындарды есептеу мен
Біздің ойымызша, бұл атау оларды үлкен контекстіде жалпы кәсіпорын
Шығындарды тапсырыс бойынша есептеу өнімнің жеке түрлерінің қайталанбайтын немесе
Хорнгрен мен Дж. Фостердің «Бухгалтерский учёт: управленческий аспект» кітабында
Отандық кәсіпорындар үшін қарастырылып отырған тәсіл жаңа тәсіл болып
Шығындарды есептеудің тапсырыстық тәсіліне қарама-қайшы тәсіл процестік тәсіл
Процестік калькуляциялау – бұл әдетте үлкен өндірісте өңдеудің бірнеше
Батыс экономистері поцестік есептеу жүйесі тапсырыстық есептеу жүйесінен оны
Процестік әдістің басты идеясы шартты бірліктерді қолдану болып табылады.
Бұл мақсатта осы немесе басқа шығындар бойынша тауарлардың дайындық
Тек осы тәсілдердің бақылау және аналитикалық мүмкіндіктерін максималды
Нақты шығындар жүйесінің мәні - есептеу барысында есепке
Бұл олардың шығындарға бақылау жүргізуге жарамсыздығын білдіреді.
Батыс кәсіпорындарының арасында уақыт өткен сайын осы тәсілді қолданатындардың
«Standart-cost» (стандарт-кост) жүйесі ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың
Стандарт-кост жүйесін енгізу отандық кәсіпорындарда оның нормативтік тәсілін қолданылып
Мысалы, белгіленген нормалардан ауытқулар есебін жеңілдету керек, атап айтқанда,
Нормативті тәсілдің кең таралуына кедергі келтірген себептердің арасынан,
өнімді өндіру мен ұйымдастыруға қажетті шығындар сомасы мен өнім
басқа тәсілдермен салыстырғанда өндіріс шығындарын есептеудің айтарықтай қарапайымдылығы, оған
өндірісті автоматты басқаруды «стандарт-кост» жүйесімен араластырып қолдану стандарттардан
Тұтынушыларына қатысты шығын көлемі бойынша олар толық шығындарды есептеу
Батыс кәсіпорындарының экономикасында шығындарды жиынтық жабу альтернативті шығындарды жекелеп
Шығындарды тұрақты және ауыспалы деп, ал тұрақты шығындарды –
Осы жүйеге сай, өндірістік шығындар туралы ақпараттар және пайда
Кіріс туралы есепте көрініс табатын экономикалық көрсеткіштер «шығындар –
CVP -қатынастарды қаржылық есептіліктің интегралды бөлігі ретінде ұсыну
Шығындарды толық және бөлшектеп есептеу тәсілдері арасындағы айырмашылықты өндіріске
Бұл жүйенің кемшіліктерін белгілеу кезінде басты акцент кірістерді анықтауда
Осылайша, біз шығындарды есептеудің бөлшектік жүйесінің артықшылықтары да, кемшіліктері
Өндірістің өсуі мен шығындардың өсуі арасындағы байланыс болмайтын үлгі
Отандық кәсіпорындарда аталған жүйені егізуге келер болсақ, онда ол
Халықаралық тәжірибеде қолданылатын шығындарды есептеу мен қалыптастыру тәсілдерін қарастырудың
Кесте 7
Халықаралық және отандық тәжірибеде қолданылатын шығындарды есептеудің және құрудың
Халықаралық тәжірибедегі тәсілдер Отандық тәжірибеде аналогтардың болуы және олардың
Job order – cost system
Тапсырыстық тәсіл Жауапкершілік орталықтарын бөлумен сәйкестенгдіру жеке өндірісте мақсатқа
Process – cost system
Шекті тәсіл Стандарт – кост жүйесімен сәйкестендіру жалпы өндірісте
Actual – cost system
Нақты есептулер Ескіруіне байланысты мақсатқа бағытсыз қолдану
Standart – cost system
Нормативті тәсіл Стандарт – кост жүйесін мақсатқа бағытты енгізу
Absorption cost system
Шығындарды толық орналастыру тәсілі Экономикалық қатынастардың тұрақты кезеңінде мақсатқа
Variable – cost system - Қазіргі таңдағы шарттарға сай
Е с к е р
Жоғарыда келтірілген 10-шы кесте мәліметтеріне орай, отандық кәсіпорындарда шығындарды
Осылайша біз шығындарды есептеу әдістерін жетілдірудің негізгі бағыттарын қарастырдық.
