Горький кдзақ тілінде
Мағжан публист, аудармашы ДИПЛОМ
ЖОСПАР:
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
I тарау
М. Жұмабаевтың шығармашылық өмірбаяны, эдеби және қоғамдық-саяси кызметі.
II тарау
М. Жұмабаевтың публицистикасы.
III тарау
Мағжан - аударма шебері.
ҚОРЫТЫНДЫ
КІРІСПЕ
Тақырыптың көкейкестілігі: Бүгінде мынау тәуелсіз ел болған дәуірде қыпыда
Бір ғана мысал, өлгеніміз тіріліп, өшкеніміз жанды деп Ахмет
Ал, осы үстаздарымыздың мүраларын үңіле оку, талдап-саралау, халқымызға жан-жақгы
Бұлардың мұрасын Абай, Махамбет, Мұхтар мұраларымен қатар жаттап, осындай
Сонымен, қазақтың қара өлеңіне Абайдан кейін мазмүндық жағынан болсын,
Жүмыстың мақсаты: М.Жүмабаев публицистикасының, әдебиет саласындағы мақалаларының көркемдік ерекшелігіне
Зерттеу материалдары: Так рып бойынша жинақгалған зерттеу
монографияларынан, қазақ жазушыларының еңбектерінен, сондай-ақ мерзімді баспасөз беттерінен алынды.
Жүмыстың қүрылымы: Диплом жүмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен (үш тараудан),
М.Жұмабаевтың шығармашылық өмірбаяны, әдеби және
қоғамдық-саяси қызметі
М.Жүмабаев қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, енді ақынның өз атымен
Мағжан—текті атадан. Әкесі Бекен дәулетті, болыс болған кісі. Оның
Ағаларына еліктеп, окуды тым ерте бастаған. Әуелі ауыл молдасынан
Бүдан әрі Мағжан окуы жалғаса береді. 1902 жылдан 1906
Жас кезінде қай адам өз жанынан өлең шығаруға қүмартпайды.
"Шолпан" жинағы Мағжан Жұмабаевтың ақындығының жас шағына, бірінші, бастапқы
Жас Мағжан Абайға еліктеді, өзі "Алтын Хакім" атаған акңмен
Сол кездегі казақгың оқыған жастарының аузында жалғыз сөз—"миллетім" болды
1917 жылы Ақпан төңкерісінен кейін Мағжан Ақмола қырғыз облыстық
Жалпыкдзақгық съезде Мағжан ақын Петерборда өтпек қүрылтай жиналысына Қазақстаннан
1918 жылы Мағжан Омбы мұғалімдер институтына окуға түседі. Алайда
1918 жылы маусым айында Омбыда Кеңес өкіметі құлап, оның
Тергеушіге берген бір жауабында Мағжан: "1917-18 жылдардың оқиғалары санама
1913-1924 жылдар арасы Мағжан творчествосындағы айрықша бір жемісті, өнімді
Жиырмасыншы жылдардың екінші жартысында өрістеген мәдени революция нәтижесінде елде
Пегас атты шабыт түлпарын ерттеп мініп, тізгінін берік үстаған
Басты тақырыбы—үлттық тақырып жан-жақгы өрістетіліп, күлашын жаза түсті ("Жаралы
Поэма жанрына қол артты. Үлт-азаттық тақырыбын осы үлкен жанрда
Махаббат лирикасының, сүйіспеншілік жырларының асып төгілуі де осы кезең
Осының алдында екі жыл бүрын ақынның қүдай қосқан жары
Осы қатар олжасына альбом ескерткіші түрінде, жастардың сүйіспеншілігіне арналған
Мағжанның қазақ поэзиясында ашқан жаңа беттерінен және де айрықша
Тақырыптық жағынан Мағжанның әдебиетімізге, кала берді әлем поэзиясына енгізген
1923 жылдың аяқ шеніне таман ақынды жүбайы Зылиха екеуін
Мәскеуде оқи жүре, Жүмабаев Кіндік баспасының жұмысына белсене қатысып,
1929 жылғы 14 шілдеде тергеуші жауап алғанда, Мағжан Жұмабаев:
Мағжан Жүмабаев осы ретте үлкен рәміздік мәні бар "Қызыл
Ақын НКВД тергеушісінің дігірлеткен талабы бойынша, өзінің "Алқа" атты
"Будучи в Москве я начал знакомиться с трудами Плеханова,
Мұны толық және аудармай орыс тілінде келтіруіміздің себебі бар.
