Құқықтық нормалардың түрлері

ЖОСПАР
Кіріспе 3
1. Құқықтық норманың түсінігі мен белгілері 4
1.1. Құқықтық нормалардың түрлері 12
2. Құқық нормаларын қолдану актілері 13
2.1. Қазақстан Республикасының нормативтік актілері 21
3. Құқықтық нормалардың маңызы 25
Қорытынды 29
Әдебиеттер 31
Кіріспе
Соңғы жылдары жүргізілген реформалардың нәтижесінде мемлекеттің құқық саласы
ҚР Президенті «Қазақстан – 2030» республика халқына
Қазіргі таңда құқықтық нормалардың ролі күн санап өсіп
Менің курстық жұмысым «Құқық нормасы» деп аталады. Баса
Қысқаша қайырсақ, құқықтық нормаларсыз қоғамды немесе мемлекетті көз
1. Құқықтық норманың түсінігі мен белгілері
Құқықтық норма - қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын әлеуметтік
Жеке дара норма немесе нормалардың бір жүйесі құқық
Адамдардың бостандығын реттейтін екі тұрғыдан қарастырады: бірінші адамдардың
Қоғамдағы барлық процесс, барлық қарым-қатынастар құқықтық нормалар арқылы
Құқықтық норманың негізгі сипаттары:
1. Норма қоғамға, адамдарға ең қажетті, керекті қарым-қатынастарды
2. Норма көп қатынастардың мазмұнын орындалу бағыттарын, әдіс-тәсілдерін
3. Нормативтік актілердің көпшілігі өзгермей қатынастарды көп жылдар
4. Нормативтік актілер жалпы мемлекеттік норма, оның орындалуы
Құқықтық нормалардың белгілері:
а) Норма мемлекеттік органның қабылданған бекіткен актісі, оның
б) Нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері, орындалу жолдары
в) Норма ерікті түрде орындалмаса, еріксіз орындатылуы.
г) Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет қамтамасыз
д) Құқықтық норма адамдардың, қоғамның тәртібінің кепілдігі болуы.
1-сұлба. Құқықтық норма және оның белгілері
Құқықтық нормасыз қоғамда ешқандай дәрежелі заңдылық, тәртіп, жоспар,
Нормалардың басым көпшілігі толық түрде болады. Егерде толық
Сонымен, құқықтық норма — қоғамдағы қатынас субъектілерінің құқықтары
Құқықтық нормалардың элементтері бірігіп оның құрылымын қалыптастырады. Бірақ
Негізгі заңды нормаларда элементтердің мазмұны норманың кіріспесінде немесе
Тәртіп ережелерінің нормаларында элементтер нормативтік актілердің баптарында, бөлімдерінде
Диспозиция - қатынастың мазмұны мен субъектілерінің құқығы мен
— жалпылама түрі-нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері анық-айқын
— толық-айқын түрі — диспозицияның мазмұны нормада анық
— сілтеу түрі - диспозицияның мазмұны туралы басқа
«455-бап. Сатып алушының оған сапасы лайықсыз тауар сатылған
1. Сапасы лайықсыз тауар сатылған сатып алушы, егер
Гипотеза — диспозиция қашан басталады, аяқталады, нормативтік акті
Гипотезаның үш түрі болады:
— егерде норманың іс-әрекеті бір жағдайдың болуы немесе
— егерде норманың жұмысы бірнеше жағдайдың болуы немесе
— егерде норманың іс-әрекеті бірнеше жағдайдың біреуін таңдау
Санкция — диспозиция мен гипотеза дұрыс орындалмаса оның
— абсолютті-айқын санкция: жұмыстан шығару, қызметін төмендету, айып
— салыстырмалы айқын санкция: минимум мен максимумның арасындағы
— альтернативтік санкция. Санкцияның көрсетілген түрлерінің қайсысын қолдану
Осы үш элементтер толық болса ғана нормативтік акті
Нормативтік актілердің жеке баптарында норманың элементтері толық болмайды.
