ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ
Педагогика және психология факультеті
Мектепке дейінгі және бастауыш білім кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі:
п.ғ.д., проф. Қ.А.Аймағамбетова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Қазақ тілі сабақтарында бастауыш
сынып оқушыларының
тілін дамыту
Орындаған: Т.Мукеева
Жетекшісі: п.ғ.к., аға оқытушы
Метербаева К.М.
Алматы
2007
Мазмұны
КІРІСПЕ --------------------------------------------------------------------- 3
1. ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ТІЛ ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1. Қазақ тілі сабақтарында тіл дамыту жұмыстарының теориялық негіздері
1.2. Тіл дамыту әдістемесінің ғылыми негізі мен қазіргі мазмұнын
2. ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Тіл дамыту жұмысының мақсаты мен мазмұны-----------18
2.2. Сөздік жұмысының жүргізілуі -----------------------------------21
ҚОРЫТЫНДЫ ------------------------------------------------------------32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ --------------------- 34
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі: Қазақстанның әлемдегі бәсекеге баынша қабілетті елу елдің
Осыған орай дүниежүзілік жаһандану жағдайларына байланысты біздің Республикамыздың жалпы
Ана тілінің баға жетпес құдіреті мен қуаты туралы тұңғыш
Қазақ тілін оқытудың ғылыми негізін жасауда зор еңбек сіңірген
Зерттеудің мақсаты: Тілге қатысты ғылыми практикалық жаңалықтарға сүйене отырып,
Зерттеу объектісі: Бастауыш сыныптағы оқу-тәрбие үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, бастауыш мектепте қазақ тілі сабақтары
Зерттеудің міндеттері:
Тіл дамыту мәселесінің теориялық негізін айқындау;
Қазақ тілін оықту барысында тіл дамыту мәселесінің шешуі нәтижесін
Тіл дамытудың тиімді әдіс тәсілдерін саралау өлшемдері мен көрсеткіштерін
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша психологиялық, педагогикалық және әдістемелік
Зерттеу нысаны: Зерттеу жұмысы Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Балтабай
Дипломның құрылымы: Диплом кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер
1.Қазақ тілін оқытудағы тіл дамыту әдістемесін жетілдірудің теориялық негіздері
1.1. Қазақ тілі сабақтарында тіл дамыту жұмыстарының теориялық негіздері.
Орта ғасырлық ұлы ғалым Ж.Баласағұн «Құтты білік» поэмасында тіл
«Тіл қадірлі етер, ерге бақ қонар,
Қор қылар тіл кетер тұғын бас болар.
Тіл арыстан есік баққан ашулы,
Сақ болмасаң жұтар, ерім, басыңды»
Бұл сөзде тіл қасиетінің өміршеңдігін, оның адам өміріндегі мәнін,
Тіл сонымен қатар ақыл ойдың да көрінісі. Сол себепті
Сонымен тіл адамзат қоғамымен туылып., онымен бірге дамып келе
Қоғамның әртүрлі саласында тілдік белсенділікті қажет ететін мамандық түрлері
Ол ана тілдің табиғатын терең түсініп, грамматикалық заңдылықтарын терең
Қазақстан Респуликасы Ғылым Академиясының оқу ағарту саласымен жогғарғы оқу
Қазақ тілін оқыту әдістемесінің негізгі компоненттерінің бірі тіл дамыту
Тілді бұл сипатта жұмсауда оқушыны дағдыландыруы үшін оның коммуникация
Бала тілі дамуының психологиялық негізін зерттеген ірі психолог Н.И.Жинкиннің