Жәкен Сәрсенбин — мәскеулік студент. Аманғали Сегізбаев — Қостанайда
Мағжан бүдан әрі: «Алқа» бағдарламасын өлең түрінде жазып, поэма
«Толғау» өлеңі Халық ағарту комиссариатында жүмыс істейтін Жолдыбаев Молдағалиға
Бірақ "айтып-айтпай не керек құлағын мақгамен бұрап тыққанға" дегендейін,
Жазықсыз адамдарды анық-танығына жетпей соттап-қаттаған тоталитаризмді енді айыптап, жер
Қазақ зиялыларының маңдайалды қайраткерлері итжеккенге айдалуы үшін НКВД-ға жандайшап
Мына қызықгы қараңыз: ел аман, жүрт тынышта, айт-үйт жоқ,
Мәскеуде жүрсе де кудалап, тиыш таптырмаған жерлестері туралы Мағжан
"В те годы (27-28) я испытывал значительный розлад в
компания..."
Түрмеге түскен, айдауда жүрген бейбақгың мән-жайы белгілі. Кекселеп қалған
Сүйген жары Зылиха Мағжанның өтініші бойынша Ленинградқа келіп пәтер
"Құс тамағы үшін алады" дейді атам қазақ. Пенде Мағжан
Жалғыз Зылиха ғана емес, Карелия орманына жүдеп-жадап жүрген Мағжанға
Мына лагерьдегі тірлігі желінген қайрақгай етіп жұқартып, титығына жетіп
Енді бір ай—жиырма жеті жасқа келем, Отыз, қырық... қартаям,
деген-тін. 1938 жылы наурыз айының 19 жүлдызында айтқаны жазбай
ІІ тарау М.Жүмабаевтың публицистикасы
XX ғасырдың басындағы қазақ баспасөзінің төңірегінде топтасқан журналистер прогрессивті
Қай ақын-жазушының болсын мақалаларын, күнделіктері мен хаттарын оқып зерттеу
Атап айтсақ, "Бірінші май мейрамы" (1921 ж.), "Жазылмақ оку
Бүл мақалаларын тақырыбы мен мазмүнына кдрай екі топқа жіктеуге
Соның ішінде, Мағжанның әр ғасырда өмір сүрген үрпаққа үлгі-өнеге
Мағжан публицистикасына новелла элементтері, ой шымырлығы мен жинақгылық тән.
Қазақ әдебиетінің негізін салған тарихи ақын-жыраулар үшін күйзеліп, қапаланады.
Базар жыраудың сөз сүлулығын, арынды ақындығын, ой кендігін жырларынан
Мақала соңындағы: "Менің мақсатым—сүлу сөздері бар Базар атын білдіру
Мағжан мақалаларының негізгі арнасы өткен замандағы тарихи түлғалар, үлтымыздың
1922-27 жыддардағы шолақ белсенділер, елді қорқытып үркіту, куғын-сүргін, қазақ
Мағжанның Ақан серінің өмірі мен өнерін зерттеуінде үлкен мән
Тасыған қазақ көзі бүлақгай боп, Соятын крәсиянға лақгай боп.
Осылай дей келіп, өз өлеңін Ақан сері былай деп
Жер-суын, баққан малын алдыңыз да, Қазақган бүл уақытта болдың
Патша саясатын терең білген Мағжанның мына сөздері де тегін
Орыстың белгілі жазушысы Л.Леонов: "Горькийді терең түсіну үшін оның
Бүрын болған тарихи оқиғаны бүгінгі үрпакгың жанына жеткізе білу,
Міне, Ақанды ағылшын ақыны Оскар Уайльдпен салыстыру Мағжанның терең
Бірінші, Ақан өмірін кең және оқырманға өте қарапайым түсінікті
"...Аққу әлдеқайда алыста алтын сәуле көреді. Ескі күні есіне
Осы жерде Ж.Аймауытовтың: "Суретті, кестелі, көркем сөз Мағжаннан табылады,
"Әбубәкір ақсакал Диваев" деген мақаласында башқұрт елінің ұлы Әбубәкір
XX ғасырдың қазақ поэзиясына өзіндік үн қосқан ақын Бернияз
Мағжанның "Бернияз Күлеев" мақаласымен катар "Берниязға" атты өлеңі де
...Үлан өлді батып қанға, Тыныштық тыпты асау жан да.
Жалпы мазмүны өкініш, қайғы-мүң сарынына толы өлең әрі қарай
Өмір, өлім—мәңгі аңдысқан екі жау, Екі жауды бауыр қылар
Сол жыр таппай, садақ тартпай, сабыр ғып, Қан майданда
Абайдың "Отыз жетінші қара сөзі" негізінде Мағжанның "Айқап" журналында
Қырда ерік, жібек кілем, тау мен су бар, Шулаған,
Макала қүрылымының өзі қызық. Өлеңмен басталатын көтеріңкі әуен қазақ
Қаланың артыкдпылығы—өнер, білім, рухани өмір ордасы. Кемістігі—тыныс тарылтып, өкпені
Мақаланың түпнүсқасы сақгалмаған.