Құқықтық нормалардың элементтерінің құрылу тәсілдері.
1. Тікелей норманың үш элементін (гипотеза, диспозиция, санкция)
2. Сілтемелі тәсіл норманың жетіспейтін элементі туралы осы
3. Бланкеттік тәсіл-норманың жетіспейтін элементі туралы басқа заңға-қаулыға
Сонымен құқықтық норма, заңның немесе нормативтік актілердің баптары
Құқықтық норма заңда ресмилендірілген нормативтік нұсқау. Ол -
Құқықтық норманың екінші белгісі - ол реттелетін қоғамдық
Заң нормалары қоғамдық қатынастарды реттеу, жолға салу және
Заң нормаларында анықтамалар берілуі мүмкін. Қазақстан Конституциясында құқыққа
Заң (басқа да нормативтік құқықтық актілер) - нормативтік
«1. Әркім Қазақстан Республикасы Конституциясын және заңдарын сақтауға,
2. Әркім республиканың мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге міндетті».
Кейде бір құқықтық норма бірнеше баптан тұруы
Заңның бабында кейде норманың тек бір бөлігі ғана
Егер де құқық нормасының құрамында құрылымдық элементтердің қайсыбіреуі
1.1. Құқықтық нормалардың түрлері
Құқықтық нормалар бірнеше түрге бөлінеді:
1. Қоғамның нормаларына саласына қарай өндірістік, ауылшаруашылық, құрылыс,
2. Құқықтың саласына қарай мемлекеттік, әкімшілік, қаржы, еңбек,
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші
4. Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші нормалар;
Міндеттеу және тыйым салу нормалары әдеттегі қағида бойынша
5. Норманың элементтерінің құрылымына қарай нормативтік актілер үшке
6. Субъектілеріне қарай нормалар екіге бөлінеді: жалпылама нормалар,
7. Мамандандырылған құқықтық нормалар — қоғамның мамандық салаларының
Міне осы көрсетілген бағыттар бойынша құқық өзінің күнделікті
Сонымен, құқықтық норма-қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын әлеуметтік ережелердің
2. Құқық нормаларын қолдану актілері
Құқық нормаларын қолдану құқық нормаларын қолдану актілері арқылы
Құқық нормаларын қолдану актілері қандай, мынадай негізгі белгілермен
Біріншіден, құқық нормаларын қолдану актілері билік сипатта болады
Екіншіден, қолдану актісі - жекелеген құқықтық акт. Ол
Үшіншіден, құқық қолдану актілері заңды болуы міндетті, қатаң
Төртіншіден, құқық нормаларын қолдану актілері заңда көрсетілген нысанда
1. Кіріспе бөлімі, онда актінің, оны шығарған органның
2. Түсіндірме бөлімі, онда істің деректі мән-жайы көрсетіледі;
3. Дәлелдеу бөлімі, қабылданған шешімге негіздеме беру.
4. Қорытынды бөлім, онда шешімнің мазмұны баяндалады. Әрбір
Құқық нормаларын қолдану актілерін бөлу, әр түрлі негіздерге
• Мемлекеттік биліктің өкілеттік органдарының актілері;
• Мемлекеттік биліктің атқарушы - иелік етуші органдарының
• Мемлекеттік құқық қорғау органдарының актілері (сот, прокуратура,
• Мемлекеттік бақылау органдарының актілері (салық инспекциясы, кедендік
Қоғамдық қатынастардың мазмұнына, және оларға қолданылатын құқық нормаларына
Реттеуші актілер, адамдардың құқықтық тәртіптеріне сай, нақты түрдегі
Қорғаушы актілер, жеке адамдардың құқық бұзуына байланысты шығарылады
Сонымен, құқық нормаларын қолдау актілері, құқық нормаларының ұйғарымдарын
Түсіндірме беру қажеттілігі. Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері қыруар
Заң шығарушы қызметкерлердің кәсіптік, қала берсе дайындық деңгейінің
