Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ................3
1 БАНКТІК НЕСИЕНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
1.1 Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандарының түсінігі............5
1.2 Несие қайтарылуын қамтамасыз етудің шетел тәжірибесі.......9
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕСІН ҚАЙТАРУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ
2.1 Еуразиялық банктің несиеcін қайтарылуын қамтамасыз ету нысандарын талдау
2.2 Қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалау - банктің несиесін
3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕСІН ҚАЙТАРЫЛУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ ДАМЫТУ
3.1 Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандарының мәселелері мен оларды
ҚОРЫТЫНДЫ......................52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..................54
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы Үкіметінің «2006-2008 жылдарға арналған Үкімет Бағдарламасында»: «Ақша
Екінші деңгейлі банктердің қаржы нарығындағы алатын орны ерекше болып
Берілген курстық жұмыстың мақсаты – несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету
несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандарының теориялық негіздерін білу;
«Еуразиялық Банк» АҚ-ның қамтамасыз ету нысандарына талдау жасау;
несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандарының мәселелерімен және даму перспективаларымен
Курстық жұмыс құрамы 3 тараудан тұрады. Оның ішінде 24
1 БАНКТІК НЕСИЕНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЙТАРЫЛУЫН
1.1 Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандарының түсінігі
Несиенің қайтарымдылығы несие қатынастарын басқа экономикалық қатынастардан ажырататын, тәжірибеде
Несие қайтарымдылығының экономикалық негізін, қайта өндіріс процесіне қатысушылардың қор
Несие мәмілесіне екі субъект – несие беруші және қарыз
Несие беруші, несиені ұсынғанда, өзінің мүддесін қорғауға тырысады да,
Несие мәмілесі несие алушының тиісті борышты қайтару міндеттеменің туындауын
- ақшалай түсім есебінен нақты несиені өтеу тәртібі;
- несиелік келісім-шартта өтеу тәртібін заңды тіркеу;
- несие құнының кері қозғалысының толық және уақытылы қамтамасыз
Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысаны деп, бар борышты өтеудің
80-ші жылдардың аяғына дейін КСРО-да несиенің материалдық жағынан қамтамасыз
Қазіргі уақытта несие операциялары тәуекел дәрежесі жоғары болатын банктік
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында банк ешкімге, ешқашанда несие бермейді,
Ағылшын-американдық мектеп банкирлерінің пікірінше, егер қарыз алушы өз міндеттемелері
«Бірінші белбеу» – бұл қолма-қол ақшалардың ағымы, табыс –
«Екінші белбеу» – бұл несие өтелуін қамтамасыз ететін, қарыз
«Үшінші белбеу» несиені қамтамасыз ету негізінде заңды және жеке
Банктік несиені қамтамасыз етудің нысандарын А-қосымшадан көруге болады /8,
Жоғарыда көрсетілген несиенің қайтаруын қамтамасыз ету нысандары, міндеттеме бойынша
Жалпы алғанда, несие ұсынуына байланысты мүмкін болатын залалдардан несие
Қамтамасыз ету нысандарының әрқайсысының мақсаты, қарыз алушыны өзіндік қаражаттардың
Егер де ақшалай түсім есебінен несиені өтеу механизмі және
Несиені өтеу көздерін бастапқы және қайталама деп екіге бөлуге
Бастапқы көзі – бұл қарыз алушының табысы (заңды тұлға
Шет елдегі банкирлер несие мәмілесін жасасу мүмкіндігін қарастырғанда, өздерінің
Несие қайтарымдылығының нақты кепілдігі болып, қаржы жағдайы тұрақты болатын
Банктің қаржы жағдайы тұрақты, бірінші сыныпты клиенттер болып табылатын
Көбінесе тәжірибеде келесі жағдай қалыптасады. Ақшалай түсімнің уақытында келіп
Осы барлық жағдайларда да несие қайтаруының қосымша кепілдігіне
Қайталама көзі деп, кепілге салынған мүлікті өткізуден түскен ақшалай
Банктердің несиені өтеудің бастапқы және қайталама көздерін қолданудың тәртіптері
Дегенмен, бірінші сыныпты қарыз алушылар және несиелендіру үлкен немесе
Қайталама көздерін пайдалану механизмі, сонымен қатар құқықтық қамтамасыз етуді
Қазақстан Республикасының «Банк және банк қызметтері туралы» Заңына сәйкес,
Айып төлеу – бұл борышқор мiндеттемесiн орындамаған немесе орындау
Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандарының тиімділігі, құқықтық механизмнің пәрменділігіне,
Қазіргі уақытта несиені уақытылы қайтарылуының кепілдіктер жүйесінің құру банктер
1.2 Несие қайтарылуын қамтамасыз етудің шетел тәжірибесі
Әлемдік банктік тәжірибеде кепілдіктің бірнеше түрлері бар. Олар бір-бірінен
АҚШ-та ұзақ мерзім аралығында қарыз алушы-кәсіпорындар несиені алар алдында
Кепілдіктерді қаржылық жағдайы тұрақты кәсіпорындар да бере алады, егер
АҚШ-та мақсатты қорлары бар, арнайы үкіметтік ұйымдар да кепілдіктерді
Кепілдіктерді банктер де бере алады. Банк кепілдіктер бойынша үш
Банктік кепілдікке деген сұраныстың жоғары болу себептері: олардың жоғары
Қалыптасқан жағдайға байланысты, банктер кепілдіктерді, көбінесе, тиісті қамтамасыз ету
Банктің кепілдікпен жұмыс істеу тәртібі келесі түрде жүзеге асырылады.
Кепілдік күрделі экономикалық құрал ретінде мынадай түрлерге бөлінеді: арнаулы
Сонымен қатар шектелмеген, яғни банк қарыздарының барлық түрлерінің орнын
Жедел қайтарымсыз деп, кепілдік беруші біржақты тәртіпте, яғни несие
Шартсыз және шартты: бірінші жағдайда, кепілдік беруші несие берушінің
Жай және бірлестірілген: бірінші жағдайда, өз клиентінің тапсырмасы бойынша
Тікелей және қарсы кепілдік: бірінші жағдайда, бенефициар алдындағы міндеттемені
Несие қайтаруын қамтамасыз ету нысаны ретінде кепілдіктің тиімділігі бірнеше
Біріншіден, бірінші дәрежелі мәнге несие ұсынатын банктің, кепілдік берушінің
Кепiл болушылық бойынша кепiл болушы басқа жақтың (борышқордың) несие
Нарықтық экономика жағдайында несие қайтаруын қамтамасыз ететін бұл нысанын
Кепіл болушы ретінде тұрақты жұмыс орны, тұрақты табыс алатын
Отандық банктік тәжірибеде кепілдік пен кепіл болушылық арасындағы айырмашылық:
Әлемдік тәжірибеде кепілдік пен кепіл болушылық арасындағы айырмашылық: кепіл
Несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің басқа да нысандарына қарыз алушының
Талаптан қайту (цессия) – бұл қарыз алушы (цедент) өзінің
Тәжірибеде цессияның екі түрі қолданылады:
Ашық цессия деп, қарыз алушыға талаптан қайтуы туралы
Тыныш цессия кезінде банк талаптан қайтуы туралы үшінші
басқа банктерде орналасқан қайтқан талап бойынша қаражаттар қарыз алушының
қарыз алушы талаптан бірнеше рет қайтуы мүмкін;
қарыз алушы жоқ талапты шегіне алады /9, 190-191 б./.
