Диуани хикмет
Жоспар:
Кіріспе
І- бөлім. Қ.А.Яссауидің өмірі өмірі мен ілімі
1.1.Қ. А. Иассауидің жазба мұрасы
1.2. Қ. А. Иассауидің мәдени мұрасы
1.3. Қазақ жерінің Меккесі. Иассауи кесенесі
ІІ-бөлім. Қ.А.Яссауидің Сопылық ағымы
2.1. Диуани хихмет
2.2. Сопылық ілімін қазіргі көзқарас бойынша бағалау
ІІІ. Қорытынды
І V.. Пайдаланған әдебиеттер тізімі және қосымшалар
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қожа Ахмет Йассауи ислам дінін дәріптеуші.
мәдениетті жатқызамыз. Ал халқымыздың даналығын білдіретін ірі тарихи тұлғаларды
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қожа Ахмет Йасауи ислам дінінің
Тақырыптың мақсаттары мен міндеттері. Қожа Ахмет Йасауи бабамыздың
Тақырыптың құрылымы. Кіріспе, 2 бөлім, 5 тарауша, қорытынды, пайдаланған
І- бөлім. Қ.А.Яссауидің өмірі өмірі мен ілімі
Қожа Ахмет ибн Ибрагим әл Иассауи (басқа нұсқаларда Қожа
Өкінішке орай, Иассауи туралы бізге жеткен мәліметтер аз. Оның
Егер де тарихи деректерге жүгінсек, Ахмет Иассауи XI ғасырдың
...Исхақ баба жұрыны, шейх Ибраһим құлыны,
Машайықтар ұлығы – шейхым Ахмед Иассауи.
* * *
Иасы оның арасы, жатыр гауһар парасы,
Машайықтар сарасы – шейхым Ахмед Иассауи.
Демек, Ахметтің тегін Бибіфатимадан тарататын халық аңызы шындық, олай
Түрік ғалымы, доктор М. Кепрулу өзінің «Түрк әдебиятында илк
Бала өте қабілетті боп өскен, сондықтан ата - анасы
Жүсіп Хамадини ұстазы дүниеден озған соң, Қожа Ахмет Иассауи
"Иассауианың" жазылмаған өсиеттерінің бірі - еңбек болады. Ахмет Иассауи
Қожа Ахмет Яссауи жеке өмірінің үлгісімен және қарапайым тілімен
Ахмет Иассуи халық жадында тек белгілі дінбасы ғана емес,
63 жасында дүниеден озған Мұхаммед пайғамбар жасына жеткеннен соң,
Ахмет Иассауи дүниеден озған соң, оның мәйітіне мыңдаған мінажат
Ахмет Иассауидің жаңа мешіті Әмір Темірдің басшылығымен Түркістан қаласында
1.1.Қ. А. Иассауидің жазба мұрасы
Әрбір уақытта адамдардың әрқилы кезеңге өз көзқарастары болды. Біз
Халық жадында ол далаға Ислам сәулесін әкелген адам ретінде
Иассауи өмірі мен шығармашылығы кеңес кезінде зерттелген жоқ. Ал,
Дегенмен, айды алақанмен жабу мүмкін емес қой.
Кез – келген тұлғаның таланты мен құдіреті туған орта,
X ғ. көшпелі халық ортасында мұсылман діні көпшілікке таратылған
Оның дүниетанымы дәстүрлі түріктік дүниетаным шегінде болды, ал данышпандық
Иассауи шығармашылығы XII ғ. ежелгі түріктердің рухани мәдениетінің дамуына
Түріктік тайпалар мәдениетін дамытуда да Ахмет Иассауи ролі айрықша,
1992 жылы ҰК қорында Қожа Ахмет Иассауидің "Диуани Хикмет"
Хикметтер халыққа түсінікті болу үшін, олар Құранның негізгі сөздеріне
Хикметтегі маңызды орын дінге сенушілерге берілген, сопылық құпиясын, пірлік
Ахмет Иассауи өлеңдер жинағының ең толық нұсқасы Қоқан басылымы
Бұл ескі қолжазбаның Қазақстанның философиялық ойын дамытуға үлес болып
1996 жылы Сүлеймен Бақырғанидың "Хикмет Хазірет Сұлтан әл Гарифин"
Қолжазбаның негізгі бөлігі С. Бақырғани хикметтерінен тұрады (112-489 бет).
