Сот сараптама мәселелері
МАЗМҰНЫ
. Кіріспе......................................................................................................... 4 - 6 бет
1 тарау. Сот сараптамасының мәні және маңызы
1.1. Сот сараптамасының түсінігі және маңызы................................ 7 - 12
1.2. Сот сараптамасын топтастыру.......................................................13 – 20 бет
2 тарау. Сот сараптамасын тағайындау және жүргізу тәртібі
2.1. Сот сараптамасын тағайындау негізі және тәртібі............... 21 –
Сот сараптамасына қажетті материалдарды дайындау…. 36 – 40 бет
Іске қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз ету......... 40 – 49 бет
Сот сараптамасын жүргізуді тапсырудың маңызы және
тәртібі………………………………………………………... 49-53 бет
3 тарау. Сарапшының қорытындысы және оны бағалап қолдану
3.1. Сарапшының қорытындысы, құрамы мен мазмұны ......…. 54
3.2. Сарапшы қорытындысын бағалау және оны қолданудың
мәселелері.......................……………………………………… 59 –72 бет
Қорытынды................................................................................................ 73 –74 бет
Қолданылған әдебиеттер........................................................................ 75 – 77 бет
Кіріспе
Біздің қоғамымыздың бастан кешіп жатқан қиын кезеңде қылмыспен күресу
Алайда еліміз тәуелсіздік алғаннан бері 10 жыл бойы сот
Ата заңымызға сәйкес елімізде адам құқықтары мен бостандықтары танылады
Сот сараптамасын қылмыстық іс жүргізудегі арнайы білімді пайдаланудың негізгі
Дегенмен сот сараптамасының ғылым мен заңнамадағы процессуалдық жағдайы мен
Менің жұмысымның алдына қойған мақсаттары келесідей:
сот сараптамасының түсінігі мен маңызын ашып, оның белгілерін анықтай
сараптаманы топтастыра отырып оның түрлерін тағайындаудың ерекшелігін көрсету және
сараптама тағайындау негізі мен сараптама жүргізу негізі ұғымдарының ерекшелігін
сараптама тағайындау барысында іске қатысушы тұлғалардың құқықтарын қамтамасыз етудегі
сараптама нәтижесінің қорытындысын бағалаудағы қылмыстық іс жүргізуші органмен жол
Бітіру жұмысы сот сараптамасының процессуалдық негіздерін қамтитын үш тараудан
Бітіру жұмысын жазу барысында әртүрлі заңнамалар, нормативтік – құқықтық
1. тарау. Сот сараптамасының мәні және маңызы
1.1. Сот сараптамысының түсінігі және маңызы
Сот сараптамасы – бұл ерекше дербес, ең күрделі тергеу
Сараптама (экспертиза) – латынның expertus-тәжірибелік деген сөзінен шыққан, дәлелді
Кейбір ғалымдар сараптама ұғымына қатысты «арнаулы танымдар» ұғымының мазмұнын
Л. Н. Башкатов, Г. Н. Ветрова, А. Н. Донценко,
Сот сараптамасы қылмыстық сот өндірісінде, криминалистикада, қылмыстық, азаматтық және
Сот сараптамасының негізгі мәнін анықтай келе, біз оның тергеу
Ю. Н. Белозеров пен В. В. Рябоконькода сот сараптамасының
Сот сараптамасының қылмысты тергеудегі және қылмыстық іс жүргізудегі елеулі
12. 01. 1997 жылғы «Сот сараптамасы туралы» ҚР Заңы
Заң әдебиеттерде сот сараптамасының белгілері немесе оны жүргізудің
Сот сараптамасының негізгі белгілері сот сараптамасын қылмыстық іс жүргізудегі
Сонымен сот сараптамасының негізгі белгілері төмендегідей:
1. Сараптамалық зерттеуді арнайы ғылыми білімдер негізінде жургізуі –
Сараптаманың негізінде ғылыми білімнің белгілі – бір саласы жатыр,
Сараптама істі тергеген, не қараған кезде ғылым, техника, өнер
Сараптаманы жүргізу үшін сарапшының арнайы ғылыми білімінің болуы міндетті
2. Сараптамалық зерттеулердің іске маңызы бар мән – жайларды
3. Сараптамалық зерттеуді арнайы процессуалдық тұлға – сарапшының жүргізуі.
сот сараптамасы органдарының қызметкерлеріне;
лицензияның негізінде сот сараптама қызметін жүзеге асыратын тұлғаларға;
ҚР – ң заңдарында көзделген бір жолғы тәртіппен
Сот сарапшысының жоғары білімі және сот сараптамасының белгілі –
түрі саласындағы арнаулы ғылыми білімі, сот сараптамасын жүргізу құқығына
Іс жүргізу заңнамаларында сарапшының процесске қатысушы ретінде процессуалдық тәуелсіздікті
4. Сараптаманың белгілі – бір процессуалдық нысанда жүргізуі.-
5.Сараптамалық зерттеудің барысы және нәтижесі арнайы процессуалды құжат –
Сарапшының қорытындысы тергеуші мен сот органдарымен бағалануға жатады. Сот
1.2. Сот сараптамасын топтастыру.