Сонымен қатар, Германия банктері жалпы және глобальды цессияны қолданылады.
Жалпы цессия деп, қарыз алушының банк алдында тұрақты түрде
Жаханды цессия кезінде қарыз алушы банкке нақты клиенттерге және
Жалпы және глобальды цессия кезінде несиенің максималды сомасы талаптан
Жылжитын мүлік қарыз алушының қолданысында болуы үшін және сонымен
Кепілзатқа қарағанда, несие берушіге борышты қамтамасыз ету үшін меншік
Меншік құқығын табыстаудың құқықтық құрылымын 4-суреттен көруге болады /
Сурет 1. Несие берушіге меншік құқығын табыстаудың құқықтық
қүрылымы
Несиені қамтамасыз ету объектісі ретінде бөлек заттар (автокөлік), сонымен
Банк бар борышты қамтамасыз ету үшін меншік құқығын табыстау
Халықаралық тәжірибеде несиелерді сақтандыру ХІХ ғ. пайда болды және
Қарыз алушылардың несиені өтемегені үшін жауапкершіліктен сақтандыру келісім-шарттары несие
Банк қарыз алушылардан сақтандыру куәлігін және сақтандыру компаниясында несиені
Банк қарыз алушыға берілген несиелерді өздігінен сақтандыра алады, ал
Нарықтық экономика жаңа ерікті сақтандыру қызметтері үшін нақты алғы
Қарыз алушылардың несиені өтемегені үшін жауапкершіліктен сақтандыру кезінде сақтандыру
Қарыз алушының дәрменсіздігі (егер ол банкрот деп жариялынса);
Егер қарыз алушы, оған тәуелсіз себептерге байланысты, несиелік келісім-шартына
Қарыз алушылардың несиені өтемегені үшін жауапкершіліктен сақтандыру келісім-шарты қарыз
Жауапкершіліктің нақты мөлшері сақтандыру келісім-шартында алдын-ала ескертіледі, ал егер
Шетел қарыз алушылардың несиелерін сақтандырғанда, несие тәуекелімен қатар елдің
Сақтандырудың бұл түрі экспортты ынталандыру, ұлттық экспортшылардың шетелдік өткізу
Нарықтық инфрақұрылымы мен мықты әлеуметтік азаматтарды құқықтық қорғауы дамыған
Депозиттік салымдардың кепілі (оның ішінде шетел валютада да) –
Шетелдік коммерциялық банктер несиені ұсынудың бір шарты ретінде, қарыз
банкке белгілі бір мерзім аралығына несие ресурстарын тартуға мүмкіндік
несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысаны ретінде болады /17, 214
Сонымен банктік несиенің тағы да бір түрі – кепілге
Егер несие мерзімінде қайтарылса, онда вексель өтеледі. Егер несие
Ломбардтық несие банктік несие нысанында банкте депозитке салынған бағалы
Қазіргі уақытта несие беруші-банктер өздерінің қорларында ұсынылған несиелердің қайтарымдылығын
Дисконтпен борышты сату несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің тәсілі ретінде
Несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің жаңа тәсілі ретінде борышты дисконтпен
берілген кезеңдегі депозиттік мөлшерлемелердің нарықтық деңгейлеріне;
борышты қайтарудың бекітілген мерзіміне;
сатуға ұсынылған борыш сомасына;
борышқордың төлемқабілетсіздігі есебінен мүмкін болатын банкроттыққа байланысты болатын, тәуекел
Нарық экономика жағдайында кепілдік пен кепіл болушылық ерекше орын
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕСІН ҚАЙТАРУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
2.1 Еуразиялық банктің несиеcін қайтарылуын қамтамасыз ету нысандарын талдау
«Еуразиялық Банк» банкі Қазақстан Республикасындағы 2-ші дәрежелі банк болып
«Еуразиялық Банк» Қазақстан Ресупбликасының басқа банктерімен және басқа елдердің
«Еуразиялық Банк» өз қызметін Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің басшылығымен
Банктің құрылғанына аз уақыт болса да, осы уақыт ішінде
2008 жылы «Еуразиялық Банкнің» жарғылық қоры 1 млрд. 300
«Еуразиялық Банк» АҚ-ы қазіргі уақытта жүргізетін кепіл саясаты Қазақстан
«Еуразиялық Банк» АҚ-ы жүргізетін кепіл саясатының мақсаты –
Кепіл саясатының Ережелеріне сәйкес, Банк қабылдай алатын кепіл мүлігінің
Қаржы құралдарының қайтаруын қамтамасыз етуі ретінде заңды немесе жеке
Кепілге алынатын қамтамасыз ету түрлерінің тізімі.
Кепілге салынатын зат ретінде Банк азаматтық айналымнан алынбаған, өтімді
Жылжымайтын мүлік объектілері:
тұрғын үй қорының құрамына кіретіндер (тұрғын үйлер, пәтерлер, т.б.);
жер телімдері;
өндірістік мүлікті кешендер, өнеркәсіптік және қойма базалары, астық қабылдаушы
Көлік құрал-жабдығы:
жеңіл, жүк, жолаушылар көлігі;
тракторлық, ауыл щаруашылықтық, құрылыс-жол, кен және т.б. арнайы техника;
әуе кемелері;
теңіз (өзен, т.б.) кемелері;
Қазақстан Республикасының заңнамаларына қайшы келмейтін және уәкілетті несие комитетінің
Табыстау қондырғылары, өндірістік технологиялық желілер, басқа да құрал-жабдықтар.
Тауарлар мен дайын өнімдер:
өнеркәсіптік топтар: түсті металдар, мұнай және мұнай өнімдері, көмір,
азық-түлік топтары: қант, темекі өнімдері, ұн өнімдері, спирт ішімдіктері,
өсімдік шаруашылығының өнімдері: (астық, күріш, қант қызылшасы, т.б.).
Бағалы қағаздар:
мемлекеттік, корпоративтік, резиденттермен және Қазақстан Республикасының резидент еместерімен шығарылған
ақша (қолма-қол және қолма-қол емес);
шет валютасы.
Қазақстан Республикасының заңнамаларыының талаптарына сәйкес, болашақта Кепіл берушінің меншігіне
Мүліктік құқықтар:
жер қойнауын пайдаланушы құқығы;
жер төлімдерін пайдалану құқығы (жер пайдалану құқығы);
жылжитын және жылжымайтын мүлікті ұзақ мерзімді жалға беру құқығы.