Сөйтіп бұлардың барлығы жинақтала келе құқықтық нормаға түсіндірме
Құқықтық түсіндірме — дегеніміз құқықтық нормаларын оларда айтылған
Түсіндірменің объектісі заңдар және одан туындайтын (заңнан өзге)
Демек, құқықтық түсіндірме - құқықты іске асыру, әсіресе
Субъектілерге қарай, құқықтық нормалар түсіндірмесі мынадай түрлерге бөлінеді:
- ресми түсіндіру оған уәкілетті субъектілердің (мемлекеттік органдар
Бұл қызметтің барысында осы аталған орган заңдар мен
Заңға тәуелді актілердің ресми түсіндірмесі оларды қабылдаған (шығарған)
Қорыта келе, айтарымыз: 1) нормативтік құқықтық актілерде көмескіліктер
Ресми емес түсіндіру - бұл мәртебелігі жоқ, өзінің
Ресмилік түсіндірме нормативтік (көпшілікке арналған, жалпы мәнді, мемлекеттік
Ресмилік емес түсіндірме үш түрге бөлінеді: - әдеттігі
- мамандылық (кәсіптілік), яғни, бұл түсініктемені тәжірибелі заңгерлердің,
- доктриналдық (ғылыми) нақтылы құқық салаларын зерттеушілердің заң
Құқықтық түсіндіру әдістері - бұл нормативтік актілеріндегі құқық
Түсіндірудің негізгі әдістері: грамматикалық, логикалық, жүйелік, тарихи-саяси және
Грамматикалық (филологиялық, морфологиялық, тіл) болып табылатын түсіндірудің бұл
Зерттеуші мәтіндік түсіндірмеде грамматикалық, орфографиялық, әрі логикалық ережелерді
2.1. Қазақстан Республикасының нормативтік актілері
Қазақстан тәуелсіздікке қолы жетіп, егеменді мемлекет құру кезінде
Өткен тақырыптарда көрсетілгендей құқық пен мемлекет қоғамның экономикалық,
- қоғамда өмірге келіп, қалыптасқан қатынастарды реттеп, басқару
- қоғамның объективтік даму процесінің болашағын болжап, оларды
- қоғамның өткен дәуірін ғылыми тұрғыдан зерттеп заңды
Құқықтық нормалар қоғамның экономикалық-әлеуметтік қажеттіліктері арқылы өмірге келіп
Осы процесте халықтың, ұйымдардың қоғамның дамуы қажеттілігін, тілектерін
Бұл екі процестің арасында тығыз байланыс, бір-біріне тәуелділік,
- субъектілердің құқықтарының заңды түрде болуы;
- ол құқықтарды іске асыруға, пайдалануға мүмкіншіліктің болуы;
- субъектілердің бостандығы, құқықтарының дұрыс дамуы мемлекеттің бақылауында,
Қазақстан мемлекетінің құқығының объективтік және субъективтік қалыптасу жолдары
- құқықтық әдет-ғұрып, салт-дәстүр;
- құқықтық прецедент;
- нормативтік шарттар;
- нормативтік құқықтық актілер.
Қазақстан мемлекетінің нормативтік актілерінің түрлері, жүйелері Конституцияда толығымен
Республика Конституциясында көрсетілген жағдайда Президент заң күші бар
1. Республика Президентінің актісін шығаруды талап ететін Президенттің
2. Конституцияда және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілік
3. Парламенттің заңды міндетіне кірмейтін, сондай-ақ Үкімет пен
4. Республиканың экономикалық және саяси-әлеуметтік дамуы жөніндегі стратегиялық
Республика парламентінің актілері: Парламент Республиканың бүкіл аумағында міндетті
Парламент пен Палаталар өз құзыретіндегі мәселелер бойынша үндеулер,
Үкімет актілері — заңдардың және Республика Президенті актілерінің
Жоғарғы сот актілері - Республика сот билігінің жоғарғы
Министрлік-ведомстволар өз құзыреті бойынша бұйрық, нұсқау береді. Өздерінің
Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының актілері - Кеңестер, Мәслихаттар