Сот сараптамасының топтастырылуын жақсы білу тергеуші және судья тағайындалатын
Сот сараптамасын топтастырудың ғылыми және практикалық маңызы бар. Сараптаманы
Сот сараптамасы әртүрлі негіздер бойынша топтастырылады. С. Ф. Бычкованың
Сот сараптамасы туралы ғылымда кей ғалымдар барлық сараптамаларды пәні
Криминалистикалық сараптама өзіне тән дәстүрлі тектерге бөлінеді: баллистикалық; трассологиялық;
Трасологиялық сараптаманың түрі бойынша топтастырылуы: дактилоскопиялық; көлік – трасологиялық;
Дактилоскопиялық сараптаманың түршесі бойынша топтастырылуы: папилляроскопиялық (қолдың саусақтары мен
Криминалистика, іс жүргізушілік және сот сараптамасы әдебиеттерінде сот сараптамасын
ҚР–ң ҚІЖК заңнамаларында сот сараптамасы процессуалдық негіз бойынша келесідей
Сарапшылардың саны бойынша: жеке және комиссиялық;
Қолданылатын білімдердің құрамы бойынша: біртекті және кешенді;
Жүргізу кезеңділігі бойынша: алғашқы және қайталама;
Зерттеудің көлемі бойынша: негізгі және қосымша;
Жүргізу орны бойынша: сот сараптама органдарында және сот сараптама
Жүргізудің міндеттілік қағидасы бойынша: міндетті және міндетті емес. Енді
Жеке сараптама. Әдетте бұндай сараптаманың түрі қарапайым, жеңіл обьектілер
Сондай – ақ сараптаманың қорытындысымен сарапшы өз атынан жазып,
Комиссиялық сараптама. Комиссиялық сараптама күрделі сараптамалық зерттеулер жүргізу қажет
Сараптаманы бір мамандықтағы не бірдей арнайы ғылыми білімі бар
Сараптама зерттеу кең көлемді болса, аса күрделі болса немесе
ҚР ҚІЖ заңнамаларында қайталама сараптаманы міндетті түрде комиссиялы жүргізу
Осыған орай, комиссиялы сараптаманың құрамы қанша сарапшыдан тұруы керек
Комиссиялы сараптама жүргізгенде комссия мүшелері бір – бірімен кеңесуіне
Практикада комиссиялық сараптама келесі сұрақтарды шешу үшін құрылады:
Кәсіби құқық бұзушылық үшін медициналық қызметкерлерді қылмыстық жауапкершілікке тарту
Қылмыстық және азаматтық істердің материалдары бойынша қайталама сараптама жүргізу
Тұрақты түрде еңбек қабілеттілігін жоғалтуды анықтауға байланысты сараптаманы жүргізу
Аса күрделі жағдайларда және көп обьектілі материалдар бойынша бастапқы
Біртекті сараптамада оны жүргізуде қолданатын арнайы ғылыми білімдердің біртектігімен
Кешенді сараптама. Кешенді сараптаманы тергеуші және сот іс үшін
Зерттеу жүргізгенде әртүрлі мамандықтағы сарапшылардың қатысуы және олардың қызметінің
Тек жалғыз өзі жүргізген немесе басқа да сарапшылар қатыстырылып
Кешенді сараптаманы жүргізуді ұйымдастыру сот сараптама органына жүктеледі және
Кешенді сараптама жүргізу туралы қылмыстық іс жүргізуші органның талабы
Әрбір сарапшы жүргізген зерттеулер нәтижелерінің негізінде, оларды анықтау үшін
Сарапшылардың арасында келіспеушілік болған жағдайда зерттеулердің нәтижелері олардың әрқайсысы
Қосымша сараптама. Қосымша сараптаманы жүргізудің мақсаты – сараптаманы тағайындаған
Бұл ереже ҚР ҚІЖК – нің 255 бабының 1
Сарапшы қорытындысының анық болмауы оның тұжырымының түсініксіз болуында болып
Сарапшы қорытындысының толық болмауы оның алдына қойылған кейбір сұрақтарды
Заңи әдебиеттерде қосымша сараптамалық зерттеулердің табиғаты туралы сұрақтар бірдей
Қосымша сараптаманы жүргізу сол сарапшының өзіне немесе басқа сарапшыға
Қайталама сараптама. Қайталама сараптама сарапшының алдыңғы қорытындысының жеткілікті түрде
Қорытындының негізсіз болмауын анықтау оны бағалау арқылы жүреді. Тергеуші
Сарапшы қорытындысының дұрыстығына күмән, оны іс бойынша басқа да
Қайталама сараптаманы тағайындаған кезде сарапшының алдына бұрын қолданылған
Қайталама сараптаманы тағайындау туралы қаулыда алдыңғы сараптаманың нәтижелерімен келіспейтіндігінің
Тәжірибеде қайталама сараптаманы тағайындау процессуалды кемшіліктерімен ұштасқан және олардың
Қайталама сараптаманы тағайындауға дау негізі алғашқы сараптаманы жүргізуде болған
Сот сараптамасы теориясы мен тәжірибесінде бірнеше рет басқа да
Қайталама сараптаманы жүргізуді сарапшылардың комиссиясына тапсырады. Алғашқы сараптаманы жүргізген
Қайталама сараптаманың нәтижесін бекіту комиссиялы сараптаманың нәтижесімен бекітумен ұқсас
Сот сараптама органында немесе сот сараптама органынан тыс жерде
2. тарау. Сот сараптамасын тағайындау және жүргізу тәртібі
2.1. Сот сараптамасын тағайындау негізі және тәртібі.
ҚР-ның ҚІЖ заңнамасында көзделгендей сот сараптамасы қылмыстық іс қозғалғаннан
Сонымен бірге сот сараптамасы қылмыстық істі қозғау туралы шешімді
Сот сараптамасын тағайындау іс жүргізу заңнамаларында көзделген тәртіптерді, негіздерді
Тергеушінің сот сараптамасын тағайындау кезінде оны жүргізудің нақты
Қылмыстық істер жүргізу заңнамасында сот сараптамасын тағайындаудың нақты негіздері
өлімнің себептерін, денсаулыққа келтірілген зиянның сипаты мен ауырлық дәрежесін;
іс үшін маңызды болып, бірақ жасы туралы құжаттар болмағанда
ақыл – есінің дұрыстығы немесе қылмыстық іс жүргізуде өз
ҚР ҚК – де өлім жазасы түріндегі жаза көзделген
іс үшін маңызы бар жағдайларды дұрыс қабылдау және олар
істің өзге де мән – жайлары басқа дәлелдермен дәл
Айта кететін бір жайт, қылмыстық іс жүргізу заңнамаларында көзделген
Қылмыстық іс жүргізу заңнамаларында сот сараптамасын тағайындау негізі нақты
Қандай да бір факт дәлелдеудің әртүрлі құралдарымен орнатылуы мүмкін.