Кепілге алынбайтын заттар:
азаматтық айналымнан алынған мүлік;
халық арасында кең сұранысқа ие болмайтын, тар айрықшалықты заттар
кепіл болушының меншігі болмайтын, депозиттік қаражаттар, мысалы: сақтандыру компаниялардың
жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар (өмір, денсаулық, іскерлік
Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес өндіріп алу айналымы жіберіле алмайтын,
«Еуразиялық Банк» АҚ-ның Алматы қаласындағы филиалы бойынша несие қайтарымдылығын
Кесте 1 Алматы қаласындағы «Еуразиялық Банк» АҚ-ның несие
құрылымы
мың. теңге
2006 жыл 2007 жыл 2008 жыл
Жылжымайтын мүлік 1 513 954, 855 3 414 868,
Жылжитын мүлік 793 113 438 2 094 395, 366
Депозиттер 38 133 200 118 266 714 120 565
Кепілдіктер мен кепіл болушылықтар 22 223 698 3 929
Жалпы 2 367 425, 191 9 557 494, 061
Ескерту – кесте www.eurasian – bank.kz
Көрсетілген мәліметтерге сәйкес, «Еуразиялық Банк» АҚ-ның Алматы қаласындағы филиалы
Кепіл мүлігіне қойылатын негізгі талаптар:
Өтімділік (сұраныс және өткізу мүмкіндігі);
Кепілдікті қамтамасыз ету басқа заңды және жеке тұлғалар алдында
Меншік құқығын растайтын құжаттардың толық тізімнің болуы;
Кепіл берушіде салық және бюджетке басқа да міндетті салық
Жылжымайтын мүлік жер қойнауын пайдалану құқығын немесе жер теліміне
Мемлекеттік меншіктің үлесі болған жағдайда, онда тиісті мемлекеттік органның,
Құрылыс объектілері аяқталған түрде, пайдалануға арнайы коммиссиямен қабылданған және
Өндірістік және өнеркәсіптік топтың тауарлары сақтаудың ұзақ мерзімі, Қазақстан
Автомобильдер техникалық қалпы қанағаттандырылған, 3 жылдан артық пайдаланбаған және
Асыл металдарды кепілге алу үшін олардың сапа сертификаттары және
«Еуразиялық Банк» АҚ-ы несиені берер алдында, несие алуға арыз
Құқықтық сараптаманың міндеттері:
Несиелерді ұсынғанда, кепілдіктерді бергенде және кепіл туралы келісім-шарттарды жасасқанда,
Берешекті өндіргенде, кепіл затын сот немесе соттан тыс тәртіпте
Жобаның құқықтық сараптамасы өзіне келесі сараптамаларды қосады:
Қарыз алушының құрылтайшылық құжаттарына жасалынатын сараптама. (Жарғы; Заңды тұлғаны
Кепілге ұсынылатын мүлікке қатысты меншік құқығын растайтын құжаттарға сараптама.
Қарыз алу, кепілдіктерді ұсыну туралы келісім-шарттарға жасалынатын сараптама. Ол
Құқықтық қорытынды екі данада жасалады. Оның біреуі несие бөліміне
Құқықтық қорытынды бес бөлімнен тұрады: /38/
Бірінші бөлімде келесі мәліметтер көрсетілуге тиіс: қарыз алушының атауы;
Екінші бөлімде келесі мәліметтер көрсетілуге тиіс: қарыз алушының мемлекеттік
Үшінші бөлімде келесі мәліметтер көрсетілуге тиіс:
а) Егер қамтамасыз ету ретінде жылжымайтын мүлік кепілі болса:
б) Егер қамтамасыз ету ретінде акциялар кепілі болса: бағалы
в) Егер қамтамасыз ету ретінде кепілдік болса және кепілдік
Төртінші бөлім келесі мәліметтер көрсетілуге тиіс: несиеслендірілетін мәміленің заңға
Бесінші бөлімде сараптамаға берілге құжаттарға қатысты заңды сипаттағы ескертулердің
Кепіл мүлігін таңдау барысында басты болатын басымдықтар:
Кепілдікті қамтамасыз етудің өтімділігі жоғары болатын түрлері:
«Еуразиялық Банк» АҚ-да ашылған депозит.
Кепілдікті қамтамасыз етудің өтімді түрлері:
Ірі қалаларда тұрғын үйлерге, әкімшілік ғимараттарға, т.б үлкен сұранысқа
Өндірістік және әкімшіліктік типтегі ғимараттар мен құрылғылар, кеңселер, сауда
Қала шегінде орналасқан жеке меншікте болатын жер телімдері;
АҚ «Қазақстандық қор биржасы»-ның «А» және «В» листингтің категориясына
АҚ «Қазақстандық қор биржасы»-ның листингісіне кірмейтін, борыштық бағалы қағаздар;
Қазақстан Республикасының резидент еместері шығарған жай және артықшылығы бар
«Астық қолхаттары бойынша мәндеттемелердің орындалуын кепілдендіру қоры» кепілдендірген астық
Кепілдікті қамтамасыз етудің өтімділігі төмен болатын түрлері:
Отандық және импорттық жеңіл автокөліктері;
Төлемқабілеттігі жоғары болатын компаниялардың кепілдіктері;
Өндірістік құрылғылар, іскерлігін жүргізетін кәсіпорындардың технологиялық желілері немесе олардың
Жер қойнауын пайдалану құқығы, ұзақ мерзімді жалға алынған жер
Айналымдағы тауарлар;
Ауылдарда орналасқан жеке меншіктегі жер телімдері.
Кепілдікті қамтамасыз етудің өтімсіз түрлері:
Төлем төлеуге қабілетті компаниялардың дебиторлық борыштары;
Жеке тұлғалардың кепілдіктері мен кепіл болушылықтары;
Болашақта келіп түсетін мүліктер мен ақша ағымдары.
Несиені ұсыну туралы өтінімдерді қарастырғанда басымдықтар өтімділігі жоғары кепілдікті
Кепіл саясатының Ережелеріне сәйкес, Банк қабылдай алатын кепіл мүлігінің
Өтімділігі төмен және өтімсіз кепілдікті қамтамасыз ету түрлері қосымша
«Еуразиялық Банк» АҚ-ның несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандарын 5
млн. тг.
Cурет 2. Алматы қаласындағы «Еуразиялық Банк» АҚ-ның несие
қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысадарының құрылымы
Көрсетілген мәліметтерге сәйкес, «Еуразиялық Банк» АҚ-ның Алматы қаласындағы несие
Клиенттің ұсынған кепіл мүлігінің құны несиенің жалпы сомасын және
Кепілдікті қамтамасыз етуді бағалау «Еуразиялық Банк» АҚ-ның «Тәуелсіз бағалаушылармен
Қайта бағалауды жүргізу мерзімділігі мен кепілдікті қамтамасыз етудің мониторингі:
Кепіл мүлігін қайта бағалау мерзімділігі мен мониторингі Банктің ішкі
Егер де қамтамасыз етудің бүлінуіне, толық немесе ішінара жоғалтуына
Мониторингтің мерзімділігі, несие рейтингі бекітікен уақыт аралығында, қарыз алушының
Қамтамасыз ету объектісі ретінде аяқталмаған құрылысты қабылдағанда, берілген объектіні
Бағалы қағаздардың қайта бағалау бағалы қағаздардың қор биржасында айналымындағы
Кепілдікті деректер базасы. Банк жүйесі бойынша берілге мүлікті тез
Несиелендірудің маңызды бір кезеңдерінің бірі кепілге ұсынылатын меншікке баға
Халықаралық тәжірибеде жылжымайтын мүлікті бағалаудың үш негізгі әдісі бар:
шығындар бойынша бағалау – шығын әдісі (COST APRPOACH);
күтілетін табыс бойынша бағалау – табыс әдісі (INCOME
сатуларды тікелей салыстыру бойынша бағалау – нарықтық әдіс
Аталған үш әдісті қолдану бір объектінің құнын үш түрлі
Кепілге салынатын заттың кепіл құны бағалау құнын төмендеу коэффициентінің
Кепілге ұсынылатын мүлікке қатысты төмендету коэффициенттерін 2-кестеден көруге болады.