М.Жұмабаевтың мақала-зерттеулерін оқи отырып, біз оның азаматтық ой белсенділігін,
Үлтымыздың ұлттық психологиясына ене білген М.Жұмабаев халқымыздың өмірін, салт-дәстүрін,
Ш тарау Мағжан—аударма шебері
Өлең аудару—жарысқа, айтысқа түскенмен бірдей екенін кезінде В.Жуковский ескерткен.
М.Жұмабаев тәржімасында орыс тілін делдал етіп басқа тіддердегі ақындарды
М.Жұмабаев—Максим Горкий шығармаларының түңғыш аудармашыларының бірі. Ол қазақ оқырманын
Магжан орыс классикалық әдебиетін жан-тәнімен сүйді. Өз тұстастары оны
"Орман патшасы" өлеңінің астына "Гете—Жуковскийден" деген қосымша атау келтірген.
Кдраңғы салқын түнде кім Аяндамай желеді? Жанында жас ұлы
"...Жан ата, орман патшасы Қуып бізді жетті ғой. Келіп
Сол Гетеден аударылған
Мен де сондай қонамын, Тоғайға, қырға қараймын. Қайғымен жалғыз
Махаббаттың мүнды әуезін Гейненің "Күннің батуы" өлеңінің аудармасынан да
Жүрегі жанып мүңайып, Көзінен Күнді батырад. Айтатындай өтініп, "Тоқга!"—деп,
...Айыпсыз Айға қарамай, Жатары барып—түл төсек. Күн мен де
Сатылы аударма жасаушы оқырмандар аддында айрықша, мейлінше жаупаты. Өйткені,
Лермонтовтың "Сарғайып келген егін толқынданса" деген өлеңін аударған жас
М.Ю.Лермонтовтың "Түтқын" өлеңінің аудармасы Мағжанның орыс тілінің нелер нәзік
Жас сүлуды жүрекке Қысып әуеіл сүйемін. Сонан соң ырғып
деп армандайды түтқын. Лермонтов: "На коня потом вскочу, В
Жайқалған жасыл жағада Жүгенсіз жүр ғой жүйрігім.
Ойнақ салып сағада Сүзіп жалын, қүйрығын.
Мағжан түпнүсқадан ауытқымайды. Сонымен бірге қазақ үғымын ескереді. Түпнүсқадан
Добрый конь в зеленом поле Без узды, один по
Лермонтов сөздерін соншама ыждығаттылықпен сақгай отырып, кейде үш сөздің
Мағжанның бүл аудармасы сөзбе-сөз аударманың түріне жатқызуға болады.
Дәлме-дәл аудару немесе балама (адэкватты) аударма. Қазіргі кезде күнделікті
дұрыс жеткізе білу. Бүл тәсілде еркін аударманың да, сөзбе-сөз
Ең алдымен дәлме-дәл аударуда түпнүсқаның ғылыми қүндылығы, сапасы мен
Аудармаға және аудармашыға қойылар талаптарды талдай келіп, академик-жазушы М.Әуезов:
Қазаққа ат шабысын суреттеу таң боп па десеңіз, күзетшінің
Жалпы бостандық, еркіндік тақырыбы Мағжанды қатты баурағанын оның төл
Әбу Фирас (932-967)—араб ақыны әрі батыры. Екі рет тұтқында
"Күн шығады да, батады" (М.Горький) деген өлеңнен біз мынадай
Қара қарға, қара қарға, Here төніп келесің? Көзің сүзіп
Үлы пролетариат жазушының өршіл, оптимистік рухы М.Жұмабаев көңілінен шыққан
А.Феттің "Шепот, робкое дыханье" деп басталатын атақгы өлеңін М.Жүмабаев
Жүрек мас, Көзде жас... Екі жан... Ыстық қан. Жан
Бүл тіл мәдениеті, әдебиет пен публицистика мол дамып жетілмеген,
Рас, поэтикалық аудармада үлттық өлең құрылысының ыңғайына лайық еркіндік
Сөйтіп бүл жолдарға, жаңа айтқанымыздай, "Шепот, робкое дыханье" деген
Фет өлеңінің тағы бір шарты—мүнда баяндауыш жоқ. Екі ғашыктың
Мағжанның Феттен аудармасы—еркін аудармаға жатады. Аударманың бүл түрі туралы
Еркін аудару кеңес дәуірінің алғашқы жылдарында да көп қодданылды.