Біз тіл дамыту әдістемесінің мазмұнын зерттеу жұмысымызға объект ретінде
1.2. Тіл дамыту әдістемесінің ғылыми негізі мен қазіргі мазмұнын
Қазақ тілінің грамматикасына қатысты мәселе сөз болғанда қазақ балаларының
«Біздің заманымыз жазу заманы... Сөздің жүйесін, қисынын келтіріп жаза
а) Төмендегі екі сөздің арасында берілген бір төл сөзді
Шылғау
Боз
Ат
Байтал
Сұр
Ет
Бөрі
Ақ
Аш
Бұл мысалдан қисынды сөз тауып, сөйлей білуге үйретуде сөйлеу
Қазақ тілін оқыту әдістемесі ғылым ретінде жүйеге түсіп, дами
Бұл кездері көрнекті әдіскер ғалымдар С.Жиенбаев, Ә.Сәдуақасов, Ғ.Бегалиев, Ш.Сарыбаевтардың
Оқушыларға өзінің ана тілінде дұрыс сөйлеудің үлгісін үйрету әдістерін
Оқушының тілі мазмұнды болуы талап етіледі. Айтылатын сөз, сөйлемін
Сөйлемді дұрыс құра білу шарт. Сөйлем құрар кезде тілдің
Айтатын ойын дәл, анық жеткізуі шарт. Сөздік қоры бай
Оқушының сөзі анық, ойы айқын, түсінікті болуы шарт. Бұл
Артық бөтен сөздердің болмауы немесе аз болуы. Сондай ақ
Оқушы қазақ сөздерін әрбір дыбысты, сөзді айқын айтуы, бірқалыпты
Бала қай тілде сөйлесе де, оның тілін дамыту ойлау
Тіл дамыту мәселесімен жүйелі айналысқан ғалым С.Рахметова оқушылардың ойы
Затты табиғи жағдайда бақылау, экскурсия ұйымдастыру;
Заттың өзін немесе суретін түрлі картиналар көрсету арқылы сөздерінің
Синоним сөздерді қолдану;
Сөздерді морфологиялық құрамына қарай талдау;
Сөздерге анықтама беру арқылы жиі түсіндіріледі;
Абстракциялық ұғымдарды түсіндіру үшін тұрыстан мысалдар келтіріп, әңгіме айту
Сөз мағынасын түсіндіруде техникалық құралдар қолдану.
Бұл талғанган еңбектерді оқи отырып, оларда негізінен қазақ тілі
Тіл дамыту жұмысының теориялық концепциясы ХІХ ғасырда ғалымдар Ф.И.Буслаев,
Н.И.Жинкин: «Тіл дамыту поцесінде сөздерді іріктеуі және бір біріне
Тіл дамыту жұмысының психологиялы негізін зерттеуші ғалым В.Е.Мамушиннің айтуынша,
Зат атауларын баланың ойында шоғырлануы мынадай тәртіппен жүзеге асады:
Айтылған сөзге реакцияның болмауы;
Қимылды дұрыс орындау;
Қимылдың күрделенуі және оның модификациясы. Ғалымдар үлкендер тарапынан айтылған
Л.С.Славинаның зерттеулері бойынша баланың мазмұнды сөзді түсінуіне қол жеткізуі
2. Тіл дамыту жұмысының әдістемесі
2.1. Тіл дамыту жұмысының мақсаты мен мазмұны
Тіл дамыту қазіргі мектептегі оқу тәрбиесіндегі басты проблема. Тілмен
Қай тілдің болса да өз алдына жеке тіл екенін
Жалпы білім беретін мектеп программасында тіл дамыту жұмысына арнайы
Тіл дамыту жұмысын ұйымдасытырудың негізгі мақсаты оқушының ауызша және
Тіл дамыту жұмысы төрт бағытта жүргізіледі: мәдени, әдеби сөйлей
Екіншіден, лексикалық жұмыстар жүргізу арқылы сөздік қорын байыту.
Үшіншіден, жаңа сөздер үйрету, сөздерді үйрете отырып, жаңа сөздер
Төртіншіден, оқушының ойын жазбаша дұрыс, сауатты жаза, әрі сөйлей
Міне, тілді дамыту жұмысының негізгі мазмұны осындай төрт мәселе
Тіл ұстарту жұмыстары қазақ тілі пәнінің басқа бөлімдері сияқты
Қазақ тілі курсының мектепте оқытылу жүйесін, ондағы тіл дамыту
1 – кесте.
Мектепте оқытылатын қазақ тілі курсының жүйесі Әр бөлімде оқытылатын
Фонетика Дыбыс, әріп, буын, тасымал, үндестік заңы, орфоэпия, орфограрфия
