МУЗЫКА ӨНЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Мәдениет, спорт жәнеалғашқы білім беру факультеті
Музыка кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: ОҚУШЫЛАРМЕН ЖҮРГІЗЕТІН МУЗЫКАЛЫҚ ЖҰМЫСТА КЕЗДЕСЕТІН ӨНЕРДІҢ ЖАҚЫН ТҮРЛЕРІНІҢ
Ғылыми жетекші
аға оқытушы
«____»______20__ ж
Кафедра меңгерушісі,
п.ғ.к, доцент
«____»______20__ ж
Орындаған 4 «А» тобы
cтуденті_____ 20__ ж
Норма бақылаушы
___________ 20__ ж.
КІРІСПЕ
Зерттеу көкейтестілігі. Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет мәртебесіне ие болып,
Жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзаттың мәдени мұрасының сабақтастығын
Мектепті қайта құру жайында жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру
Эстетикалық білім арқылы адам бойында эстетикалық, этикалық, ұлттық, отансүйгіштік,
Ол негізінен, көркем өнер құралдары арқылы жүзеге асырылады. Сонымен
Сондай-ақ эстетикалық тәрбие мен өнер түрлерінің өзара байланысын жұптастырып,
Жастарға рухани - мәдени тәрбие берудегі эстетикалық тәрбиенің құрамдас
Бұқаралық ақпарат құралдарының кең тарауына, компьютер мен техниканың адам
Эстетикалық тәрибенің құрамдас бөлігі ретінде музыкалық тәрбие мектептің оқу
Атап айтқанда, музыкалық шығармалар мен әдеби туындылардың байланысы, музыкалық
Олар ұлттық музыкамыздың (ән, күй, терме, айтыс, т.б.) тәрбиелік
Зерттеу мақсаты. Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың
Зерттеу объектісі. Жалпы орта білім беретін мектептерінде эстетикалық тәрбие
Зерттеу пәні .Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың
Зерттеу болжамы. Егер, музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы
Зерттеу міндеттері.
- қазақ халық педагогикасында музыка мен өнер түрлерін байланыстыру
- оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын қалыптастыруда музыка мен өнер түрлерінің
- оқушылардың музыкаға қызығушылықтарын қалыптастырудағы музыка мен өнер
- мектептегі музыка пәнін оқытудағы музыка мен өнер
- тәжірибелік жұмысын жүргізу, оның нәтижесін қорытындылау.
Зерттеудің жетекші идеясы. Музыка мен өнер түрлерінің байланысын оқыту
Зерттеу әдіснамалық және теориялық негізі. Мәдениеттану қағидалары, қоғамдық орта
Зерттеу әдістері. Зерттеу мәселесіне байланысты философиялық, психологиялық, педагогикалық, фольклорлық,
Зерттеу кезеңі. Өнер түрінің бір саласы - күй музыкасының
Бірінші кезең: (2003-2004) Диплом жұмысының ғылыми аппаратын құру жұмыстары
Екінші кезең: (2004-2005) Нақты деректерді жинау және жөндеу, әлеуметтік-педагогикалық
Үшінші кезең: Курстық жұмыс тақырыбы кеңейтіліп диплом жұмысының тақырыбы
Зерттеудің практикалық маңызы:
- зерттеу идеяларының нәтижелері республикалық жалпы білім беретін мектептердің
- зерттеу идеялары мен нәтижелері мектептегі музыка сабағы
- зерттеу музыкатану ғылымында музыка мен өнер түрлерінің байланысының
Зерттеу барысы. Зерттеу базасы болған мектеп: Өскемен қаласы №20
Диплом жұмысының құрылымы. Кіріспеден, негізгі екі бөлімнен және қорытындыдан,
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі, мақсаты, міндеті, нысаны, пәні, зерттеу болжамы,
«Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын
«Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын
Қорытындыда теориялық зерттеулер мен жұмыстардың нәтижелеріне негізделген тұжырымдар жасалды.
1 ӨНЕР ТҮРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРҒА ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ
1.1 Оқушыларға мектепте музыкалық эстетикалық тәрбие беруде өнер түрлерінің
Қазақстандағы ХХІ ғасыр басындағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер адамдар санасында күрделі
Әлеуметтік өркениеттіліктің негізгі өлшемі адам болып отырған ХХІ ғасыр
Бүгінгі әлемде, ізгілік мәселенің аса өзектілікті сипат алуы бірқатар
Жастардың қазіргі бұл түрі түбегейлі құлдырай қоймағанмен, қарама-қайшылықтары көп
Мұндай мақсаттарға жету, ең алдымен, жас ұрпаққа білім беру
«Ізгілендіру принципі тікелей оқушының жеке тұлғасына оның қабілеттерінің дамуы
Ол міндетті шешуде ең үлкен басымдық білім мазмұнын құруда
Білім беру ісін ізгілендірудің жаңа сипаты оның түпкі мұратымен
Сөйтіп мектеп өзінің ізгілікті мәніне ие бола бастады: ерікті
Ізгілік болмысын жүзеге асыратын, оқушының танымдық мүмкіндіктері мен шығармашылық
- жеке оқушының дамуына бейімділік;
- білім мазмұнының ізгілік болмысы мен сабақтастығы;
- оқытудың саралану және даралану сипаты;
- білім мазмұнының, оқу-тәрбие үрдісінің біртұтастық (интеграциялық) сипаты;
- ізгілендірілген білім мен тәрбие берудің Қазақстан Республикасының ұлттық
- ізгілендірілген білім берудің үздіксіз сипаты;
- уақыт сынынан өткен дәстүрлі іргелі оқу-тәрбие әдістерімен бірге
Елімізде жас ұрпаққа білім беруді ізгілендірудің мемлекетті тұжырымдамасы
Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатында ізгілік мәселесіне үлкен орын беріледі.
ҚР гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында (1994ж.) Қазақстан Республикасындағы осы
Біздің бұрынғы білім жүйеміз идеологизацияланудың жоғары дәрежесінде жүзеге асты.
