Қазақстан Республикасындағы инфляцияның даму қарқыны
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1.1 Инфляция түсінігі мен оның мәні, пайда болу
1.1 Инфляция көрінісі, түрлері мен формалары 10
1.1 Инфляцияның даму факторлары және оның әлеуметтік-экономикалық салдарлары
1.4 Инфляцияны реттеу және ақша айналымын тұрақтандыру әдістері
2 Қазақстан Республикасындағы инфляциялық жағдай 23
2.1 Қазақстан Республикасындағы инфляция себептері және зардаптары 23
2.2 Қазақстан Республикасындағы инфляцияның даму қарқыны 24
2.3 Қазақстан Республикасындағы инфляцияға қарсы күрес саясатына баға
2 Қазақстан Республикасындағы инфляцияның алдын алу шаралары 37
ҚОРЫТЫНДЫ 44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 46
КІРІСПЕ
Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болу уақыты таяған сайын
Өзіміздің сарапшылардың да, халықаралық сарапшылардың да зерттеулері экономикалық
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Инфляциялық үдеріс барлық елдерде
Курстық жұмыстың мақсаты:
Инфляция түсінігін анықтау, жалпы сипаттама беру, Қазақстан
Курстық жұмыстың міндеттері:
Зерттеліп отырған курстық жұмыс негізінен: кіріспеден, 3 бөлімнен,
Бірінші бөлім, «Инфляция: себептері, түрлері, салдары» деп
Екінші бөлім, «Қазақстан Республикасындағы инфляциялық жағдай» туралы. Бұл
Үшінші бөлімді, «Қазақстан Республикасындағы инфляцияның алдын алу шараларын
Курстық жұмыстың пәні:
Баға өсуі және факторлары Қазақстанда реформаның алғашқы жылдары
Бүгінгі таңдағы инфляцияның өсуі көп себептерге негізделген және
Курстық жұмыстың объектісі:
Қазақстан Республикасындағы инфляция қарқыны, оның пайда болу себептері
Тұтастай алғанда 1995-2006 жылдары инфляция мынадай болды:
1995 жылы – 60,3 (; 1996 жылы –
Курстық жұмыстың ақпараттық негіздері:
Жүнісов. Б.А., Мәмбетов. Ұ.Е., Байжомартов. Ү.С. «Нарықтық экономиканың
«Қазақстан Республикасындағы 2006 жылғы инфляциялық шолу» (Дерек көзі:
1. Инфляция: себептері, түрлері, салдары
1.1 Инфляция түсінігі мен оның мәні, пайда болу
Соңғы уақытқа дейін біздің санамызда «инфляция» (латын сөзінен
Инфляция адамзат тарихында жаңа құбылыс емес. Оның бай
Алғаш рет «инфляция» деген ұғым ақша айналымына қатысты
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциясын стихиялық реттеу, соның ішінде
Енді инфляция дегеніміз не, осы сөздің басын ашып
Инфляциядан өндірісте біраз зардап шегеді. Инфляцияның деңгейінің көтерілуіне
Инфляция кешенде себептерінің негізінде пайда болады және оның
Сұранымды ұсынымнан алшақтататын тауар тапшылығы және соның негізінде
Жұмыссыздықпен инфляцияның өсу қарқыны арасында тұрақты өзара байланыс
Бұл Филипс қисық сызығы график түрінде былай көрінеді:
Филипс қисық сызығы экономикадағы жұмыссыздықпен инфляция деңгейінің өзара
Батыс елдерінде жұмыссыздық деңгейімен инфляция деңгейінің арасындағы өзара
1.1 Инфляция көрінісі, түрлері мен формалары
Бағаның өсу қарқынына байланысты инфляцияны үш түрге бөледі:
Баяу немесе сұлама инфляция;
Қарқынды немесе секірмелі инфляция;
Ұшқыр инфляция немемсе гиперинфляция.
Баяу инфляция кезінде баға жай өседі де (жылына
Инфляция процестің сипатына қарай бөлінуі:
Ашық инфляция;
Жабық инфляция;
Инфляциялық шок.
Еркін баға белгілеу экономикасына тән ашық инфляция бағаның
Жасырын немесе жабық инфляция деп аталатын басылыңқы инфляция
Зерттеу объектісіне байланысты инфляция:
Ұлттық;
Аймақтық;
Әлемдік болып бөлінеді.
Ұлттық және аймақтық масштабта талдау объектісін көтерме және
Ішкі және сыртқы факторлар тудыратын жүйеге ықпал ететін
Импортталған;
Экспортталған.
