Жай қарыз шоты
MA3МҰНЫ
КІРІСПЕ 1
I-Бөлім. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ШАРТТАРЫ
1.1. Қысқа мерзімді несиенің қажеттілігі мен мәні 6
1.2. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ҰҒЫМЫ МЕН САТЫЛАРЫ 34
1.3. НЕСИЕНІ ҚАМТУ НЫСАНДАРЫ МЕН НЕГІЗГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 71
II-БӨЛІМ. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ НЕСИЕЛЕР БОЙЫНША БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ КӨРСЕТКІШТЕРІ
2.1. КЛИЕНТТІҢ НЕСИЕЛІК ҚАБІЛЕТІН АНЫҚТАУ ӘДІСТЕРІ 81
2.2. Қысқа мерзімді несиелеу тәжірибесі (ААҚ "Казкоммерцбанк" материалдары негізінде)
III-тарау. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ НЕСИЕЛЕУДІҢ БОЛАШАҒЫ 111
3.1. Қысқа мерзімді несиелеу бүгіні мен ертеңі 111
ҚОРЫТЫНДЫ 116
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: 119
КІРІСПЕ
Қыска мерзімді қарыздар беру банк ашуға Қазақстан Республикасының Ұлттық
Қарыздардың басым көпшілігі өнеркәсіп тиімділігін арттыруда оның ғылыми-техникалық деңгейін
Жоспарлауға байланысты барлық мәселелерді, қарыз беру және оны өтеуді,
Банк мекемесі мен қарыз алушының арасындағы несиелік шарт бір
Қысқа мерзімді несиелендіру банктер арқылы коммерциялық негізде жасалып, олардың
Банк мекемелері қысқа мерзімді несиелендіру қарыздарын өздерінде бар несиелік
Қысқа мерзімді несиелендіру үшін қажет қарыз және несие ресурстарын
Есеп айырысудың негізіне өнеркәсіптің көлеміне, қарай алдағы жылдың жоспарланатын
Несиелік шартта міндетті түрде қаралатын мәселелер:
несиелендіру объектілері;
жоспарланатын қарыз көлемі, оның бағытталуы;
қарыздың берілуі мен оны өтеу мерзімінің шарты, оның қарыз
қарыз бойынша пайыздық мелшерлемелер, олардың төмендеуі немесе жоғарылауы;
қарыз алушының қарызды қайтаруды қамтамасыз етуде несиелік құндылықтар (кепілдеме,
материалдық артықтар мен өндірістік шығындардың орнын толтыратын жеке айналым
несиелендіруге қажетті есептеулер мен мәліметтер тізбесі, қарыз алушыларға белгіленген
қатысушы жақтар келісім шартын бұзған жағдайда қолданылатын экономикалык іс-әрекет
Шарттың нақты мазмұны жақтардың келісім жасасуына қарай анықталады.
Несиелік шарттар банк мекемелері қарыз алушылардың өндірістік және инвестициялық
Сонымен қатар банктер қарыз алушылардың бастамасы мен іскерлігін жан-жақты
Несиелік ресурстарға сұраныс әр түрлі субъекттер (жеке, заңды тұлға)
Диплом жұмысына осы тақырыпты таңдап алудағы мақсатым:
қысқа мерзімді несиелендіру шартымен жан-жақты танысу;
өз көзқарасым тұрғысынан қысқа мерзімді несиенің бүгін мен ертеңін
жұмыс қорытындысы бойынша белгілі бір пікір жасау.
Жұмысты орындауда міндетім мынадай:
қысқа мерзімді несиелендіру бағыты мен маңыздылығын айтып көрсету;
қысқа мерзімді несиелендіру бойынша қарыз қабілеттілікті анықтаудың әр түрлі
Қазақстан экономикасындағы қысқа мерзімді несиені тұтынушы салаларға талдау жасау.
Әдістемелік негіз ретінде ҚР Президентінің "ҚР Ұлттық банк туралы",
Жұмыс кіріспе, 3 бөлім және қорытындыдан тұрады.
I-Бөлім. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ШАРТТАРЫ
1.1. Қысқа мерзімді несиенің қажеттілігі мен мәні
Ақшадан кейін ізінше несиені ойлап шығару адамзаттың данышпандық табысы.
Несие қатынастары алғашқы қауымдық құрылыстың мүліктік жіктеліп ыдырауы нәтижесінде
Өсімқорлық несиеге тән белгілер: несие берушілер көпестер, саудагерлер,
Ал капиталистік несие, капиталистік өндіріс әдісінен туындап, қарыз капиталының
Біріншіден, қарыздар бойынша. Өсімқорлық несие алушылар — ұсақ өнім
Екіншіден, қарызға берген акщаны пайдалану әдіс бойынша. Өсімкорлық несие
Үшіншіден, экономикалық маңызы бойынша. Өсімқорлық несие өндірістің құлдырауына тіресе,
Төртіншіден, өсімақының шығу көзіне байланысты. Капиталистік несие үшін өсім
Бесіншіден, өсімақының деңгейі бойынша. Өсімқорлық несие үшін өсім ақыны
Сонымен, қарыз капиталы деген капиталист — меншік иесінің жұмыс
Несие ұдайы өндірістің ажырамас бөлігі. Тауарлы өндіріс
Бірақ несиенің пайда болатын ортасын өнімін өзі қолданатын өндірістен
Өндірістегі капиталдың (қаражаттың) қайталама айналымы мен айналымы — несие
Кәсіпорындардағы еңбек құралдары мен еңбек заттарының құны өзінің қозғалысында
Ақша қорының уакытша бөлініп шығуының себептері:
Біріншіден, негізгі капиталдың өндіріс процесінеде бірте-бірте тозуы. Еңбек құралдары
Екіншіден, дайын өнімдерді сату мен шикізаттар және қосалқы материалдарды
Үшіншіден, еңбекке ақы төлеу мерзімі мен дайын өнімді сату
Төртіншіден, үдемелі ұдайы өндірістің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету үшін
Сөйтіп, өндірістік капиталдың қайталама айналымы, сөзсіз, уақытқа бос ақша
Қарыз капиталының жинақталатын екінші көзі — мемлекеттің уақытша босақша
Қарыз капиталы құрылымының үшінші көзі халықтың жинағы. Ол күнбе-күнгі
Ақша жинақтаудың бұл аталған негізгі көздерінен басқаларын да атап
Ақша қаражатын жинаудың ерекше формасы — ол банктердің өз
Қорыта айтқанда, қарыз капиталы (қоры) өндіріс және айналыс қорларының
Теориялық жағынан капитал жинақтаушы барлық субъектілердің мүмкіндіктерінің көптігіне күмән
Соңғы жылдары қарыз капиталын жинақтау процесінде несие жүйесі мен
Экономикадағы қарыз капиталын жинақтау негізінен үш формада жүреді: несие
Мемлекет ьюжет ақшажинақтауды үш формада: несие жүйесінде әр түрлі
Халықтың уақытша бос қаражатын жинау формалары әр түрлі: ең
Қазіргі уақытта несие мекемелері халықтың ақша қаражатын тартудың жаңа
Капиталды жинау барлық кезде бірдей болатын тұрақты фактор емес.