Кесте 2 Кепілге ұсынылатын мүлікке қатысты төмендету
Объектінің атауы Төмендету коэффициенттері
1 2
Тұрғын ғимараттар (жеке үйлер, пәтерлер) 20-50%,
Тұрғын үйге жатпайтын ғимараттар 30-60 %
Автокөлік 20-50 %
1 2
Сирек кездесетін автокөлік үлгілері 30-80 %
Мұнай өнімдері 10-50%
Дәнді-бұршақты дақылдар және олардың қайта өндірілген
өнімдері 10-50%
Құрылғылар (технологиялық, өндірістік, т.б.) 20-80 %
Айналымдағы және қайта өңдеудегі тауарлар 10-60%
Болашақта алынатын мүлікті бағалау (тауарлар) 30-80 %
Бағалы қағаздар 10-50%
Әуекөліктері 70%
Кен көзін әзірлеуге құқықтар 70%
Ескерту – кесте www.eurasian – bank.kz
Кепілге салынған мүліктің бағалау құны орнын толтыру құнынан төмен
Кепілдікті қамтамасыз етудің өтімділігіне, әсіресе қамтамасыз ету құрылымында өтімді
Төмендету коэффициентінің мәні кепіл затының типіне (нарық тенденциялары, толық
Бағалау объектісінің бағалау құнын есептеу.
«Еуразиялық Банк» АҚ-ның кепілге салынатын мүліктердің кепіл құнын, Мемлекеттік
Бағалау объектісі – жерт телімі бар тұрғын үй,
Бағалау процесінің негізгі кезеңдері:
бағалау объектісін визуалды қарастыру және бейнесүретке түсіру;
меншік иесімен сұхбаттасудан;
сату нарығын зерттеуден;
ұқсас объектілермен салыстырудан және объектінің нарықтық құнын анықтау үшін;
бағалаудың үш дәстүрлі әдістерін қолдану.
Бағалау объектісінің визуалды көрінісін В қосымшадан көруге болады.
1. Нарықтық әдіс
Берілген әдіс, әрбір мүліктің құны сол сәтте ұқсас болатын
Орнын басу қағидасы бойынша: «егер бірнеше ұқсас мөлшерлі тауарларға,
Сұраныс пен ұсыныс. Нарықта сатушылар мен сатып алушылар арасындағы
Теңгерілім. Сұраныс пен ұсыныс нарықта балансты немесе теңгерілімді орнатуға
Берілген әдісті қолдану мүмкіндігі объектіге ұқсас болып келетін сатылымдар
Бағаланатын объектіні, орналасқан жері мен техникалық сипаттамасы бойынша оған
Кесте 3 Бағаланатын объектіге ұқсас болатын аналогтардың сипаттамалары
Сипаттама Бағаланатын объект Салыстырылатын объектілер
1 2 3 4 5
Объект
№ 1 Объект
№ 2 Объект
№ 3
Орналасатын жері Фурманов к. 50 үй Коттедж Үй Үй
Құрылыс түрі Қабырғалы жинақтамалар Жинақтамалар Жинақтамалар Жинақтамалар
Қабат 2 жер асты қабаты бар 2 1
Аудан ш.м. (жалпы.) 321,3 270,0 50,0 78,0
Тұрғын бөлмелер саны 4 4 3 4
Қосымша құрылыстар Гараж, монша бильярдная, бассейн Гараж, монша
Телефон Бөлек Бөлек Бөлек Бөлек
Пайдалану мерзімі 4 6 5 7
Жер телімінің ауданы 0,0588 0,08 0,10 0,04
Құны, USA
150 000 35 000 45 000
Ескерту – кесте www.eurasian bank.kz
Нарықтық әдіс бойынша жылжымайтын мүлік құнын, ұқсас объектілермен салыстыру
Яғни, бағаланатын объект қандай мөлшерде аналогтан ажыратылытынына байланысты, соңғысының
Сонымен, тұрғын үйдің нарықтық әдіспен анықталған құны:
С = жалпы аудан * шаршы метр орташа құны
С = 321,3 * 811 = 260 574 ($
Кесте 4 Бағаланатын объектіге бағалар
мың.тг
1 2 3 4
Объектілердің құны, АҚШ доллар 150 000 35 000 45
Баға $ USA/ ш. м. 555,56 700,00 576,92
Сату шарты бойынша түзетілім шамасы -5% -5% -5%
ш.м түзетілген бағасы 527,78 665,00 548,08
Пайдалану мерзіміне түзетілім шамасы 5% 5% 5%
ш.м түзетілген бағасы 554,17 698,25 575,48
Конструкция типіне түзетілім шамасы 0% 0% 0%
ш.м түзетілген бағасы 554,17 698,25 575,48
Техникалық қалпына түзетілім шамасы 15% 15% 15%
ш.м түзетілген бағасы 637,29 802,99 661,80
Орналасатын жеріне түзетілім шамасы 5% 5% 5%
ш.м түзетілген бағасы 669,16 843,14 694,89
Жер телімінің ауданына түзетілім шамасы 5% 5% 5%
ш.м түзетілген бағасы 702,61 885,29 729,64
Байланыстардың бар болуына болуына түзетілім шамасы 5% 5%
Ш.м түзетілген бағасы 737,74 929,56 766,12
Түзетілімді есепке ала отырып, ш.м. орташа құны 811
Ескерту – кесте www.eurasian – bank.kz
Нарықтық әдіс бойынша жылжымайтын мүлік құнын бағалау тиімді болып
на местоположение,
на конструктивные элементы,
Шығындар әдісі
Бұл әдістің басты артықшылығы, белсеңділігі аз нарықтарда жылжымайтын мүліктің
Шығын әдісі ғимараттың қалпына келу құнынан тозуды шегерген бағасын
C = Қкқ – Тт
Осында
C – шығын әдісімен есептелінген ғимараттың құны;
Қкқ – қалпына келтіру құны;
ТТ – табиғи тозу.
Кесте 5 Техникалық сипаттамалар
1 2
Қолданысқа енгізу жылы 2008 ж.
Табиғи тозу 5%
Қабырғалар материалы Ірі блокты (3 капиталдықтың үшінші тобы)
Биіктігі 2,5 м.
Аймақтың климаттық жағдайы 1,09
Жалпы ауданы 383,9 ш.м
Құрылыстық шама 1 115 м3
1 ш.м. қалпына келу құны 24,7
Инвестицияларға, капитал
құрылыстарға бағалар индексі 1,2 (1984 жылдың бағаларына аударылған)
1,65 (1991 жылдың бағаларына аударылған)
111,852 (2005 жылдың желтоқсан айына аударылған )
Ескерту – кесте www.eurasian – bank.kz
Қалпына келтіру құны = Құрылыстық шама * 1 ш.м.
С = (1 115 * 24,7 * 1,2 *
Жер телімі – 0,0588 га.
