Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау әдістемесі
Кіріспе
1. Қарыз
теориялық негізі
1.1. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың маңызы
мен қажеттілігі
1.2. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау әдістемесі
2. Қарыз алушы клиенттің несиелік қабілетін
жолдары
2.1. Клиенттің несиелік қабілетін бағалаудың шетелдік тәжірбиелері
2.2. Несиелік бюро – қарыз алушының несиелік қабілетін
жетілдіру құралы ретінде
2.3. Қазақстан Республикасында несиелік бюроның банк клиенттерінің
несиелік қабілітін бағалаудағы ролі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
“Қазақстан бүгінгі таңда әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі
Бүгінгі таңда Коммерциялық банктер несиелеу процесінде, нарық қатынасытарының
Банк несиелерді қайтарымдылық, жеделділік, тиімділік қағидаларын қатаң сақтай
Несиелік тәуекел – қарыз алушының банктен алған несиесі
Қарыз алушының несие қабілеті – қарыз алушының алған
Қарыз алушының несиелік қабілетіне талдау жасау барысында мынандай
Несиеге қатысты қабілеттілігі. Қарыз алушыға несиені бере отырып,
Қарыз алушының іскерлік беделі. Несиелік мәмілеге тиісті беделі
Табыс алу қабілеті. Банк қарыз алушының несиені қайтаруға
Қарыз алушының табыс алу қабілетін анықтау барысында сату
Жоғарыда айтылғандардан кейін, берілген тақырыптың актуальдылығы болып банктердің
Берілген тақырыпты зерттеу мақсаты болып қарыз алушының несие
Қойылған мақсатқа байланысты мәселелерді келесі кезендермен шешу қажет:
қарыз алушының несие қабілетін бағалаудың қажетті және маңызды
қарыз алушының қаржылық жағдайын талдаудың әдістерін зерттеу;
Қазақстан Республикасында және шетелдерде пайдаланылатын қарыз алушының несие
қарыз алушының несие қабілетін бағалау бойынша жобаларды қарастыру;
шетелдердегі несие бюроларын құру әдістерін зерттеу және
Қарыз алушының несие қаблетін талдау бойынша зерттеу
Диплом жұмысын жазудың методологиялық негізі болып Қазақстан Республикасының
Диплом жұмысының құрылымы кіріспені, үш тарауды, қорытындыны, қолданылған
1. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың теориялық негіздері
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың мазмұны мен қажеттілігі
Қазіргі несиелеу жүйесі қарыз алушының несиелік қабілетін
Несиелеу процесі белгіленген мерзімде сауданың қайтарылмай қалуына себепкер
Қарыз алушының несиелік қабілеті – бұл қарыз алушының
Қарыз алушының несиелік қабілетінің оның төлем қабілеттілігінен бір
Клиенттің несиелік қабілетінің деңгейі банктің нақты қарыз алушыға
Қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын объективті бағалау және несиелік
Әлемдік және отандық тәжірибеде қарыз алушының несиелік қабілетінің
- қарыз алушының мінездемесі;
- қаражаттықарызға алу қабілеті;
- ағымдағы қызметі барысында қарызды өтеу үшін қажетті
- капиталы;
- несиенің қамтамасыз етілуі;
- несиелік мәміле жасалатын жағдай;
- бақалау(қарыз алушы қызметінің заңдылық негізі, банк стандарты
Қарыз алушының мінездемесі деп оның заңды тұлға ретіндегі
Қарыз алушының заңды тұлға ретіндегі беделі оның сол
Қаражатты қарызға алу қабілеті қарыз алушының несиеге өтініш
Қарыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі
Қарыз алушының капиталы оның несиелік қабілетінің біршама маңызды
оның жеткіліктілігі, яғни Орталық банк тарапынан жарғылық қордың
несиеленетін опрацияларға меншікті капиталды жұмсау дәрежесі, яғни ол
Несиенің қамтамасыз етілуі – қарыз алушының активтерінің құны
Несиелік операциялардың жасалу жағдайына елдегі, аймақтағы, салалардағы ағымдық
Соңғы критерий – бақылау, бұл мынандай сұрақтарды ескереді:
1.2. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалалаудың
Қарыз алушының несиелік қабілетін банктік талдау шектеулі және
Банк клиенттерінің несиелік қабілетін бағалау критерийлері несиелік қабіліттіліктібағалау
- қаржылық коэффициенттерді бағалау;
- ақша ағынын талдау;
- іскерлік тәуекелді бағалау;
- менеджментті бағалау;
- қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын бағалау;
- қарыз алушы туралы ақпараттар жинау;
- орналасқан жеріне бару арқылы қарыз алушының жұмысын
Қаржылық коэффициенттерді бағалау арқылы орта бизнес субъектілерінің, ақша
Халықаралық және Қазақстандық банктік тәжірибеде заңды тұлға ретіндегі
өтімділік коэфициенті;
тиімділік немесе айналымдылық коэфициенті;
қаржы левередж коэфициенті;
пайдалылық коэфициенті;
борышты өтеуге қызмет көрсету коэфициенті.