Халықтың мәдени-тарихи қазыналарының бүтіндей қабаттары ұмыт қалдырылды.
Бірақ соңғы кезде Қазақстан Республикасының білім жүйесінде ұлттық дәстүр,
Қазіргі ұлттық мектебімізде білім берудің негізгі міндеттері ретінде –
Музыкалық әдебиеттерде халықтық аспаптар мәдениетін, халықтық ән мәдениетін, халықтық
Біздің Республикамыздың дәстүрлі көркем мәдениеті Қазақ халқының ежелден келе
Дәстүрлі көркем мәдениетте Қазақстан халықтарының өзара келісімі мен түсіністігін
Мәдениетті, оның барлық байлығын толық қанды сезіну гуманитарлық бағдардағы
Қай халық болмасын өз өнерін рухани тілі ретінде қолданғанын
Ал мұндағы «жүйе» ұғымы зерттеліп отырған музыка мен өнер
Педагогикалық құбылыстарды жүйелі көзқарас тұрғысынан қарастыру үлгісі Т.А.Ильинаның [10,
Эстетиқалық тәрбие жүйесі адамның эстетиқалық қабылдауы мен күйініш-сүйінішін, эстетикалық
Сөйтіп музыка мен өнер байланысы эстетикалық тәрбие жүйесі ауқымында
Эстетиқалық тәрбие сондай-ақ этикалық құндылықтармен де бірлікте көрінеді.
Сұлулық- өзінің басқа қызметтерімен бірге адамгершілік қатынастарды реттегіштердің бірі.
Эстетикалық тәрбие адамның барлық рухани қабілеттерін дамытады. Мысалы, А.Эйнштейн
Өнер - жеке тұлғаға мақсатты түрде жан-жақты эстетикалық
Мектепте жеке тұлғаны қалыптастыруда эстетикалық тәрбиенің мүмкіндігі мол. Өйткені
Музыканың баланың дамуында үлес қоспайтын саласы жоқ десе де
Музыканың мектептегі орны мен маңызы туралы Д.М. Кабалевскийдің пікірінің
Мұндай анықтама эстетикалық тәрбиенің ізгілік қызметін айқындай түседі. Бұл
Жаңа ұлттық мектептегі музыкалық білім мен тәрбиені ізгілендірудің мазмұндық
музыкалық мәдениетті қалыптастыру; оған жататындар: әлеуметтік-көркем тәжірибенің жеке тұлға
оқушылардың музыкалық әрекет-білімдерін, біліктіліктерін және тәсілдерін меңгеруі; сөйтіп өз
музыкалық қабілеттерді, ән салуға дауысты бейімдеуді, музыкалық сауаттылық, соның
рухани дербестікке жету, жеке көркем мәдениеттің негізі ретінде рухани
балалық көңіл күй сапасын жетілдіру, музыкалық-эстетикалық талғамды, қызығушылықты және
оқушының музыкалық талғамының ұлттық сипатының неғұрлым кең қалыптасу, өз
сабақта және сабақтан тыс меңгерген музыкалық репертуарларын, білімдері мен
балаларды әншілікке, күйшілдікке, термешілдікке баулу, хормен айтуға ынталандыру;
қазіргі заманғы музыка үлгілерін танып білуге баулу, оның классикалық
әртүрлі техникалық құралдағы, бұқаралық ақпарат құралдарындағы музыка туралы және
Музыкалық білім беру музыка көмегімен Қазақстанның жас азаматы және
Халық өнері оның ішінде ән, күй өнері ғасырдан-ғасырға өзінің
Қазақ пәндерінің қай-қайсысын алмасақ та өнегелі өсиет пен ізгілікті
Көшпелі елдің рухани мәдениетіне тән синкреттілік қасиет өнер түрлерін
Музыкада да ауыз әдебиетіндегі сияқты тұрмыс салт әндерінің, еңбек
Жоғарыда көрсетілгендей, халықтық музыка мәдениеті мен халықтық сөз мәдениеті
Халықтық аспаптар мәдениетінде домбыра музыкасы, оның ішінде күй өзінің
Қазақ күйлерінің оның әрбірінің тууы жайында күй аңыздары мен
Қазақтардың халықтық-әншілік шығармашылығы да нағыз синкретті өнер болып
Қазақ халқының сөз өнері – дәстүрлі өнер ішінде өз
Әдебиет пен музыкалық өнердің бірлігі фольклорда кең көрінеді. Мысалы,
Фольклор үлгілері жинала келе, адамгершілік-көркемдік тәрбие мектебін атқарған. Олардың
Ата-баба домбыра арқылы музыка мен сөз өнері бірлігін өлместей
Техника мен технологияның өрлеп, қоғам өміріне ықпалы артқан сайын
«Құлақтан кіріп бойды алар, көңілге түрлі ой салар» [16,
1.2 Музыка мен әдебиет байланысының ұлттық табиғаты
Қазіргі өнертану ғылымына музыкалық құбылыстарды жалпы мәдениетпен біртұтас қарау
Көшпелі өмір салттағы біздің ата-бабаларымыздың өнер үш арнада дамығандығы
«Өнер алды - қызыл тіл» дегендей өнер тілден басталады.
Сөз өнері музыкалық шығармашылық поэтикасында белсенді және иығы тең
Музыкалық-әдебиеттік синтездің кең түрде кездесуі барлық ұлттық мәдениеттерге тән
Қазақ ауыз әдебиеті, әсіресе оның алуан жанрлы поэзиялық туындылары
«Музыка әдебиетсіз сондай-ақ әдебиет музыкасыз көп нәрсе жоғалтқан болар
Қазақтың дәстүрлі мәдениеті поэзия мен музыканың өзара байланысының молдылығымен,
Көп жайда ән мен жыр бірлесе қосқанаттаса дамитын болған
Ән мен өлең, жыр мен поэзия қазақ даласында өзінің
«Ән мен күйдің әуені сөйлеу тіліндегі сөздердің интонациясына –
Құран сүрелері әр түрлі мақамдармен айтылған. Мысалы, Дәуріш, Әли
Бақсы (шаман) өзінің жаратушымен «тілдесетін», ауруды емдейтін, күн
Қазақтың ауыз әдебиеті өзінің барша бітім-болмысында музыкамен тығыз байланысты.