Жинақталған ақша ел экономикасын инвестицияландырып капиталға айналады. Ақшаның капиталға
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері сипаттайды.
Коммерциялың несие — ол тауар өндірушінің басқа тауар өндірушіге
бұл несиенің көлемі сатылуға тиіс тауарлар қорының көлемімен шектеледі;
бұл несиенің көлемі ел экономикасының жағдайына байланысты өзгереді, яғни
бұл несие тек бір бағытта қозғалыста жүреді: оны тек
Қорыта айтқанда, коммерциялық несиенің банктік несиеден басты ерекшелігі —
Банктік несие ол банкте шоғырланған қаражат қорының клиенттерге қайтарым
Біріншіден, коммерциялық несие тауар түрінде берілсе, ал банктік несие
Екіншіден, коммерциялық несие мен банктік несие бір-бірінен, субъектілер, яғни
Үшіншіден, коммерциялық несиенің шектеулері банктік несие берумен жойылады, себебі
Төртіншіден, бұл екі несиенің динамикасы (өсуі) де біркелкі емес.
Банктік несиені экономиканың кез келген салалары пайдаланады: өндірістің бір
Несиенің негізгі екі формасын коммерциялық және банктік несиелер —
Ауыл шаруашылық несиесі — ол ауыл шаруашылығындағы негізгі капитал
Шаруашылықаралық несие — бұрынғы КСРО-да кең қолданылған несие түрі.
Шаруашылықаралық несиенің басқа несиелерден айырмашылығы: бұл несие субъектілері, міндетті
Мемлекеттік несие — ол мемлекет пен жергілікті үкімет органдарының
Заемдар мемлекетке уақытша қосымша табыс түсіргенмен, кейін қарызды өтеу
Халықаралық несие деп мерзімді белгілеу, процент төлеу және кері
Әлемдік шаруашылық қатынастардың интернационалдануына, халықаралық еңбек бөлінісіне және ғылыми-техникалық
Халықаралық несие қатынастарына несие беруші және қарыз алушы ретінде
берілетін мерзіміне байланысты — мерзімнен тыс (тәуліктік, апталық, үш
Қысқа мерзімді несие айналмалы капиталдың қозғалысынан туындайтын қарыздардың ағымдағы
қызметіне байланысты — коммерциялық несие — тікелей сыртқы саудамен
несие түріне байланысты — ол тауарлы, импортшыға экспортшы сатылған
валюталық байланыстылығы ақша түрінде беретін несиесі;
несие валютасы бойынша — қарыздар мемлекеттің валютасымен.
қамтамасыз етілуі бойынша — қамтамасыз етілген (тауар қажеттерімен, вексельдермен,
бланктің, яғни қарыздардың міндеттемесімен (бір кісі қол қойған соловексель)
берілуі бойынша — қарыздардың шотына жазу), акцептті (төлеуге келісім
Қысқа мерзімді несиенің түрлері ол ұйымдастыру экономикалық нышандарына байланысты
Несие түрлері төмендегі жағдайларға байланысты жіктеледі:
несиемен қамтамасыз етілетін ұдайы өндірістің сатысына.
Өнім өндіретін шаруашылық субъектісі несиені құрал-жабдықтар алуға, шикізат, жанар-жағар
экономиканың салаларында қолдануына. Өнеркәсіп мекемесіне берілген несие өнеркәсіптік несие
несиенің қамтамасыз етуіне. Тікелей қамтамасыз етілген несиеге, мысалы, нақты
несие үшін төлем. Несие ақылы және ақысыз болып бәлінеді.
Дегенмен, бұрынғы және қазіргі тарихта ақысыз несие берілетін жағдайлар
Қорыта айтқанда, әлемдік банктік іс-тәжірибеде несиенің басқа көптеген түрлері
Әрбір экономикалық категорияның мәні оның атқаратын қызметінен көрінеді. Ал
Айырбас процесінде уақытша бөлініп шыққан құнды кейін өзінен алғашқы
Сонымен, несиенің қайта бөлу қызметіне құнды бөлу қасиеті тән.
