Әдістеме шкалаларының мазмұндық мәні
ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
Этникалық және педагогикалық психология кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ҮЛГЕРМЕУІНЕ МҰҒАЛІМНІҢ ҚАРЫМ- ҚАТЫНАС СТИЛІНІҢ
Орындаушы,
4 курс студенті____________________________________________
(қолы, күні)
Ғылыми жетекші
Психол.ғ.к., доцент________________________________________
(қолы, күні)
Норма бақылаушы
Этникалық және педагогикалық
психология кафедрасының оқытушысы____________________________________________
(қолы, күні)
Қорғауға жіберілді
« »__________20__ж
Этникалық және педагогикалық
психология кафедрасының
меңгерушісі, психол. ғ. д., профессор_____________________________________________
(қолы, күні)
Реферат
Бұл жұмыс мектеп оқушыларының үлгермеуіне мұғалімнің қарым-қатынас стилінің әсерін
Жұмыс беттерінің саны:
Кестелер саны:
Зерттеу мақсаты: Мұғалімдердің оқушылармен қарым-қатынас стилдерінің олардың үлгерім деңгейіне
Зерттеу міндеттері:
Үлгермейтін оқушылардың мұғаліммен қарым-қатынасына арналған әдебиеттерді талдау.
Мектептегі үлгермеушіліктің туындауына мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынас стилінің әсерін анықтау.
Әдістемелер мен таңдауларды жасау.
Әдістемелерді экспериметалды топтарға және бақылау тобына жүргізу.
Алынған мәліметтер бойынша талдау жасау.
Әдістемелер:
Т. Лиридің тұлғааралық қарым-қатынасқа арналған әдістемесі. Бұл әдістеме
Ұстаз бағыттылығын анықтау әдістемесі. Бұл әдістеме мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы
В.Ф. Ряховскийдің мұғалімнің қарым-қатынас деңгейін бағалау әдісі. Бұл әдістеме
Алынған нәтижелер: Оқушының үлгерім денгейі оның сол пән мұғалімімен
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..............................................................................................................
Мектептегі үлгермеушіліктің феномендік сипаттары мен
Жасөспірімдердің оқудағы қиындық ерекшеліктері мен үлгермеушіліктерінің
Мұғалімдер мен үлгермейтін оқушылардың өзара әрекеттестік жағдайының ұйымдастырылу ерекшеліктері............................................
Әлеуметтік – психологиялық тренинг мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынастың
2 БӨЛІМ. ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ
Зерттеудің мақсаты, міндеті, болжамы...................................................
Зерттеу әдістемелерінің сипаттамалары..................................................
Зерттеу мәліметтерінің сандық және сапалық өңделуі..........................
ҚОРЫТЫНДЫ................................................................................................
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ............................................
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Қазіргі кездегі психологияда барлық аймақтарда жұмыс сапасының арту мәселсі
Үлгермеушілікті жеңу тек ғана педагогтардың мәселесі ғана емес,
Қазақстандық зерттеушілер К.А. Бегалиева, А.Д. Жұмабаева, Л.В. Лысенко,
Мектеп оқушысының үлгермеуіне оқушы мен мұғалімнің өзара қарым-қатынасындағы әлеуметтік
Зерттеудің өзектілігі: Мектептегі үлгермеушілік мәселесі қазіргі таңда барлық
Зерттеудің мақсаты: мектеп оқушыларының үлгермеуіне мұғалімнің қарым-қатынас стилінің әсерін
Зерттеудің міндеті: мектептегі үлгермеушіліктің туындауына мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынас стилінің
Зерттеудің пәні: мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас жағдайлары.
Зерттеу обьектісі: жасөспірімдер мен мұғалімдер.
Болжамы: мұғалімдердің оқушылармен қарым-қатынас стилдері және оқу
көшіру қолданылады. Бұл әдіс оқушылардың өздерінің және олардың ата-анасының
Үлгермеушіліктің негізгі симптомдары ретінде педагогтар мен психологтар келесі сипаттамаларды
- өз қатарластарымен салыстырғанда оқуға, санауға немесе басқа мектеп
- тапсырманың уақытында орындалуына көңіл бөлмеу;
- мектептегі көптеген пәндерден нашар баға алуы;
- үй тапсырмасын орындауға деген ұмытшақтық;
- бала үй тапсырмасын орындамаса да, оның орындалғаны туралы
- бала сабаққа жеңіл қарайды;
- бала жаман бағалары бар күнделікті көрсетуді «ұмытып қалады»;
- бала істі бастаса, оны толығымен аяқтамайды;
- оқушы мектепке барудан бас тартады;
- мектепке барып тұрып, сабаққа қатыспайды;
- мектепте «ауырдым» деп өтірік айтады;
- тапсырмаларды түсінуді қиналады және оқымайды;
- тұйық, оның достары өте аз;
- өзінің жастық деңгейіне сай келетін тапсырмаларды жүйелеуге қабілетсіз;
- мұғалімдердің көмегінсіз және қолдау тарапынсыз тапсырманы өзінің жасына
Жоғарыдағы көрсетілген симптомдардың көпшілігі оқушыда мүмкіндігінше онда мектеп
Теріс мінез-құлқының қалыптасуының бірінші және ең маңызды фактор ретінде
Тұрақты үлгерімі төмен оқушылардың ата-анасына деген аналогиялық
Мұғалімдер мен ата-аналардың үлгерімі төмен оқушылардың арасындағы конфликттерден кейін
Ал, енді оқу үлгермеушілігінің психологиялық себептерін қарастыратын болсақ, жалпы,
Бірінші топ себептер:
• ата-аналарының педагогикалық мәдени деңгейінің төмендігі;
• жанұядағы жайсыз жағдайлар (дау-жанжалдық адамгершіліктерге жат ата-анасының мінез-құлқының
• баланың жанұядағы іс-әрекетінің және өмірінің нақты ұйымдастырылуының жоқтығы,
• балаға қойылған талаптардың бірыңғай жүйелілігінің бұзылуы;
• балаға деген бұрыс қарым-қатынас (тұлғаны басып тастау физикалық
• баланы мектепке оқуға дайындаудағы талаптарды білмеу немесе орындамау,
Екінші топ себептер:
• жанұядағы баланың тәрбиелену жағдайын педогогтардың аз білуі.
• ата-аналарды психологиялық-педагогикалық дайындауы мен аз жұмыс істеуі.
• оқушыларды мектепке дайындығы жеткіліксіз дифференсациясы (білім алуының ұйымдастырылуы)
• оқушының өнегелік дамуында және мінез-құлқындағы ауытқуын жеңудегі
• олардың мінез-құлқымен іс-әрекетін жағымсыз ынталандыратын әдістеменің көптігі.