Алғашқы өнер туындылары синкретизм түрінде болған. Ерте кезде эпос,
Бері келе әдебиет жанрлары жетісіп, бірінен-бірі бөлініп, қара сөзді
Қазақ музыкалық фольклорының, соның ішінде күй өнерінің тарихи деректілігі
Ол деректер, негізінде, күй аңызы арқылы беріледі. Қазақ күйшілері,
Бұл аңыз әңгімелер тартылатын күйдің мән мағынасын, әуендік ерекшелігін,
Күй аңызы орындалатын күйдің сырлы сазына жан бітіріп, толықтырып
Күй аңызын күйшілік өнерден, әңгімешілдік өнерден жеке дара алып
Сөйтіп, күй өнерінің ұлттық табиғаты болып, тәрбиелік қуатын күшейтеді.
Әуен-саз күйдің эстетикалық-эмоциялық қызметін атқарса оның ақпарлық-деректік болмысын күй
Қазақ халқының әншілігі мен күйшілігі, ән мен күйді өмір
Күй сияқты қазақ әндерінің де ұлттық синкретті сипаты жоғары.
Ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа тарату үстінде әр орындаушы өз
Өнердегі синкретті қасиетті ұлтымыз қатты қастерлеген. «Сөзшең өнерлі ақын
Дастанды жыршы, қиссашылар жеңіл, қысқа қайырылатын термелі әуенмен айтады.
Қазақтың би өнері жайында сөз қозғағанда, оның ерте заманнан
Егер ауыз әдебиетіне заттық-мәдениеттің ескерткіштеріне, ою-өрнектерге, жазба деректерге хәм
Би өнерімен бұрын көптеген ақын-жыршылар да әнші-домбырашылар да айналысқан.
Би өнерін жете игергендердің қатарына белгілі халық ақыны, әнші,
Сонымен қазақтағы би өнері сан ғасырларды артқа салып, ежелгі
Қазақтың халық билеріне тән, «Құбылма жүріс», «Айнымалы-ауыспалы», «Сыпайы жүріс»,
Қазақша билеу көбінесе топтасып, ән салумен, қыздар мен жігіттердің
Ұлттық би өнерінің тұрмыстық сипатын нығайту, клубтар мен мәдениет
Қазақтың би өнері сонау ежелгі заманнан бері қарай жұрттың
Сөйтіп музыка мен өнер түрлерінің байланысы музыкалық білім мазмұнының
1.3 Музыка мен өнер түрлерінің байланысының оқушыларға эстетикалық тәрбие
Музыка мен өнердің бір-біріне деген тонның ішкі бауындай өзара
Міне, бұл дәстүр түркі тілдес халықтардың орта ғасырлардағы төл
Ұлы ғұламаның музыка ғылымы туралы айтқандарына қысқа түрде психологиялық
Музыкалық тәрбиелік қызметінің психологиялық негіздері әл-Фараби сияқты Аристотельдің де
«Музыка арқылы біз өзімізді үлгілі өнегеге бейімдеп өркендете аламыз...
Белгілі зерттеуші А. Жұбанов ән мен өлең ұғымдарының біртұтас,
Музыка мен өнер түрлерінің байланыстарының эстетикалық тәрбиеде қолданылуының психологиялық
Жалпы қызығушылық әрекетінің өзі оқу-тәрбие үрдісінде ертеден-ақ педагогтар тарапынан,
Я.А. Коменский танымдық қызығушылыққа үлкен мән беріп, оны баланың
Ы. Алтынсарин балалардың ғылым-білімге қызығушылығын әңгімелер, ертегілер, өлеңдер мен
Оның «Кел балалар, оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «талап» тағы
А. Байтұрсынов «Қазақша оқу жайында» мақаласында «Балаларды қиналмай, оңай
Қызығушылықтың туындау қалыптасу жолдарын С.Л. Рубинштейн, Л.И. Божович, С.А.