Қайта бөлуді несие ресурстарын пайдаланушы субъектілердің әр түрлі деңгейіне
Несиенің қайта бөлу қызметін бірсыпыра айрықша белгілері бар:
несиенің қатысуымен қоғамның тек бір жылда өндірген материалдық игіліктерінің,
несиенің қатысуымен тек ұлттық жалпы өнім ғана емес, сонымен
несиенің қайта бөлу қызметінің елеулі белгісі уақытша қолдануға
несиенің қатысуымен уақытша бөлініп шыққан құнды беру делдал банктер
Несиенің келееі атқаратын қызметі — нақты ақшаны несие операцияларымен
Нақты ақшаны несие операцияларымен алмастыру үшін бірсыпыра алдын ала
дамыған банк жүйесі мен төлем айналымын ұйымдастыруда, оның маңызының
экономикада төлем тапсырмасы немесе міндеттемесі бар төлем кұжаттарының еркін
орталық банктердің несие ақшаларын эмиссиялауы (шығаруы). Несиенің қызметтерін айта
Несиенің экономиканы дамытудяғы маңызы деп несиені қолдану әдістерін пайдаланып,
Несиенің маңызы, сонымен бірге оны қолдану аясы елдің экономикалық
Акционерлік компаниялардың пайда болып, олардың акциялар шығаруы, бюджетін әртүрлі
Қарыз үшін төлем (пайыз немесе сыйақы) — ол уақытша
Қарыз пайызы тауарлы өндірістің негізінде кейінірек пайда болды. Оның
Қарыз пайызы меншік иесінің басқа біреуге белгілі бір құнды
Қарызға берілген құнды мына формуламен өрнектеуге болады:
АА1, немесе А1 А = АА
бұнда А қарызға берілген құн;
А1 борыштың өскен сомасы;
қарызға пайыз түрінде қосылған өсім (несие үшін ақы).
Несие келісіміне қатысушы жақтардың мақсаты — пайда табу. Несие
Пайыздың мөлшері: нақты бекітілген (немесе есепке алынған) және өзгермелі,
Нақты бекітілген (есепке альшған) пайыз мөлшерін, әдетте, ресми пайыз
Несиені беру кезінде келісімшартта бүкіл несиені пайдалану мерзімінде нақты
Номиналды пайыз мөлшері отізіжн екі фактордың: несие ресурстарына сұраныс
Шынайы (іс жүзіндегі) пайыз мөлшері есептеу жолымен шығарылады, яғни
Пайыз мөлшері берілген несие мөлшерінің қарызға берілген құннан түскен
Қарыз пайызы біраз белгілерге байланысты жіктеледі:
несиенін формасы
мемлекеттік несие бойынша пайызы;
несие мекемелерінің
пайызы;
несие мекемесінің
операция түрлеріне
қарай:
Қорыта айтқанда, қарыз пайызының барлық формаларын қолдану механизмі төмендегіндей:
Біріншіден, қарыз пайызының деңгейін макроэкономикалық факторлар айқындайды, яғни қаржыға
Екіншіден, пайызды есептеу және төлеу екі жақты шартта көрсетіледі.
Әдетте, пайыз немесе ай сайын немесе тоқсан сайын есептеледі.
Үшіншіден, пайыз төлеу көзі операция сипатына байланысты өзгереді. Мысалы,
1.2. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ҰҒЫМЫ МЕН САТЫЛАРЫ
Қысқа мерзімді несиелеудің қазіргі жүйесі нарықтық қатынастарды қалыптастыруға, өндіріс
1. Несиелендірудің қазіргі кестесі неғұрлым еркін, ешқандай деректілік жоқ,
2. Несиелендіру жүйесінің бекітілуі, яғни арнайы ереже негізінде
3. Несиелендіру келісім негізінде жүзеге асырылып, коммерциялық мінезде болуы.
4. Несиелендірудің қазіргі жүйесінің банк ресурстары мен пруденциалды мөлшерге
5. Әлемдік тәжірибеде кең қолданылатын несиені қамту формасына өту.
Банктік несиелік жүйе дегеніміз несиелеу субъектілерінің арасындағы несиелік қатынастарды
1. Банктік несиелеу субъектілерінің өзара экономикалық қарым-қатынастарын ұйымдастыру нысандары;
2. Банктік несиелеудің әдістер мен тәсілдерінің жинытығы;
3. Несиелік портфельді басқару және несиені уақытында қайтаруды қамтамасыз
Банктің несиелік жүйесі екі жақты сипатталынуы мүмкін:
а) институтционалдық құрылымымен;
б) несиелеу жүйесінің субъектілерінің қызмет ету формаларын ұйымдастырумен.
Банктің несиелік жүйесінің институционалдық негіздерін несиелік қатынастардың субъектелері құрайды.