Сөздердің жасалуы Түбір сөз, туынды сөз, біріккен сөз, қос
Сөз таптары (морфология) Зат есім , сын есі, сан
Синтаксис Сөз тіркесі, сөйлеи және жай сөйлем, құрмалас сөйлем
Тіл дамыту Ауызша сөйлеу тілі, жазбаша тілі, стиль түрлері
2.2. Сөздік жұмысының жүргізілуі
Оқушыны ауызша әдеби дағдыларына бейімдеу үшін орфоэпиялық ережелерге сай,
Оқушының әдеби сөйлеу дағдыларын дамыту, сөйлеу
Сөйлуедегі сауаттылық оқушының алған теориялық
Диплом жұмысын орындау барысында біз
Тіл дамыту жұмысының теориялық концепсиясын
Тіл дамыту жұмысының ойлау прцесімен
Тіл дамыту жұмысындағы ауыз екң
Тіл дамыту жұмысын грамматика, орфография,
Оқытудың ғылыми принципі. Сөздік жұмысын
Осыларды толықтыратын принцптер:
Оқытудың дамытушылық тәрбиелік принципі
Оқытудың көрнекілік принципі
саналылық пен белсенділік принципі
оқытудың түсініктілігі
оқытудың жүйелілік пен бірізділік принципі
білімді берік меңгеру принципі
Оқушылардың шама шарқын жеке ерекшелігін
Теория мен практика арасындағы байланыс
Оқытудың дифференциялдық принципі
Оқытудың коммуникативтік принципі
Жаттығулардың басылымдық принципі
Оқытудың ана тіліне принципі.
Тілді оқытудағы, оның ішінде оқытушылардың
2-кесте. Тіл дамыту сабақтарының модельі
Тіл салалары мен байланыстыра тіл
Тіл мәдениеті Сөздердің орын тәртібі,
Стилистика Сөйлеу стильдері, әдеби тіл;
Мәтін Мәтін, абзац, жоспар, монолог,
Мектепте оқушының сөздік қоры екі
Мұғалім алғашқы күнінен бастап сабақта
Сөздік жұмысын үнемі бір қалыпта
Сондай ақ сөз тіркестері идиомалық
Енді шалап дегендегі «шала» - кәдімгі
Бастауыш сыныптан бастап жоғарғы сыныпты
Оқушы өз үйренген сөзін сөйлеу
Сөз тіркесі және сөйлеммен жұмыс
3-кесте
Тілдік бірлік Сөз
Сөз тіркесі Сөйлем
Нені білдіреді Жалпы атау Жалпы
Қызметі Сөйлемге құрылыс материалы
Тілдің қатынас жасаудағы ең кіші
Мысал Ер, бата, көгерер Бата мен
Орфография - сөздің дұрыс жазылу ережесі.
Тапсырманы бұлай орындату оқушының
Оқушыны мақал - мәтелдерді кірістіріп сөйлем
Ауызша тіл ұстарту жұмыстары мынадай
Қазақ тілі сабағында оқушы жауабы
Жаттығу, тапсырма жұмыстарының мақсатын, шартын
Оқығанын, естігендерін мазмұндап, суреттеп, баяндап
Оқушылардың ізденіс жасаған шығармашылық жұмыстарының
Ауызша суреттеп сөйлеу
Ойдан әңіме, өлең шығарту
Көпшілік алдында сөйлеуге баулу
Мәтін оқу
Мәнерлеп оқу
Оқушының жазбаша тілін дамытуда, ойды
Жазу жұмыстарында мәтіннің алатын орны
Оқушының өз ойы, пікірі болу
Мәтіннің баяндалу жағын өзгертіп бере
Мәтін мазмұнына оқушы өз тарапынан
Оқушыладың ойын ауызша да, жазбаша да сауатты жеткізе білуін
Балалардың интеллектісін көтеру оларға белгілі бір тақырыптар бойынша
Мазмұндаманың алғашқы кезеңінде мәтін оқылып,
Мәтін жоспары жай және күрделі
Жай жоспар:
аққудың сырт пішінінің әдемілігі
Аққудың су бетіндегі қимыл қозғалысы.
Күрделі жоспар:
1. Аққудың сырт көркемінің әдемілігі:
а ) Аққудың қанаттарының қауырсынының көріктілігі
ә ) Аққудың көзі
б) Аққудың тұмсығы басы
в) Аққудың мойыны
2. Аққудың суда жүзуі:
а ) Аққудың шомылғандағы күйі
ә) аққудың таранғандағы күйі
Мазмұндама жазуға дейін әзірлік жұмыстарырының түрлері.
Мәтін тақырыбын хабарлау, мазмұндама жұмысының мақсатын түсіндіру, авторға түсініктеме