Алғашқы 111 бет "Диуани Хикметтегі", "Мінәжат" тарауынан тұрады; 489-652
Сопы саяхат жасағанда бүкіл мұсылмандық Шығысты аралап өткен, негізгі
1.2. Қ. А. Иассауидің мәдени мұрасы
Иассауидің шығармашылығы ежелгі түріктердің рухани мәдениетін дамытуға айрықша әсер
Иассауи іліміндегі хикметтер үшінші мыңжылдықта да өз көкейтестілігін жойған
ҚР Ұлттық кітапханасы 1994 жылы шығарған Иассауидің жазба мұрасының
1.3. Қазақ жерінің Меккесі. Иассауи кесенесі
Әмір Темірдің "Зафар-нама" туралы ресми тарихы дәруіштердің жиналатын орны
Арнайы сыйланған мақтау - қағазда ескерткіш үшін тегін берілген
Мавзолейдің мекен-жайы -өзінің алғашқы келбетін алты жүз жыл бойына
Қожа Ахмет Иассауи кесенесі - аса үлкен порталды-күмбезді құрылыс.
Жалпы тұрқы симметриялы, жеке бөлшектері - ассиметриялы болып келетін
Кесене қабырғасының құрылыс материалы-құйма кірпіш. Оны дайындаудың технологиялық тәсілі
Кесененің бас порталының екі жағы биік мұнарамен жиектелген зәулім
- Жамағатхана немесе қазандық - дәруіштер жиналатын және топтасып
-Көрхана-мола;
- Үлкен және кіші ақсарай, азаматтық мақсатқа арналған мекен-жай
- Мешіт - мұсылмандардың сыйынатын үйі;
- Кітапхана - бұл дәрісхана - сабақ өткізуге арналған
- Асхана - тамақ ішетін орын;
- Құдықхана - су алатын орын;
Кесенеде құдықхананың орналасуының логикалық негізі бар. Арнайы су үшін
Орталық зал - қазандық төбесі жалаң қабат күмбезбен көмкерілген
Қазан көлемі мен оның бөлшектерінің безендірілуі де айрықша көңіл
Бүкіл құрылыстың мағыналық кіндігі - әулиенің көрханасы болып табылады.
Бөлмелер мен ғимарат ішін дәліздер және сатылар арқылы аралауға
Солтүстік, шығыс, батыс фасадтарға кілем төселген сияқты. Бұл жіптен
Эпиграфтық фриздің жазушылары терракоталық фонда құйма кірпіштерінен өрнектелген. Жазулар
Пеш тақтаспен қапталмаған.
Қолөнердің айрықша белгісіндей қоладан жасалған есік тұтқалары (қалқалар), күміс
Қазіргі кезде Ахмед Иассауидің кесенесі алғашқы қалпында сақталуда, және
ІІ-бөлім. Қ.А.Яссауидің Сопылық ағымы
2.1. Диуани хихмет
Сопылар грекшеден тікелей аударғанда (софистэс) білгір, шебер, суретші, дана
Сопылар бірыңғай мектепте болған жоқ, олар өзара бәсекелесті, алайда
Сопылар табиғатта ненің өмір сүретіндігін және де, қағида бойынша,
Сопыларды шартты түрде жолы үлкендер – Протагор, Ксениад, Горгий,
Протагор (б.д.д. 480-410 жж) Демокрит сияқты Абдерахта туды, көп
Протагор білімнің салыстырмалы екендігі туралы ілімін материяның абсолютті өзгермелі
Білімнің салыстырмалы екендігі Протагор өздігінен ештеңе өмір сүрмейді және
Пікір таңдауда адамдар пайдалылық мөлшеріне сүйенуі керек. Ол жамандық
«Рақымшылдық (адамгершілік, ізгілік) дегеніміз не, оған адамдарды үйретуге бола
Сократ та, Платон да, Аристотель де софистік ілімді, оның
"Диуани Хикмет" еңбегі.
Қожа Ахмет Йассауидың бүгінгі ұрпаққа жеткен көлемді шығармасы
Түркістан қаласында жерленген Қожа Ахмет Яссауи «әзіреті сұлтан» аталып,
Йассауи хикметтерінің мәні, философиясының өзегі – адам. Адам “кемелдікке”
Диуани хикмет, «Ақыл кітабы» – Қожа Ахмет Йасауидің сопылық
Қожа Ахмет Йасауи хикметтерінің жазылу тарихын, поэтикасын, сопылық-философиялық идеясын,
«Диуани хикмет» әрбір адамды имандылыққа, ізгілікке, жоғары адамгершілік қасиеттерге
Бүкіл әлемдегі түркі халқы «Диуани хикмет» арқылы исламның рухани
Қожа Ахмет Йасауи және оның «Диуани хикмет» атты еңбегі
Дүниежүзілік әдебиет тарихының қазына қорын молайтқан таңдаулы туындылардың елеулі
Қожа Ахмет Йасауи жөнінде сөз қозғағанда сол ірі тұлғамен
Ақынның дүниеге келген мерзімі туралы нақты дерек жоқ. Ортағасырлық
Йасауидің өмір жолын бірқатар деректер Бұхаралық атақты сопы Жүсіп
Түркі топырағындағы бай әдеби дәстүрден бастау алған Йасауидің «Диуани
Заман ауысқан сайын әдеби мұраларға деген бағалау жүйесі өзгеріп,
Иасауи туралы ғылыми негіздегі алғашқы зерттеу түрік ғалымы Ф.