3.2 Шығындарды басқарудың тиімділігін жоғарылату
Әрбір кәсіпорын өз қызметін жүргізу барысыныда үлкен пайда алу
Шығындарды үнемдеудің маңызды жолдары еңбек және материалдық өндірісте тұтынылатын
Өнімнің еңбек сыйымдылығын төмендетуге, еңбек өндірімділігінің өсуіруге әр түрлі
Еңбек өндірілімділігін жоғарылату үшін маңызды жағдай оны ұйымдастыру, яғни
Өнім өндірісіде шығындар құрылымында материалдық ресурстар 3/5 бөлігін
Сатып алынатын шикізаттардың, материалдарың легі қаншалықты көп болса, орташа
Өзіндік құнды жоспарлаудың негізгі мақсаты өндіріс шығындарын үнемдеудің бар
Өнімнің бір түрін шығару кезінде осы өнім бірлігінің өзіндік
Шығындарды басқарудың тиімділігін жоғарылату бойынша шаралар
Аз шығындар жұмсай отырып көп пайда табу, еңбектік, материалдық
Өзіндік құнды төмендету резервтерін анықтау кәсіпорынның кешенді технико-экономикалық
Өзіндік құнның нақты төмендеуін негіздейтін үнемдеу келесі факторлардың құрамы
1. Өндірістің техникалық деңгейін арттыру. Бұл жаңа прогрессивті технологияларды
2. Еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру. Өзіндік құнды төмендету
Ағымдағы шығындарды төмендету негізгі өндіріске қызмет көрсетуді жетілдіру нәтижесінде
3. Өнім көлемі мен құрылымының өзгерісі, олар шартты-тұрақты шығындардың
- Табиғи ресурстарды қолдануды жақсарту. Бұл жерде мыналар ескеріледі:
- Салалық және басқа да факторлар. Оларға келесілер жатқызылады:
Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың
Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс
1) ғылыми – техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану;
2) өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
3) экономикалықпроцестерді мемлекет тарапынан реттеу.
Ғылыми – техникалық прогрестің жетістіктерін іске асыру –
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімді ету шаруашылықты жұргізудің
Мәселенің бұлайша қойылуы мынаны аңғартады: шикізат пен
Егер кәсіпорын ұжымдарының ішкі шаруашылық резервтерін
Өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіруге
Қазіргі кезде нақты еңбекті үнемдеудің экономикалық дамуы
Өндіріс шығындарын төмендетуде мемлекеттік ғылыми –
Өнімнің өзіндік құнын арзандату - еңбек
1) өндірістің техникалық денгейін көтеру;
2) өндірістің материал, отын энергия
3) басқару және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
4) технологиялық процестерді қуаттылықпен негізгі
Кәсіпорынның басқарушы есебі, есептің бір бөлігі ретінде, жіктеумен,
Бірінші нұсқада тек есептік функция
Ал екінші нұсқада таза есептік
Кез келген өнімді өндіру жұмыстарды атқару және қызметті көрсету
Шешімді қабылдау үшін ақпараттарды жинаған кезде белгілі бір шешім
Сөйтіп, өндірістік есеп қаржылық есебін
Ұсынылып отырған тауар түрлері сапасын талдау, сату алдындағы қызмет
Өнімді, жұмыстарды, қызметтерді сатып өткізудің қаржылық нәтижелерін талдау әдістемесі.