Өтімділік деп кәсіпорынның барлық төлемдері бойынша өз міндеттемелерін
Баланс активтерінің баптары олардың өтімділік дәрежесіне қарай үш
ақшалай қаражаттар (есеп айырылысу шоттарындағы және банктегі басқа
өтімді (төлейтін мерзімі жетпеген, жөнелтілген тауарлар мен тапсырылған
Берешектермен есеп айырысу құрамына үш айға дейінгі қарыздар
өтімді тауарлы-материалдық құндылықтар (арзан бағалы тез тозатын заттарды
Қарыз алушының салалық ерекшеліктеріне байланысты өтімділік коэффициентінің біршама
Өтімділік көэффициенттің талдау барысында мынандай факторларды есепке алу
қызметтің көлемі (қаншалықты өндіріс және өнімді сату
өнеркәсіп және өндіріс саласы (өнімге сұраныс және оны
өндіріс циклының ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
материалдар қорын жаңарту үшін қажетті уақыт (өтімді қаражаттардың
жұмыстың маусымдылығы.
Өтімді қаражаттардың артық болғаны қажет емес. Егер де
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (Ка.ө.)ағымдағы активтердің (баланс активтерінің бөлімі)
Ағымдық активтердің қанша есе ағымдағы міндеттемелерді өтейтіндігін анықтауға
Өтімді активтер
Ка.ө. =
Ағымдағы міндеттемелер
Тез (оперативті) өтімділік коэффициенті (Кш.ө.) - өтімді активтер
Ағымдағы активтер
Кш.ө. =
Ағымдағы міндеттемелер
Тез өтімді коэффициентін тағайындау – бұл несие алушы
Тиімділік (айналымдылық) коэффициенттер тобын, яғни өтімділік көрсеткіштерді толықтырады
Босалқы қордың айналымдылылығы:
а) кезең ішіндегі босалқы қордың орташа қалдықтары /
б) кезең ішіндегі өткізуден түскен түсім /
Күндік дебиторлық қарыздың айналымдылығы:
кезең ішіндегі қарыздың орташа қалдықтары / бір күндік
Негізгі капиталдың айналымдылығы (нақты активтер):
өткізуден түскен түсім / кезең ішіндегі негізгі қордың
Активтердің айналымдылығы:
өткізуден түскен түсім / кезең ішіндегі активтердің
Тиімділік коэффициенті динамика негізінде талданып, бәсекелесуші фирманың коэффициенттері
Қаржы левередж көрсеткіштері қарыз алушының меншікті капиталмен қамтамасыз
Пайдалылық коэффициенті барлық капиталды, снымен қатар оның тартылған
Пайдалылық нормасының коэффициенті:
пайызбен салықты төлегенге дейінгі жалпы пайда /
таза операциондық пайда (пайызды төлегеннен кейінгі,бірақ салыққа дейінгі
пайызбен салықты төлегеннен кейінгі таза пайда /
Рентабельділік коэффициенті:
пайызбен салықты төлегенге дейінгі пайда / активтер немесе
пайызды төлегеннен кейінгі,бірақ салыққа дейінгі пайда / активтер
таза пайда (пайызбен салықты төлегеннен кейінгі пайда)
Үш түрлі рентабельділік коэффициенттерін салыстыру арқылы салық пен
Акция пайдасының нормалық коэффициенті:
акция табысы * жай акциялар бойынша дивидендтер /
дивидендтік табыс (%) * бір акцияның жылдық дивидендті
Борышты өтеуге қызмет көрсету коэфициенті (нарықтық коэффициент) пайданың
пайызды өтеу коэффициенті * кезең аралық пайда /
пайыздық төлемдерді өтеу коэффициенті * кезең аралық пайда
Несиелік тәуекулді бағалаудың статистикалық әдістері. Соңғы он жылдықтарда
Банкроттықтың ықшамдығын бағалаудың ең жиі қолданылатын әдісі белгілі
Осы модельдердің ішіндегі ең қарапайымы екі факторлы
Э.Альтманның көп факторлы үлгіні кеңнен қолданылады. 1968 жылы
Z=1,2+К1+1,4*К2+3,3*К3+0,6*К4+0,1*К5
Мұндағы:К1 – К5 келесі түрде есептеледі:
К1= меншікті айналым қаражаты / барлық активтер
К2= Бөлінбеген табыс / барлық активтер
К3= Пайыз бен салық төлегенге дейінгі табыс /
активтер
К4= Меншікті (акционерлік) капиталдың нарықтық бағасы (жай және
К5 = Өткізуден түскен табыс / барлық активтер
Э.Альтманның есептеуінше Z индексінің оңтайлы мәні - 2,675
1-кесте.