ҚР Үкіметінің № 890 02.09.2003 ж., «Жер телімдері үшін,
Алматы қаласы бойынша 1 ш. м. = 48
Тұрғын үйдің жер телімімен бірге бағалау күніне сәйкес қалпына
С = ғимараттың құны + жер телімінің құны
С = 51 769 + 235 200 = 286
3. Табыс әдісі
Бағаланатын объектіні табыс әдісімен бағалағанда, табыстадың тікелей капиталдандыру әдісі
Табыс = 1.ш.м. үшін жалгерлік төлем * жалпы
Т = 3,5 * 321,3 = 1124,5 АҚШ доллар
Үйді пайдаланғаны үшін орташа жылдық шығын – 156 000
Бағаланатын объектінің табыс әдісін есептей отырып үйден алынатын табыстың
Жылжымайтын мүліктен алынатын таза табысты анықтау:
Таза табыс = 1.ш.м. үшін жалгерлік төлем * ай
ТТ = 3,5 * 12 * 122 * 321,3
Жоғарыдағы формуладан көріп отырғанымыздай жылжымайтын мүліктен алынатын таза табыс
122 - 28.04.2006 ж. ҚР ҰБ бағамы.
Капиталдандыру коэффициентін анықтау үшін ұқсас келетін объектінің таза табысын
Табыс = ұқсас объектінің жалпы ауданы * 1.ш.м. үшін
Табыс = 3,5 * 270 = 945 АҚШ
Жылжымайтын мүліктен алынатын таза табысты анықтау:
ТТ = 3,5 * 12 * 270 * 122
(7)
Осында
V – құны;
I – таза табыс;
R – капиталдандыру мөлшерлемесі.
Ұқсас объектінің (аналогтың) құны – 150 000 АҚШ
ТТ = 3,5 * 12 * 321,3 * 122
R = таза табыс (бағаланатын объект) / ұқсас объектінің
R = 12 215 / 150 000 =
Онда бағаланатын объектінің құны:
С = таза табыс (бағаланатын объект) / капиталдандыру мөлшерлемесі
С = 12 215 / 0,08 = 152
Ұқсас объктінің таза табысын бастапқы мәліметтер көмегімен анықтаймыз және
Ұқсас объектінің құнын анықтау формуласы арқылы капиталдандыру мөлшерлемесін анықтауға
Соңғы бөлімде, бағалау әдістерінің көмегімен мүлікке соңғы баға қойылады,
Жалпы бағаны есептеп, бағаланатын обектінің орташа өлшенген құнын анықтау
Кесте 6
мың.тг
Атауы
Бағалау әдістері бойынша құны
Бағалау құны
Шығындар әдісі Нарықтық әдіс Табыс әдісі
1 2 3 4 5
Алматы қаласы, Фурманов 50 286 969
АҚШ доллар немесе
35 010 218 теңге. 260 574 АҚШ доллар немесе
31 790 028 теңге. 152 687
АҚШ доллар
немесе
1 862 781 теңге 260 508
АҚШ доллар немесе
31 781 976 теңге.
Ескерту – кесте www.eurasian – bank.kz
Шығындар әдістің нәтижелері арқылы бағаланатын құнды есептегенде есепке алынуы
Шығындар әдісі: К = 0,05, яғни С = 286
Табыстар әдісі: К = 0,008, яғни С = 152
Нарықтық әдісті жылжымайтын мүлік нарығына қатысты қолдану орынды болып
Нарықтық әдіс: К = 0,94 , яғни С
Жалпы: 244 939 + 14 348 + 1221 =
Сонымен, жер телімі бар тұрғын үйдің нарықтық құны, бағалау
Жылжымайтын мүліктің кепіл құнын анықтағанда, Банктің тәуекел дәрежесін, өтімділікті,
Яғни, С = 260 508 $ * 0,7 =
Сонымен, клиенттің сұрап жатқан несие сомасы 80 000 АҚШ
2.2 Қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалау - банктің
Банк клиентінің несиелік қабілеттілігі – қарыз алушының өзінің қарыздық
Несиелік қабілеттілікті анықтау, біріншіден, банк тарапынан тәуекелді төмендету және
Несиелік қабілеттілікті талдаудың негізгі мақсаты – қарыз алушының өткен,
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің Директорлар отырысында бекітілген қаулы бойынша,
Қарыз алушының қаржылық жағдайын талдау;
Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдау;
Қарыз алушының несиелік қабілеттілік класын талдау [31, 288 б.].
Қарыз алушының қаржылық жағдайын талдауға қарыз алушының жұмысын тиімді
материалды қорлар қозғалысы;
ақша қозғалысы;
өнімнің өзіндік құны;
пайда;
негізгі және айналым капиталын орналастыру.
Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдауды баланс өтімділігінен бастау керек.
І – тез өтімді активтер;
ІІ – өтімді активтер.
Баланс активтері ақшаға айналу мерзімдері бойынша топталады. Пассив бойынша
қызмет ету көлемі (неғұрлым өндіріс, өткізілген өнім көлемі үлкен,
өнеркәсіп пен өндіріс салалары (өнімге сұраныс және өткізуден түсетін
өндірістік циклдың ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
қор материалының жаңаруына қажетті уақыт (өтімді қаражаттың айналымдығы);
маусымдық жұмыстар. [31, 289 б]
Несиелеу талаптары несиелеу субьектілеріне, обьектілеріне және несиенің қайтарымдылығын қамтамасыз
Несие сұрап келгендерінің ішінен банк тек ссуданың қайтарымдылығымен ол
Қарыз алушының төлем қабілетін анықтау үшін мынадай көрсеткіштер қолданылады
Кесте 7 Қарыз алушы жеке тұлғаның төлем қабілетін бағалау
№ Көрсеткіштер атаулары
Есептеу алгоритмі
1 Негізгі қарыз төлемінің айлық мөлшері (НҚАТ)
2 Сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемнің айлық мөлшері (СМАТ)
3 Негізгі қарыз және сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемнің айлық
НҚАТ + СМАТ
4 Таза табыс (ТТ) Жалпы табыс салықтық және
5 Нақта несиелік қабілеті (ННҚ) НҚСАТ / ТТ (мәні
Ескерту – кесте С.Б.Мақыштың зерттеулері негізінде құрастырылған
Қарыз алушының несиелік талдауы келесі бағыттармен жүргізілед:
1) қарыз алушының балансын зерттеу;
2) қарыз алшның табыстары мен шығыстарын зерттеу;
3) қарыз алушының несие қабілеттілігін анықтау.
Бұл бағыттардың әрқасысына бөлек-бөлек тоқталып кетейік: Қарыз алушының балансын
Баланстың актив бөлігінің негізгі баптарын, яғни дебиторлық борыш, тауарлы
Баланстың ''ауру'' баптарын талдау. Бұл баптар екі топқа бөлінеді:
- қарыз алушының қанағатсыз жұмысын, яғни қаржылық жағдайының төмен
- қарыз алушының жұмысында белгілі бір жетіспеушіліктердің бар
Дебиторлық қарызды мұқият түрде талдау. Егер талдау барысында оның
Кәсіпорындағы қорлар өсіп отыр ма, олардың құрамын анықтау керек.