Заңи әдебиеттерде, оның ішінде криминалистика және сот сараптамасында «сот
Т. В. Сахнованың айтуы бойынша «сот сараптамасын тағайындау негізі»
Практикада арнайы білімдерге фактілі сұранысты және сот сараптамасын жүргізудің
С. Ф. Бычкова және А. Ф. Аубакиров, А.
Сот сараптамасын тағайындаудың заңды негізі ретінде арнайы ғылыми білімді
К. Н. Шакиров та сот сараптамасын жүргізу негізіне қатысты
Сот сараптамасын тағайындау және сот сараптамасын жүргізу негізін фактілі
Сот сараптамасын жүргізу негізінің анықтамасына қатысты біздің пікіріміз заңи
Сараптаманы тағайындау үшін мына жағдайлардың қатары сақталуы қажет:
сараптама, жалпы ереже бойынша, қозғалған қылмыстық іс бойынша тағайындалады;
сарапшыға қойылған сұрақтар және оның қорытындысы сарапшының арнайы ғылыми
сарапшыға қойылған сұрақтар анық, жүйелі болуы керек және заңдық
сараптама үшін сұрақтарды құрастырғанда қиындықтар болған жағдайда тергеушінің сарапшымен
қылмыстық істі қозғау туралы шешім қабылдағанға дейін сараптама жүргізу
Сараптама тағайындау мен жүргізудің процессуалдық нысанын бұзудың ішінде көп
Сараптаманы қылмыстық іс тоқтатылғаннан немесе тіпті қысқартылғаннан кейін тағайындау
қарсылық білдіруге жататын және тергеушімен немесе қылмыстық іс өндірісінде
заңмен көзделген тәртіпте қорытынды беруден бас тарту немесе көрінеу
сарапшы қорытындысының заңмен көзделген процессуалдық нысанының бұзылуы;
сараптама жүргізген сарапшының қолтаңбасының болмауы;
іс материалдарында белгіленбеген мәліметтердің негізінде қорытынды жасау;
сараптама тағайындау мен жүргізу кезінде тергеушімен алдын – ала
Процесстің өзге қатысушыларының сот сараптамасын тағайындауды және жүргізуді ұсынуы
Ғылыми әдебиеттерде процесске қатысушылардың өтініштері бойынша сараптама тағайындаудың мәні
1. Қылмыстық істі жүргізуші адамның сараптаманың шешуіне ұсынылған мәселелердің
Сараптама жүргізу ақысына байланысты шығындарды өтеу, сондай – ақ
сарапшының еңбегіне ақы төлеу оны тағайындаған тұлғаның есебінен өтеледі.
Осы екі белгімен сараптаманы іске қатысушы тұлғалардың өтініші бойынша
Іске қатысушы тұлғалардың сараптама тағайындау туралы өтініштері жалпы тәртіпте:
Сараптама тағайындау туралы шешім қабылдау үшін тергеуші сараптаманың нақты
ҚР ҚІЖК – нің 242 бабына сәйкес тергеуші сараптама
Кіріспе бөлімінде: тағайындалған сараптаманың атауы, қаулының толтыру уақыты мен
Сипаттама бөлімінде: арнайы ғылыми білімді талап ететін іс бойынша
Қорытынды бөлімінде: сараптама жүргізу тапсырылған адам, сарапшының шешуге қойылған
Қаулыда сараптамалық зерттеу жүргізу үшін ұсынылатын қылмыстық іс материалдары
Сараптама тағайындау туралы тергеушінің қаулысы ол жолданған және құзіреттіктеріне
С. А. Шейфердің пікіріне сілтеме жасай отырып, С. Е.
Сараптама тағайындау мен жүргізу тәртібін, процессуалдық жағдайларын орындамау сарапшы
Сараптама тергеушінің, прокурордың, судьяның арнайы білімі жоқ болуы себебінен
Сараптама тағайындау туралы қаулыдан бас тарту шешімін тергеуші өз
Сараптама тағайындаудан бас тарту туралы шешім қаулымен рәсімделеді. Ол
Кіріспе бөлімінде: құжаттың атауы, жасалған орны мен уақыты, оны
Негізді бөлімінде: тергеуші сараптама тағайындау туралы қаулыны шығарудың негізін,
Қорытынды бөлігінде: тергеуші сараптама тағайындау туралы қаулыдан бас тартылатынын
Сот талқылауындағы сараптама – бұл дербес процессуалдық әрекет
И. Л. Петрухиннің пікірінше сотта сараптама тағайындау келесі жағдайларда
Іс бойынша сотқа дейін іс жүргізу барысында сарапшының берген
Іс материалдары бойынша сараптама тағайындаған анықтауға жататын фактілер даусыз
Сот отырысының қатысушыларына сарапшы қорытындысы түсінікті болған, оның қорытындысымен
Алайда соңғы жағдайға байланысты қазіргі қылмыстық іс жүргізу заңнамасы
Сот отырысында сараптама тағайындаудың ерекшелігі зерттелетін мән – жайлардың
Алдымен сарапшымен алдын-ала тергеу стадияларында қорытынды берген кездегі сотта
Сот отырысына алдын-ала тергеу стадияларында қатысқан сарапшының қатысуы әрдайым
Әдетте, алдын-ала тергеу кезінде қорытынды берген сарапшылар сот отырысына,
Алдын-ала тергеу кезінде сараптама жүргізілмеген істер бойынша оның сот
Сотта бірінші болып жүргізілетін істер бойынша сараптама тағайындау туралы
Аталған ерекешеліктерден басқа, сотта сараптаманы тағайындау тәртібі алдын –
Тәжірибеде процессуалдық қателіктер көбінесе алдын–ала тергеу стадияларында қорытынды берген
Алдын – ала тергеу барысында сараптаманы жүргізген сарапшы болашақта
Тәжірибеде сарапшы алдын – ала тергеуде берілген өз қорытындысын
Алдын ала тергеуде жүргізілмеген сараптама бойынша істер бойынша сотпен
Сараптаманы жеке айыптау істері бойынша жүргізудің процессуалдық тәртібінің кейбір
Аппеляциялық инстанцияда сараптама жүргізуге заңмен жол берілген (ҚР ҚІЖК-нің
Сот – психиатриялық сараптама тағайындауға;
Егер істе бар және қосымша табыс етілген материалдар бойынша
Заң бойынша жүргізілуі міндетті болып табылатын сараптама жүргізілмеген барлық
Сол сияқты сарапшы қорытындысының көрінеу жалғандығы да жаңадан ашылған
2.2. Сот сараптамасына қажетті материалдар дайындау.