Сөйтіп қызығушылық қай кезде болмасын оқу – тәрбие үрдісінің
Қызығушылық психикалық сапа ретінде әрбір жеке баланың дербес жеке
Төменгі сынып оқушыларында (І – ІҮ сынып) білуге құмартушылық,
Осыған байланысты бұл жастағы балалардың қызығушылығын ұдайы бақылап, оларға
Ү-ҮІ сыныптарда (11-12 жас) жасөспірімдік кезеңде қызығушылық тұрақтана бастайды,
Ал ҮІІ – ҮІІІ сыныптардың (13-15 жас) оқушыларында өздерінің
Аталған сипаттарға сүйене отырып, мектеп жасындағы оқушылардың қызығушылық сапаларының
Бұл айтылғандар қызығушылық әрекетінің оқу-тәрбие үрдісіндегі орнының үлкен екенін
Дегенмен өнерді танып білу эмоционалдық тұрғыда өзгеше ойлауды талап
Адам тек ақыл – оймен ғанаемес, - сезіммен де
Оқушылардың музыкалық қызығушылығының пайда болу үрдісін N1 кесте арқылы
Музыканың психологиялық маңызын зерттеушілерінің бірі Н.Н. Поддъяковтың айтуынша, музыка
Сызба 2. 1 Оқушылардың музыкалық қызығушылығының пайда болу үрдісі
Музыка өзінің өнер түрлерімен байланысы арқылы ұсынылатын жағдайда оның
Сөйтіп музыканы қабылдау балаларының ақыл – ой дамуының көптеген
Сөйтіп музыкалық тәрбменің психологиялық негіздерінің белсенділігін арттыруда музыканы негіздерінің
Музыка мен өнер түрлерін өзара байланыстыра танылуы, сөз жоқ
Мәселен, музыкалық шығарманың өмірбаянымен танысқан соң балада музыканы тыңдау
Сөйтіп эстетикалық тәрбие эстетика заңдарына сүйенумен бірге адам миының
Өнер түрлерінің ішінде муызка адамдағы туа біткен көңіл –
Бұл күрделі үрдісті «Музыка мен әдебиет байланысының психологиялық –
Себебі №2 сызба №1 сызбада көрсетілген музыкалық қызығушылықтың үрдісінен
Сызба 2.2 Музыка мен өнер түрлерінің байланысының психологиялық –
П.Я.Гальперин негіздеген ақыл – ой қызметінің бірте – бірте
Оқушыларға өнер арқылы эстетикалық тәрбие беруі проблемасына психологтар –
Бұл проблема сонымен бірге философиялық – эстетикалық көзқарас тұрғысынан
Қазақстанда музыкалық – эстетикалық тәрбие проблемасымен П.М.Момынов, С.А.Ұзақбаева, Н.З.Өтемісов,
Музыкалық – эстетикалық тәрбие мазмұнын түзуде ХІХ ғасыр және
«Адамның эмоциялық, нәзіктік сияқты сапары болады. Ол қоршған өмірдің
Адамгершілік пен эстетикалық тұрғыдан тәрбиеленген адамға эмоциялық тән, ол
Музыка тіралы жанды сөз шебері атанған Д.Кабалевский «Балаларға музыка
Онда балаларды музыкаға қалай қызықтыруға болатыны, аудиториямен байланыс жасау
Д.Кабалевский музыка туралы әңгімелеу тенденцияларымен үндес құнды пікірлер Л.Г.Дмитривеаның
Тыңдаушы шығарманың бейнелерінің кейпіне толық айналып, ондағы көңіл –
Музыка жас азаматтардың ішкі дүниесін байытады. Ырғақ пен әуенде
Адамның білмегенді білуге деген талпыныс, іс - әрекеті оның
Ал сыртқы қарама – қайшылықтарды жеңуде де музыкалық –
Қоғамдағы нарықтық қатынас адам бойындағы рухани байлықтың жан –
Тек мәдениет қана негізінен адамның рухани бейнесін қалыптастыратынын көптеген
«Дарвин айтады: отызға келгенімше тіпті одан да соңырақ кезеңдерде
2 МУЗЫКА МЕН ӨНЕР ТҮРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРҒА
2.1 Музыка мен өнердің біртұтастығы қазақтың халық педагогикасында
Қазақ халқының музыкалық фольклоры өзара өріле бірлестікте өмір сүруінің
Ежелгі ата бабаларымыздың күмбірлеген күміс күйімен, сыбызғы сырнай үнімен,
Жас ұрпақ тәрбиесінде қазақ халқының негізгі құралы өнер, оның
Қазақ отбасында тәрбие ісі ғалым Ш. Ахметовтың зерттеулерінде негізінен
Қазақтың халық педагогикасында болмысқа эстетикалық көзқарасты, эстетикалық талғамдарды қалыптастыру,
Қазақ дәстүрлерінде ас-тойларында шілдехана, бастаңғыларды, тіпті қонақта ән салып,
Халық педагогикасының негізгі мақсаты - өзінің бай тарихи тәжірибесіне
Сөз өнері мен музыка өнерінің табиғи бірлестігі әрқашан да
Ән өнері жеке адам сезімінен бастап, тұтас халық тағдырына
Қазақта әнсіз өмір жоқ. «Тойбастар» айтқан жігіт, кешкі ауыл
Жас ұрпаққа музыкалық-эстетикалық тәрбие беру осылайша өнер мен музыканың
Сөйтіп қазақ отбасында балалар әнмен өсті. Ән мен жырды
Осылайша жастардың орындаушылық әрі шығармашылық шеберліктері шыңдалып дамыды.
«Қазақтар ән шығарудың нағыз шеберлері әрі өз әншілдерін өте
Сонымен түрлі жанрдағы әндер халықтың эстетикалық көзқарастарын және оның
Халық педагогикасында балалар ойындары да, ертегі, эпостық жырларды айтуда
Қазақтың халық педагогикасында тағылымдық, соның ішінде өнерге сүйіспеншілік сезімін
Жастардың эстетикалық тәрбиесінде эпостар да аса маңызды орын алған.
Сондай-ақ, эстетикалық тәрбиеде ертегінің де орны бар. К.Д.Ушинскийдің ертегілер
Басқа халықтар сияқты қазақ халқының педагогикасында да ертегі жас
Ән өнерінің бір түрі, эпостық негізде қалыптасқан терме әуен
Терме сазы көбінде тұрақты келеді. Оны орындаушылар даяр мәтінді
Терменің де ән сияқты әсерлі үні, ырғақты сазы, жүрекке
Халықтық педагогикада күй өнеріне жеткілікті мән берілген. Күйлердің мазмұнын,
Күй орындаудың алдында оның аңызын айтып өту дәстүрі балалардың
Бір сөзбен айтқанда, қазақ халқының музыкалық өнер шығармашылдық бірлігі
Жүйелі түрде және үздіксіз жаттығу арқасында музыканы, ырғақты есте
Музыкалық үйрету мен тәрбиелеудің өзгешелігі арнайы музыкалық оқу орындарының,
2.2 Музыка мен өнер түрлерінің байланысы мектепте музыкалық-эстетикалық тәрбие
Ондаған жалдар бойы қазақтың халықтық саз өнерінің этникалық ерекшеліктері,
Өнерді синтездеудің теориялық жүйесін құру, оның оқу-тәрбие үрдісінде қолдануға
Дей тұрғанымен, қазақ музыкасының синкретті табиғатын таным-қолдануды жаңаша пайымдап
Мәселен Х.Балтабаев «Синтетизм дегеніміз – көркемдік және ғылыми шығармашылықтың
Өнердің синтезділігі адам түйсігінің синтездік сипатына сәйкес келеді. Ал
Сондықтан да музыкалық-эстетикалық оқыту мен тәрбиелеуде сол көркемдік жүйені
Сызба 2.3 Музыка мен өнер байланысының білім мазмұнында көрінуі.