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің көш бастаушығы жол
Қаржылық нәтижелерді талдаған кезде өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) сатып өткізудің
Кесте 8
Факторлар ықпалының сипаттамасы
Фактордың атауы Ықпалдың сипаттамасы
Өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) сатып өткізу көлемі Пайда сомасына оң
Тауарлық өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) құрылымы Пайда сомасына оң және
Өзіндік құн Өзіндік құн мен пайда бір-бірімен кері пропорционалды
Орташа сатып өткізу бағаларының деңгейі Орташа сатып өткізу бағаларының
Е с к е р
Тауар түрлерінің көрсеткіштерін талдау – құрылыс материалдарының кең түрлері
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің баға сияқты бәскелестік
Бағалар деңгейінің коэффициенті (БДК):
БДК = (Цmах + Цmin)/2Цуф,
Бұл жерде Цmах, Цmin — нарықтағы тауардың тиісінше
Цуф—фирма бекіткен тауардың бағасы.
Коэффициент өнімге бағалар қарқыны есебінен фирманың бәсекелестігінің өсімін немесе
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің негізгі бәсекелеспен салыстырғанда
Дүкендер ұсынып отырған жеңілдіктер жүйесін талдай отырып ең тартымды
Ұйым басшылары осы критерийлердің деңгейінің көтерілуіне көңіл бөлулері қажет,
Ең бастысы басшыларға ұйымның стратегиясы мен даму мақсаттарын дайындау
Сонымен, бұл шаралар кәсіпорынның шығындарын азайтып, пайданы ұлғайтуға көмектеседі,
Қорытынды
Кәсіпорын қызметі барысында жоғары қаржылық нәтижеге жету, өндіріс тиімділігін
Шығындарды басқару - бұл өндірісті қысқартуға алып келетін шығындарды
Шығындарды басқару - бұл кәсіпорынның экономикалық қызметінің міндеті болып
Шығындарды басқарудың басты мақсаты ресуртарды үнемдеумен пайда мен рентабельділікті
Шаруашылық жүргізуші субъектісінің шығындарын басқарудың маңызды міндеттері:
кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру;
басқарудың негізгі функциялары бойынша шығындарды анықтау;
жалпы кәсіпорын бойынша және жеке құрылымдық бөлімшелер бойынша шығындарды
өнім бірлігіне (жұмыс, қызмет) - өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға
шаруашылық шешімдерді қабылдау мен таңдау кезінде шығындарды бағалауға мүмкіндік
шығындарды өлшеу мен бақылаудың техникалық тәсілдері мен құралдарын анықтау.
Шығындарды басқарудың жоғарыда аталған барлық міндеттері кешенді ұйымдастырылуы керек,
Шығындарды басқару кәсіпорынды басқару теориясына негізделеді және динамикалық процесті
Кәсіпорындарда өндіріс шығындарын азайту үшін жеткізушілер мен жабдықтаушылар арасында
Шығындарды басқаруда ең жоғарғы нәтижеге қол жеткізу үшін кәсіпорынның
Өнім бірлігін шығаруға шығындарды азайту бәсекелестер алдында маңызды артықшылық
Жалпы шығындарды тиімді басқарудың артықшылықтары келесілер:
аз шығын жұмсап, төмен бағаны ұстап тұру арқылы бәсекеге
жеке өнім түрлерінің өзіндік құны туралы нақты және сапалы
икемді баға қалыптастыру мүмкігдігін қолдану.
Кәсіпорында шығындарды басқару жолдарын жетілдіру үшін келесілер ұсынылды:
өндірістің техникалық деңгейн арттыру;
еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру;
шартты-тұрақты шығындарды қатысты төмендетуге, амортизациялық аударымдардың қатысты төмендеуіне, өнім
табиғи ресурстарды қолдануды жақсарту;
салалық және басқа да афакторлар.