• баланың ауырлықты жеңілдетін эмоциялық күйінің ескерілмеуі.
• топтағы (сыныптағы) тұлғааралық қатынастардың басшылығының кемшілігі.
• жанұяның, бала-бақшаның, мектептің бала үлгермеушілігін жоюдағы байланысының жүйесіздігі.
Үшінші топ себептер:
• баланың (оқушының) жалпы дамудағы артта қалуы (кемтарлық) қоршаған
• науқастық;
• өнегенің тәрбиеленбеуі;
• мінез-құлықтағы және қарым-қатынастағы білімнің, ептіліктің, дағдының кемшілігі, жетекші
Бөлініп алынған әлеуметтік-психологиялық, педагогикалық себептер топтарына медициналық сипаттағы себептерді
• ойынның кемтарлығы;
• анализаторлардың парциалды деффектілері (есту, сөйлеу, моторика, дисграфия);
• ой жұмысы қабілетінің бұзылуы (церебрастениялық күйлердің нәтижесінде). Бұл
Алғашқы кезеңде, яғни кіші мектеп жасындағы үлгермеушіліктің жағымды жағы
Ал, жасөспірімдік шақтағы үлгермеушілік дегеніміз – бұл оқушының оқу
Жоғары сынып оқушылары оқу сабақтарына, мұғалімдеріне тәуелсіздігін көрсетеді. Көбінесе
Үлгермеушіліктің негізінде жатқан психологиялық себептердің көпшілігін 5 топқа біріктіреміз.
1 топ – жүйке жүйесіндегі жекедара психикалық ерекшеліктер;
2 топ - таным әрекетіндегі жетіспеушілік;
3 топ – мотивациялық сфераның дамуындағы кемшіліктер;
4 топ - өзін-өзі бағалау мен талаптану деңгейінің теңсіздігі;
5 топ – оқуға басқалардың жағымсыз әсерінің болуы.
1. Оқудағы қиындықтар факторы ретінде жүйке жүйесінің жекедара психологиялық
Баланың табиғи ерекшеліктері тікелей оқудағы артта қалуының себебі емес,
Жүйке жүйесінің күші оның тітіргендіргіштіктерге төзімділік, кедергіге төзгіштік, жұмысқа
Оқушының табиғатынан әлсіз инертті болуы оқу үлгеріміне кері әсерін
1) материалдарды әлсіз меңгеру, қателерді жиірек жіберу, тез шаршау
2) бақылау және өзіндік жұмыстарын жазғандағы жауапкершілік, жүйке жүйесінің
3) кейбір жағдайда мұғалім оқушыларға жоғары темппен сұрақ қойғанда,
4) жұмыс шартында кейде мұғалімдер оқушыларға көптеген жағдайда сұрақ
5) сәтсіз жауаптың соңынан жағымсыз баға алынады;
6) мұғалімнің жұмыс жағдайында жоғары талапты қоюы;
7) жұмыс кезінде зейіннің бөлінуін талап етеді, мысалы, мұғалім
8) жұмыс кезінде шудың болуы.
9) жұмыс кезінде оқушы мен мұғалімнің ұрысуы;
10) оқу процесінде педагогтың сабақты дұрыс басқармауы.
2. Оқу іс-әрекетінің жетіспеушілігіне танымдық кемшіліктердің тәуелділігі.
Екінші топтың себептерін талдай отырып, біз оқушының нашар түсінгендігі,
Екінші топтың арасынан екі психологиялық себептерді бөліп қарастырамыз:
1) оқу іс-әрекетінде оқу тәсілдердің қалыптаспауы.
2) баланың психикалық процестерінің дамуында ойлау сферасындағы кемшіліктердің болуы.
Оқу іс-әректеінің ережелерінің дұрыс қалыптаспауы, оқушының үлгермеушілігінің ерекшеліктерінің айырмашылықтарын
Үлгермеушілік оқу жұмысының адекватты әдістерімен байланысты таңдамалы сипатқа ие
- Мұғалім сыныпқа тапсырманы әр түрлі мағынада немесе түрлі
- Мұғалім сыныпқа жоғары темппен нақты түсіндірсе, онда ол
- Жұмыс мерзімінің шектелгендігі, тапсырманың дер кезінде орындалмағаны оқушының
- Оқушы мен мұғалімнің бір-бірімен келіспеуі.
- Сабақ кезінде зейіннің басқаға аударылуы.
Бұл үлгерімінің психологиялық себептері бақылаушыда ашық және жабық түрде
3. Мотивациялық сфераның дамуындағы кемшіліктер – бұл көбінесе
60-шы жылдары зерттелген Кэттелл мен Сили және Сдени (1966)
Мотивация жаңа материалды меңгереді адамның мінез-құлқының белсенділігі
Мұғалімдер мен психологтар оқушының бойында оқуға деген қызығушылықты,
Мектептегі үлгермеушілікті жою үшін, оқушының оқуға деген қызығушылығын қалыптастыру
Бруковер, Томс және Паттерсон (1964) зерттеулерінде оқушының өзінің оқуындағы
1.Оқушының өзің оқуға деген қабілеттігі мен үлгерімі жағында, маңызды
2.Оқушының оқудағы қабілеттік түрлі сабақтарда жалпы бағалауларымен ерекшеленеді.
3.Оқушы өзінің қабілеттерін коррекциялау барысында басқалардың ол туралы бағалауын
Комбс (1964) оқушының қоршаған ортаға деген өзара байланысында өзін-өзі
1956 жылы Уолш үлгермейтін оқушылардың интеллектісі орта деңгейден жоғарланғанын
Гауза, Вуден және Мюллер (1980) зерттеулерінде үлгермеушілік- бұл
Оқушының өзін-өзі бағалау мен талаптану деңгейін қалыптастыруда келесідегі психологтар
Үлгермейтін оқушылардың көпшілігі өзінің мүмкіндіктерін көрсете алмайды. Б.Г.Ананьев зерттеулерінде
А.К. Маркова, М.В. Матюхин еңбектерінде өзін- өзі бағалауды
Прогностикалау өзін-өзі бағалау- бұнда тұлға өз іс- әрекетін құруда
Процессуалдылық өзін-өзі бағалау- тұлғаның іс- әрекеті барысында бағыттап коррекциялау.
Ретроспективтілік өзін-өзі бағалаудағы іс- әрекетің аяқталуы, яғни іс- әрекет
4. Өзін-өзі бағалау мен талаптану деңгейінің теңсіздігі деген себепті
Оқушылар қиын тапсырмаларды шешуге талпынуы өзін-өзі бағалауда қалыптасады. Талаптану
Орташа үлгеретін оқушылар - бұл берілген тапсырманың 57%- ін
Әлсіз үлгеретін оқушылар, орташа үлгеретін оқушыларға қарағанда саны жағынан
5. Оқушының оқу іс-әрекетінің жетістіктеріне басқалардың әсері. Бала
Біріншісі- оқушының белгілі тапсырмаларды меңгерудегі арнайы өту бағдарламалары.