Сөйтіп өнерді синтездеу дегеніміз адамды көркемдік тәрбиелеудің міндеттерін шешуде
Өнерді кешенді қабылдау арқылы неғұрлым пайдалы жаңа нәтижелерге жету
Эстетикалық тәрбие беруде әр өнердің өзіндік құндылығы бола тұра,
Өнердің көптүрлілігінің объективті негіздері мен субъективті фактор болып табылатын
Өнердің синтезделуі мектеп оқушыларын шығармашылық дамыту міндеттерін шешуге ықпал
Сондықтан да М.Казан айтқандай, «Оқу бағдарламаларында үш пәннің (саз,
Өнер түрлерін синтездеу әдісі арқылы құрылған білім мазмұны олардың
Жеке тұлғаны көркемдік тәрбиелеуге музыка өнерінің өзара тарихи және
Өнер кешенін қабылдау үрдісі көңіл-күй және көркемдік сезіммен бірге
Сонымен өнер түрлерін синтездеу яғни музыка мен өнер түрлерінің
Кесте 2.1 Музыка мен өнердің байланысын қолдану шарттары мен
Синтездеу шарттары
Синтездік қолдану ұстанымдары
1 Өнердің синкреттілігі .
2 Интеграциялық сипатының болуы.
3 Өнерді бірлікте қабылдаудың мақсатты ұйымдастырылуы.
4 Өнердің коммуникациялық ерекшеліктері.
5 Көп құрылымдылығы мен дәстүр тұрақтылығы.
1 Көркемдік бейнелі ойлау жүйесін қалыптастыруға ұмтылу.
2 Дүниені көркем пайымдау мәдениетін қалыптастыруды көздеу.
3 Көркем-өнердің ортақ заңдылықтарыны сүйену.
4 Өнер тілінің құралдарын, жалпы музыка мәдениетін, оның түрленуін
5 Синтездің жас шамасы мен қабілет-бейімі ерекшеліктерінесай жеке тұлға
Мұнда синтезділіктің интеграциялық сипаты құрылатыны берілген. Мәселен дыбыстың тілінде
Сонымен оқушыларға эстетикалық тәрбие беруде музыка мен өнер түрлерін
Д.Б.Кабалевский бағдарламасының басты ерекшелігі: музыканы оқушыларға жеке-жеке музыкалық әрекеттерге
Сөйтіп оқу бағдарламасы тақырыптар бойынша түзіліп, сол тақырыпты меңгеру
Музыкалық шығарманың көңіл-күй, сезімдік, адамгершілік-эстетикалық болмысына табан тірей отырып,
Бағдарламаның елеулі жаңашылдығы – оның нысаны – оқшау музыка
Сөйтіп музыканы әдебиетпен, бейнелеу өнерімен байланыста оқыту бұл бағдарламаның
Қорыта келгенде Д.Б.Кабалевскийдің «Музыка» бағдарламасында музыка мен өнер түрлерінің
тарихи оқиғаларға ортақ қатыстығы мен негіздігі;
адам өміріне ортақ қатыстығы мен негіздігі;
қоғам, дүние, табиғат әлеміне ортақ қатыстығы мен негіздігі;
тәрбие құралы ретіне ортақ мүдделестігі, мұраттастығы, мақсаттастығы;
өнер түрлері ретіндегі бір-бірімен көркемдік, тұтастық құру ерекшелігі және
мазмұн ортақтастығы;
бір-бірінің танымдық, тәрбиелік ықпалын күшейту қабілеті;
бірін-бірі эстетикалық толықтыруы, байытуы;
ақиқатты, болмысты бейнелеу ұқсастығы;
көркем құралдарының ұқсастықтары;
ақиқатты, болмысты бейнелеуде өзара бірлікке ұмтылуы;
барлық өнер түрлерінің адам ойы мен сезімінен тууы;
бірінің тууына екіншісінің негіз болу сапасы.
Сөйтіп музыка мен өнердің басқа түрлерін байланыстыра оқыту жас
Ұлттық мәдени мұра негізінде өнер түрлерін тұтастықта оқыту идеясы
1990 жылы Білім министрлігі тарапынан бұл өзгерістер мен талаптар
Бұл бағдарлама қазақ халқының мәдениетін, өнерін балалар бақшасынан бастап
Жастарға музыкалық-эстетикалық тәрбие берудің жалпы бағыты анықталған бағдарламаның негізінде
«Елім-ай» бағдарламасы музыкалық-эстетикалық күрделі жүйелілігіне, ажырамас тұтастығына негізделді. Онда
«Елім-ай бағдарламасы өнер, мәдениет сабақтарын бір-бірімен астастыра отырып, жеке
Бұл орайда «Елім-ай» бағдарламасы мектеп оқушыларына эстетикалық тәрбие беруде
«Елім-ай» бағдарламасында белгіленген білім мазмұны бойынша «Әсем саз» оқулығы
Сөйтіп музыка мен өнер түрлерінің байланысы музыкалық білім мазмұнының
2.3 Жалпы білім беретін мектептегі оқыту үрдісінде музыкалық-эстетикалық тәрбие
Оқушыға эстетикалық тәрбие беруде музыка мен өнер түрлерінің байланысын
Көркемөнердің қай түрі болмасын, оларды біртұтас мәдениеттің сыңарлары деп
Музыканың өнер түрлерімен байланысы сабақта оқушыларға тек хабарлама ретінде
«Біздің уақытта қазіргі музыка сабағын бейнелеу өнерінсіз қиын. Интеграциялық
Д.Б.Кабалевскийдің басшылығымен жасалған музыка бағдарламасында бұл пән аралық байланыс
- бірінші міндет - өнер арқылы адамның қоршаған дүниеге
- екінші міндет - жеке тұлғаның шығармашылық белсенділігін қалыптастыру;
- үшінші мігндет - өнердің бейнелеуіш тілін ұғыну, көркемдік
Тұтастай алғанда Д.Б. Кабалевскийдің және Б.М. Неменскийдің бағдарламалары өнераралық
Пәнаралық байланыс музыка негізінде оқушылардың көңіл-күй сезімдік ахуалына кешенді
Түптеп келгенде, көркем-өнер пәндерінің өзара-байланыстары өнер туралы жүйелі білім
Аталған мақсаттарды, міндеттерді, жоспарларды іс-жүзінде орындамай, тәжірибеден өтпесе жоспарланған
Байқауға қойылған талапта 4 курс студенттерінің өнерін, білімдерін 30
Іс-тәжірибелік жұмыстар педагогикалық тәжірибеден өткізіліп жүргізілген Өскемен қаласындағы №20
2-сыныпта «Күй тартыс дегеніміз не?» деген тақырып аясында пысықтау
Сабақтың мақсаты.