М.Жүмабаев М.Горькийдің "Сүңқар жыры", "Жүртын сүйген жүрек" ("Старуха Изергиль"),
М.Жүмабаевтың аудармалық репертуарын талдағанда оның қолына түскенді емес, қазақ
"Сұңқар жырын" М.Жұмабаев түгел аудармаған. Шығарманың бас жағы мен
"Безумству храбрых поем мы песню!"—дейді Горький өзінің ана тілінде.
"Ерлердің ессіздігін жырлаймыз біз!"—дейді Горький кдзақ тілінде. Сөйтіп, көз
Мағжанның "Сұңкдр жыры"—сөзбе-сөз аударма. Бүл тәсідде сөздің үғымы емес,
"Жүртын сүйген жүрек" М.Горькийдің "'Старуха Изергиль" атты әңгімесінен үзінді
"Хан мен үлы" әңгімесі толық аударылған. Мағжан көбіне шығарманың
Мүндай мысалдарды көптеп келтіруге болады. Кейде аудармашы сөйлем күрылысын
Сөйтіп, аударма саласында М.Жүмабаев тәжірибесі бүгінгі әдебиет практикасы үшін
ҚОРЫТЫНДЫ
"XX ғасырдағы қазақ әдебиеті" атты еңбегінде Сәбит Мүқанов М.Жүмабаев
Магжанның аідындығымен қоса, оның публицистикалық шығармалары арқылы оның публицист
М.Жүмабаевтың мақала және зерттеулерін оқи отырып, біз оның азаматтық
Үлтымыздың үлттық психологиясына ене білген М.Жүмабаев халқымыздың тарихын, салт-дәстүрін,
"Қазақгың тілін байыту ретінде, әдебиетіне түрлер енгізу ретінде, Мағжанның
Мағжан әдебиеттің аударма саласында да өзіндік із калдырып, өз
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Жұмабаев М. Шығармалары.
2. М.Жүмабаев. Шығармалары. Алматы, "Жазушы", 1989.
3. Қазақ әдебиеті. Энциклопедия.—Алматы: Білік, 1999.—273-274 беттер.
4. Досжанов Д. Абақгы.—Алматы:
5. Бес арыс—Алматы: Жазушы, 1991.—105-245 беттер.
6. Шәріп А. Мүстафа мен Мағжан—Түран елінің даналары.—
7. Қазақ әдебиеті
8. Актуальные проблемы теории художественногоперевода. Т. 1-2. Москва,
9. "Ақиқат" журналы, 2000 ж., N7, 73-75 беттер.
10. Елеукенов Ш.
11. Елеукенов Ш. Мағжан.—Алматы: Жалын,
12. Елеукенов Ш. Әдебиет және
13. Әуезов М. Көркем аударманың
14. Жармағамбетов Қ. Көркем аударманың
15. Түрарбеков 3. Әдебиеттер достығының
16. Түрарбеков
17. Аймауытов Ж. Мағжанның ақындығы
18. Аударманың лексико-грамматикалық мәселелері.—Алматы: Ғылым,
19. Сатыбалдиев Ә. Рухани қазына.—Алматы:
20. Әбілқасымов Б. Алғашқы қазақ
21. Қирабаев С.
22. Қирабаев С. Жүсіпбек Аймауытов.
23. Қирабаев С.
24. Сарбалаев Б. Ақиқат алдында.
25. Серіккалиев 3.
26. Тәжібаев
МАЗМҮНЫ
КІРІСПЕ..............................................................................................3
I тарау
М.Жұмабаевтың шығармашылық өмірбаяны, әдеби және қоғамдық-саяси
II тарау
М.Жұмабаевтың
III тарау
Мағжан—аударма
ҚОРЫТЫВДЫ................................................................................37
ӘДЕБИЕТТЕР..................................................................................39
Мағжан публист, аудармашы
XVIII ғасырдың басындағы қазақ жерінің Ресей империясының құрамына қосылуының алғышарты
Қазақ сөзінің этимологиясы (мәселенің тарихнамасы)
Ыбырай Алтынсарин публицист жазушы
КАЗАҚСТАНДА СОЦИАЛИЗМ ҚҰРУ КЕЗЕҢІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ (1917-1941 ж. ж. )
ҚАЗАҚСТАННЫҢ РЕСЕЙГЕ ҚОСЫЛУ БАРЫСЫНДАҒЫ САЯСИ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙ
Қзақтың атақты билері
Қадырғали Жалайыри
Жамбыл Жабаев туралы мәліметтер
Мұстафиннің рухани келбеті