Екіншісі- мектептегі тұлғааралық өзара қалыптасу мен сипатталатын әлеуметтенудің жабық
Оқушы әлемі- бұл мектептегі оқу тапсырмаларды меңгеру және
«Басқалардың маңызы» термині – бұл бала үшін қажетті қабілеттерді
1.2 Жасөспірімдердің оқудағы қиындық ерекшеліктері мен
үлгермеушіліктерінің негізгі факторлары
Психологияда оқушылардың үлгерушілігі мен әлсіз үлгеретіндердің психологиялық ерекшеліктерін зерттелген
А.М. Гельмонт өзінің классификациясында оқуда артта қалатын оқушылар
Н.М. Мурачковский оқушылардың үлгермеуіне тұлғалық қалыптасу қасиеттерінің тәуелсіздігін зерттеу
• Оқушыға ойлау іс - әрекетін ерекшеліктеріне байланысты;
• Оқушының оқуға деген қарым- қатынасындағы тұлғалық бағыттылықтың
• Оқушының өзін- өзі ұйымдастырудағы сапасы.
Л. С. Славина өзінің класификациясында үлгермейтін оқушыларды
1. Оқушының оқуға деген дұрыс емес қарым-
2. Оқушының оқу материалын меңгерудегі қабілеттерінің жойылуынан пайда
3. Үлгерімі төмен оқушылардың оқу жұмыстарында қабілеттері мен дағдыларының
4. Қиындыққа үйрене алмайтын оқушылар.
5. Оқушының оқуға деген танымдық қызығушылық жоқ болуынан пайда
Оқушының оқудағы үлгілеріне әсер ететін негізгі факторлардың бірі оқушының
1.Орта буын сыныптардағы оқу іс-әрекетінің ерекшеліктері. Орта буынды сыныптардағы
2.Орта буын сыныптағылардың мұғалімдермен өзара қарым- қатынасы. Орта мектеп
3.Жеке танымдық процестердің қалыптасуындағы кемшілікткрдің оқу бағдарламасын меңгерудегі қиыншылықтарға
4.Эмоцционалды кедергі келтіру. Дені сау жасөспірімдерде көңіл- күйінің тұрақсыздануы,
5. Білімдегі кемшіліктер және оқу бағдарламасын меңгерудегі кемшіліктер. Білімнің
6. Жасөспірімдердің жанұядағы ішкі жағдай және мектептегі оқуға
Орта сыныптағы жасөспірімдердің көпшілігі үлгерімнің төмендеу себептерін өздерінен көреді.
Сонымен, қорытындылай келе, көптеген авторлар жасөспірімдік жастағы оқу үлгерімнің
Оқушының білімі төмендеуі (Калмыкова З. И);
Танымдық процестің дамуындағы кемшіліктер (Дуборовина И. В. 1988г);
Педагогикалық қараусыз қалушылық (Антонова Г. П.);
Жекедара-типтік ерекшеліктер (Оргова Л. В.);
Оқу мотивациясының адекватты жойылуы.
Оқушының психологиялық дамуындағы ауытқудың пайда болуы, бұл оқушының
Орта буын сыныптарындағы оқушылардың білімді нашар меңгеруінің себептерінің бірі
С.К. Масгутованың зерттеулерінде 7-8 сыныптарда оқитын оқушылар тек қана
Н.Л. Конавалованың зерттеулерінде оқу материалын толық меңгеру үшін, яғни
Статистикалық зерттеулерде көрсеткендей 1989жылы А Гражданин, В Совкин, А
Жасөспірімдердің 37%- і өзін-өзі қамтамасыз ететін мұғалімдердің
1.Жасөспірімдердің ұмытылысы мен арманы ерік күш жігеріне сәйкес келмейді.
2.Синхронды емес ішкі және сыртқы мотивтердің дамуы. Сыртқы мотивтардың
3.Синхронды емес мотивтердің дамуына шындықты түсінудің әсері. Мұндай оқушылар
Л.В. Орлова интеллектуалды пассивтіліктің пайда болуының алғашқы симптомы туылғаннан
В. В. Давыдов бойынша оқушының опериационалды сфераларының даму деңгейі
Орта сыныптағы оқушылардың танымдық сферасының қалыптасуындағы кемшіліктер бұл оқушылардың
М.К Акимова зерттеулерінде жасөспірімдердің есінің дамуының деңгейін зерттегенде көптеген
1. Нақты саладағы білімдердің болмауы.
2. Белгілі пәндерді кейбір логикалық-функцияларды сөздермен қатысты түсіну,
3.Сандық материалдарды және матиматикалық тапсырмаларды шешудегі негізгі өлшенетін
4.Ақыл- ойдың қалыптасуындағы белгі түсініктерінің бөлінуі.
5.Кіші жасөспірімдердің бойында кіші мектеп оқушысының ойлау ерекшеліктерінің басым
Оқушының интелектуалды ақыл- ойының дамуындағы кемшіліктер оқу үлгерімін біртіндеп
Жаңа материалды меңгеруде білімдегі кемшіліктер кедергі келтіреді.
Ақыл-ой іс-әрекетінің белсенділік.
Оқу іс-әрекетінің басқару және ішкі дефектілердің ұйымдастырып бұл оқу
Пәнді оқып білу деген қызығушылықта танымдық- мотивациялық бұзылуы.
Мотивацияның біртіндеп қалыптасуы.Оның ақыл- ой іс- әрекетінің белсенділікпен
Оқушының жаңа материалды түсінуіндегі белгілі бір жетістік пен өз-
Оқушының сыныптағы әлеуметтік статусы өзгереді.
Жасөспірімдердің мектептегі оқу үлгеріміне деген мінез-құлықының спонтанды түрде өзгереді
1.3 Мұғалім мен үлгермейтін оқушылардың өзара әрекеттестік жағдайының
Соңғы он жылда педагогикалық-психологияның жиі көтерілген мәселесі ретінде мұғаліммен
Педагогикалық қарым-қатынас мәселесін талдау күрделілігі келесіде: қарым-қатынас көптеген психологтармен
Сөздік қарым-қатынастың іс-әрекеті туралы айтқанда зерттеушілер жекедара қарым-қатынасты айтады:
Қарым-қатынас қоғамдық – коммуникативті іс-әрекетті орындау барысында адамдардың әрекеттесу
а) «әрекеттесу» - ол жалпы категория, оның құрамына «іс-әрекет»
ә) коммуникативті-қоғамдық іс-әрекеттер болмысты тану, еңбек сияқты әлеуметтік формасы.