1. Коммерциялық сипатқа ие
2. Міндетті түрде макроэкономикалық деңгейде реттеледі;
3. Банк пен клиент арасындағы серіктестік қатынаска негізделеді;
4. Банк пен клиенттер өздерінің экономикалық мүдделерін қорғайды. Банктің
1. Клиенттер мен банктер арасындағы несиелік қарым-қатынастар өзара шарт
2. Банктің несиелік жүйесі мынадай құқықтық және нормативтік
азаматтық құқық кодексі (мүлік жауаптылығымен байланысты қатынастарды реттейді);
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы заң;
Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы заң;
банктік операцияларды лицензиялау туралы заң мен нормативтік құжаттар;
төлем қатынастарын ұйымдастыру туралы заң мен нормативтік қүжаттар;
вексельдер және вексель айналымы туралы заң мен нормативтік құжаттар;
Банктің несиелік жүйесін ұйымдастырудың қарастырылатын бірнеше элементтері бар. Ол
банк несиесінің түрлері;
банктік несие объектісі мен субъектілері;
банктік несиелеу принциптері;
несиелеу әдістері;
несиелеу есеп шоттарының түрлері;
несиелік саясат және оны қалыптастыру мен жүзеге асыру жолдары;
несиелік портфельді және несиелік тәуекелдерді басқару;
несиелеу құжаттамалары және олардың мазмұны;
Банк клиентпен өзара жасаған келісім шартқа сәйкес несиенің айналым
Жұмыс күші А Т S
Еңбек құралы А Г, Т Ө
Клиенттің банктік несиеге деген қажеттілігі айналым капиталының айналым кезеңі
Банк айналым капиталының әрбір айналым кезеңі аралығында клиентке несие
Несиелеу объектісін кепілмен, кепіл затымен шатастыруға болмайды. Кейбір жағдайларда
Несиелеу объектілері ретінде бағалы қағаздарды қарастыруға болады. Егер пайыздық
Қысқа мерзімді несиелендіруді жүзеге асыру үшін банк несиелік субъект
Қысқа мерзімді қарыздар ірілендірілген несиелік объектілер бойынша есепке алынбаған
сыртқы экономикалық қызмет экспорттық және импорттық тауарларды жеткізу;
ломбардтардың салықтық—қарыздық операциялары;
театрлардың, парктердің, атракциондардың, т.б. кірісі мен шығысы арасындағы маусымдық
Банк басшысының еркі бойынша дайын өнімнің жіберілуі шаруашылықтың кінәсіне
тұтынушылардың сұранысын қанағаттандырған жағдайда өнімнің көлемін шартта (контрактіде) көрсетілгеннен
өткізуге шарт (контракт) жасаған өнімді жөнелтуге көліктің мезгілінде берілмеуі;
— шартты бұзған, уәдеде тұрмайтын төлем төлеушілерге өнімнің жөнелтілмеуі
Егер қарыз беру мәселесін банктің құрылымдық бөлімшелері (филиалы, өкілеттіктері,
Қарыз белгіленген көлемнің шегінде беріледі, оны банк мекемесі қарыз
Тауарлық-материалдық құндылықтар мен шығындар несиелендіруге қалдық баланс бағасымен қабылданады,
Шаруашылық шартта қарастырылғандай, товарлық—материалдық құндылықтар жеткізіп берушілердің қоймасында сақтауға
Жолдағы материалдық құндылықтар (тауарлар) жеткізілу уақыты шартта қарастырылғандай, несиелендіруге
Жіберілген, тапсырылған товарлар мен көрсетілген қызметтер несиелендіруге төлем қарыз
Несиелендіруге қабылданбайтындар:
—маусымдық өнімнен басқа, өткізілуі (жіберілуі) көлік қиындығына байланысты жиналып
өтімділігі қамтамасыз етілмеген немесе шектелген дайын өнімнің қалдықтары;
маусымдық қалдықтардан басқа, бітпеген өндірістің нормативтен тыс қалдықтары, сондай-ақ
несиелендіруге тиісті бір жылдан астам, әйтпесе одан да басқа
сақтауға болмайтын, сақтау кезінде құнды заттың бұзылуына немесе жойылуна
жеткізілу мерзімі несие шартында көрсетілген уақыттан асып кеткен материалдық
шығыс сметасынан асып кеткен және өнімнің өзіндік құнына енбейтін
мекеме (объект) пайдалануға берілгеннен кейін жүргізілген іске қосу жөндеу
белгіленген мерзім ішінде өңделіп үлгірмеген өткен жылдардағы жиналып бітпеген
дайындаудың жаңа мезгілі басталғанға дейінгі өнеркәсіптің өңдеу жұмысына күш-қуаты
дайындаудың жаңа мезгілі басталғанға дейінгі өнеркәсіптің өңдеу жұмысына күш-қуаты
аяқталмаған өндіріске жататын өнімнің, дайын өнімнің және жеткізілген товарлардың
Қарыздар меншіктің түріне қарамастан, несиені қайтара алатындарға берілуі.
Қарыз алушының несиені өтей алушылық қабілеті деп, заңды немесе
Кейде банк басшысының шешімімен кейбір кезде мерзімі өткен қарыз
Банк мекемелері несиелік қатынастарды ұйымдастыруды қарастырған кезде, рентабельділігі төмен,
Коммерциялық банктер қолданатын несиелеу әдістерінің бірнеше реті бар.
Несиелеу әдістері де коммерциялық банктермен клиенттердің арасында қалыптасатын несиелік
банк пен клиент арасындағы серіктестік қатынастың даму деңгейіне;
клиент пен банктің экономикалық жағдаймен қаржылық тұрақтылығына;
несиелеу объектілерінін ерекшеліктеріне;
банк пен клиент арасындағы сенімінің беріктілігіне;
экономикалық жүйедегі экономикалық қатынас типіне;
Банктік тәжірибеде несиелеу әдістерінің мынадай негізгі түрлері қалыптасқан:
1. Тауарлы-материалдық құндылықтардың айналымы бойынша несиелеу;
2. Тауарлы-материалдық құндылықтардың қалдықтары бойынша несиелеу;
3. Аралас әдіспен несиелеу.
Банктік несиелеу әдістері клиенттің айналым капиталынын айналым заңдылықтарымен түсіндіріледі.
клиенттің сатып алатын шикізаттарының материалдық құндылықтарының, оның қоймасына келіп
клиенттің өндіріске шығындар жұмсап, оларды өтеу тәртібімен;
ағымдағы төлемдерді жүргізу жиілігімен.