Сараптама өндірісі – тергеушінің мұқият дайындалуына жататын күрделі
әрекет. Осы кезеңде барлық қажетті материалдар жиналуы қажет. Қылмыстық
Тергеуші сараптамалық зерттеу үшін обьектілерді анықтайды және дайындайды. Қылмыстық
тергеу әрекеттерінің өндірісі кезінде табылған немесе процесске қатысушылардың ұсынған
мәйіт немесе оның бөлшектері;
Жануарлар, құстар және өзге де тірі жандар;
әр түрдегі құжаттар;
сарапшының қорытынды беруге қажетті немесе сараптама нысанасына жататын қылмыстық
адамның дене және психикалық күйі, сонымен қатар жәбірленушіге келтірілген
салыстырмалы зерттеу үшін алынған үлгілер;
өндірістік қызметті реттейтін нұсқаулықтардан, нормативтік актілерден және қызметтік құжатнамадан
Жоғарыда көрсетілген алғашқы үш обьектілер мазмұны түсінікті деп танимыз,
Егер зерттелетін обьектілер қылмыс жасау кезінде пайда болса немесе
Егер зерттелетін обьектілер тергеушімен арнайы сараптамалық зерттеу жүргізу үшін
Сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алу – дербес тергеу әрекеті,
Сараптамалық зерттеу үшін үлгілер ретінде мыналар алынуы мүмкін:
қан, ұрық, шаш, қиып алынған тырнақ, дененің сыртқы бетінің
сілекей, тер және басқа бөлініп шығатындар;
тері бедерінің ізі, тістің қалыбы;
қолжазба мәтін, бұйымдар, адамдар дағдысын бейнелейтін басқа материалдар;
дауыс фоногрмаммасы;
материалдардың, заттардың, шикізаттың, дайын өнімнің сынамалары;
гильзалардың, оқтардың, қару мен тетік іздерінің үлгілері алынады.
Материалдардың қасиеттерін сақтаушылардың сипатына қарай үлгілер былайша жіктеледі:
жеке-дара белгілерді бейнелейтін үлгілер (мысалы, қол таңбаларының үлгілері);
тектік (топтық) белгілерді бейнелейтін үлгілер (мысалы, сілекейдің, шаштың үлгілері);
Алу әдістеріне қарай үлгілер былайша жіктеледі:
еркін үлгілер (мысалы, айыпталушының хаттары);
іс жүргізу әрекеттерінің нәтижесінде алынатын эксперименттік үлгілер (мысалы, атылған
физиологиялық қызметтің өнімі ретінде алынатын табиғи үлгілер (қан, шаш
Сараптамалық зерттеуге қажетті үлгілер сезіктіден, айыпталушыдан, жәбірленушіден, сондай-ақ медициналық
Сараптамалық үлгілер алу үшін тергеуші жеке өзі немесе маманды
Сараптама жүргізу үшін салыстырмалы зерттеу үшін үлгілер алу туралы
Тергеуші барлық материалдардың жеткіліктігі мен ақиқаттығына кепілдік беруге міндетті
іс материалдарындағы обьектілерге қатысты екі мағыналы оқу;
заттай дәлелдерді, жазбаша және басқа да құжаттарды жинағанда, алғанда,
дәлелдемелерді қолдану, сақтауға байланысты криминалистикалық түсініктемелерді сақтамау;
обьектілерді қасақана немесе абайсызда ауыстыру.
Сараптамалық зерттеу үшін ұсынылған обьектілердің нақтылығы, мүмкіндігі және жариялылығын
2.3. Іске қатысушы тұлғалардың құқықтарын қамтамасыз ету.