Білімділік: «Күй тартыс дегеніміз не?» деген тарау бойынша оқушылардың
Дамытушылық: Оқушылардың сұлулыққа, әсемдікке деген сезімін дамыту.
Тәрбиелік: Халқымыздың аспаптық шығармашылығынан эстетикалық ләззат, әсер алуға тәрбиелеу.
Көрнекіліктер:
Құрманғазы мен Дәулеткерейдің суреті, ноталы сұрақтар, домбыра т.б.
Сабақтың барысы:
Сыныпқа Құрманғазының «Сарыарқа» күйімен кіреді.
Ұйымдастыру: Сынып әзірлігін қадағалау.
1) Дауыс ашу жаттығуын жасату, жеті дыбысты (гамма) орындау.
Оқушыларды сабақтың өтілетін сатыларымен таныстырып, бірінші сатыға тоқталу.
а) Күй тартыс дегеніміз не?
ә) Күй тартыстың неше түрі бар?
б) Күй тартыс қандай кезде орындалатын болған?
в) Күй тартысқа қандай адамдар қатысқан?
г) Дәулеткерей мен Құрманғазының күй тартысы күй тартыстың қай
д) «Нар идірген» аңыз-күйіндегі күй тартыс қай түрге жатады?
ж) «Нар идіргендегі» үш күйдің өзара айырмашылықтарын айт?
з) Төрт күйден тұратын күй тартысқа қатысушыларды ата?
ғ) «Қыз қамаған» күйін кім тартады?
л) Құлшар күйші неге «жұртқа күлкі болғанымша, аман тұрғанымда
Сергіту сәті: Орындарынан тұрып «Кеңес» күйінің әуенімен би қимылын
Деңгейлік тапсырмалар. (Музыкалық сауаттылығын тексеру) Тақтадағы нота желісіне ілінген
Нотадағы сұрақтар:
а) нотаның жазылуы?
ә) ноталар ұзақтығы?
б) 2/4 өлшем, мысал келтір?
в) 3/4 өлшем, мысал келтір?
г) кестедегі нотаны ата?
д) стакатто деген не?
ж) легатто деген не?
ғ) «до», «ля» нотасын жаз?
л) «ре», «соль» нотасын жаз?
м) такт сызығы деген не?
н) соль кілті қайда жазылады?
п) музыкалық үзіліс?
Күй тартыстың бірінші түрін көрсету. Оқушы мен мұғалімнің орындауында
Оқушының ой-өрісін дамыту. Сөзжұмбақ құрастырдым «Күй тартыс»
д ә у л е т к е р
к ү й
к ү й д і м - ж а
ж і г і т
ш а л
т о р ы
ж о р ғ а
а т
м а қ т а н ш а қ
б ұ л б ұ л д ы ң
қ ұ р ғ ы р ы
а й т ы с
Сурет 2.3 «Күй тартыс»
Сөз жұмбақ сұрақтары:
а) Құрманғазымен күй тартысқа түскен күйші?
ә) Қазақтың аспаптық музыкасы?
б) «Нар идірген» аңыз-күйдегі баланың тартқан күйі?
в) «Нар идірген» күйіндегі екінші күйші кім?
г) Нарды иіткен кім?
д) Әзіл-ойын тартысындағы қыздың Құлшарға тартқан күйі?
ж) Құлшардың мінезі қандай?
Құрманғазының күй тартыстағы жаңа күйі?
Өлең сөзбен жарысу?
Оқушылардың алған білімдерін тест арқылы қорыту.