Елдің валюта курсы қатаң сақталып тұрған жағдайда импорттық
Экономиканың бағаның өсу қарқынына ұтымды бейімделуіне байланысты инфляция:
Балансталған (теңестірілген);
Баланстандырылмаған (теңдестірілмеген).
Біріншіде бағалар орташа және тұрақты өсіп отырады. Басқа
Мемлекеттің инфляциялық процеске әсер ету қабілетіне байланысты, инфляция:
Бақылаудан шықпаған;
Бақылауға көнбейтін.
ЖҮӨ-нің көрсеткішінің өзгеруіне байланысты, экономикада сұраныстың өскен жағдайында:
Ақиқат инфляция;
Жалған инфляция.
Бағананың болашақтағы өсу қарқыны және оған үйлесімді бейімделу
болжауға болатын инфляция;
болжауға келмейтін инфляция;
Инфляциялық процесті тудыратын және оған дем беретін факторларға
«сұраныс» инфляциясы;
«шығын» инфляциясы;
Сұраным инфляциясының мәнін бір сөзбен былай деп сипаттауға
Сұраным инфляциясын график түрінде 1 – суретте көрсетілген.
Жоғарыда келтірілген себептерге байланысты ақша массасының өсуі жалпы
«Шығын» инфляциясы ұсыным мен шығындарды өзгерту нәтижесінде болуы
жалақының өсуі әсерінен болатын инфляция;
ұсыным экономикасы механизмінің бұзылуы нәтижесінде пайда болатын инфляция.
Шығындар инфляциясы график түрінде 2 - суретте
Айтылған себептерге байланысты өндіріс шығындары өседі, жалпы ұсыным
1.1 Инфляцияның даму факторлары және оның әлеуметтік-экономикалық салдарлары
Қазіргі кезде инфляция мынадай факторларға байланысты:
Ақша айналысының факторларына: бюджет тапшылығын жабуға пайдаланылған, шексіз
Ақшалай емес факторларға: қоғамдық өндірістегі теңсіздікке, шаруашылықтың шығындық
Аталған факторлардың қанат жаюына байланысты инфляцияның «сұраныс» инфляция
«Сұраныс» инфляциясы мынадай факторлардың әсерінен туындайды:
әскери шығыстардың өсуі, яғни әскери техникалардың азаматтық салаларда
мемлекеттік бюджет тапшылығы және ішкі қарыздардың өсуі, яғни
несиелік экспансиялау, яғни елдің орталық банкінің коммерциялық банктер
импортталған инфляция, яғни валюталарын сатып алу барысында тауар
ауыр өнеркәсіп саласына өте көп мөлшерде инвестиция жұмсау.
«Шығын» инфляциясы мынандай факторлардың болуымен сипатталады:
еңбек өнімділігінің өсуін азайту және өндірістің құлдырауы;
көрсетілген қызметтің маңызының артуы;
бір өнім бірлігіне жұмсалатын шығынның өсуінің жеделдетілуі, әсіресе
энергетикалық дағдарыс.
Инфляцияның философиясы мынада: бірте-бірте тереңдеуіне байланысты экономиканы уақытша
Инфляцияның салдарлары әр алуан, өзара қайшылықта болады және
Біріншіден, ол ұлттық табыс пен байлықты қоғамның әр
Қаражаттар жеке сектордан (фирмалардан, үй шаруашылықтарынан) мемлекет тарапына
Табысты мемлекет пайдасына қайта бөлудің келесі жолы, ол
Белгіленген табыстары бар адамдар инфляция нәтижесінде нақты табыстардың
Процент ставкасы өзгермеген болса, күтпеген инфляцияның нәтижесінде кредиторлар
Екіншіден, инфляцияның жоғары қарқыны және баға құрылымының күрт
Үшіншіден, қоғамның саяси тұрақтылығы төмендейді, әлеуметтік шиеленіс өседі.