ҚР ҚІЖК – нің 244 бабының 1 бөлігінің 1-6
Мәніне қарай аталған құқықтарды бұзу сарапшы қорытындысының дәледемелік күшінің
Сараптама тағайындау және оны жүргізу кезінде жәбірленушінің, сезіктінің, айыпталушының
Сараптама жүргізуге дейін оның тағайындалғаны туралы қаулымен танысуға және
Сарапшыдан бас тартуға немесе сараптама жүргізуден сот сараптамасы органын
Сарапшылар ретінде өздері атаған адамдарды немесе белгілі – бір
Сарапшының алдына қосымша мәселелер қою немесе бұрын қойылғандарын нақтылау
Тергеушінің рұқсатымен сараптама жасау кезінде қатысуға, сарапшыға түсініктемелер беруге;
Сарапшының қорытындысымен не оның қорытындысы тергеушіге түскеннен кейін беруге
Аталған құқықтарға, сонымен қатар сараптама жасалатын куә да және
Жәбірленушілер мен куәларды сараптамадан өткізу тек олардың жазбаша келісімімен
Іске қатысушы тұлғалардың жасаған өтініштері қанағаттандырылған жағдайда тергеуші сараптама
ҚР ҚІЖК – нің 254 бабының тәртібінде сезіктіге,
Бұл жағдаятты ескерудің маңыздылығы мынаған байланысты: ҚІЖК жоғарыда баяндалған
ҚР ҚІЖК – нің 69 бабының 2 тармағына сәйкес
ҚР ҚІЖК – нің 75 бабының 6 тармағына сәйкес
ҚР ҚІЖК – гі аталған тұлғалардың тергеу әрекеттерінің хаттамаларымен
ҚР ҚІЖК – нің 254 бабының 3 бөлігіне сәйкес
Осы аталған мәселелер ҚР ҚІЖК – нің ережелеріндегі қарама
Сарапшы қорытындысын, қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарламасын, сарапшыдан
ҚР ҚІЖК – нің 254 бабына сәйкес сарапшы қорытындысымен
Тергеуші сезіктінің, айыпталушының, жәбірленушінің мұндай өтініштерімен келіссе, оларды
Сезіктіні, айыпталушыны, жәбірленушіні және куәні сараптаманың қорытындысымен және одан
Адамды айыпталушы ретінде тартқанға не ол сезікті немесе жәбірленуші
Кеңестік қылмыстық сот өндірісінде демократиялық бастамалардан шыға отырып, тергеушілер
Сезікті, айыпталушы, жәбірленуші, куә оларға сараптама жүргізетін адам белгілі
Іске қатысушы тұлғалардың бірі сарапшының іске мүдделі еместігіне күмән
Сараптамаға лауазымды тұлға ретінде сезіктімен, айыпталушымен, жәбірленушімен, куәмен
Сарапшы іс жағдайларын жеке өзі біледі және соған сәйкес
Қылмыстық іс жүргізуге қатысушы тұлғалардың қайсыбірі сарапшыдан тәуелді болса.
Комиссиялық және кешенді сараптамалар өндірісінде өзара туыстық қатынаста болатын
Сарапшыға қарсылық білдіруге анықтама жүргізуші адам, тергеуші, прокурор, тергеу
Сараптама жүргізу сараптама жүргізуші мекемеге тапсырылған жағдайда тергеуші іске
Егер тергеуші немесе сараптама тағайындаған қылмыстық іс жүргізуші
Іске қатысушы тұлғаларға сараптама тағайындау туралы қаулымен таныстыру жөніндегі
Сараптама тағайындау туралы қаулымен сезіктіні, айыпталушыны, жәбірленушіні, куәні таныстыру
Сараптама сараптама жүргізуші мекемеден тыс жерде жүргізілсе, тергеуші сарапшы
Сарапшыны немесе сараптама жүргізу мекемесін таңдау, материалдарды сараптама жүргізу
Тергеуші сарапшыға тапсырманың көлемін анықтайды. Бұл көлем сарапшыға міндетті
Тергеуші сарапшының тапсырмасын жөндеуге құқылы. Мысалы, қосымша сұрақтар қою,
Сараптама өндірісі қылмыстық істің қысқаруына байланысты тергеушімен толық қысқартылуы
Сарапшымен методикалық сипаттағы сұрақтар бойынша келіспеушіліктер туындаған жағдайда, тергеушінің
Сарапшының сараптама жүргізетін мекеменің бастығымен қатынасы- басшының сарапшыға қатысты
Сараптама жүргізу кезінде іске қатысушы тұлғалардың заңда көзделген құқықтарын
Заң әдебиеттерінде сараптама жүргізу кезінде сезікті, айыпталушы иеленген құқықтарды
2.4.Сот сараптамасын жүргізуді тапсырудың маңызы және тәртібі
Сот сараптамасын жүргізуді тапсыру кезеңі процессуалдық және тактикалық сипаттағы
Әрине сараптама жүргізу үшін материалдарды жіберу бірқатар мән –
Сараптамаға жіберілетін обьектінің көлемі үлкен болған кезде, оны сарапшыға
Егер зерттеуді жүргізуде обьектілерді оқиға болған жерде сақтау қажеттілігі
Сезіктіні, айыпталушыны, жәбірленушіні, куәні сараптама тағайындау туралы қаулымен таныстырғаннан
Егер сараптама сараптаманы жүргізуші мекемеден тыс жерде жүргізілсе, тергеуші
Сараптама сараптама жүргізу мекемесінде жүргізілсе, тергеуші бұл мекемеге өзінің
Тергеуші сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыны және қажетті материалдарды
Сарапшыға міндет жүктелгеннен кейін ол белгілі – бір құқықтар
Сот сараптама мекемесінің басшысы процессуалдық емес, ұйымдастырушылық құқықтарға ие.
Тәжірибеде сараптама жүргізу кезінде сарапшыны ауыстыру қажеттігі туындайды (оның
Сарапшыны тергеушінің немесе соттың келісімінсіз ауыстыру да процессуалдық бұзушылық
Сараптама жүргізуге әртүрлі сот сараптамасы мекемелерінің мамандарын қатыстыру қажет
Зерттеуге ұсынылған көп санды обьектілерге күрделі сараптама жүргізу бойынша
Тергеушіден немесе соттан сарапшыға материалдарды тапсыруға жұмсалатын уақыт минималды
Жоғарыда аталған сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыны орындауға жіберу
3 тарау. Сарапшының қорытындысы және оны бағалап қолдану
3.1.Сарапшының қорытындысы, оның құрамы және мазмұны.