Z – есептің мәні Банкроттық ықтималдылық
1,81 және одан төмен
1,81-ден 2,70 дейін
2,71-ден 2,90 дейін
3,0 және одан жоғары өте жоғары 90
жғары 70%
сәйкес мүмкіндігі 40%
өте төмен 20%
Ескерту – автормен құрастырылған: Альмагамбетова Г.А. Роль-Z прогнозных
Америка экономисі Чессердің коммерциялық несиелерді бағалау моделінің
Х1 – кассадағы қолма қол ақшалар мен нарықтық
Х2 – таза сату сомасының кассадағы қалма қол
Х3 – табыстың салықты және пайызды төлегенге дейінгі
Х4 – жалпы қарыздың активтер сомасына қатынасы;
Х5 – негізгі капиталдың акционерлік капиталға қатынасы;
Х6 – айналым капиталының таза сату сомасына қатынасы.
Чессер қатар банктердің мәліметтерін, яғни 37 «қанағаттандырылған» және
Батыс банктерінде ең көп пайдаланылатын әдістердің бірі –
әлеуметтік-демографиялық мінездемелер;
соттық шешімдер (соттың талап етуімен байланысты несие бойынша
банкроттық туралы ақпараттар;
жеке қарыз алушы туралы мәліметтерін несиелік ұйымдарынан «сен-маған,
Екінші бір қарыз алушылардың несиелік қабілетін анықтаудың кең
Сонымен қатар, скоринг әдісінің тағы да бір құрылуының
1. Ақпарат. Егер клиенттің несие- сұрау бюросында қолайсыз
2. Қарызды өтеу қабілеттілігі: 60%-ке дейін -
3. Қамтамасыз етудің болуы: 0- ден 25%-ке дейін
4. Мүліктің болуы. Қолма қол мүліктің не қозғалмайтын,
5. Банктен бұрын алған несиелер. Егер клиент берілген
6. Біліктілігі: біліктілігі жоқ – 0 балл, көмекші
7. Соңғы жалдаушының еңбек қызметі: бір жылға дейін
8.Жұмыспен қамтылу саласы: мемлекеттік қызмет – 10 балл,
9.Өтініш берушінің жасы: жиырма жасқа дейін –
10.Отбасылық жағдайы:үйленбеген – 8балл, үйленген -14, үйленген,бірақ бөлек
11.Тұрғын үйді жалдау тәсілі.Үйі жоқ – 0 балл,
12. Асыраудағы жандар саны: жоқтар – 0 балл,
Несиелеу мүмкіндігі туралы соңғы технологияның шешімі мынада: үміткер
Басқа да жеке тұлғалардың несие қабілетін бағалау сапасының
несиенің мақсаты (ақшалай қарызды беруде 0 балдан көлік
мәмілені қаржыландыруда кленттің қатысуы ( қолма қол ақшамен
отбасылық жағдайы (ажырасқан жұбайлар үшін 0 балдан, балаларының
жасы (25 жастан төмендерге 0 балдан, 65 жастан
мамандығы (студенттер үшін 0 балдан,мемлекеттік қызметкерлер үшін 100
-жұмыспен қамтылғандар (бір жылға дейінгілер 0 балдан, ал
таза жылдық табыс (9 000 евроға дейін 0
қозғалмайтын мүлікті иелену (үйді жалдап тұру – 0
несие мерзімі (бір жылдан төмен 140 балдан жоғары,
банк шатындағы сомасы (800 евродан төмен қалдық үшін
Егер потенциалды қарыз алушы 510 балдан жоғары жинаса,
2. Қарыз алушының несиелік қабілетін
жолдары
Клиенттердің несиелік қабілетін бағалалаудың шетелдік
тәжірбиесі
Шетелде клиеттердің несиелік қабілеті туралы ақпараттар жинауға маманданған
Несие бойынша банктердің зиянға ұшырауының өсуі біршама әсер
29-кесте. Несиелеу барысындаңы банктердің зиян шегуіне әсер ететін
факторлар
Ішкі факторлар 67 Сыртқы факторлар 33
Қамтамасыз етудің жауапкершілігі 22% Компанияның банкроттығы 12%
Несиеге деген өтінішті оқып үйрену барысында ақпаратты дұрыс
Алдын ала ескерту белгісіне кеш көңіл бөлуі және