2– сыныптағы «Қазақтың ұлттық аспаптарына» арнап құрған тест жұмысымнан
Үйге тапсырма:
Теледидар, радио немесе үнтаспадан күй тыңдау және сол тыңдаған
Музыка сабағында оқушыларға қазақ ұлт аспаптар музыкасының эстетикалық тәрбие
Пысықтау сабағымның нәтижесінде оқшылардың еліне, ата-жұртына, жалпы өнерге деген
ҚОРЫТЫНДЫ
Экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңарулыр негізінде жүріп жатқан қоғамымыздағы
Музыка адам жанының адамгершілік сапасына елеулі әсер етуге қабілетті,
Әлемдегі білім беру стратегиясында әрбір елдің өзіндік ерекшеліктерімен бірге
Қазіргі Қазақстан мектебі ұлттық мәдениет пен бүкіладамзаттық білім
Эстетикалық дамусыз толыққанды тұлғаның қалыптасуы мүмкін емес. Мәдениетті тұлғаны
Жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беру құралы қызметіндегі музыка пәні
Жалпы білімберетін мектепте музыканың толыққанды өмір сүруі үшін және
Халқымыздың ұлттық музыка аспаптары, соның ішінде домбыра музыка мен
Музыкалық - әдебиеттік синтездің кең түрде кездесуі барлық ұлттық
Музыканың өнер түрлерімен байланысы қазақ мәдениетінде ұлттық ерекшелік деңгейінде
Мектеп жасындағы балалардың музыканы қабылдауы үшін алдын ала оған
Қазақ халқының тұрмысы, мәдениетінің болымысы әншілік, домбырашылық, күйшілік, әртістік,
Музыка мен өнер байланысы қазақ халқының эстетикалық-этикалық жоғары мәдениетті
Өнердің синтезділігі адам түйсігінің синтездік сипатына сәйкес келеді, өйткені
Жалпы білім беретін мектепке арнап музыка пәні бойынша білім
Музыка мен өнер түрлерінің байланысын қолдану синкреттілік, интеграциялық, коммуникациялық,
Музыка мен өнер түлерінің байланысын қолдану музыканы оқыту әдістері
Музыка сабағында музыка мен өнер түрлерінің байланысы тек музыкалық
Мектеп оқушыларына музыкалық - эстетикалық тәрбие беруде музыка мен
Музыканы өнердің басқа түрлерімен синтезді оқыту мәселесі - білім
Жоғарыда көрсетілген схемалар, пікірлер, әдістемелік жолдарын қолдана отырып, аталған
«Мектептің жаны мұғалім. Мұғалім қандай болса, мектебі де сондай
ХХI - ғасыр қарыштап дамыған білім ғасыры. Білім мен
Ғылымның қай саласы болмасын білім беруде ұстаздық шеберлігіне, психологиялық,
1998 жылы желтоқсанда білім қызметкерлері үшін болған 1 -
Өз отанын, халқын шексіз сүйетін, білімді, мәдениетті, қайратты, өткір,
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Ұзақбаева С. Сырлы саздар тағылымы./ С.Ұзақбаева., Ж.Төлебаева.-
2 Құсайынов А. Оқулықтар оқушы жүрегіне жете ме? /
3 Қазақстан Республикасының орта білім беру жүйесінің дамуының мемлкеттік
4 Концепция гуманитаризации образования Республике Казахстан // Казахстанская правда.-
5 Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы : Қазақстан Республикасының
6 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан 2030». Барлық қазақстандықтардың өсіп -
7 Наурызбаев Ж. Ұлттық мектептің ұлы мұраты./ Ж.Наурызбаев.- Алматы.-
8 Балтабаев М.Х. Современная худоджественная культура Казахстана./ М.Х.Балтабаев.-
9 Ушинский К.Д. Собр.соч. т 5./ К.Д.Ушинский.- Москва.-
10 Ильина А.Т. Лекции по научной организации учебного процесса
11 Основа вузовской педпгогики. / П.Ф.Талызина.-Ленинград: Изд.ЛГУ, 1972.- с.
12 Эстетика. Словарь.- Москва.- 1989.- с.424-425.
13 Кабалевский Д.М.Прекрасное пробуждает доброе./Д.М.Кабалевский.- Москва.- 1973.- с. 8.
14 Дүйсенбінова Р. Қазақтың әншілік өнері./ Р.Дүйсенбінова.- Алматы.- 1998.-
15 Сейдімбек А. Қазақ әлемі./ А.Сейдімбек.- Алматы.- 1997.- 380
16 Құнанбаев А. шығармаларының екі томдық жинағы.-I-том.-Алматы.- 1977.- 273
17 Выготский Л.С. Собр. соч./Л.С.Выготский.- II-том.- Москва.- 1983.-с. 251.
18 Борохов Э. Энциклопедия афоризмов./ Э.Борохов.- Москва.- 2000.- с.
19 Маданов Х. Қазақ мәдениетінің тарихы./ Х.Маданов.- Алматы.- 1998.-
20 Сейдімбек А. Текті өнердің тарихнамасы./ А.Сейдімбек.//Егемен қазақстан.- 2001.-
21 Қоңыратбаев Ә. Көне мәдениет жазбалары./Ә.Қоңыратбаев, Т.Қоңыратбаев.- Алматы.- 1991.-
22 Жәнібеков Ө. Уақыт керуені./ Ө.Жәнібеков.- Алматы.- 1992.- 151-155
23
ҚОСЫМША А
«Орыстың халық музыкасы және қазақстан композиторларының шығармалары» (4 -
Сабақтың мақсаты:
1 Білімдік: Қазақ және орыс халықтарының дәстүрлері және композиторлары
2 Дамытушылық: Екі мемлекеттің аспаптарын, олардың әуені мен ерекшеліктерін
3 Тәрбиелік: Мемлекеттердің достығы арқылы оқушыларды сыйластыққа, Отан сүйгіштікке
Көрнекті құралдар:
1) портреттер - К.Күмісбеков, Б.Байқадамов;
плакат, көркем сөздер;
көркем сурет;
аспаптар (домбыра, фортепиано, балалайка);
магнитофон.
Музыкалық материал:
К.Күмісбековтың «Достық мерекесі» атты күй поэмасынан үзінді тыңдау;
орыстың халық әні «Волга реченька» - тыңдау;
орыстың халық би әні «Камаринская» - тыңдау;
Б.Байқадамов «Су тасушы қыз» әні - орындау;
музыкалық сауат - күй поэма, К.Күмісбеков.
Сабақ жоспары:
1) Сәлемдесу.
Мақсаты: оқушылардың назарын алу, сабаққа бейімдеу.
2) Сабақтың тақырыбын ашу.
Егемендік алған жас мемлекет - Қазақстанның басқа елдермен ұлтаралық
3) «Волга реченька» атты орыс халық әнінің көңіл күйін
Мақсаты: әнді оқушылар түсінетіндей әдемі орындау, оқушыларәуенді көркем сурет
4) К.Күмісбековтың «Достық мерекесі» атты шығарманы орындау.
Мақсаты: орыс халық әнін негізгі әуенге алған қазақ композиторы
5) Музыкалық сауат.
Мақсаты: күй-поэмасы деген музыкалық жанрды түсіндіріп тыңдату.