б) қоғамдық-коммуникативті іс-әрекет ретінде адамдардың қарым-қатынасы әр түрлі құралдармен
в) вербалды қарым-қатынас – тіл арқылы адамдар арасындағы әрекеттесудің
г) қарым-қатынас серіктестің сөздік іс-әрекеті вербалды қарым-қатынас арқылы іске
Қарым-қатынасты араласып жатқан адамдардың (субьектілердің) бөлек әрекеттердің бір ізділігі
Педагогикалық қарым-қатынас неғұрлым екі адамдардың әрекеттестіктің актісі С1-С2 схемасы
Л.С. Выготскийден кейін бірлік «өңдеудің тұтастылыққа тән негізгі қасиеттер»
А.А. Леонтьев зерттеулерінде педагогикалық қарым-қатынас мұғалімің оқушылармен сабақ барысында
Педагогикалық қарым-қатынасқа педагогикалық жүйенің ішінде жүзеге асуымен анықталатындығын айтып
Адам өзінің өмірі барысында бір педагогикалық жүйеде екіншіге ауысып
Педагогикалық қарым-қатынас педагогикалық жүйенің ішіндегі процесс болса, онда педагогикалық
Коммуникативті акттің функционалды бірлігін анықтауда М.И. Лисинаның қарым-қатынастың міндетін
Сөйлеушінің жағынан қарстырғанда коммуникативті актінің міндеті немесе ортақ мақсаты
Қарым-қатынастың қатысушылары ретінде сөйлеушімен тыңдаушының рөлін анықтап, сөйлеушінің нақты
Коммуникативті міндет ретінде танымдық міндетті түсіне отырып А.А Леонтьев
Шешуші субьектке қарағанда барлық үш міндет (танымдық, коммуникаттивті, ойлау)
С1-Т2 коммуникативті актте 2 серік коммуникативті міндетті орындайды деп
Сөйлеуші бұрын айтып кеткендей, 2 негізгі мақсатты орындайды-ақпаратты беру
Көптеген еңбектерде ( А.В. Бельский, В.А. Артемов, А.Д. Ревтова,
Мәскеу қаласының әр түрлі мектептерінің сұрақтама нәтижесі келесіні көрсетті:
Тыңдаушының педагогиалық қарым-қатынас барысында келесі коммуникативті міндет бөлінеді: түсіну,
Педагогиалық қарым-қатынас ұғымын 3-ке бөліп қарастыру керек. 1) оқу
Д.Б. Эльконин бойынша оқу міндеті оқу іс-әрекетінің негізгі бөлігі.
Осы ойды дамыта отырып, А.К. Маркова коммуникативті мәселелерге қолдануға
Кесте 1- С.Я Рамешина бойынша педагогикалық функциялар тізімі.
Сөз функциялары Педагогикалық коммуникативті міндеттер
Ынталандырушы
Ұйымдастырушы
Бақылаушы
Жауап беруші
Бағалаушы
Түзетуші
Ынта туғызу, сұрақ
Түсіндіру, әңгіме, хабарлау.
Ынта туғызу, сұрақ
Мақұлдау (мақұлдамау)
Жоққа шығару
Оқу іс-әрекетін талдау үшін коммуникативті міндет жиі нақты міндет
Тапсырманың талабын нақтылауда айтылынып жатқан сөздің жалпы көлемін қысқаруңына,
Тапсырмаларды талдау барысында коммуникативті міндетін асыруын қарастырып, коммуникативті міндеттің
Қазіргі кездегі коммуникаттивті міндетті іске асыру құрылымы ғана емес
В.П. Панюшкин зерттеулерінде соңғы жылдары оқу іс-әрекетінде қарым-қатынас
Қалыптасқан білім беру жүйесінде және кадырларды дайындауда оу іс-әрекетін
Іс-әрекет тұтас, продуктивті процесс ретінде мұндай жағдай бірақ қиындай
Толық іс-әрекетті игеруі оқуды басқа негізде құрылуын талап етеді.
Дәл осылай Л.Н. Толстой, С.Т. Шацкий, Дж. Родари сияқты
К.С. Станисловскийдің педагогикалық ізденуін оның шәкірті М.О. Кнебель былай
Мұғаліммен оқушының шынайы диалогтік арақатынасындағы мұғалімнің өзінің тұлғасы оқу
Сонымен, оқу процестің тұлғааралық қатынасқа ауысу мұғаліммен оқушының серіктестігік
Қарым-қатынакс жағдайында табысты іс-әрекетінің қалдыптасуына басқа не керек? Мұғалім
Сипат ретінде М. Полянин өзінің «Личное знание» деген кітабында
Әрине, резонанс дегенде, іс-әрекеттің мотивациялық-тұлғалық ядроның ырықсыз туындауына жағдайдың
Оқушымен мұғалімнің әрекеттесуі арқылы іс-әрекеттің қалыптасуына оптималды жағдай туғызады.