Негізгі қорлардың құны өсті ма, өссе себебін анықтау. Сатып
Мысалға, Қазақстандағы жетекші банк – «Еуразиялық Банк» банкі АҚ
Кесте 8 «Еуразиялық Банк» АҚ тұтыну несиесінің түрлері мен
Тұтыну несиесінің түрлері
Автомобиль несиесі
№ Несиелеу шарттары Жаңа Ескі (пайдаланылған) Ұзақ мерзімді тауарлар
1 Несие мөлшері Автомобиль құнының 80%-на дейін Автомобильді
500 000 АҚШ долларына дейін (егер қамтамасыз ету заңы
2 Бастапқы жарна Автомобиль құнынан -20% 3 жылға дейін
3 жылдан 5 жылға дейін жүрілген шетел көлігін сатып
5 жылдан 10 жылға дейін жүрілген шетел көлігін сатып
3 Несие мерзімі шетелдік автокөлік үшін 5 жылға
ТМД елдерінің автокөлігі үшін 3 жылға дейін 3 жылға
4 Несие валютасы АҚШ доллары немесе теңге АҚШ доллары
5 Несие үшін төлем Айына 1,5 % (АҚШ долларымен)
6 Қамтамасыз ету түрі Сатып алатын автомобиль Егер
Веб-сайт. АО «Еуразиялық Банк»: www.ipoteka.kz .
Ұзақ мерзімді қарыздың құрылымы мен проценттерінің түрлерін зерттеу керек.
Қарыз алушының қызметінің күшті жақтарын мысалы, коммерциялық несиені кеңінен
Қарыз алушының жалпы табысының өсімін зерттеу. Бұл өсім неге
Таза пайда өсімінің себептерін анықтау. Бұл өсімнің орын алуы
Несиелік талдаудың үшінші бағыты – клиенттің несие қабілеттілігін анықтау.
Несие қабілеттілік – несиелеу мүмкіндігі мен шарттар туралы сұрақты
Қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалауда есепке алынатын факторлар оның,
''Еуразиялық Банкі'' АҚ-ның тәжірибесінде қарыз алушының өзіне алған міндеттемелерін
Сонымен қатар, жоғарыдағы банктен тұтыну несиесін алуға қажетті құжаттар
Қарыз алушының анкетасы;
Жеке куәлігі (көшірмесі);
СТТН (көшірмесі);
Соңғы 1 айға бөлініп көрсетілен жалақы және басқа табыстары
Жұмыс стажы туралы жұмыс орнынан анықтама.
Отбасы туралы анықтама (№ 3 форма).
Некеге тұрғандығын растайтын құжаттар (неке туралы куәлік, жұбайыңыздың
Кепілге қоятын мүліктің құжаттары.
Жеке тұлғаның төлем қабілетін анықтау техникасы әр банкте әр
Келесі мысалымызда бір дамып отырған несиеге – ипотекалық несиені
Кесте 9 «Еуразиялық Банкінің» иптекалық несие беру шарттары
Несие мөлшері: Жылжымайтын мүліктің бағалау құнының 85%- на дейін.
Бастапқы жарна: Жылжымайтын мүліктің бағалау құнынан 15%- на дейін.
Несие үшін төлем: айына : 1,3 %( АҚШ долл.),
Несие валютасы : АҚШ долл. немесе теңгемен (егер
Несие мерзімі: 10 жылға дейін.
Қамтамасыз ету түрі: Пайдаланылатын немесе сатып алатын тұрғын үй.
Веб-сайт. АО «Еуразиялық Банк»: www.ipoteka.kz .
Қарыз алушының төлем қабілетін анықтау үшін мынадай көрсеткіштер қолданылады:
Кесте 10 Қарыз алушы жеке тұлғаның төлем қабілетін бағалау
Көрсеткіштер атаулары Есептеу алгоритмі
№ 1 2
1 Негізгі қарыз төлемінің айлық мөлшері (НҚАТ); Несиенің мөлшері
2 Сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемнің айлық мөлшері (СМАТ); Несиеенің
3 Негізгі қарыз және сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемнің айлық
4 Таза табыс (ТТ) Жалпы табыс – салықтық және
5 Нақты несиелік қабілеті (ННҚ) НҚСАТ / ТТ (мәні
Веб-сайт. АО «Еуразиялық Банк»: www.ipoteka.kz
Масалы: М.Е Серіков деген азамат 360 000 теңге
Жоғарыдағы кестедегі көрсеткіштер көмегімен қарыз алушы М.Е. Естаевтың төлем
НҚАТ теңге
СМАТ теңге
НҚСАТ теңге
ННҚ (не 85 %)
Сонымен қарыз алушымыз төлем қабілетті, яғни оған несие беруге
Банк тарапынан бағалаушы – мамандар көмегімен осы пәтердің кепіл
1. Пәтердің тозу коэффициенті – Пәтердің нарықтық
2. алдағы уақытта пәтердің бағасының төмендеу тәуекелі –
3. Пәтердің бағалау құны – Пәтердің нарықтық құны
4. Пәтердің кепіл құны – Пәтердің бағалау құны х
«Еуразиялық Банкі» АҚ-на қарыз алушы «PERFECT» ЖШС 100 000
Берілген қарыз алушыға 1997 жылдан бері банкте қызмет көрсетіліп
Берілген банкте клиенттің берікті несиелік тарихы бар. Қазіргі таңда
Кесте 11 Қазіргі міндеттемелер
Компанияның атауы Банктің атауы Несие сомасы Несие мақсаты %
«PERFECT» ЖШС «Еуразиялық Банк» АҚ 7000000 теңге Несиелендіру лимиті
«PERFECT» ЖШС «Еуразиялық Банк» АҚ 123000 АҚШ $ Кепілдік
Ескерту – кесте www.eurasian – bank.kz
Қазіргі қаржыландыру бойынша кепіл ретінде қамсыздандыруларға кіретіндер: автокөлік құралдарының
Кепілдікті ұсыну лимитін белгілеу туралы келісімде алдын ала ескерту
Айналым капиталын толықтыру үшін сомасы 8 500 000 теңге
Айналым капиталын толықтыру үшін 30 000 АҚШ долларын 28.04.2008
Қазіргі таңда несиелендіру лимиті бойынша барлық 7 000 000
Жалпы несиелік қарыз 19 610 000 теңге құрады. Қарыз
Қарыз алушының қаржылық жағдайы жөнінде тұрақты деп айта аламыз.
Клиент өтініш білдіреді:
Кепілдік бойынша лимит ашу. Берілген лимит қарыз алушыға күйдіргіш
Айналым қаражаттарын толықтыру үшін несиелендіру лимитін ашу, тапшылық келесі
күйдіргіш сода мен хлорлық аммонийді сатып алу кезінде;
техникалық йодты сатып алу кезінде;
қызылмия кстрактін сатып алу кезінде;
агролюкспен жасалған шарт бойынша генераторларға техникалық қызмет көрсету.
Несие желісін ашу. Қарыз алушы ақпан айында балалар спорттық
балалар спорттық мектеп-интернаты мен екі тұрғын үй кешенінің қорабын
бірінші тұрғын үй кешенін өңдеуге және пайдалануға өткізу;
екінші тұрғын үй кешенін өңдеуге және пайдалануға өткізу.
Берілген несиелер бйынша қамсыздандыру ретінде келесілер кіреді:
жер телімі бар тұрғын үй, Алматы қ-сы, Игишев к-сі,
үнемі жер пайдалану құқығы бар шеберхана. Әуезов к-сі, 175
жерасты тұрғын үй. Әуезов к-сі, 175 үй.