Әрине, клиентке несиені жоғарыда аталған әдістердің біреуін қолдана отырып
1. Арнайы қарыз шоты;
2. Жай қарыз шоты;
Мысалы: егер банк аралас әдіспен клиентті несиелейтін болса алдыңғы
Несиелеу әдістерінің қарыз алушы клиенттің алған несиені мақсатты пайдалануына
Несиелеу әдістерін дұрыс таңдау — несиелік портфельдің сатылауын төмендетудың
Қазіргі кезеңде көп жағдайларда коммерциялық банктер клиентке несиені жай
Аралас әдіспен несие беру немесе клиенттің атына шот ашу
Товарлы-материалдық құндылықтардың қалдықтары бойынша жай қарыз шоттан несие беру
Товарлы материалдық құндылықтардың қалдықтары бойынша несиелеу берілген несиенің мөлшері
Аралас әдіспен немесе айналым сальдо арқылы несиелеу — алдыңғы
Мысалы: айналым сальдосы арқылы несиелеу кезінде клиентке бір жағдайда
Аралас әдіспен клиентке несие беру клиенттің айналым капиталының әрбір
Мысалы: айналым капиталының кейбір айналым активтердің немесе ақшалардың есеп
Қандай да бір болмасын банктік несиелеу әдісін таңдап алу,
1. Қарыз алушының қаржылық жағдайы
2. Коммерциялық банк пен клиенттің арасындағы серіктестік қатынастың қалыптасу
3. Несиелендіру объектілерінің сипаты:
а) Шығынның өзін-өзі өтеу мерзімі
б) Несиелендірудің рентабельділігі
в) Өндірілетін өнімге деген тауар нарығы, сұраныс пен ұсыныстардың
4. Коммерциялық банктер тарапынан берілген несиені клиенттің мақсатты пайдалануына
Клиент алған несиені несиелік шартта көрсетілген мақсатка пайдаланбай басқа
5. Клиенттің өндірісінің маусымдық сипаты.
Мысалы: Жылдың белгілі бір маусымында клиенттің тауарлы материалдық құндылықтардың
Жоғарыда аталған әртүрлі несиелендіру әдістеріне сәйкес ашылатын қарыз шоттарды
Қарыз шоттарды (жай, арнайы, контокорренттік) пайдалану режимі мынадай факторлармен
1. Клиент пен банк арасындағы жасалынған несиелік шартқа сәйкес
2. Клиент алған несиені қайтару тәртібі.
Клиентке берілетін несиенің уақытында қайтарылуын қамтамасыз ету нысандары.
Несиені клиенттерге беру тәртібі мен қайтару тәртібі осы қарыз
Қарыз шоттарды пайдалану мен клиенттің репутациясы өзара тығыз байланысты.
Бірінші топқа репутациясы өте жоғары және банктің сеніміне толық
Екінші топқа қаржылық жағдайы өте жақсы емес, бірақ өндірістік
Үшінші топ, бұл қаржылық жағдайы орташа және төмендеу, несиеге
1. Несиені беру;
2. Несиені қайтару.
Жай қарыз есеп шот бойынша тауарлы материалдық құндылықтардың қалдықтары
1. Жай қарыз шоттан клиенттің атына келіп түскен төлем
2. Клиенттің атына ашылған жай қарыз шоттан шартта көрсетілген
Өндірістік тәжірибеде тауарлы-материалдық құндылықтар қалдықтары бойынша несиелеу маусымды өндіріспен
Айналым капиталдарын қалыптастыру үшін және жыл бойы өндіріс деңгейін
Қазіргі кезде тәжірибеде көп жағдайларда жай қарыз шотын ашып,
Қазіргі кезде, Қазақстанда коммерциялық банктердің клиенттерге беретін несиесі тек
Жай қарыз шоты арқылы клиенттерге несие беру тәжірибесі кең
1. Жай қарыз шоттан клиентке несие берудің 2
а) Компенсациялық тәсіл;
б) Осы жай қарыз шоттан төлем құжаттарын тікелей төлеп
2. Жай қарыз шоттан несие беру бірақ рет жүргізіледі,
3. Жай қарыз шоты арқылы тек қана клиентке
4. Жай қарыз шоты арқылы тек қана несиелік
5. Жай қарыз шоттан несие тікелей төлем
Коммерциялық банктерде несиелік саясатты қалыптастырып және оны жүзеге асырып
Несиелік қалыптастыру несиелендіру деңгейімен салыстырғанда құзыры ауқымдылау және бұл
Егер несиелендіру департаменті клиентпен несиелік қарым-қатынастарды ұйымдастырудың ағымдағы проблемаларын
Несиелік комиеттің құрамына мүше болып әрбір департамент басшылары кіреді
Коммерциялық банктерде несиелік саясат мынадай принциптер негізінде қалыптастырылуы керек:
1. Несиелік саясат әрбір коммерциялық банктердің мынадай негізгі мақсатын
Өтімділігін демеп отыру
Үнемі табыс деңгейін көтеру;
Төлем қабілетін бір деңгейде ұстау;
Несиелік портфелінің сатын төмендету
2. Несиелік саясат әрбір коммерциялық банктердің несиелік протфелін қамсыздандырудың
3. Несиелік портфель коммерциялық банктердің активтер портфелінің басқа түрлерімен
Әсіресе, бұл принциптердің Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктер үшін маңызы
2-ден, Қазақстан Республикасының нақты секторыының тәуекелділік деңгейі жоғары. Міне,
4. Несиелік саясат несиелік портфелдің өтімділігін, тәуекелділігін үйлесімді
5. Коммерциялық банктердің несиелік саясаты өздері қызмет көрсететін клиентуралық
6. Коммерциялық банктердің несиелік саясаты мемлекет тарапынан банк қызметтерін
Коммерциялық банктердің несиелік саясатын қалыптастыру үшін арнайы кәсіби деңгейі
Шетелдік тәжірибеде несиелік саясатты несиелік меморандум деп атау қалыптасқан.
Несиелік мониторинг дегеніміз несиелік портфельді басқарумен байланысты және қажетті
Несиелік мониторингтің негізгі мазмұны мыналардан құралады:
I Несиелік портфельдің сапасы туралы мәліметтер (стандартты, күмәнді, шығынды).