Қамтамасыз етілудің сапасының нашарлығы 5% Ұрлық / Алдау
Ескерту - автормен құрастырылған: Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер
Несие бойынша банктердің зиян шегуіне себеп болатын сыртқы
несиелерді қамтамасыз ету құнына, барлық несиелік құжаттардың дұрыстығына
ең төменгі тәуекелі бар несиелер (жіктеуге жатпайтын несиелер);
ең жоғарғы тәуекелі бар несиелер;
шектеулі тәуекелі бар несиелер;
ережеден шығу барысында берілген тәуекелдер (стандартты емес несиелер).
Әр тәуекелдер сыныбына өтелмеген тәуекелдер үшін өтелмеген несиелердің
Несиелік тәуекелді төмендетудің ең басты тәсіліне – потенциалды
Шетелдік банктердің тәжірибесінде қарыз алушының несиелік қабілетін жете
Қарыз ашушыға үміткерді бағалау жүйесінде ағылшынның клирингтік банктерінде
PARSER:
P – Person- потенциалды қарыз алушы туралы ақпарат,оның
A – Amount – сұрайтын несие сомасының мінездемесі;
R – Repayment – несиені қайтару мүмкіндігі;
S – Security – қамтамасыз ету құралы;
E – Expediency – несиенің мақсаттылығы;
R – Remuneration – несиені беру тәуекелі үшін
CAMPARI:
C – Character – қарыз алушының беделі;
A – Abiliti – қарыз алушының бизнесін
M - Means – несиеге деген қажеттілігін
P – Purpous – несиенің мақсаты;
A – Amount – несие сомасының негізлелуі;
R – Insurance –несиелік тәуекелден сақтану әдісі.
Америакандық банктерде тәжірибесінде потенциалдықарыз алушыларды дұрыс таңдап
- сharacter (қарыз алушының сипаты)
- сaraciny (қаржылық мүмкіндігі);
- сash (ақшалай қаражаты);
- сollateral (қамтамасыз етуі);
- сonditions (жалпы экономикалық жағдай)
- сontrol (бақылау)
Қарыз алушының сипаты бұл оның беделін, жауапкершілік дәрежесін,
Қарыз алушының қаржылық жағдайы оның несиені қайтару қабілетін
Ақшалай қаражаты. Жалпы қарыз алушының алған несиені қайтаруының
Нақты ақшалар тасқаны;
Активтерді сату.
Қажыларды тарту.
Көрсетілген көздердің кез келгені несиені қайтаруға арналған қаражаттың
Нақты ақшалардың жетіспеуі қарыз алушының қаржылық жағдайының нашарлығын
Нақтыақшалар ағыны мына түрде анықталады:
Нақты ақшалар = таза пайда + Амортизация тасқыны
Бұл формуланың артықшылығы – оның көмегімен қызметкерлер
Қамтамасыз етуі. Сондай-ақ банк қарыздың қамтамасыз етілуі,яғни жеткіліктілігіне,
Экономикалық жағдай. Несиеге деген өтінішті қарау барасында банк
Бақылау. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы соңғы факторға
Әлемдік банктік тәжірибеде несиелік тәуекелді бағалауда мынандай көрсеткіштер
Активтер сапасындағы коэффициенттер:
К = несие бойынша зияндар / несие бойынша
К = несие бойынша зияндар / несиелердің жалпы
Екі коэффициент те (К1 және К2) банктердегі активтердің
Тәуекелге
шағылған =
маржа(RAM)
Тәуекелге шағылған маржа (RAM – risk adjusted marjin),
Таза пайыздық табыс (NII)
Таза пайыздық маржа =
Активтер (NIM)
Жалпы
пайыздық =
маржа (GIM)
2. Проблемелық несиелер / Несиелердің жалпы сомасы
3. Бір қарыз алушыға келетін несие / Банктің
Халықаралық банктік тәжірибеде банктердің бір қарыз алушыға келетін
4.Банкпен тағыз байланысты қарыз алушыларға берілетін
Баніктің меншікті капиталы.