Мына қорытындыны дайындау кезінде алынған ақпарат көздері: қарыз алушының
Несиелік комитеттің шешімімен «PERFECT» ЖШС-нің үш түрлі қызметті несиелендәру
Кесте 12 «PERFECT» ЖШС жобасы бойынша сараптау қорытындысы
Қаржыландыру инструменті Несиелендіру лимиті Кепілдік бойынша лимиті Несиелік желі
Жобаның мақсаты Айналым қаражаттарын толықтыру Төлем кепілдігін алу Мектеп
Лимит сомасы 100 000 75 000 220 000
Лимит мерзімі 24 ай 24 ай 36 айға, кейін
Сыйақы ставкасы 16% 6% 16%
* Веб-сайт. АО «Еуразиялық Банк»: www.ipoteka.kz
Кесте 13 Қамтамасыз етілу бойынша сараптау қорытындысы
Қамтамасыз етудің Қамтамасыз етудің нарықтық құны Төмендеу коэффициенті Қамтамасыз
Жер телімі бар тұрғын үй, Алматы қ-сы, Игишева к-сі,
Үнемі жерді пайдалану құқығы бар шеберхана. Әуезов к-сі, 175,
Жер асты тұрғын үй. Әуезов к-сі, 175, А.А.Садықовқа тиесілі
Барлығы 631 377
441 964
Ескерту – кесте www.eurasian – bank.kz
Енді қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау үшін келесі мысалды
Қарыз алушының жұмыс қабілеттілігін бағалауға компанияның басшылығы, құрылтайшылары туралы
Құрылтайшылары туралы мәліметтер: ''бас'' компанияның құрылтайшылары жөнінде, еншілес компаниялардың
Кесте 14 Табыс көдерін есептеу
Қызметінің түрлері Әр қызмет түрінен түскен түсім Әр қызмет
Тауарларды өткізу 92 914
72 %
Қызмет көрсету 36 777
28 %
Барлығы 129 691 15 912 100 %
Компанияның басшылығы туралы мәліметтерге компанияның басқаруын жүргізетін лауазымды тұлғалар,
Компания туралы жалпы мәліметтерге мыналар жатады: компанияның құрылған және
Жұмыс істеу қабілеттілігін бағалау қарыз алушының мәміле жасауға құзырлығын,
Қарыз алушының репутациясы бұл оның алған несиесін қайтаруға дайындығы.
Компанияның табыс ала алу қабілеттілігі – бұл несие мәмілесінің
Компанияның табыс алу қабілеттілігін бағалау келесі бағыттар бойынша жүргізіледі:
- өндірістік-өткізу қызметті талдау;
- қызметінің қаржылық аспектісін талдау.
Компанияның өндірістік өткізу қызметінің талдауына оның негізгі қорлармен қамтамасыз
Компанияның қаржылық қызметінің аспектісін талдауға оның шығындар деңгейін зерттеу,
Активтердің мөлшері мен құрылымы – несиелік қарызды өтеудің тағы
Компанияның табыс алу қабілеттілігін зерттей отырып, Банк сыртқы факторлардың
Қалыптасып келе жатқан экономикалық жағдай несие қабілеттілікті бағалау барысында
Бұған қарамастан ''Еуразиялық Банкі'' АҚ үшін қарыз алушының жұмыс
Клиенттің несие қабілеттілігін талдау барысында түрлі ақпарат көздері қолданылады:
клиенттің өзінен алынған мәліметтер;
банк архивіндегі клиент туралы мәліметтер;
клиентпен қатынасқа түскен жабдықтаушылардан, кредиторлардан, оның өндірген өнімдерін сатып
жеке несие мемлекеттік мекемелер мен агенстволардан алынған басқа да
Клиент жұмыс істеген басқа да банктер мен қаржылық мекемелерден
Несие қабілеттілікті анықтау бөлімінің қызметкерлері, сонымен қатар арнайы маманданған
Несие қабілеттілік туралы сұрау талап не ауызша, не жазбаша
Қорытындылай келгенде, банктік шағын қарыз алушылардың несие қабілеттілігін анықтау
кәсіби тәуекелді бағалау;
клиенттің жұмысын қадағалау;
кәсіпорын иесімен банкирдің жеке сұқпаттар жүргізу.
Жеке тұлғаның несие қабілеттілігін бағалау сұралып жатқан қаражаттар мөлшерінің
Осы жоғарыда айтылған ақпараттың негізінде Банк несие беру немесе
Сонымен, несиелеу процесі несиелік шартқа отырушы екі жақтан да
3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕСІН ҚАЙТАРЫЛУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ ДАМЫТУ МЕН
3.1 Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандарының
«Еуразиялық Банкі» АҚ-ның несиелік саясатына талдау жиі жүргізіліп, банктің
1)несиелік портфельдің құрамына кіретін ссудаларды бағалау критерийлерін таңдау;
2) таңдаған критерийлер негізінде ссудаларды бағалау жүйесін жасау;
3) сапасын бағалау негізінде ссудаларды классификациялау;
4) несиелік портфельдің құрамын анықтау;
5) классификацияланған ссудалар топтарының әрқайсысы бойынша тәуекел процентін анықтау;
6) жалпы банк бойынша және ссудалар тобының әрқайсысы бойынша
7) ссудалар бойынша мүмкін болатын шығындарды жабатын арнайы жеткілікті
8) несиелік портфельдің сапасына талдау жасау;
9) несиелік портфельдің сапасын көтеруге арналған шаралар жасау мен
«Еуразиялық Банкі» АҚ-да несиелік тәуекелдерге байланысты банктік шығындардың орнын
Провизия барлық активтер мен міндеттемелерге жеке шоттарда есептеледі. Кестеде
Банктің 2008 жылдағы несиелік іс-әрекетінің шығындарына байланысты провизиялар толығымен
Кесте 15 «Еуразиялық Банкі» АҚ-ның 2008-2009 жылдардағы несиелік портфелінің
мың тенге
Жіктелуге байланысты категориялар 01.01.07 ж. 01.01.08 ж. Ауытқу
(+/-)
Міндет-темелер үлесі % Міндет-темелер үлесі %
Стандартты 115838609 80,36 138781406 57,89 -22,47
Күмәнді – 1 11778703 8,17 75372813 31,44 +23,27
Күмәнді - 2 5681195 3,94 7521983 3,14 -0,80
Күмәнді – 3 3022258 2,10 13275763 5,54 +3,44
Күмәнді – 4 1795965 1,25 853396 0,36 -0,89
Күмәнді – 5 2838100 1,97 1422550 0,59 -1,38
Үмітсіз 3185816 2,21 2488334 1,04 -1,17
Барлығы 144140646 100 239716245 100 -
Ескерту – «Еуразиялық Банкі»' АҚ-ның 2008-2009 жылдардағы есептемелері бойынша
''Еуразиялық Банкі'' АҚ банк несиелік портфельді жіктеуде түрлі критерийлер
«Еуразиялық Банкі» АҚ-ның несиелік портфелінің сапасы соңғы төрт жылда
Екіншіден, банк өзінің неиелік портфелінің сапасын көтеруге белгіленген шараларының
Кесте 16 «Еуразиялық Банкі» АҚ-ның 2008-2009 жж. жіктелген несиелері
мың теңге
Жіктелуге байланысты категориялар 01.01.07 ж. 01.01.08 ж. Ауытқу (+/-)
Міндет-темелер үлесі % Міндет-темелер үлесі %
Стандартты - - 2571739 19,43 +19,43
Күмәнді – 1 588935 8,64 3768640 28,47 +19,83
Күмәнді - 2 568120 8,34 752198 5,68 -2,66
Күмәнді – 3 604450 8,87 2655152 20,06 +11,19
Күмәнді – 4 448991 6,59 213347 1,61 -4,98
Күмәнді – 5 1419053 20,82 787404 5,95 -14,87
Үмітсіз 3185817 46,74 2488334 18,80 -27,64
Барлығы 6815366 100 13236814 100 -
Ескерту – ''Еуразиялық Банкі'' АҚ-ның 2008-2009 жылдардағы жылдық есептемелері
Банктің берген несиелері бойынша мүмкін шығындар 2008 жылы 9605581
Сурет 3. – Мүмкін шығындар бойынша құрылған резервтер (мың,теңге)
Несиелік портфельдің бұл жіктемесі экономиканың тәуекелі жоғары секторын айқындау
Сурет 4. – Банктің басқа да операциялары бойынша құрылған
Банктің басқа да операциялары бойынша мүмкін шығындарының орынын толтыруға
Еуразиялық Банкіне берілген халықаралық рейтингтер оның рыноктағы мықты айқындамасын,
Банк-бәсекелестер мен Еуразиялық Банкінің заңды тұлғаларға қойылатын тарифтерін салыстырайық.