«Сарапшы қорытындысы» терминінің екі түрлі мағынасы бар: біріншіден, бұл
Заңға сәйкес, сарапшы қорытындысы – қылмыстық істі жүргізуші органмен
Сарапшы қорытындысы – жүргізілген зерттеудің нәтижесі көрсетілетін, қойылған сұраққа
Заң (ҚР ҚІЖК –нің 251 бабы) сарапшы қорытындысының оның
Кіріспе бөлімінде сарапшының қорытындысында: сараптаманың атауы, оның нөмірі, материалдарының
Зерттеу бөлімінде: сараптама обьектісінің жағдайы туралы; зерттеудің қабылданған схемалары
Әрбір сұраққа зерттеу бөлімінің белгілі – бір бөлігі сәйкес
Қорытындының негіздемелік бөлімінде алынған нәтижелердің сомалық бағасы және сарапшы
Қорытындыда сарапшының оған қойылған сұрақтарға жауабы айтылады. әрбір сұраққа
Сарапшының бастамасымен сәйкесінше тұжырымдар тұжырымдардан кейін айтылады – қылмыстық
Егер қорытынды берудің мүмкін еместігін шарттайтын жағдайлар зерттеу барысында
Комиссиялық, қосымша, кешенді және қайталама сараптамалар жоғарыда аталған жалпы
Комиссиялық сараптаманы рәсімдеу кезінде қорытындының кіріспе бөлігінде оның комиссиялық
Кешенді сараптаманың нәтижелері бойынша қорытындының кіріспе бөлігінде оның кешенді
Қосымша сараптаманың нәтижесі бойынша қорытындының кіріспе бөлімінде ол қосымша
Қайталама сараптама өндірісінің нәтижелері бойынша қорытындының кіріспе бөлігінде оның
Сұрақтарды шешудің мүмкін еместігі туралы сарапшы қорытындысын (ол жүргізген
ҚР ҚІЖК-нің 252 бабында көрсетілген қорытынды берудің мүмкін еместігі
Егер сарапшы зерттеу жүргізсе және қойылған сұрақтарды сараптамаға берілген
Егер барлық берілген материалдар қорытынды беру үшін жеткіліксіз және
Бірінші жағдайда сарапшының қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы ойы
Екінші жағдайда, сарапшының ойы ерекше құжатта айтылуы мүмкін. Бұрын
Егер сарапшыға сапасыз материалдар берілсе немесе қойылған сұрақтар оның
3.2. Сарапшы қорытындысын бағалау және оны қолданудың мәселелері
Сарапшының қорытындысы өзге дәлелдемелердің алдында ешқандай артықшылығы жоқ
Сарапшы қорытындысы зерттелетін материалдардың мазмұнын қайталамайды және іс бойынша
Сарапшы қорытындысы айыптаушы да, ақтаушы да дәлелдеме ретінде болуы
Дәлелдеу пәнінің қатынасына байланысты сарапшы қорытындысы тікелей немесе жанама
Сараптама тағайындалған органмен сараптама қорытындысын бағалау екі түрлі сипатта
Сарапшы қорытындысын бағалау проблемасының ұзақ тарихы бар, ол қазіргі
Сарапшы қорытындысын бағалау басқа дәлелдемелер сияқты өзіне оның жол
Сарапшы қорытындысын бағалаудың міндеттері:
Қорытындының қатыстылығын бағалау;
Қорытындының жол берушілігін бағалау;
Қорытындының дұрыстығын бағалау;
Қорытынды үшін барлық дәлелдемелердің жеткіліктігін бағалау;
Алдымен, заңмен көзделген сараптаманы тағайындау және жүргізудің процессуалдық тәртібінің
Егер дәлелдеме өзімен бірге іс үшін маңызы бар мән
Сарапшы қорытындысының қатыстылығы өзімен бірге дәлелдемелермен пәнініне жататын фактілерді
Сараптамалық зерттеу обьектісінің қатыстылығына оны алу ережесін сақтау ғана
Сарапшы қорытындысының жол берілмеушілігі туралы және оны мұқият және
Сарапшы қорытындысының жол берушілігі критерийі болып сараптаманың процессуалдық тәртібі
Сарапшы қорытындысының жол берушілігі сот дәлелдемелері ретінде оның нысаны
Сараптаманың тиісті субьектісін білдіреді - сараптама субьектісі болып
Оның обьектілерінің процессуалдық жарамдылығын білдіреді - Сараптамалық зерттеуге
сараптама тағайындау мен жүргізудің процессуалдық тәртібінің сақталуын білідіреді –
Оның нәтижелерін дұрыс рәсімдеуін білдіреді – тергеуші және сотпен
Дәлелдеменің жол берушілігі, егер тексеру нәтижесінде оның шындыққа сәйкестігі
Сарапшы қорытындысының жол берушілігін бағалау екі тәсілмен жүреді:
Алдымен оның ғылыми негізділігі бағаланады, қорытынды жеке дара өзге
Сосын оны іс бойынша басқа дәлелдемелермен салыстыруды талап ететін
Сарапшы қорытындысының ғылыми негізділігі мыналарды тексеруді білдіреді:
Сарапшымен қолданылған зерттеу методикасының сенімділігі. Аталғанды бағалау үшін аталған
Ереже бойынша, сарапшылар қазіргі сыналған және бекітілген методикаларды пайдаланады.
Компьютерлік техниканы пайдалануға негізделген сараптамалық зерттеу методикаларына ерекше көңіл
Сарапшыға ұсынылған материалдардың дұрыстығы және жеткіліктігі. Сарапшы қорытындысының сапасы
Жүргізілген зерттеудің толықтығы. Қорытынды бағалау барысында аталған параметрлер бойынша
Сарапшымен анықталған белгілердің талдауының дұрыстығы. Сарапшымен анықталған обьектілердің белгілердің
Сарапшы қорытындысының жүргізілген зерттеуге сәйкестігі, зерттеу нәтижесі мен сарапшы
Сараптамалық қорытындыда орын алатын формальды-логикалық қателіктердің қатарына келесілер жатады:
Тұжырым жүргізілген зерттеудің логикалық нәтижесі болып табылмайды;
Қорытындының мазмұны ішкі жағынан қарама – қайшы;
Сарапшы тұжырымдары жеткілікті негізделмеген.