Парламенттік Республика. Заң жүзінде жоғарғы өкімет органы парламент,
Мемлекеттің басқа органдарының (президенттің, үкіметтің, премьер-министрдің, сот органдарының,
3. Құқықтық нормалардың маңызы
Қоғамда сан алуан қатынастар бар оны реттеу құқықтық
Қоғамдық қатынастарды реттейтін осы құқықтық нормалар әлеуметтік және
Әлеуметтік нормалары дегеніміз қоғамдық қатынастарды реттейтін, қоғамдық пікір
Әлеуметтік-техникалық нормаларға техникалық құралдарды пайдалану, қолдану ережелері; санитарлық-гигиеналық
Әлеуметтік нормалар белгілеу және қамтамасыз ету тәсілдері бойынша
Жасалу тәсілі бойынша нормалар саналы және стихиялық (сұрапылдық)
Әдет-ғұрып дегеніміз, адамдардың қарым-қатынасын реттейтін, дағдыға айналған географиялық,
Әдет-ғұрыптар ұрпақтан-ұрпаққа ауысып, адамдардың сана-сезіміне ананың сүтімен, қауым
Қазіргі заманда әдет-ғұрыптар әр түрлі дәрежеде сақталған. Негізінде
Құқықпен мораль тығыз байланыста. Осы екі құбылыстың жалпылама
Жалпылама ерекшеліктері құқық пен мораль экономикалық базиске жасалған
Құқық пен мораль көпшілік жағдайларда ерікті түрде жүзеге
Құқық нормаларының талаптары моральдық талаптарға негізделеді. Мысалы, Қазақстан
Бұл бапта құқық нормасының талабы және мораль нормасының
Кейбір құқық салаларында моральдық талаптардың ықпалы аздау. Мысалы,
Енді құқық пен моральдың айырмашылығына тоқталу қажет.
Құқық мемлекетпен бірге, қатар пайда болады, ал мораль
Нормативтік реттеу жүйесінде құқық ерекше орын алады. Бұның
2. Құқықты социологиялық және философиялық тұрғыдан қарағанда ол
Құқыққа, ерекше әлеуметтік құбылыс ретінде жалпы және айрықша
1. Құқық жазылған нормалардан тұрады. Нормативтік тек құқыққа
2. Құқық әділдік және бостандық идеяларын білдіреді. Әділдік
3. Құқықтың бейнелейтін объектілері болады. Олар — билік,
4. Құқық адамның іс-әрекетін реттейді, оның ойына, сезіміне
5. Құқық заңдар түрінде қалыптасады. Заңдарда адамдардың еркі
6. Құқықтың формалды анықтылығы. Заңдарда бекілген нормативті нұсқаулар
Құқықтың жүйелілігі — оның тағы бір қасиеті. Заңдарда
Құқықтың тағы бір қасиеті — оның өзгермелілігі. Қоғамдық
Құқықты мемлекет қорғайды. Құқықтың барлық нормаларының талаптарын адамдар
Құқық нормаларының реттеу функциясы - нормативтік актілер арқылы
Қорытынды
Құқық - күрделі құбылыс. Құқықтың негізгі қызметі -
Ал құқықтық норма дегеніміз, құқықтың бір ғана ереже
Құқықтың норма - заңға сәйкес келетін мінез, жүріс-тұрыстың
Құқықтық норма - қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын әлеуметтік
Әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995ж.
2. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. / Құраст.
3. Қ.Д. Жоламан, А.Қ. Мұхтарова., А.Н. Тәукелев. Мемлекет
4. Теория и государства: Учебник/Под ред. В.К. Бабаева.
3

Ұқсас жұмыстар

Әлеуметтік және техникалық нормалардың айырмашылығы

Қазақстан Республикасының құқықтық нормалары

ҚҰҚЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК-ТЕХНИКАЛЫҚ НОРМАЛАР

Қоғамдағы әлеуметтік нормалар

Құқық нормалары әлеуметтік нормаларының ерекше түрі

Қоғамдық қатынастарды реттеуі

Құқықтың заңды типологиясы және әлеуметтік нормалар

Конституциялық құқықтық нормалардың қызметтері

Әлеуметтік нормалар