Төртіншіден, экономиканың «ашық» секторындағы бағаның өсуінің шамамен жоғары
Бесіншіден, тұрақтылығы жоғары шетел валютасына сұраныс өседі. Капиталдың
Алтыншыдан, ақша формасында жасалған нақты жинақтың құны төмендейді,
Жетіншіден, мемлекеттік бюджеттің құрылымы өзгереді және оның нақты
Сегізіншіден, жұмыспен толық қамтамасыз етілмеген жағдайда қызмет ететін
Тоғызыншыдан, стагфляция жағдайында инфляцияның жоғары дәрежесі үлкен жұмыссыздықпен
Оныншыдан, әр түрлі тауарлардың салыстырмалы бағалары және олардың
1.4 Инфляцияны реттеу және ақша айналымын тұрақтандыру әдістері
Құнсызданудың (инфляцияның) жағымсыз әлеуметтік және экономикалық салдары көптеген
Бұл екіұшты мәселе әртүрлі елдерде ерекше жағдайларға байланысты
Инфляцияга қарсы шараларды сипаттағанда, екі әдістемені бөліп айтуға
Сонымен бірге бюджет шығындарының артуы бюджет тапшылығын қалыптастырады
Екінші әдістемені жаңа классикалық бағыттағы экономистер ұсынады. Олар
Басқаша айтақанда, мемлекет сұранымды шектеу мақсатында инфляцияға қарсы
Батыс елдерінде жинақталғаи тәжірибе көрсеткендей, инфляцияға қарсы ұзақ
Біріншіден, халықтың инфляциялық үрейін жою мақсатын көздейді. Ол
Екіншіден, салықтарды арттырып, бірақ мемлекеттік шығындарды қысқарту арқылы
Үшіншіден, ақша айналымын реттеу іс шаралары, нақты айтқанда,
Төртіншіден, сыртқы факторлардың әсерін әлсірету. Жеке алғанда, бюджет
Қысқа мерзімдік саясат инфляция қарқынын уақытша төмендетуге бағытталады.
Күнделікті сұранымды қысқарту аркылы да инфляцияға қарсы әсер
Инфляцияға қарсы саясатқа байланысты инфляциямен күресу шығындары туралы
Сонымен, бірінші тарауды қорыта келгенде, біріншіден, инфляция –
2 Қазақстан Республикасындағы инфляциялық жағдай
2.1 Қазақстан Республикасындағы инфляция себептері және зардаптары
Осы күндері Қазақстанда қалыптасып отырған
Қоғамдық өндіріс құрылымы қаржы баға
Қеңес экономикасының 70 – ші жылдың даму
өнеркәсіп өндірісі мен ауыл шаруашылығы арасындағы алшақтық;
ауыр өнеркәсіп пен жеңіл өнеркәсіп арасындағы сәйкессіздік;
шикізат өндірісі мен дайын (түпкі) өнімдер өндірісінің
әскери өндіріс пен азаматтық өндіріс арасындағы
материалдық өндіріс пен материалдық емес өндіріс арасындағы
Бұл диспропорциялар Кеңес экономикасының өзінде бағалардың инфляциялық
Қазақстанда қалыптасқан өндірісаралық, оның ішінде шикізат өндірісі мен
2.2 Қазақстан Республикасындағы инфляцияның даму қарқыны
Қазақстан Республикасындағы инфляцияның дамуы – мемлекеттік бюджет тапшылығына
2006 жылдың 9 айында инфляция 5,9 пайызды құрады.
2006 жылы Қазақстан экономикасы және әлемдік рыноктағы жағдайлардың
Инфляция проблемалары көбіне экономиканың құрылымдық проблемаларының нәтижесінде туындайтынын
Тұтыну бағалары
2006 жылғы 2-тоқсанда тұтыну нарығындағы бағалардың ағымдағы жылдың
Тұтыну бағаларының 2006 жылғы 2-тоқсандағы өсуінің негізгі себебі
Азық-түлікке жатпайтын тауарларға бағалардың өсуі 2006 жылғы 2
2006 жылғы сəуір-маусымда 2006 жылғы 1-тоқсанмен салыстырғанда азық-түлік
Тұтастай алғанда 1-жартыжылдықтың қорытындысы бойынша (2006 маусымда 2005
Тұтыну бағаларының 2006 жылғы сəуір-маусымда өсуіне ең алдымен,
2006 жылғы 2-тоқсанда жеміс жəне көкөніс 5,6%, тұрғын
Сонымен қатар, қарастырылып отырған кезеңдегі маусымдық фактордың əсер
2005 жылдан бастап тауарлар бағасының көтерілуі қарқынымен салыстырғанда,
Соңғы жылдарда, оның ішінде ағымдағы жылы Қазақстандағы инфляция
Ағымдағы жылы неғұрлым ірі салымдар өңделмеген мұнай жəне
Соңғы жылдары негізгі капиталға инвестициялардың технологиялық құрылымы негізгі
Халықтың тұтынушылық сұранысы жəне кəсіпорындардың инвестициялық сұранысы кредиттік
Тұтыну жəне инвестициялық сұраныстың айтарлықтай дəрежеде өсуі экономиканың
Бюджет кірістерінің едəуір өсуі бюджет шығыстарының тиісті өсуіне
Тұтыну бағаларының өсуіне қысым көрсететін маңызды болып табылатын
Экономика субъектілерінің (халықтың, кəсіпорындардың) кірістерінің артуы ақшаға сұраныстың
Инфляция деңгейінің өсуі ақша-кредит саясатын қатаңдатуға қарамастан, ақша
Өнеркәсіптік өндірістегі бағалар.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2006 жылғы
Тау-кен өнеркəсібінде бағалардың өсуі 2006 жылғы 2 тоқсанда
Өңдеуші өнеркəсіптегі бағалардың өсу қарқыны 11,3% болды, бұл
Отандық өндірушілердің бағалары фармацевттік дəрі-дəрмекке 2006 жылғы 2-тоқсанда
Өндірістегі жəне электр энергиясын, газды жəне суды бөлудегі
Өнеркəсіптік өндірістегі бағалардың өсуі жылдық көрсеткішпен 25,2% болды.