Сарапшы қорытындысының негіздерімен қатар жол берушілікті бағалауда оның дұрыстығы
Сарапшының қорытындысының дұрыстығы өзімен бірге екі кезеңді қамтиды: біріншіден,
Біріншіден, бағалауға сарапшы алып отырған жалпы ғылыми жағдайлар жатады
Екіншіден, сарапшы қорытындысының дұрыстығын бағалау кезінде сарапшыға берілген зерттеу
Үшіншіден, бағалауға сарапшыға ұсынылған бастапқы мәліметтердің дұрыстығы жатады. Осы
Біріншіден, бастапқы мәліметтердің дұрыстығын бағалау сарапшының құзіретіне кірмейді. Бұл
Екіншіден, егер іс материалдарында осы мәліметтер туралы қарама-қайшы мәліметтер
Үшіншіден, сарапшымен жүргізілген зерттеудің толықтығы тексерілуі керек (мысалы,
Төртіншіден, сарапшының қорытындысы үшін негіз болып табылған онымен анықталған
Бұл бағалаудың қиын кезеңі, өйткені сәйкесінше арнайы білімдері жоқ
Бесіншіден, анықталған белгілердің сараптамалық түсіндірмесі (интерпритациясы) және олардың қорытынды
Сараптаманың қорытындысы іс бойынша жиналған басқа да дәлелдемелермен жинақталып
Сарапшы қорытындысының дұрыстығы бағаланғаннан кейін оның дәлелдемелік маңызы, оның
Сарапшы қорытындысының дәлелдемелік маңызы сарапшымен қандай фактілердің анықталатыны, істің
Сарапшы қорытындысының дәлелдемелік маңызы сарапшы дайындаған қорытындының топтастырушылық түріне
Сарапшымен анықталған фактілер дәлелдеу пәніне кірмейтін жағдайда, олар жанама
Сарапшы қорытындысының дәлелдемелік маңызын бағалау кезінде жиі кездесетін қателіктердің
Сарапшы қортындысының дәлелдемелік маңызы өзге түрдегі дәлелдемелердің маңызы ретінде
Оның дәлелдемелік маңызын анықтау кезінде сараптамалық тұжырым қанағаттандырылуы тиіс.
Сараптама қорытындысының дәлелдемелік маңызын бағалау кезінде сараптамалық тұжырымның логикалық
Аталған сұрақ бойынша ортақ пікірдің болмауы мұндай қорытындыны тергеушімен
Сараптама қорытындысының дәлелдемелік маңызын бағалау кезінде қорытындының толықтығына, сарапшымен
Сараптама қорытындысының дәлелдемелік маңызын сот және тергеу
практикасы мына жағдайларда танымайды:
сарапшы тұжырымдары жеткілікті түрде негізделмеген;
қорытынды сарапшының алдына қойылған барлық сұрақтарды шешпесе немесе жасау
сарапшы қорытындысы сарапшымен орындалған зерттеулердің толық және нақты түсінігін
тұжырымдар есептеулермен сарапшымен жүргізген зерттеулердің нәтижесімен расталмаса (анализдермен, фотосуреттермен,
Сарапшы қорытындысының формальды-логикалық бұзылуын тергеуші осы құжатта бағалау кезінде
тұжырым сарапшымен жүргізілген зерттеулердің материалдарының логикалық салдары және онымен
бір пән бойынша сарапшымен қарама – қайшы тұжырымдар берілсе;
қорытынды ішкі жағынан қарама - қайшы, яғни оның бөлек
сарапшы тұжырымдары жеткілікті түрде негізделмейді.
Сараптама тағайындау мен жүргізу кезінде, қорытынды жасау мен тұжырымдарды
Қорытындыны қате бағалаудың келесі себептері болып оның маңызын іс
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, тергеу мен сот органдары дәлелдеменің
Қорытынды
Құқықтық мемлекетті құру жағдайында ең басты проблемалардың бірі болып
Сот сараптамасын тағайындау мен жүргізу негізінің анықтамасына қатысты менің
Сот сараптамасын тағайындау және жүргізумен байланысты қазіргі күндегі іске
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексінің кейбір
Өзге дәлелдемелермен сараптама іс бойынша шындыққа жету үшін, ал
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Нормативтік актілер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы, 1995 ;
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексі. - Алматы, 1998;
Қазақстан Республикасының Азаматтық Іс Жүргізу Кодексі. - Алматы, 1997;
12 қараша 1997 жылғы Қазақстан Республикасының "Сот сараптамасы туралы"
Қазақстан Республикасының Әкімшілік Құқық Бұзушылық туралы Кодексі, - Алматы,
"Қазақстан Республикасындағы сот сараптамалық қызметті лицензиялау және сот сарапшыларын
ҚР Жоғарғы Сот Бюллетені. – Алматы, №10, 2001.
Арнайы әдебиеттер:
ҚР Қылмыстық іс жүргізу құқығы. Ерекше бөлім. Сотқа дейінгі
Сарсенбаев С. Е., Хан А. Л. Уголовный прцесс. Досудебное
Бычкова С. Ф. Организация назначения и производства судебной
Аубакиров А. Ф., Гинзбург А. Я., Лившиц Ю. Д.
Аринушкин Г. П., Шляхов А. Р. Назначение и производство
Виноградов И. В., Кочаров И. В., Селиванов Н. Л.
Дулов А. В. Вопросы теории судебной экспертизы в советском
Россинская Е. Р. Судебная экспертиза в уголовном, гражданском, арбитражном
Орлов Ю. К. Заключение эксперта и его оценка по
Шляхов А. Р., Корухов Ю. Г. Классификация судебных экспертиз.