Мәтінді оқу, мазмұнын айту, оқушы зейінін сюжетте аудару, мәтіндегі
Мазмұндамаға жоспар жасау
Мәтіннің үзінлідерін оқып, тіл фактілеріне талдау беру, түсініксіз сөзедрдің
Кейбір сөздердің айтылу, жазылу заңдылығын еске түсіру
Жұмыстардың түрлерін жинақтау, қорытындылау
Мазмұндама мәтіні екінші рет оқылады.
Қорыта келгенде, қазақ тілі сабағында жоғарыдағыдай жұмыс түрлері жүйелі
Қорытынды
Профессор С.Рахметова былай дейді: «Сөйлеу арқылы адамдар қатынас жасайды.
Зерттеліп отырған мәселеге қатысты теориялық және әдістемелік еңбектерді зерделей
Қазақ тілі сабағында тіл дамытудың мүмкіндіктері айқындалды.
Сөздік жұмысының жүргізілу жолдары белгіленді.
Қазақ тілі сабақтарында тіл дамытудың моделі ұсынылып, белгіленді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Президентің халыққа жолдауы Егемен Қазақстан 2001
Верещегин Е.М. Язык и культура М., 1977
Бастауыш мектептегі қазақ тілінің әдісі
Аманжолов С. Қазақ әдеби тілінің қысқаша синтаксистік курсы
Сарыбаев Ш.Х. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері Алматы, 1956
Бегалиев Ғ. Бастауыш мектепте қазақ тілі методикасының мәселелері
Сауранбаев Н. Ана тілін оқыту туралы халық мұғалімі №11
Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі Алматы, 1991
Әміров Е. Бірнші сыныпта оқушылардың тілін дамыту үшін істелетін
Аханов К. Тіл біліміне кіріспе Алматы, 1994
Серғалиев М. Синактаксистің кейбір мәселелері Алматы, 1990
Кәтенбаева Б. Тіл ұстарту жұмыстары бойынша әдістемелік нұсқаулар
Құлмағанбетова Б. Кіші мектеп жастағы оқушылардың тілін дамыту
Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы Алматы, 1991
Құлмағанбетова Б. Қазақ тілі сабақтарына байланысты тіл дамыту жұмыстарын
Құлмағанбетова Б.1992 Қазақ тілі оқыту сабақтарында тіл дамыту 1992
Байтұрсынов А. Тіл тағылымы Алматы, 1992
Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары Алматы, 1994
Ушинский .К.Д. Таңдамалы шығармалары
Жинкин Н.И. Механихзмы и речи Алматы,1958
Лурия А. Язык сознание Алматы,1979
Шонаұлы Т. Тіл дамыту Алматы1932
Жин Ким Н.И. Психологические основы развтие речи
Сарыбаев Ш. Үшінші сыныптың қазақ тілін оқытуына методикалық нұсқаулар
Буслаев Ф.И. О преподавании отечественного языка М., 1966
Белов А.И. Как лингвист и методист М.,
Пешковский А.М. Навыки и чтения письма и устной речи
Розенталь Д.Э. Культура речи М.,1964
Байтұрсынов А. Әліпби Алматы, 1932
41

Ұқсас жұмыстар

Мектепке дейінгі балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыру

Cауат ашу әдістемесі пәнінен дәрістер

Тіл мәдениетінің мәселелері.

Тіл дамыту әдістемесі және мәнерлеп оқу практикумы және оның зерттелуі

Орыстілді мектеп оқушыларының жазбаша сөйлеу тілін дамыту әдістемесі (5-6 – сынып)

ҰЛТТЫҚ МЕКТЕПТЕРДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІН ЕКІНШІ ТІЛ РЕТІНДЕ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ МЕН ӘДІСТЕРІ

Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәні ғылым және оқу пәні ретінд

Сауат ашу әдістемесінің мектептің оқу-тәрбие жұмысының жалпы жүйесіндегі маңызы

Жоғары оқу орнында студенттер тілін дамытудың ғылыми-әдістемелік негіздері