Банікпен тағыз байланысты қарыз алушыларға баніктің құрылтайшыларды, директорлары,
Несиелерді сапасына қарай топтау және талдаудың маңызы бар.
Несиелік тәуекелдді басқару және реттеудің негізгі әдістеріне мыналар
несиелік тәуекелді диверсификациялау;
қарыз алушының төлем қабілетін алдын ала талдау;
несиелік тәуекелді жабуға арналған резерв құру;
несиелік портфельді оңтайлы (банк үшін) құрылымын талдау және
несиелердің қамтамасыз етілуін және олардың мақсатты пайдаланылуын талап
Несиелердің қайтарылмауынан зиян шегу - кез келген
Американдық банктік тәжірибеде несиелік процестердегі проблемалық несиелерді анықтауда
Карыз алушының тарихына байланысты белгілер:
таяу арады қарыз алушының қаржылық тұрақсыздығы;
қарыз алушы туралы ақпараттағы алшақтықтар мен қарама-қайшылықтар.
Қарыз алушының жетекшілері мен басқармасына қатысты «белгілері»:
қарыз алушының серіктестеріның тұрақсыздығы;
басшыларының моральдық сапасының төмендігі;
серіктестер арасында, компания иеленушілер, отбасы мүшелері арасындағы билік
басшылардың жиі ауысуы;
басшылардың салмақсыздық мінезі;
қарыз алушының басшысының несиелік процесті жеделдетуге банк қызметкерлеріне
Қарыз алушының өндірістік қызметін көрсететін «белгілері»:
қарыз алушының жабдықтаушылар мен сатып алушылар ортасының өзгеріссіз
қарыз алушының өз алашақтарына жасайтын бақылауының әлсіз болуы;
қарыз алушының саласының сол уақыттарда мәселелік салаға жатуы;
балансты жүргізудің қысқаруы, яғни актив пен пассив баптарының
Несиелеуге қатысты «белгілер»:
қарыз алушының несие сұраудағы нақты мақсатының болуы;
қарыз алушының несиені қайтаруында нақты бағдарламаның болуы;
несиені өтеудеуі резервтік көздердің болмауы;
несие берілетін мақсатына қарыз алушы тарапынан материалдық қамтамасыз
қарыз алушының несиелік өтінішінің негізсіздігі;
-қарыз алушының несиені акционерлік капиталды кепілге бере отырып
несиенің ең бастысы өндіріске емес, айналыс аймағына бағытталуы;
несиенің қайтарылу мерзімі жеткілікті негізделмеуі.
Белгіленген нормалардың ауытқу «белгілері»:
қарыз алушының шаруашылық қызмет туралы есеп беру мәліметінің
банк шоттарын жүргізу тәртібінің нормаларының ауытқуы;
несиелеу шарттарының қайта қаралуы: несиені қайтару сызбасындағы өзгерістер,
қарыз алушының шаруашылық-қаржылық көрсеткінтерінің жоспардағыдан немесе күтілетін көрсеткіштерден
қарыз алушының есеп және бақылау жүйесіндегі ауытқулар.
Бұл аталған «белгілер» банкті сақтандыра отырып, мерзімі өткен
Жаңа шарт несиені қайтарукестесіне бағытталып, банк пен қарыз
Бірінші кезеңде банк пен қарыз алушы нағыз серіктес
Егер қосымша жасалған келісім нәтиже бермесе, яғни қарыз
Бұл жерде оны бағалау нарықтық перспективаларды есепке ала
Сот шешімінің орындалуын банк әр түрлі формада таңдап
борышқордың мүліктік тәлкілеу туралы сот шешімін орындау жолында
тіркелген мүлікті баспасөз беттеріндегі аукциондар арқылы сату.
борышқордың үшінші бір тұлғадағы қаражаттарына тыйым салу.