2. Несиелік шектеулермен байланысты мәліметтер жиынтығы.
3. Несиенің түрлері туралы мәліметтер (банктік несиенің жіктелуі
Несиелік саясатты қалыптастырудың мынадай негізгі факторлары бар:
1. Банк капиталының жеткіліктілігі;
2. Әрбір банктік несиенің түрлерінің табыстылық деңгейі (банктік
3. Коммерциялық банктердің ресурстық базасының, әсіресе соның ішінде
4. Макроэкономикалық жағдай (инфляцияның өсу қаркыны, валюталық бағам,
5. Банктің менеджментінің сапасы
6. Банктік несиеге деген сұраныс деңгейі
Несиелік саясаттың элементтері — коммерциялық банктердің несиелік саясатының мынадай
1. Мақсаты
2. Несиелік саясатты қалыптастыру үшін жауапкершілікті бөлімшелер
3. Несиелік құжаттамалардың құрамы және оның сауатты дайындалуы
4. Берілген несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету формалары
5. Кепілдің сапасы және оны бағалаудың әдістері
Несиелік портфельді басқарудың тиімділігінің алғы шарттары несие беру тәртібін
Егер несие беру тәртібін ұйымдастыру неғұрлым кәсіби жоғары деңгейге
Егер несие беру тәртібі дұрыс кәсіби деңгейде ұйымдастырылмаса несиелік
Несие беру тәртібін ұйымдастыруға байланысты коммерциялық банктерде арнайы құрылған
Несие беру тәртібін тиімді ұйымдастыру коммерциялық банктердегі қызметкерлердің кәсіби
1. Клиенттің несиені беруді өтініп жазған арызын талдау, яғни
2. Клиенттің несиелік қабілетін талдау жасау кезеңі;
3. Банктің клиентке несиені беру жөнінде шешім қабылдап,
Егер несиелендіру объектілері мен кепіл мүлкі сәйкес келіп жатса,
Егер несиелендіру объектісі мен кепіл мүлкі сай келсе несиелік
4. Клиентке несиені беру кезеңі;
5. Берілген несиенің клиенттің тарапынан дұрыс пайдалануына бақылау
Несиелік портфельді басқарудың жауапкершілігі жоғары кезең осы 5-ші
5-ші кезеңде коммерциялық банктер ендігі жерде беретін несиемен емес,
Несиелік құжаттардың мазмұны, құрамы Ұлттық банк басқармасының 16.08.1999 ж.
Ережеге сәйкес клиент банктен несие алу үшін мынадай құжаттарды
1. Банктің атына несие сұрап жазған өтініші. Өтінішке клиенттің
а) Несиені пайдаланудың мақсаты;
б) Кепілге ұсынылатын мүліктің тізімі;
в) Несиені қайтаруды қамсыздандырудың басқа да мүмкін формалары.
2. Қарыз алушы клиенттің құрылтайшылар оның құжаттары:
а) Жарғы;
б) Құрылтайшылар шарты;
в) Мемлекеттік тіркеу өткенін растайтын куәлік.
3. Екі жақты келісім нәтижесінде қол қойылған несиелік
4. Өтініш берген күнгі клиенттің өндірістік қызметін және қаржылық
Бухгалтерлік есеп беру формаларына жатады:
баланс;
несиелік қарыздары туралы мәліметтер;
дебиторлық қарыздар туралы мәліметтер. (Егер кредиторлық қарыздың құрамы клиенттің
қаржылық нәтижелері туралы есеп;
клиенттің пайдасы мен зияны туралы есеп;
ақша қаражаттары қозғалысы туралы мәліміттер.
Статистикалық есеп беру формаларына мыналар жатады:
өндірген өнімдердің көлемі туралы;
өндірілген өнімді өткізу туралы;
өндірілген өнімнің өзіндік құны туралы есеп.
5. Клиенттің қаржылық жағдайын растайтын дербес аудиторлық компанияның қорытындысы.
6. Егер клиент жеке тұлға болса, оның меншігіндегі активтері
Жоғарыда аталған құжаттамаларға қоса клиенттер коммерциялық банктерге бизнес-жоспарын, инвестициялық
1. Клиент пен коммерциялық банктердің арасындағы өзара сенімге негізделген
2. Клиентке берілген несиелендірудің қайтарымдылығын қамтамасез ету формалары.
3. Несиелеу объектілерінің күрделілігі
Қарыз беру қарыздың (несие шифрінің) мақсатты бағытына байланысты ашылған
Қарыз есеп шотта қаржы жоқ болғанда тауарлы-материалдық құндылықтар үшін
Қажет болған жағдайда қарыз банк мекемесі басшысының өкімі бойынша
Қарыз беру несие шартында көрсетілгендей, біржолға, күн сайын немесе
Қарыз алушының өтініші бойынша баланс деректері мен оның мәліметтері
Мерзімі өткен қарыздар мен басы бос несие ресурстары болмаған
Несие шартында қарастырылғандай, қысқа мерзімді қарыздарды беру және өтеу
Бірінші рет қарыз алушыға қарыз берерде, банк міндетті түрде
Қарыздар тәртіп бойынша ақша аудару жолымен беріледі. Қажет жағдайда
Қарыз алушыларды несиелендіру арнайы қарыз шоты бойынша жүргізілуі мүмкін.