«Камаринская» атты орыс халық би әнін орындау.
Мақсаты: балалайка аспабы арқылы әуенді көңілді, дұрыстап орындап, мазмұнын
Орыстың би қимылдарын оқушыларға үйрету.
Байқадамовтың «Су тасушы қыз» әнін үйрену
Мақсаты: әнді орындап, сөздерін мәнерлеп оқытып, мазмұнын түсіндіріп, жаңғырық
Вокал - хор жұмысы (жаттығулар).
Мақсаттары:
а) интонациялық тазалығына;
б) сөздерді аны айту;
в) көңілді, жүрдек орындалуына көңіл бөлу.
Сабақ барысында төмендегідей музыкалық іс-әрекеттердің түрлері қолданылады.
орыс халықының және Қазақстан композиторларының музыкалық шығармаларын тыңдау;
вокалды - хор жұмысы;
музыкалық аспаптарда ойнау;
би қимылдарын қолдану.
Сабақтың негізгі мақсаты.
Музыка сабағы арқылы балаларға басқа халықтардың мәдениетімен таныстыра отырып,
Сабақтың негізгі ойы.
Қазақстан мемлекеті мен Ресей мемлекетінің достығы - өнер арқылы
Сабақ барысы.
Мұғалім: Бүгінгі сабағымыз өте ерекше сабақ. Сабақ басында сендерге
Оқушылар: орыс, неміс, ұйғыр, татар, т.б. ұлттар тұрады.
М: иә дұрыс айтасыңдар, енді мына сұраққа кім жауап
О: Қытай, Ресей т.б.
М: өте жақсы, яғни біз Ресей халқы мен ғасырлар
О: түрлерінен, киімдерінен, сөздерінен, т.б.
М: жақсы, бірақ ең бастысы дәстүрінен байқалады. Себебі әр
(мұалім «Волга реченька» атты әнін фортепиано аспабында орындайды)
М: Шығарма ұнадыма? Қандай көңіл күйді қозғайды?
О: (өз ойларын айтады)
М: орыс халық әндерінің мазмұны, мәнері жағынан сазды, кең,
(мұғалім фортепиано аспабында «Достық мерекесі» атты шығарманы
М: осы шығармада орыс халық әнін қазақ композиторы фортепиано
(мұғалім магнитофонды қосып, шығарманы тыңдатады)
М: Сабақ барысында айтқан болатынбыз әр ұлттың өзндік дәстүрлері
Сендер орыс халқының қандай би қимылдарымен таныссыңдар? Егер білмесеңдер
(мұғалім алдымен шығарманы балалайка аспабында орындап, би қимылдарын үйренген
М: дәл осы шығараманы қазақ музыкасын зерттеушісі А.Затаевич
Көптеген қазақ композиторлары орысхалық әндерін ықыласпен тыңдап, оларға қатты
(мұғалім әннің сөзін оқып орындайды)
М: осы әннің сөзінен ерекшелік байқадыңдарма?
О: (жауабына қарай сөйлеу)
М: әнде қазақ, орыс сөздері аралас екі тілде орындалады.
(Вокалды хор жұмысы: жаттығулар, әннің сөзін оқып орындау, музыкалық
М: Өте жақсы балалар! Бүгінгі сабақта жақсы тыңдаушы, жақсы
(мұғалім сөзжұмбақты іледі)
М: осымен сабағымыз аяқталды, сабаққа белсене қатысқандарыңа алғысымды айтамын.
5
Музыкалық тұрғыдан меңгеру әрекеті
Музыкалық емес меңгеру әрекеті: музыкалық шығарма, музыкалық аспаптар, комппозияторлар
Музыкалық тұрғыдан өнер түрлерін қолдану (ән айту, күй шерту,
Қиял туғызады
Елес туғызады
Түрткі «мотив) туады
Эстетикалық тәжірибенің есте сақталған
дарын оятады
Әрекеттік, бейнелік, логикалық ойлау түрлерін туғызады
Еріктің тұрақтауына әсер етеді
Музыканы тыңдау
Музыканы орындау
Эстетикалық талқы мен бағалау
Эстетикалық көңіл күй мен сезім орнығады
эстетикалық – музыкалық шығармашылыққа ұтылу
Жеке тұлғаның психикалық әрекетін белгілі бір бағытқа бағыттайды
әлеуметтік- эстетикалық бағалау және көркем талғам пайда болады
Ұсынылатын музыкалық шығарма
музыка
өнер түрлері
Көңіл – күйге бірден әсер етеді
Дерексіз ойлау тудырады
Музыкалық шығарманы тұтас қабылдауды қалыптастырады
Талқы пайда болады
Жеке түсініктер, елес, қиял пайда болады
Тұтас көркем бейне пайда болады
Эстетикалық қатынас қалыпты (тыңдау, орындау), шығармашылық пайда болады
ортақ бір тарихилығында;
ортақ бір композицияға, сюжетке бірігуінде;
өнер түрлерінің ауқымдылығын пайдалануында.
ортақ,таным, ортақ мазмұн құруында;
бір-бірін түсіну үшін қолдану;
ортақ бір психологиялық әрекет тудыруында;
МУЗЫКА
ӨНЕР
бір көркем құралдың ортақ пайдаланылуынданемесе бір түрден екінші түрге
Оқушылармен жүргізетін музыкалық жұмыста кездесетін өнердің жақын түрлерінің өзара байланысы
Балалардың музыкалық орындаушылықтарын қалыптастыру
Музыка сабағы - өнер сабағы
Ұлттық өнердің нақты туындыларын және олардың оқушылардың эстетикалық қабылдауына әсерін талдау
Философия және өнер
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты - жеке адамның эстетикалық мәдениетін дамыту
Эстетикалық өнер
Сыныптан тыс музыкалық білім беру
Мектептегі музыка сабағында ұлттық музыканы игеру мәселелері
Музыкалық-эстетикалық білім беру жүйесінің құрылымы