Ауыл шаруашылығындағы бағалар
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша ауыл шаруашылығы
Мал шаруашылығы өнімінің бағалары құрылымында сүт бағасының (15%),
Өсімдік шаруашылығының өнімі көкөніс бағасының (0,1%), сондай-ақ астық
Кəсіпорындардың мониторингі
2006 жылғы 2-тоқсанда өткен тоқсанмен салыстырғанда сауал жүргізілген
Шикізат пен материалдардың бағаларына байланысты ахуал 2006 жылғы
2.3 Қазақстан Республикасындағы инфляцияға қарсы күрес саясатына баға
2004 жылдан бастап Ұлттық банктің
Негізгі мақсатты орындау үшін Ұлттық банкке
мемлекеттің ақша – кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз
валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге
қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал
Ұлттық банктің негізгі мақсаты мен
Инфляциялық таргеттеу принциптерін пайдаланатын көптеген елдер
Ұлттық банк 2004 жылдан бастап «базалық инфляция»
2004 жылы ақша – кредит саясатының негізгі
Инфляция жағдайында Үкімет «қымбат – ақша саясатын
Жалпы алғанда, инфляцияға қарсы саясаттың ұзақ
Құнсызданудың (инфляцияның) жағымсыз әлеуметтік және экономикалық салдары көптеген
Инфляцияға қарсы саясатты сипаттағанда, екі әдістемені бөліп айтуға
Екінші әдістемені жаңа классикалық бағыттағы
Ақша-кредит саясаты
Ақша ұсынысы
2006 жылғы 2-тоқсанда ақша агрегаттарының өсуі жалғасты. Алайда
Ақша массасы
Ақша массасы 2006 жылғы маусымның аяғында 2714,1 млрд.
Банк жүйесінің таза сыртқы активтері 2006 жылғы маусымда
Банк жүйесінің ішкі активтерінің өсуі экономиканың кредиттеу көлемінің
Ақша массасының құрылымында резиденттердің депозиттері бір жылда (2006
Айналыстағы қолма-қол ақша 2006 жылғы маусымның аяғында 550,0
Айналыста қолма-қол теңге көлемінің азаюына себепші болған операциялар
Бұл тарауда Қазақстан Республикасындағы инфляция ерекшеліктері мен елдегі
2 Қазақстан Республикасындағы инфляцияның алдын алу шаралары
Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болу уақыты таяған сайын
Өзіміздің сарапшылардың да, халықаралық сарапшылардың да зерттеулері экономикалық
Олар:
макроэкономикалық тұрақтылыққа төнетін қатер,
өндірістік-технологиялық қауіпсіздік,
сыртқы экономикалық қауіпсіздік,
азық-түлік қауіпсіздігі,
энергетикалық қауіпсіздік,
қаржы қауіпсіздігі,
ақпараттық қауіпсіздік,
қазақстандық тауарлардың ішкі-сыртқы рыноктардағы бәсекеде өте төмендігі,
сыбайлас жемқорлық пен экономиканың қылмыстануы,
республика облыстары, қалалары мен ауылдарындағы әлеуметтік-экономикалық дамудың ала-құлалығы,
мемлекеттік мүдделерді қалыптастыру және қорғау институттарының дамымауы,
қаржы саласының даму деңгейінің экономиканың нақты секторындағы нақты
Осылардың ішінде Үкімет пен Ұлттық Банктің макроэкономикалық тұрақтылықты
Инфляция болжамы
2006 жылғы 2-тоқсанға инфляция болжамын бағалау
2006 жылғы 2-тоқсанда инфляцияның нақты қалыптасқан деңгейі (1,6%)
2006 жылғы мамырда тұтыну нарығындағы бағалар тұрғындарға ақылы
Оның үстіне, 2006 жылғы сəуір-маусымда көкөніс пен жеміс-жидек
Жекелеген айлар бойынша болжам мен факт арасындағы айырма