Сонымен, шынайы іс-әрекетті игеру тек оқу процессінің қатысушылардың диалогында
Мұғалім мен үлгермейтін оқушылардың өзара қарым-қатынасына әлеуметтік рөл де
Қоғам мұғалімге белгілі қызметтерді жүктейді. Ол қарым-қатынаста, әрекетінде қоғамнан,
Бұндай жағдайлар мұғалімнің әлеуметтік ролінде қанағаттанарлықсыздығын көрсетеді. Мектеп практикасында
Оқушы мен мұғалімнің өзара тұлға аралық байланыс қарым-қатынасының қандай
Бұндай жағдайда мұғалім қаталдық көрсетсе, оқушы мұғалімнің талаптарынан қорқады
Мұғалім мен оқушының арасында ішкі топаралық байланыс бар. Топ
Егер үлгермейтін оқушыға мұғалім қызығушылық танытпаса, оның пассивтілік деңгейі
1.4 Әлеуметтік - психологиялық тренинг мұғалім мен оқушы арасындағы
Мұғалімнің педагогикалық іс-әрекеті көп жағдайда оның бүткіл сынып пен
Бұл мәселелер кейбір эмпирикалық зерттеушілердің мәліметтері көрсеткендей, мұғалімдер оқушының
Жоғарыдағы айтылғандар мұғалімнің әлеуметтік-психологиялық компетентілігі оның педогогикалық шеберлігінің де
Әлеуметтік-психологиялық тренинг деп- қарым-қатынас аймағындағы білімдердің өзіндік түрлерін оқыту
Әлеуметтік-психологиялық тренинг әдістері әлеуметтік-психологиялық мәселелер бойынша дәстүрлі әңгімелесу, семинарлар,
Нақты жағдайларды талдау - әлеуметтік психологиялық тренингтің өте көп
Топтық дискуссия түрінің мақсаты мынадан тұрады: әлеуметтік-психологиялық тренингке қатысушыларды
Бұл әдіс практикалық тәжірибені кеңейтуге көмектеседі.Типтік мысалдардан құралған бұл
Т-топтары сияқты топтық дискуссиялардың барлық түрінде дерлік дискуссия пәні
Әлеуметтік-психологиялық тренинг ойындық әдістері әртүрлі болып келеді.Олардың ішінде кең
Рөлдік ойынның қатысушыларына мынадай жағдайлар жасалады: а) іс әрекет
Рөлдік ойындарда топтық пікір-таластың барлық жетістіктеріне ие. Бұл әдістердің
Әлеуметтік-психологиялық тренинг үшін ойын әрекетінің ашық (анық) көрінетін эмоцияналды
Әлеуметтік-психологиялық тренинг әдістері қаншалықты көп болса да, топтық дискуссия
Әлеуметтік-психологиялық тренингтер контексінде диогностика үлкен маңызға ие. Бұл жерде
В.А. Сухомлинский былай дейді: «шынайы тәрбие тек өз-өзін тәрбиелеу
Қатысушының өзі жайында үлкейген (өскен) білім спектріндегі маңызды компонент
Өзін кең түрдегі обьективтендірілген түсінуге жылжудың негізгі алғышарты басқа
Әлеуметтік-психологиялық тренинг контекстінде өзін-өзі талдау, табандық түріндегі оқыту процесі
2 БӨЛІМ. ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ
2.1. Зерттеу мақсаты, міндеті, болжамы
Мақсаты: Мұғалімдердің оқушылармен қарым-қатынас стилдерінің олардың үлгерім деңгейіне әсерін
Болжамы: Мұғалімдердің оқушылармен қарым-қатынас стилдерімен оқу үлгерімі арасында
Әдістемелер:
3) Мұғалім тұлғасының кәсіби бағыттылығы
Мерізімі: 10.02.07-15.04.07.
Зерттеу обьектісі - №86 мектептің оқушылары мен мұғалімдер ұжымы.
Зерттеу пәні – мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас жағдайлары.
Міндеттері:
1.Әдістемелер арқылы зерттеу жүргізу
2. Жеке дара мәліметтерді өңдеу
3. Топтық көрсеткіштерді айқындау
4. Зерттеу болжамын дәлелдеу
5. Мәліметтерді сапалық талдау, тұжырымдау.
2.2 Зерттеу әдістемелерінің сипаттамасы
1. Т. Лири әдістемесіне сипаттама
Т.Лири әдістемесінің кеңес психолгиясының модификациялап, өзгертулер енгізіп, ұсынушылардың бірі
Бұл әдістеме әскери қызметтегі жауынгерлердің ерекшеліктерін ескеріп, оларды белсендіруге
Жеке адамның іскерлік қасиеті.
Жеке адамның бейімділкке ұмтылуын.
Жеке адамның кәсіби немесе тұлғалық бағыттылығы.
Жеке адамның бағыныштылығы, тәуелділігі, сондай-ақ жағымды қасиеттері.
Жауап бланкісіне белгіленген реттік нөмерлерінің әрқатар бойынша қосындысын аламыз.
(Зонаның) Айқын көрінушілік пен зонаның төрт деңгейі бар:
номиналды (0-4), потенциалды (4-8), перспективті (8-12), суперзона (12-). Әр
Ескерту: Адамдардың ұйымдастырушылық әрекеті мотивациялық сипаттамаларының профилі «жәйттік» мінез-құлық
Зерттелуші инструкцияны түсінбеді немесе экспериментатормен бірге жұмыс істегісі келмеді.
Экспериментатордың тез оқығанынан зерттелуші қасиеттерді белгілеп үлгермеді.
Зерттелуші инструкцияға қарамастан тек «жақсы» қасиеттерді белгіледі.
Зерттеулерде шындығында зерттелуші қасиет аз деңгейде көрінген.
Әдістеме шкалаларының мазмұндық мәні.
Үшінші шкаладан бастап барлық шкалалар үш топқа бөлінеді: төменгі,
әдістеменің аналогиялық әдістемеден кейбір ерекшеліктерін атап өтуімізге болады. Бұл
Бағыттылық.
Ұйымдастырушылық әрекеттің әлеументтік бағалылығы оның ұжымдық бағыты болып табылады.
Іскерлік.
Студенттердің ұйымдастырушы ретінде жалпы іскерлік қасиеттерін сипаттайды. Сондай-ақ, мақсаты
Профессиялық (өз жұмысына сенімді, шешіміне сенімді жауапкершілікті). Ұйымдастырушы ретінде
Басқарушылық (доминанттылық)
Дағдылы мінез-құлық лидерлікке ұмтылушылық, басқарушылық. Сонымен бірге, басқалардың еркімен
Конфликтік зона: қаталдық (11-15)
Өзінің мақсаты үшін дөреклік көрсетіп, басшылықта болуға ұмтылады:күрес, агрессияның
Өзіне сенімділік
Дағдылы мінез-құлық: өзін-өзі сыйлау (116-120),
Өзін жақсы көру (66-70). Өзінің күшіне, өзіне сенімділік. Сондай-ақ,
Конфликті зона: өзін-өзі сүйгіш (16-20). Өзге адамдардың табысы мен
Барлығы іскерлік шеберлігімен қатынаса отырып, өзіне пайда әкелетін нәрсеге
Егер біреудің ырқына көнетін өзіндік «дипломатиясы», яғни, ол өзіне
Талап етушілік, қатаңдық.
Дағдылы мінез-құлық: талапшылдық (121-125),қатаңдық (71-75). Ашық, тік мінез, тез
Конфликті зона: Келісімге, компромиске қарай жүрмейді. Келісмге, ымыраға келмеуші
Бірбеткейлілік, негативизм.
Дағдылы мінез-құлық: бірбеткейлік (126-130),скептициялық (76-80). Күмәнді, айналасындағыларға скептициялық сенімсіз
Көнгіштік.
Дағдылы жүріс – тұрмыс: ырыққа көнгіштік (131-135), момын мінезділік
Конфликтік зона: пассивті бағынушылық (31-35). Еріксіз, қысылғыштық, өзін кінәлі
Тәуелділік.
Дағдылы мінез-құлық:тыңдағыштық, өзіне сенімсіздік, басқа адамдарға, басқа адам еркіне
Еліктегіш. Өзініңкүшіне сенгіш, құбылмалы, тіл алғыш.
Конфликтілік зона: тәуелділік (36-40). Басқалардан көмек, қамқорлық күту. Беделге
Психологиялық такт.
Дағдылы мінез-құлық: тактілік (141-145), ілтипаттылық (91-95). Адамдармен қарым-қатынаста кантакті
Конфликтілік зона: жұсақтық (41-45), тым жұмсақтық, кішіпейілділікке кейде конформизммен
Қайырымдық.