Түркілік мәдениет пен діл табиғатын игеру барысында Батыстық ғалымдар
2.2.Сопылық ілімін қазіргі көзқарас бойынша бағалау
Мұсылман елдеріндегі реформаторлық жолға түскен философтар дін мен ғылым,
Жалпы сопылық дегеніміз не? Өкінішке орай дәл қазіргі
Алдыңғы пікірді ұстаушылардың көзқарасы бойынша, сопылық исламның өз аясында
Екіншілердің пікірлері бойынша, сопылықты ислам ағымдарының бірі деп атауға
Оның тарихы дегенде мынадай екі ұғымға тоқтала кеткен жөн.
Мистикалық сопылыққа дейінгі философиядағы ең соңғы көрінісі Плотин еңбектерінде
Тақуалық та – көне құбылыс. Ертедегі Үнді елдерінде мұндай
Исламтанушылардың пікіріне орай, «сопылық» термині «суф» - дөрекі киім,
Сопылық теорияшыларының айтуынша, «сопылықтың мәні - ақиқат». Демек, оның
Сопылардың пайда болу негізінде теорияшылар адамның психологиялық жағдайына немесе
Сонымен қатар сопылардың тақуалық қозғалысына да ислам қарсылық білдірді.
Біз жоғарыда сопылық дүниетанымға жаңа платоншылдық әсер етті деп
Сопылар дүниетанымының мәні Плотин ажыратуына жақын. Жалғыз мәңгілік өзгермейтін
Сопылық белгілі бір жүйеге түскенше ұзақ жаму жолынан өтті.
Сопылық ағым біркелкі және жүйелі ағым болған жоқ. Сопылық
Қазақ мәдениеті тарихындағы ислам діні мен сопылықтың орнына тоқталайық.
Сонымен, көріп отырғанымыздай, сопылық кеңінен таралмағаныменен, ол жөніндегі әдебиеттер
Осы мәселені тікелей зерттеген Ғ. Есімнің айтуынша, сопылық –
Сопылықта шығыстық түр басым, өйткені көп уақыт бойы исламның
Сонымен сопылықтың біз үшін құндылығы неде? Қазіргі ғылыми-техникалық прогресс
ІІІ. Қорытынды
Жалпы адамзат тарихы осы бір өмір атаулы ұғымды түсіну,
Қожа Ахмет Йасауи түркілерге иманды, исламды ғана қайтарып қойған
Күллі әлемге даналық нұрын шашқан, түбі бір түркі халқына
ІV. Пайдаланған әдебиеттер тізімі және қосымшалар
http://azretsultan.kz/?p=1243 (Хикметтер ағын, аудармашы С.Нұржанның аудармасы бойынша
Қожа Ахмет Иассауи. Диуани хикмет. -Алматы: Арыс, 2001.
Сүйіншәлиев X. ғасырлар поэзиясы: Зерттеулер. -Алматы: Жазушы
Қожа Ахмет Йасауи. Диуани хикмет (Ақыл кітабы).
Сыздықова Р. Ясауи хикметтерінің тілі. -Алматы: Сөздік-Словарь, 2004.-552
Ахметбек А. Қожа Ахмет Иассауи. -Алматы: Санат, 1998.
Қыраубаева А. Ежелгі дәуір әдебиеті. -Алматы: Ана тілі
Әмірәлиев Қ. VIII-XII гасырлардағы көне түркі әдеби ескерткіштері.
Қашғари М. Түрік тілінің сөздігі. -Алматы: Хант.
Бертельс Е.Қ. Избр. труды. Т. II. Суфизм
Г.Спандиярова «Диуани Хикметтегі сопылық сарын (Қожа Ахмет Иассауи еңбегі
А.Исин «Диуани хикметтің Тегеранда шыққан аудармалары» Абай-2001ж. 3-14 беттер
Қ. Қаратышқанова «Қожа Ахмет Ясауи және Диуани хикметте» қолданылған
Диуани хикмет
Диуани хикметтің тілі қай түрік тілінде
Йасауи Хикметтері
Қожа Ахмет Иассауйдің Диуани Хикмет еңбегі
Диуани Хикмет еңбегі
Ясауи шығармасы түріктердің рухани бастауы
Қожа Ахмет Яссауидің өмірі
Қожа Ахмет Йасауи поэзиясының түркі әдебиетіндегі орны мен маңызы
Қожа Ахмет Ясауидің арғы тегі қожалар әулеті
Қожа Ахмет Яссауидің шығармалары туралы жалпы түсінік