Осындай тәртіппен, товарлық-материалдық құндылықтардың айналымға түсуін тоқтатпайтын және пайдаланылмайтын
Ірі мақсатты бағдармаларды несиелендірген жағдайда, банк несие ресурстарының жеткіліксіздігінен
Ауылшаруашылық мекемелеріне қысқа мерзімді қарыздар ағымдағы жұмыс мақсаты үшін
Жоспарды орындау кезінде, өндірістің көлемі мен жағдайының өзгеруі, сонымен
Жыл аяғына қарай өндіріс көлемінің өсуіне байланысты қосымша қарыз
Дайындау мекемелеріне ауылшаруашылық шикізаты мен өнімдерін өткізуші азаматтардан сатып
Сауда және жабдықтау-өткізу ұйымдарының объектілеріне жататындар:
ағымдағы тауар өткізілуі мен басқа тауарлық-материалдық құндылықтардың және шығындардың
— тауарлардың мерзімдік қорлары;
— басқа да айрықша сақтап, қамтамасыз етіліп, есепке алынатын
— несиеге сатылған тауарлары;
— төлем мерзімі әлі жетпеген жөнелтілген тауарлар.
Оның үстіне, мерзім сайын жиналып қалатын тауарлар құрамына кіруі
мерзімдік сұраныстағы, тізімі мен жиналу мерзімін банк пен қарыз
— ауылшаруашылық өнімдері — кептірілген жемістер, көкөніс, жеміс консервілері
шетелдік валютаға сатуға арналған 12 айдан артық сақталмайтын тауарлар.
Сауда және жабдықтау-өткізу ұйымдарын несиелендіру банктің қарыз алушымен біріге
Қарыздық немесе арнайы қарыз шоттарынан (несиелендірудің қабылданған тәртібіне тәуелді)
— тауарлар үшін, бос ыдыстар үшін, көлік қызметі үшін,
— транзиттік операциялар бойынша есеп айырысу құжаттарын төлеуге;
ауылшаруашылық өнімдерін өткізушілермен есеп айырысуға, оның ішінде азаматтармен қолма-қол
— комитеттерден қабылданған комиссиялық және сатылған заттарға магазин кассаларында
халықтан зат сатып алу операцияларына қолма-қол ақшамен есеп айырысуға.
Оның үстіне арнайы қарыз шоттарыан салық бойынша қосылған құнға
Кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын азаматтар қарыз алу үшін банкке өтініш
Қысқа мерзімді қарыздар шикізаттар, материалдар, жартылай даярланған өнімдер, құрал-саймандар
Кәсіпкерліктің өндірістік бағытына қарай, қарыздар ұзақтау мерзімге (3 жылға
Несиелік шарттар тәртіп бойынша бір рет қысқа мерзімге немесе
Қаржысы тұрақты, өз міндеттемелері бойынша сенімді төлем иесі атағына
Берешек қарызды өтеу жедел міндеттемелер міндеттеме тапсырымдар) арқылы белгілі
Сенімділік қарыздар талап еткенге дейінгі қарыз түрінде берілуі мүмкін.
Несиелендірудің бұл түрі осы банкте ағымды шоты бар қарыз
Несие шартында талап еткенге дейінгі қарызды пайдаланудың ең қысқа
Жаңадан сенімділік қарыз беру шешімін банк қарыз алушы бұрынғы
Сенімділік қарыздар бойынша пайыз мөлшері банк пен қарыз алушының
1.3. НЕСИЕНІ ҚАМТУ НЫСАНДАРЫ МЕН НЕГІЗГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Банктің несиелік операциялар жүргізудегі шарты оның өз мүддесін қорғауды
Банк қарыз алушыға қарызды пайдаланғаны үшін төленетін төлемімен қоса,
Бір мезгілде бірнеше түрдегі қарызды қайтаруды қамтамасыз ететін міндеттемені
Банктік тәжірибеде несиені қайтаруды қамтамасыз етудің 2 көзі қалыптасқан:
1. Несиені қайтаруды қамтамасьтз етудің 1-ші реттегі көзі
2. Несиені қайтаруды қамтамасыз етудің 2-ші реттегі көзі.
Несиені уақытында қайтару клиенттердің айналым капиталының айналымдылық заңдылықтарына негізделеді.
Банктік тәжірибеде егер клиент қаржылық жағдайы өте тұрақты болып
Клиенттің берілген несиені уақытында қайтарудың 1-ші реттегі көздеріне, әдетте
Клиенттерге берген несиені уақытында қайтаруды қамтамасыз етудін 2-ші реттегі
Сызба 1.
КЕПІЛ ТҮРЛЕРІ
Кепіл түрлері
Мүліктік сипатына байланысты
Кепілді басқару төсіліне байланысты
Қозғалатын мүлік
Қоймадағы тауар
Жолдағы тауар
Қозғалмайтын
мүлік
Айналымдағы тауар
Өндірістік шығын
Ипотека
Болашақ кезең шығындары
Аяқталмаған өндіріс
Тауар құжаттары
сапа сертификаты
счет фактуралар
прейскуранттар
инвойс
кеден декларациясы
спецификация
қойма анықтамасы
сату және сатып алу шарты
кондоссамент
контракт
техпаспорт
2 былай жіктеледі:
меншіктік құқық
авторлық құқық
тауар белгісі
НОУ-ХАУ
патент
Заттай кепіл
Құқықтық кепіл
Көлік құжаттары
Бағалы қағаздар
акция облигация
депозиттік сертификат вексель
меншіктік құқық
авторлық құқық
тауар белгісі
ноу-хау
патент
Несиені қайтаруды қамтамасыз етудің мұндай 2-ші реттегі көздері банктер
кепілді экономикалық сараптаумен;
кепілді құқықтық сараптаумен;
кепілдік шарт жасасумен;
кепілдің сапасына бақылау жасап отырумен байланысты Бұл әсіресе кепіл
Банктік тәжірибеде кепіл болушылық пен кепілдіктің бір жағынан бір-бірімен
Мысалы: кепіл болуышының көп жағдайда заңды тұлғалар мен банктер,
Соған байланысты кепіл болушылық субсидиялық жауапкершілікке негізделсе, ал кепілдік
Кепіл болушылық пен кепілдің құқықтық негіздерінің ережелері, яғни біреудің
Несиені уақытында қайтаруды қамтамасыз етудің 2-ші реттегі ең көп
Жеке тұлғалардың несиені уақытында қайтаруды қамтамасыз ететін 1-ші реттегі
жеке тұлғаның банктегі депозиттері;
айлық жалақысы;
сақтандыру жарналары, т.б. ақшалай табыстары болуы мүмкін.