Дағдылы мінез-құлық: ықыластылық (146-150), риясыздық (96-100). Басқалардың керегіне жәрдем
Жауаптардың дұрыстығы, әлеуметтік кемелденушілік әлеументтік конформизм, өзіндік бағалау және
1)Ең алдымен жауаптардың сенімділігн анықтаймыз, сенімділік индексі (СИ). Егер
2) Белсенді қасиеттер жиынтығын есептейміз (А) Ол
3)Реактивті қасиеттердің қосындысын есепиейміз (Р)
Оны 7,8,9,10 шкалалар қосындысынан аламыз.
4) А пен Р арақатынасын интерпретациялаймыз.
А өлшемін жоғары әлеументтік кемелденушілікті, бейімделушілікті көрсетеді.
Ал егер көрсеткіш Р көрсеткіші А=дан артық болып табылса,
Ал 9 бен 10-шы шкала аралық басым болса, адамның
Өзін-өзі бағалау интенсивтілігі коэфициенті есептелінеді (1).
∙100% (1).
Мұнда Σ= А+Р+І-ші және 2-ші шкалалар мәні. Өзіндік
Ал 35-40% пен 55-60% аралығында болса, айқындалған рефлекция.
6) Сонымен бірге жеке адамның ұйымдастырушылық әрекетінің мотивациялық сипаттамасын
3-7: 3-ші шкала жоғарғы доминантылықты еріктілікті көрсетеді;
7-ші шкала бағынушылықты , икемділікті көрсетеді.
4-8: 4-ші шкаланың басымырақ болуы 4 «Мен» Күшінің әлсіз
5-9: 5-ші шкала басым болса, ол турашылдықты, бір беткейлікті
9-шы шкала басым болса – икемділікті (айлакер) мінезді көрсетеді.
10-шы шкала–татулық сезімдерін көрсетеді.
2. Мұғалім бағыттылығын анықтау әдістемесіне сипаттама
Қазіргі кезде мұғалімнің өз мамандығын қаншалықты деңейде меңгергенін бағалау,
Мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы және кәсіби маңызды қасиеттерін анықтауда педагог
- көпшілік, ашықтық,
- ұйымдастырушылық,
- пәнге деген бағыттылық,
- интеллигенттік,
- қолдау көрсету түрткілері.
Ұйымдастырушы типінің тұлғалық құлылымына тән негізгі сапалар: талап қойғыштық,
Коммуникатор мұғалім мейірімді эмпатияға қабілетті, балаларды сүюімен ерекшеленеді. Ол
Интеллигент – мұғалім талап қойғыш, моролдық ережелерді қатал сақтау
3. В.Ф. Ряховскийдің мұғалімнің қарым-қатынас деңгейін бағалау
әдісіне сипаттама.
Бұл әдіс мұғалімнің қарым-қатынас деңгейін бағалауға арналған. Бұл
Ақкөңілділік
Қызығушылық
Оқу инициативасын кеңейту 7654321 инициативасын басып тастау
Ашықтық
Белсенділік
Жұмсақтық
7. Дифференциациялық
ны жоққа шығарады.
Әдістемеде берілген шкалалар бойынша мұғалімнің қарым-қатынас деңгейі анықталады.
2.3 Зерттеу мәліметтерінің сандық өңделуі
Кесте 2- Т. Лири әдістемесі бойынша топтық ортақ көршеткіштер
№
I II III IV V VI VII VIII IX
1 7
8 6 7 6 5 6 6 9 6
2 7 9 6 8 9 4 6 6
3 10 7 5 5 8 4 4 7
4 10 6 5 5 8 5 4 4
5 7 7 4 6 10 3 5 5
6 7 7 4 6 9 3 5 5
7 8 8 7 5 10 6 6 4
8 8 8 8 5 5 6 6 5
9 8 7 5 7 6 4 3 6
10 10 7 5 7 5 4 3 6
11 10 6 3 6 6 5 3 5
12 6 6 5 6 8 5 7 5
13 9 5 4 5 8 3 8 4
14 9 9 4 5 8 3 5 8
15 6 9 6 5 8 4 5 5
16 9 5 6 6 10 4 4 5
17 6 6 5 6 6 3 4 4
18 6 6 5 5 9 5 5 4
19 9 7 6 5 9 5 5 5
20 8 7 6 6 8 4 6 6
∑ 160 140 125 128 156 85 100 105
М 8 7 6 6 8 4 5 5
Кесте 3-зерттелінушілердің Ряховский әдістемесі бойынша қарым-қатынас деңгейлерінің мәлімметтері
№ Мәндері Қарым-қатынас деңгейлері
1 40 Жоғары
2 45 өте
3 39 Жоғары
4 37 Жоғары
5 36 Жоғары
6 34 Орташа
7 44 өте
8 24 Орташа
9 25 Орташа
10 39 Жоғары
11 22 Орташа
12 33 Орташа
13 29 Орташа
14 44 өте
15 23 Орташа
16 32 Орташа
17 37 Жоғары
18 43 өте
19 30 Орташа
20 43 өте
∑
Кесте 4 - Мұғалімді бағыттылық әдістемесі бойынша топтық
№ Интеллегент Ашықтық Ұйымдастыру Пәндер Қолдаушы
1 10 6 8 9 9
2 9 7 7 10 5
3 5 6 8 9 8
4 8 6 6 8 6
5 7 8 9 9 8
6 7 7 7 9 4
7 7 9 8 7 5
8 8 6 7 10 6
9 10 10 6 9 9
10 8 8 7 8 4
11 6 7 6 6 6
12 9 7 8 9 9
13 6 9 7 8 8
14 7 8 7 8 7
15 8 7 6 5 5
16 6 5 8 6 4
17 7 4 6 7 7
18 9 6 8 7 6
19 5 9 9 9 9
20 7 8 6 5 8
∑ 8 7 7 8 7
1 кезең. Мұғалім тұлғасының кәсіби бағыттылығын анықтауға арналған
Бұл сұрақнама негізінен кәсіби маңызды сапалардың қасиеттерінің
5 типін анықтайды
Ашықтық типі;
Интеллегенттік типі;
Пәнге бағыттылық типі;
Ұйымдастырушы типі;
Қолдау мотивациясы типі;
Сұрақнама бойынша зерттелінген мұғалімдардің осы аталған типтерге сай келуі
Зерттеу әдістемелері арқылы алынған мәліметтердің статистикалық мәнділігін, өзара байланысын
Эксперименттік зерттеу болжамы:
Н0 – Т. Лири әдістемесі бойынша «қарым-қатынас» стильдері мен
Н1 – Т. Лири әдістемесі бойынша «қарым-қатынас» стильдері мен
Зерттеудің болжамын дәлелдеу үшін Спирменнің рангілік корреляция коэффиценті қолданылады.