2006 жылға инфляция болжамы
Ұлттық Банк 2006-2008 жылдарға арналған ақша-кредит саясатын əзірлеу
Мұнайға қалыпты баға сценарийі Brent сұрыпты мұнайдың əлемдік
2006 жылғы 3-тоқсанда инфляция 0,9-1,1% шегінде (2005 жылғы
2006 жылдың басында ақша-кредит саясатын қатаңдату бойынша Ұлттық
2005 жылғы сияқты жазғы кезеңде халықты азық-түлік тауарларымен
Бағаларды тұрақтандыру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Тұтыну нарығындағы
Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі Төрағасының
2006 жылғы 4 тоқсанға арналған инфляция болжамы
Қазан – желтоқсан аралығындағы кезең желтоқсандағы мерекелердің салдарынан
Ұлттық Банк 2006 жылғы 4-тоқсанда инфляция 2,5-2,7%-ды болады
Осы кезеңде инфляцияны ұстап тұруды Ұлттық Банктің жəне
2006 жылдың қорытындысы бойынша орташа жылдық инфляция 6,9-8,5%
Макроэкономикалық тұрақтылықты сақтау үшін Ұлттық банк пен ҚР
ҚОРЫТЫНДЫ
Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2006 жылғы 1 наурыздағы «Қазақстан әлемдегі
Сонымен, курстық жұмыстың жалпы мазмұнына тоқтай кетсем,
Екінші бөлім, «Қазақстан Республикасындағы инфляциялық жағдай» туралы. Бұл
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасында қазіргі кезде нақты жүргізіліп
Қорыта келгенде, еліміздегі инфляция көрсеткіші қазан мен қыркүйек
Халықаралық тәжірибенің сабақтары айқын. Экономикалық жоғары табыстарға қол
Бірінші Азиялық Барыс болу үшін біздің басымдықтарымыздың қатарына
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Жүнісов. Б.А., Мәмбетов. Ұ.Е., Байжомартов. Ү.С. Нарықтық экономиканың
Мәуленова С. С.,Бекмолдин С.Қ., Құдайбергенов Е.Қ. Экономикалық
Әкімбеков С., Баймұхаметова А.С., Жанайдаров У.А. Экономикалық теория.
Ақша, несие, банктер: Оқулық / жалпы редакциясын басқарған
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие: оқу құралы
“Егемен Қазақстан” Республикалық газеті" ААҚ, № 251 (24504)
http://www.aikyn.kz/ -» Ақ сөйле - «
«Қазақстан Республикасының – 2030» стратегиясы.
Қазақстан Республикасындағы 2006 жылғы инфляциялық шолу. Дерек көзі:
Егемен Қазақстан 3.06.06/ Асқар Тұрапбайұлымен сұхбат.
Қазақстан Республикасының Үкіметінің web-сайты. 04.01.2006.
“Егемен Қазақстан” Республикалық газеті" ААҚ, № 292-295 (24548)
http://www.NOMAD.SU сайтынан алынған мәліметтер. «Инфляция в казахстане.»
http://www.businesshop.com.ua/ сайтынан деректер.
http://www. Russians.Kz . сайты мәліметтері.
Қосымшалар
3
Инфляция, %
Жұмыссыздық деңгейі, %
Инфляцияның даму факторлары және оның әлеуметтік - экономикалық салдарлары
Инфляция - пайда болу себептері және онымен күресу жолдары
Қазақстан Республикасындағы инфляциялық жағдайды талдау
Қазақстандағы инфляциялық жағдай
Қазақстан Республикасындағы инфляция саясаты
Қазақстан Республикасындағы инфляция ерекшеліктері
Инфляция және Қазақстан Республикасындағы инфляцияға қарсы саясат
Инфляцияның әлеуметтің экономикалық зардаптары
Инфляцияның теориялық аспектілері
Қазақстан Республикасындағы инфляция мен жұмыссыздық процестерді мемлекеттік реттеу