Кепіл мынадай белгілеріне байланысты топталады:
1 Кепіл затының табыстылығына байланысты
2. Кепіл затын басқару әдісіне байланысты
Кепіл мүлкі мынадай сапалық көрсеткіштерімен сиаптталады:
1. Кепілдің өтімділігі;
2. Кепілдің нарықтық бағасы;
3. Кепілге деген сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы;
4. Кепілге деген меншіктік қүқықтарының барлығы;
5. Кепілдің сақталынуы;
6. Кепілдің сақтандырылуы;
7. Кепілге қатысты даудың жоқтығы.
Кепіл мүлкі әртүрлі болып келеді. Қазақстан Республикасында банктер мен
1. Азаматтық кодекс (Жалпы бөлім)
2. "Қазақстан Республикасындағы қозғалмайтын мүліктер туралы" Қазақстан Республикасының Заңы
3. "Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы" Заң
4. "Қазақстан Республикасында акциөнерлік қоғамдар туралы" Заң
5. "Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығы туралы Заңы
6. "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Заң.
Кепіл заңын басқару әдісіне байланысты 2 топқа бөлеміз:
1. Банктің өзінің қарамағында қалатын кепіл мүлкі
2. Клиенттің өзінің иемденуінде, қаралуында қалатын кепіл.
1 топ кобінесе қозғалатын мүлік формасында болып келеді. Кей
1. Экономикалық;
2. Құқықтық;
3. Техникалық.
Қазақстан Республикасында банктік тәжірибеде қозғалатын мүлікті және қозғалмайтын мүлікті
Кепілдік сараптау — банк тарапынан кепілге қойылатын мүліктің сандық
Кепілді сараптаудың мынадай кезеңдері бар:
1. Кепіл заты мен кепілдің түрін анықтап, нақты қорытындыға
2. Кепіл заты мен кепілдің түріне құқық техникалық және
3. Кепіл шартын жасасу кезеңі;
4. Кепілді несиені қайтаратын мерзімге дейінгі аралықта басқару, кепіл
Егер клиент алған несиені уақытында қайтарса, онда банк пен
Кепілдің қай түрі болмасын банктік мамандар тарапынан мынадай сараптауға
а) Сандық сараптау;
б) Сапалық сараптау
Сандық сараптауға мыналарды жатқызамыз:
кепілдің құнын анықтау
кепілдің бағасын анықтау
кепілдің өтімділігін анықтау.
Егер кепіл ретінде қозғалмайтын мүлік қойылатын болса, банк қажетті
A. Бастапқы құны
Б. Баланстық құны
B. Қалпына келтіру құны
Г. Қалдық құны.
Кепілдік мүліктің қайта қалпына келтіру құны оның моральдық тозуымен
нақты бағасы;
номиналдық бағасы;
нарықтық бағасы.
Егер кепіл мүлкіне деген сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы 0-ге
Ал, инфляцияның қарқыны айтарлықтай болса, онда кепілдің нарықтық бағасы
Дегенмен, кепілдің нарықтық бағасын қалыптастыратын оның өтімділігі мен оған
Кепілдің бағасы міндетті түрде банктен алған несиенің негізгі сомасын
1. Несиенің жалпы сомасының мөлшері + несиелік пайыздық сомасының
Осы мақсатта банктік тәжірибеде несиенің сомасын кепілге қоятын мүліктің
Әрине, кепілдің құны мен кепілдікке берілетін несиенің сомасының арақатынасы
Кепілдің өтімділігі дегеніміз егер қарыз алушы клиент кепілдік шартта
Кепілдің өтімділігі нарықтағы басқа да макроэкономикалық параметрлерге байланысты болуы
II-БӨЛІМ. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ НЕСИЕЛЕР БОЙЫНША БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ КӨРСЕТКІШТЕРІ
2.1. КЛИЕНТТІҢ НЕСИЕЛІК ҚАБІЛЕТІН АНЫҚТАУ ӘДІСТЕРІ
Несиелік шарт жасағанға дейін банк қарыз алушының өтініші бойынша
бұрын алған қарыздарын дәл уақытында төлеп, басқа да міндеттемелеріне
қарыз алушы балансының өтімділігі, айналымдағы қаржылары мен алған қаржыларын
барлық қарыздық міндеттемелерінің, сонымен қоса сұралатын қарыздарының орнын өтімділік
шаруашылық айналымындағы өз айналым қаражаттарының қолда бары жеткілікті ме
Банк мұндай талдауды қарыз алушының өткен кезеңдердегі бухгалтерлі к
Сондай-ақ қарыз алушы жеке тұлғалардың төлемділік қабілетін айқындайды, ал
Талдау негізінде банк қарыз алушыға қарыз беру мүмкіндігін анықтап,
"6 Си"
1. Character
2. Cash, Capital
3. Capacity
4. Collateral
5. Conditions
6. Control
I Insuranse
PARTS
P purpose
A amount
R repayment
Tterm
2)f,U
Дебиторлық борыштар есебі (алынуға тиісті шоттар)
Дебиторлық қарыздың есебі
Бағалы қағаздарды нарығының құрылымы
Дебиторлық борыштардың есебі
Банктер мен банктік емес мекемелердің несиелерін есепке алу
Дебиторлық борыштар есебіне жалпы сипаттамасы
Алынуға тиісті шоттар
Банктердің несиелерін есепке алу
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешектерін есепке алу