Кесте 5 - Т. Лири әдістемесінің «Іскерлік» шкаласы мен
№ Іскерлік Рангілік№ Ұйымдастырушылық Рангілік № d d2
1 7 9 10 19,5 10,5 110,25
2 10 19 7 8,5 10,5 110,25
3 9 16,5 10 19,5 3 9
4 10 19 9 16,5 2,5 6,25
5 10 19 9 16,5 2,5 6,25
6 6 3,5 8 12,5 9 81
7 8 14 6 4,5 9,5 90,25
8 7 9 8 12,5 -3,5 12,25
9 8 14 9 16,5 - 2,5 6,25
10 7 9 8 12,5 - 3,5 12,26
11 7 9 6 4,5 4,5 20,26
12 6 3,5 7 8,5 - 5 25
13 7 14 7 8,5 0,5 0,25
14 7 9 8 12,5 - 3,5 12,25
15 9 16,5 7 8,5 8 64
16 6 3,5 5 1,5 2 4
17 5 1 6 4,5 - 3,5 12,25
18 7 9 5 1,5 7,5 56,25
19 8 14 9 16,5 2,5 6,25
20 6 3,5 6 4,5 1 1
∑
210
210
645,5
А) Спирменнің рангілік корреляция коэффициентінің формуласы:
ә) Кесте бойынша Rs сыни мәнін анықтаймыз. n
rs эмп > rs кр
Яғни Н0 теріске шығарылып, Н1 қабылданады.
Жауап «Іскерлік» шкаласы мен «Ұйымдастырушылық» шкаласы арасында оң байланыс
кесте 6 - «Авториторлық» шкаласы мен «Пәнгер» типінің өзара
№ Іскерлік Рангілік№ Пәнгерлік Рангілік № d d2
1 9 15 10 1865 - 365 12,25
2 5 2 6 3,5 - 1,5 2,25
3 9 15 8 9,5 5,5 30,25
4 9 15 8 9,5 5,5 30,25
5 7 6,5 9 14,5 - 8 64
6 5 2 6 3,5 - 1,5 2,25
7 10 20 8 9,5 10,5 110,25
8 9 15 7 66 9 81
9 9 15 10 18,5 - 3,5 12,25
10 9 15 8 9,5 5,5 30,25
11 7 6,5 6 3,5 3 9
12 5 2 6 3,5 - 1,5 2,25
13 9 15 10 18,5 - 3,5 12,25
14 9 15 9 14,5 0,5 0,25
15 8 9,5 10 18,5 - 9 81
16 7 6,5 9 14,5 8 64
17 6 4 8 9,5 - 5,5 30,25
18 7 6,5 5 5 - 5,5 30,25
19 8 9,5 9 14,5 - 5 25
20 9 15 8 9,5 5,5 30,25
∑
210
210
647
А) Спирменнің рангілік корреляция коэффициентінің формуласы:
ә) Кесте бойынша сыни мәнін анықтаймыз. (В. Урбах)
rs эмп > rs кр
Яғни Н0 теріске шығарылып, Н1 қабылданады.
Жауап «Авторитарлық» шкаласы мен «Пәнгер» шкаласы арасында оң байланыс
Кесте 7- Ашықтық типі мен психологиялық такт шкаласының өзара
байланысын анықтаймыз.
№ Ашықтық Рангілік№ Психологиялық такт Рангілік № d
1 9 15,5 10 18,5 -3 9
2 9 15,5 8 11,5 4 16
3 9 15,5 10 18,5 -3 9
4 8 10 7 8,5 1,5 2,25
5 10 19 9 14,5 4,5 20,25
6 8 10 6 5 5 25
7 10 19 9 14,5 4,5 20,25
8 9 15,5 10 18,5 -3 9
9 5 1 6 9 -4 16
10 8 10 9 14,5 - 4,5 20,25
11 8 10 7 8,5 1,5 2,25
12 8 10 7 8,5 1,5 2,25
13 8 10 7 8,5 1,5 2,25
14 10 19 9 14,5 4,5 20,25
15 7 5 8 11,5 6,5 42,25
16 6 2,5 5 2 0,5 0,25
17 8 10 10 18,5 - 8,5 72,25
18 7 5 6 5 0 0
19 6 2,5 5 2 0,5 0,25
20 7 5 5 2 3 9
∑
210
210
299
А) Спирменнің рангілік корреляция коэфициентінің формуласы:
ә) Кесте бойынша Rs сыни мәнін анықтаймыз. n
rs эмп > rs кр
Яғни Н0 теріске шығарылып, Н1 қабылданады.
Жауап шкаласы мен «психологиялық такт» типінің арасында өзара байланыс
Т. Лири әдістемесі бойынша алынған мәліметтерге сапалық талдау жасау.
Бағыттылығы бойынша орташа есептегенде 8 балл – ға тең.
Іскерлік көрсеткіші 7 балл. Ұйымдастырушы ретінде жалпы іскерлік қасиеттерінің
Басқарушылық көрсеткіші 6 балл. Дағдылы МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ лидерлікке ұмтылушылық қарым-қатынасты
Өзіне сенімділік көрсеткіші 6 балл. Өз-өзі сыйлайды, өзінің күшіне
Талап етушілік, қатаңдық 8 балл. Талапшыл, қатаң, ашық, тәртіпке
Бірбеткейлік шкала көрсеткіші 4 балл. Дағдылы мінез-құлық кез-келген ықпалға
Көнгіштік шкаласы бойынша көрсеткіші 5 балл. Басқалардың айтқанына көне
Тәуелділік шкаласының көрсеткіші 5 балл. Өзіне сенімсіз емес,
Психологиялық такт шкаласы бойынша 8 балл. Тактілік, ілтипаттылық. Адамдармен
Қайырымдылық шкаласы бойынша 6 балл. Ықласты басқаларға көмек көрсетуге
Зерттеу мәліметтерінің сапалық талдауы
Зерттеу мақсаты мен міндеттеріне орай, іріктелініп алынған әдістемелер арқылы
Ашықтық типі бойынша жоғарғы көрсеткіш мұғалімдың кәсіби іс-әрекетіне құрылымындағы
Интеллегент типі бойынша жаңа оқу материалы басқада қажетті хабарларды
Қолдаушы типі бойынша көрсеткіштер эмоционалды кемелденген белсенді жағдайларды нақты
Ұйымдастырушылық типі бойынша өзіне сенімділік, тәуелсіз ойлау қабілеттілігі әрбір
Пәнгер типі бойынша жауапкершілік саналылық, табандылық оқу іс-әрекетінің табыстылғы
Бұл табыстылыққа жету үшін мұғалімға табандылық әрі шыдамдылық керектігінің
Мұғалімдардың шкаласы бойынша өзіне сенімділік, өзі шешім шығарып, жағдайларда
Эксперименттік зерттеу бөлімі бойынша қорытынды.