Бұл шаралар шығындарды азайтуға, соның негізінде кәсіпорын пайдасын арттыруға
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Абильдина А.Ш. Современные концепции управления затратами предприятия /
Грозденко А. Возможности использования затратного и маркетингового подхода к
Слуцкин М.Л. Сегментарный анализ как инструмент управления затратами и
Безруких П.С. Учет и калькулирование себестоимости продукции. - /Учебное
Аубакирова Г. Оценка финансово-экономического состояния промышленного предприятия // Промышленность
Федотов Н.П. Управление затратами предприятия / Учебное пособие /
Близнюк Т.С., Дорман В.Н. Методика определения постоянных затрат и
Николаева С.А. Особенности учета затрат в условиях рынка: система
Кучерова Е.В., Королева Т.Г., Голофастова Н.Н., Кителева О.М. Анализ
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық
Дәуренбекова Ә.Н. Шығындарды басқару/ Оқу құралы. - Алматы: Экономика.
Шанк Дж., Говиндараджан В. Стратегическое управление затратами: Новые методы
Керимов В.Э. Методы управления затратами и качеством продукции. -
Макарьева В.И., Владимирова А.А. О составе затрат на
«Тем Ойл Сервис» ЖШС -нің Жарғысы, ережелер.
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің негізгі құралдар туралы
«Тем Ойл Сервис» ЖШС-нің 2010-2011 жылдардағы бухалтерлік
А. Тлепова. Основные направления совершенствования методов исчисления затрат на
Котляров С. А. Управление затратами. / Учебное пособие /
Лебедев В.Г., Дроздова Т.Г., Кустарев В.П. Управление затратами на
Кошкина Н. Оптимизация управленческих решений в моделях управления затратами
И.Э Берзинь С.А., Н. Н. Савченко, С.Г Фалько Экономика
Қалдыбаев О., Темірбаев А. Кәсіпорын экономикасы. Оқу
Р.Қ. Ниязбекова., Б.А.Рахметов., П.Т.Байнеева. Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы
Под редакцией Калдыбаева О., Темирбаева А. Экономика
Сабырбаев Б. Экономикалық орысша-қазақша түсіндірме сөздігі.-Алматы: Қазақстан, 2008
Қосымша А
Сурет А1. Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін
Қосымша Б
Кесте Б1
Өндірістік шығындардың жіктелуі
Сыныптау белгілері Шығындардың бөлшектенуі
Экономикалық элементтер Шығындардың экономикалық элементтері
Өзіндік құнның статиялары Өзіндік құнның калкулация статиялары
Технологиялық процестерге Негізгі қосымша
қатыстылығы Бірэлементтік кешенділік
Құрамы Тікелей, жанама
Өнімнің өзіндік құнына қатысудың тәсілі Өндірістік, өндірістен тыс
Өндірістік процестің рөлі Өндірістік, өндірістік емес
Мақсатқа сәйкес жұмсау Жоспарлы, жоспарсыз
Жоспарға қатысу мүмкіншілігі Тұрақты, ауыспалы
Өнімнің көлеміне қатысы Күнделікті, бір жолғы
Шығу мерзімділігі Аяқталмаған өнімге кететін шығындар,
Дайын өнімге қатысы Дайын өнімнің шығындары
Қосымша В
Сурет В2. Экономикалық шығындардың
2
Шығындарды басқару
Жоспарлау
Өндірісті қамтамасыз ету және ұйымдастыру
Мотивациялау
Бақылау
Ақша қаражаттарының түсуі
Өндірістің жұмыс кестесін жоспарлау, кезектілік
Өндірілетін өнімнің өзіндің құнын азайту, өндіріс процесінің дұрыс жүруін
Жұмыскерлердің жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ететін еңбек шарты, жас жұмыскерлерді
Кәсіпорынның шикізат қорларының шығынын бақылау, ақау санын азайту.