Кесте 17Еуразиялық Банкінің 2009 жылдың 17 қаңтары бойынша несиелік
Moody,s Investors Service
Ba1 Шетел валютасындағы ұзақ мерзімді депозиттер
Not prime Шетел валютасындағы қысқа мерзімді депозиттер
D-/ оң Қаржылық күшінің рейтингі
Оң Рейтинг болжамы
Standard and Poor,s
B+ Ұзақ мерзімді контрагенттік рейтинг
B Қысқа мерзімді контрагенттік рейтинг
оң Рейтинг болжамы
Fitch
BB Контрагенттің ұзақ мерзімді рейтингі
B Контрагенттің қысқа мерзімді рейтингі
D Жеке рейтинг
З Қолдау рейтингі
Тұрақты Ұзақ мерзімді рейтингке болжам
ҚОРЫТЫНДЫ
Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандары деп, бар борышты өтеудің
- несиенің толық көлемде қайтарылмауы;
- сатылған кепілдің банк шығынын толық жаппауы;
- төлем графигтерінің уақытында төленбеуі
Осы жағдайларды болдырмау үшін келесі шаралар қолдануы қажет:
Кепі мүлігінің сапасын толық және шынайы бағалау;
Кәсіпорынның күтілетін ақша қаражаттар ағымы несие қайтарымдылығын қамтамасыз ететінін
Кәсіорынның маркетингтік және қаржы құжаттамасының дұрыс құрастылғанын тексеру;
Кепілге қойылған мүліктің заңды түрде тіркелгенің және құжаттардың дұрыстығын
Несие құжаттарын дұрыс толтыру;
Кәсіпорынның несие қабілеттілігін жаппай зерттеу:
Экономикалық және заңнамалық талаптардың дұрыс орындалуын қамтамасыз ету;
Берілген несие бойынша мониторинг пен төлемдерді бақылау жүргізу
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында банк ешкімге, ешқашанда несие бермейді,
Кепіл несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысаны болғанымен, кепіл берушіге
Несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің басқа да нысандарының қатарына, қарыз
«Еуразиялық Банк» АҚ-ның банктік ресурстардың қайтарымдылығын қамтамасыз ететін нысандарын
«Еуразиялық Банк» АҚ-ы тендерлік және бланктік кепілдіктермен жұмыс істейді.
Сонымен, қазіргі уақытта несие беруші-банктер өздерінің қорларында ұсынылған несиелердің
- Несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің бар нысандарының тиімділігі;
- құқықтық механизмнің пәрменділігіне;
- тиісті құжаттардың құқықтық және экономикалық мазмұнының сауаттылығына;
- төлем міндеттемелері бар кепілдік берушілердің іскерлік этика нормаларын
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Н.Н.Хамитов. Банк ісі. // Алматы: Экономика, 2008. –
Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. // Алматы: Экономика, 2007
Лаврушин О.И. Банковское дело. - Москва: «Финансы и статистика»,
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары. – Алматы: ИздатМаркет, 2004.-
Саниев М.С. Ақша. Несие. Банктер. Оқу құралы – Алматы:
Тавасиев А.М., Быков В.П., Москвин В.А. Банковское дело. Базовые
Адамбекова А.А., Корнилова Л.П., - Алматы: ТОО «Колизей», 2005.-
1995 жылы 31 тамыз күнінің «Қазақстан Республикасының банктер және
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (жалпы бөлім): ресми мәтін. -
Глушкова Н.Б. Банковское дело. – М.: Академический Проспект, Альма-Матер,
Колесникова , Кроливецкая Л.П. Банковское дело. – М.: Финансы
Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане.-Алматы: Экономика, 2001.
Банки Казахстана. № 4. – 2006. – 60 бет.
«Еуразиялық Банк» АҚ-ның Кепіл саясаты. - Алматы.-2008.-10 бет.
«Еуразиялық Банк» АҚ-ныың кепіл мүлігіне баға беруді жүргізу тәртібі.
«Кепіл мүлігін бағалауы туралы есеп». - Алматы. – 2008.
АҚ «Еуразиялық Банк»-тің тендерлік кепілдікті ұсыну тәртібі. – Алматы.-2008.-
ҚазҰУ хабаршысы. Экономика сериясы № 6 (46), 2007. –
Маркова О.М, Сахарова Л.С, Сидров В.Н. Коммерческие банки и
С.Б.Мақыш. Коммерциялық банктер операциялары. // Алматы: ИздатМаркет, 2006.–37 б.
Банки Казахстана. № 10. – 2005. – 60 бет
2005-2007 жылдарға «Қазақстан Республикасының ипотекалық несиелерге кепілдік беру қоры»
Веб-сайт. АО «Еуразиялық Банк»: www.ipoteka.kz .
71
3
Қарыз алушы
туралы келісім-шарт
жылжитын мүлік қарыз алушы-
ның иелігінде қалады, бірақ оған
меншік құқығы болмайды
Банктік қарыз тартуды басқару жүйесінің негізгі элементі ретінде меншікті несиелік қабілетін бақылау
Несие тәуекелділігін басқару жүйесіндегі қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау
Несиелік саясат және несиелік механизм зерттеу
Банктердің несиелік тәуекелін басқару кезеңдері
Қазақстан Республикасындағы банктік несие алушының несие қабілеттілігін бағалау жүйесі
Несиелік тәуекелдерді басқару әдістері
Банктің несие саясаты
Несиелік тәуекелді бағалау әдістері
Коммерциялық банктердің несиелік cаясатын қалыптастыру
Активті несиелік операциялар банк қарыз алушыға ссуда берген кезде