Строгович М. С. Курс советского уголовного процесса. – Москва,
Шакиров К. Н. Судебная экспертиза. Учебно - практическое пособие
Сахнова И. В. Экспертиза в уголовном и гражданском процессе.
Михайлов В. А., Дубягин Ю. П. Назначение и производство
Энциклопедия судебной экспертизы. /Под ред.Т. В. Аверьяновой, Е. Р.
Яковлев Я. М. Подготовка и направление следователем материалов на
Галкин В. М. Средства доказывания в уголовном процессе.
Притузова В. М. Заключение эксперта как доказательство по делу.
Вандер М. Б. Тактика криминалистической экспертизы материалов, веществ и
Рахунов Р. Д. Теория и практика экспертизы в советском
Колдин В. Я. Идентификация при производстве криминалстических экспертиз. –
Методическое письмо по составлению заключения эксперта-криминалиста. - Москва, 1962
Шляхов А. Р. Процессуальные основы производства криминалистической экспертизы. –
Надгорный Г. М. Процессуальные вопросы судебной автотехнической экспертизы.
Словарь иностранных слов. - М, 1998 ;
Белозеров Ю. Н., Рябоконь В. В. Производство следственных действий.
Якупов Р. Х. Уголовный процесс.: Учебник. - М., 1999.
Мерзімді басылымдар:
Жәкішев Е. Г. Сот сараптамасы немесе оны тағайындау жөніндегі
Чувилев А. А. Проведение экспертизы до предьявления обвинения. //
Колесниченко А. Н., Коновалова В. Е. Вероятные заключения криминалистической
Винберг А. И. Выводы эксперта при неполном знании изучаемого
Галкин В. М. О пониятии судебной экспертизы. // Советская
Шакиров К. Н. Научные труды. Әділет.
Петрухин И. Л. Экспертиза в суде. "Советская юстиция".
Словарь иностаранных языков. - М, 1998, 588-бет.
Якупов Р. Х. Уговный процесс:Учебник. - М, 1999,
ҚР Қылмыстық іс жүргізу құқығы. Ерекше бөлім. Сотқа дейінгі
Л. Н. Башкатов, Г. Н. Ветрова, А. Н. Доценко,
А.В.Дулов.Вопросы теории судебной экспертизы в советском уголовном процессе. -
Белозеров Ю. Н., Рябоконь В. В. Производство следственых действий.
Ю. К. Орлов. Заключение экспертов и его оценка по
С. Ф. Бычкова. Организация назначения и проведения судебной экспертизы.
Е. Г. Жәкішев. Сот сараптама мәселелері. // Фемида –
С. Ф. Бычкова. Организация назначения и проведения судебных экспертиз.
А. Р. Шляхов, Ю. Г. Корухов. Классификация судебных экспертиз.
К. Н. Шакиров. Судебная экспертиза. А – 1998. 18
Виноградов И. В., Кочаров Г. И., Селиванов Н. А.
Орлов Ю. К. Заключение эксперта и его оценка по
Назначение и производство судебных экспертиз. Пособие для следователей,
И. В. Сахнова. Экспертиза в уголовном и гражданском процессе.
С. Ф. Бычкова. Организация и назначение производства судебной экспертизы.
А. Ф. Аубакиров, А. Ф. Гинзбург. Значение экспертизы в
К. Н. Шакиров. Судебная экспертиза. А: 1998., 29 бет.
Бычкова С. Ф., Гинзбург А. Я. Следственные действия. Краткий
Сарсенбаев С. Е., Хан А. Л. Уголовный процесс. Досудебное
Михайлов В. А., Дубягин Ю. П. Назначение и производсво
Петрухин И. Л. Экспертиза в суде. «Советская юстиция». М.-1968
Михайлов В. А., Дубигян Ю.П. Назначение и производсвто судебной
Энциклопедия судебной экспертизы /Под. ред. Т. В. Аверьяновой, Е.
Чувилов А. А. Проведение экспертизы до предьявления обвинения //
Строгович М. С. Курс советского уголовного процесса. М.,1968.
Галкин В. М. Средства доказывания в уголовном процессе. Ч.
Методическое письмо по составлению заключения эксперта – криминалиста. –
Шляхов А. Р. Процессуальные основы производства криминалистической экчпертизы. М.,
Притузова В. А. Заключение эксперта как доказелсьтво по делу.
Дәлелдеменің қатыстылығы ереже бойынша тергеудің соңында, жиналған дәлелдемелердің жеткілікті
Аталған қаулы қазіргі уақыттта да әрекет етеді. қараңыз: Бюллетень
ҚР Жоғарғы Сотының Бюллетені. №10, 2001 жыл.
Вандер М. Б. Тактика криминалистической экспертизы материалов, веществ и
Р. Д. Рахунов. Теория и прктика экспертизы в советском
В. Я. Колдин Идентификация при производстве криминалистических экспертиз. М,.
А. Н. Колесниченко, В. Е. Коновалова. Вероятные заключения криминалистической
75
Сотта сараптама тағайындау мен жүргізудің процесуалдық мәселелері
Сот-медицина сараптама бюросы
Сот экспертологиясы пәнінен қысқаша лекция жинағы
Сот сараптамасын тағайындау, жүргізу және оның нәтижелерін бағалау
Сот-медицина сараптамасының іс жүргізу және ұйымдық негіздері
Сот сараптамасын тағайындау және жүргізуде арнайы білімдерді қолдану
Сот сараптамасының түсінігі, негіздері мен тағайындау тәртібі
Адам өлтіру қылмысын тергеуде арнайы білімдерді қолдану
Адам өлтіру қылмысын тергеуде арнайы білімдерді қолдану туралы ақпарат
Сот сараптамасының жіктелуі