Келісімшартта көрсетілген кестеге сәйкес өнімнің шығарылуын бақылау.
Шығындарды басқару
Ерік білдіру процесі
Еркін білдіру процесін ұйымдастыру
Шығындар классификациясы
Шығындардың нормалануы
Шығындарды болжау және жоспарлау
Шығындарды есептеу
Шығындарды экономикалық талдау
Шығындарды реттеу және бақылау
Кәсіпорында шығындарды талдау
Өнімнің, жұмыстың, қызметтің бір бірлігіне деген шығынды талдау
Қызмет түрі бойынша шығындар
Өндіріске кеткен шығындарды талдау (коммерциялық шығындар)
Шығын сомасын талдау
Өзіндік құнды талдау
Кәсіпорын бойынша
Өндірістік, қызмет көрмсетуші және функционалды – басқарушылық бөлімдері бойынша
Жалпы өндірістік
Басқа да
Жанама шығындар сметасын талдау
Жалпы шаруашылық
Кәсіпорынның өндіріс көлеміне үлкен үлесі бар бұйымдар
Төмен рентабельді және шығынды бұйымдар
Жоғары рентабельді бұйымдар
Шығындар элементі бойынша
Калькуляция баптары бойынша
Шығындар элементі бойынша
Калькуляция баптары бойынша
Шығындар бюджеті бойынша
Жабдықты ұстау мен эксплуатациялауға кеткен шығындар
Цехтік шығындар бойынша
Бәсекелестер
«Анвар»ЖШС,
«Шеге» АҚ,
ЦСМ «Шебер»,
«СТРОЙбат» СҮ
и др.
«Тем-Ойл-Сервис» ЖШС фирмасы
Клиенттер:
Үй шаруашылықтары мен тұтынушы ұйымдар
Маркетингтік делдалдар:
«Ваш Выбор» газетасы,
ИЦ «Томирис» - газета «Строй Дом»
Радио «Тандем», Ақтөбе қаласындағы теледидар
32
68
48
52
58
42
0
10
20
30
40
50
60
70
Сатудан % көлемі
2009
2010
2011
ұйымдар
Бөлшек сауда
Actual – cost system
Absorption cost system
Process – cost system
Standart – cost system
Direct – cost system
Job order – cost system
Өндіріске жұмсалған шығындарын көрсететін құжаттар
Материалдар мен жалақы шығындарын тарату кестесін әзірлеу, амортизатциясын есептеу
«Цехтар бойынша шығындар» ведомостары (8110,8111,8112,8113,8114 – шоттар бөлімшесінің дебеті)
Ай ішіндегі өндіріс шығындарының жиынтығы
Экономикалық элементтер бойынша өндіріс шығындарының жиынтығы
өндіріске жұмсалған шығындары туралы есеп беру
Бухгалтерлік баланс және басқа да есеп берудің нысандары
Бас кітап
Карточкалар, талдамалық есеп ведомостары (тапсырыс, қайта жасау, өндіріс сатылары
ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ
БУХГАЛТЕРЛІК
БАЛАМАЛЫ
АЙҚЫН
АЙҚЫН ЕМЕС
Өнім өндіру шығындары
«Бобровка + » ЖШС-ның қызметі барысында қалыптасатын жағдайды және шығындарын талдау
Кәсіпорын шығындарын басқару және талдау
Астана полиграфия АҚ қаржылық-шаруашылық қызметі
Кәсіпорындағы шығындар құрылымын ұйымдастыру мен басқарудың теориялық негіздері туралы
Шешім қабылдау және жоспарлау үшін өндірістік шығындарды топтау
Басқару есебі мен қаржы есебінің салыстырмалы сипаттамасы
Кәсіпорындағы шығындар құрылымын ұйымдастыру мен басқарудың теориялық негіздері
Кәсіпорында шығындарды талдау
Шығындардың экономикалық мәні