Қорыта келгенде, білім беру жүйесінің өзгеріске толы жағдайындағы қоғам
Оқушының үлгерім деңгейі оның сол пән мұғалімімен қалыптасқан қарым-қатынас
Мұғалімдардың қарым-қатынас стилі оның тұлғасының бағыттылық типіне негізделеді. Басқаша
Мұғалім тұлғасының бағыттылығы (интеллегент, ашықтық, ұйымдастырушылық, пәнгер, қолдаушы) оның
Мектеп оқушыларының сабақ үлгерімі олардың тұлғалық қабілеттерімен қатар мұғалімдарымен
Бұл тұжырымдардың дәлелі ретінде зерттеу барысында анықталған бір немесе
Сондай-ақ бұл тәуелділіктер зерттеу мәліметтерінің математикалық статистикалық өңдеу және
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі жағдайдағы мектептегі өзекті мәселелердің бірі-ол оқушылардың оқу үлгерімін
Сонымен қатар, теориялық бөлімде біз айтып кететін себептерді алдын
Зеттеудің эксперименттік бөлімінде үш әдістемені қолданып, зерттеу жұмысымыздың болжамы,
Сонымен, мектеп оқушысының үлгерім деңгейі оның пән мұғалімімен қалыптасқан
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Менчинской Н.А. Психологические проблемы неуспеваемости школьников. М «Педагогика» 1971г
Калмыкова З.И. Проблема преодоления неуспевамости глазами психолога.М, «Знание» 1982г
Кулагина И.Ю, Калмыкова З.И. Отстающие в учении школьники проблемы
Леонтьев А.А. Педагогические общения. М., 1979г І том
Бернс Р. Развитие Я-концепции и воспитание. Пер. с англ.
Талызина Н.Ф. Управлние процессом усвоние знаний. М., МГУ 1975г
Реан А.А. Психология подростка. М., Олма-пресс, 2005г 429с.
Немов Р.С. Психология. М.,2003г 286с 2том.
Березовин Н.А. Проблемы педагогического общения. Минск, 1988 г.
Давыдова В.В., Фельдштейн Д.И. Психолого-педагогические проблемы обучения и воспитания.
Шульц М.П. Учителю о взаимоотношениях с учащимся. М, ТГПИ
Сухомлинский В.А. О воспитании. М., 1973г 154с
Золотнекова А.С. Личность в структуре педагогического общения. РГПИ, 1979
Валентинова К.У., Вальтеровна Р.В. Психологическая служба в школе. М.,
Чирков В.И. Мотивация учебной деятельности. М., 1993г 256с.
Жук Г.А. Психолого-педагогические основы обучения воспитания и здоровья. Штиница,
Чернов А.П. Вопросы психологии и методики обучения. Горький университет,
Лидерса А.Г. Основы возрастно-психологического консультирования.
Купцов И.И. Психологическая характеристика интеллектуально-волевых действий школьников в учебной
Сидоренко Е.В. Математические методы обработки в психологии. М., 1996
Суходольский Г. В. Основы математической статистики для психологов. Л.,
Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога в образовании. М.,
Бодалева А.А, Ляудис В.Я. Психолого-педагогические проблемы взаимодействия учителя и
Зинченко С.Н. Почему детям бывает трудно учиться. Киев 1990г
Ломов Б.П. Категории общения и деятельности. М., 1977г 187с.
Прохоров А.О. Психологические состояния и их провявления в учебном
Салатовская П.Г. Психолого-педагогические проблемы воспитания и оброзования. Томск
Ляудис В.Н. Учение сотрудичества, творчество. М., 1973г 208с.
Попова М.В. Психология как учебный предмет в школе. М.,
Лишин О.В. Методика изучения системы интересов учащихся. М., 1991
Поливанова К.Н. Психология возрастных кризисов. М., Акадмия, 2000г 184с.
Балин В.Д, Ганзен А.В. Практикум по общей и
Реан А.А., Коломинский П.Л. Социально-педагогическая психология. Питер, 1999
Рогов Е.И. Личность учителя: теория и практика. М., Феникс
Розин В.М. Психология: теория и практика. М., 1998г 349с.
Фельдштейн Д.И. Хрестоматия по возрастной психология. М., 1981г 412с.
Абрамович К.Б. Учителю о педагогическом общении. М., 1987 г.
Абрамова Г.С. Практикум по возрастной психологий. М., 1998г. 270с.
Аверин В.А. Психология детей и подростков. М., Издательство Михайлова
Кле М Психология подростка. М., 1991г 287с.
Кулагина И.Ю. Возрастная психология. Издательство УРАО 1997г 304с.
Левитов Н.Д. Детская и педагогическая психология. М., 1964г 267с.
Лещенский В.И, Кульневий С.В. Учителя управлять собой и детьми.
Овчарова Р.В. Практическая психология образования. М., 2003г 270с.
Овчарова Р.В. Справочная книга школьного психолога. М., 1996г
Райгородский Д.Я. Подросток и семья. Хрестоматия. М., 1989г 365с.
Столяренко Л.Д. Основы психологий. Ростов-на-Дону Финикс 2004г 446с.
Рыбалко Е.Ф. Головей Л.А. Практикум по возрастной психологий. СПб.:
Крысько В.Г. Социольная психология. М., Владос пресс 2004г 446с.
Психологияны мектепте және ЖОО-да оқыту. журнал №4 2006ж
Еліміздегі жоғарғы әскери оқу орындарындағы қазақ бөлімінде оқитын болашақ офицер мамандардың кәсіби маңызды сапалық қасиеттерін эксперименттік тұрғыдан зерттеу
Девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына бұқаралық ақпарат құралдарының әсерін теориялық тұрғыда негіздеп, оның түзету жолдарын ұсыну
Толық және толық емес отбасынан шыққан жасаөспірімдердің агрессивті жүріс – тұрысының ерекшеліктері
ЭЛЕКТРОМЕХАНИКАЛЫҚ АСПАПТАР
Педагогикалық тәжірибені. Педагогикалық эерттеулердегі өлшем шкалаларын қолдану
Дарынды балалар сипаттамасы
«Колледж – жоғары оқу орны» екі сатылы білім беру жүйесінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың педагогикалық шарттары
Ақпарат және оны өрнектеу жолдары туралы мәлімет
Әскери қызметкерлердің эмоционалды қиындықтарының психологиялық ерекшеліктерін зерттеу
МЕТРОЛОГИЯ БОЙЫНША НЕГІЗГІ МӘЛІМЕТТЕР