банкке тұрақсыз борышқордың мүлкін басқарушы тұлға ретінде мәртебе
Мерзімі өткен несиелермен жасалатын банк жұмысының нәтижесі борышқордың
Францияда клиенттердің неселік қабілеттілікті бағалау әдістемесі үш бөлімнен
Бірінші бөлім кәсіпорын қызметінің сипаты, оның қызмет ету
әрқайсысы А-дан К-ге дейінгі әріптік белгілеуді иеленген баланс
кәсіпорын іскерлік байланыс жасайтын басқарушылар, капиталдары біріккен кәсіпорын
«7», «8» және «9» шартбелгілері бар кәсіпорынның төлем
вексельдері мен бағалы қағаздары Франция Банкінде қайта есептелетін
Францияда қарыз алушы клиенттердің несиелік қабілеттін бағалау әдістемесі
Несилік бюро – қарыз алушының несиелік қабілетін талдаудың
жетілдіру құралы ретінде
Банктік дағдарыстар жүйесінің болуы және пайда дамуы көтеген
Дж. Акерлоф бірінші болып нарықтардың талдауын жасау арқылы
Бұл теорияның басты өкілі Дж.Стиглиц мәселені аз ақпараттармен
Соңғы жылдары қаржы нарықтарында ақпараттық үйлесімсіздік және белгісіздік
Ақпараттық үйлесімсіздік мәселелерін шешу экономикалық агенттердің, экономика салаларының
Халықаралық тәжірибеде, қарыз алушы мен несие беруші арасында
Біріншіден, несиелік бюро қарыз алушы туралы банктердің мағлұматтар
Екіншіден, несиелік бюро ақпараты іздеу кезінде банктер өз
Үшіншіден, несиелік бюро қарыз алушы үшін өз алдына
Несиелік бюро несие берушілердің өздерінің құрамындағы немесе өздерінің
Несиелік бюро несие берушіге қажетті ұсынылатын несиенің түрінен
Көптеген дамыған мемлекеттерде несиелік бюролардың тарихы бір он
Несиелік бюро барлық жерде жеке ұйым негізінде жұмыс
Несиелік бюроның жұмыс істеуінің негізгі мемлекеттер бойынша қатты
Басқа елдерде несиелік бюро қарыз алушының өз міндеттемелерінің
Осындай қызмет көрсету аймағындағы елдер бойынша капиталдың шоғырлануы
90 жылдарда несиелік бюролардың қызметінде ғаламдану тенденциясы көрініс
Әлемде несиелік бюроларды ұйымдастыру нысандары әр түрлі және
Көптеген елдерде жеке несиелік бюролардан басқа несиелерді мемлекеттік
Несиелік бюро жаппай ақпаратық үйлесімсіздік мәселелерін шешуде өзінің
Мысалы, АҚШ-та несиелік қабілеттілікті ең анық бағалау туралы
Германиядағы банктер жеке тұлғалар туралы ақпараттарды SCHUFA-ға жіберудің
Көптеген елдерде жеке тұлғалардың саяси көзқарасы, олардың нәсілдік,
Ірі несиелік бюролар есеп беру стандартымен қатар, мысалы,
Несиелік бюролармен қатар, кептеген елдерде өзінің қызметін орталық
Деректерді толық құпиялылығын сақтау негізінде тек қана монетарлық
Несиелерді мемлекеттік тіркеу туралы институттары 20 ғасырда экономикалық
Несиелерді мемлекеттік тіркеу бойынша бірінші орган Германияда 1934
Біршама елдерде мысалы, Боливияда, Бразилияда, Чилиде банктер барлық
Мұндай стандарттар кейбір елдерде несиенің сапалылығына байланысты түрленеді.
Көптеген елдерде мемлекеттік тіркеу институтына жіберілетін банк есептемелері
Сонымен бірге, мысалы, Австия мен Германияда банк есеп
Несиелерді мемлекеттік тіркеу институтындағы жиналған ақпараттардың көлемінің әсер
Несиелік бюро және несиелерді мемлекеттік тіркеу институттары дамыған
Сөйтіп, стасистикалық зерттеулер дәләлдеп отыр: несиелік портфельдің сапасы
Қазақстан Республикасында несиелік бюроның банк
клиенттерінің несиелік қабілетін бағалалаудағы ролі
Дамушы және экономикасы өтпелі мемлекеттер үшін ақпараттық асимметрия
Экономикасы өтпелі елдердегі ақпараттық асмиттерия мәселелерін шешу, ең
Қарыз алушылар туралы әр түрлі ақпараттарды шоғырландыратын және
Ақпараттық асимметрия мәселерімен бірге әр түолі саладағы немесе
Ұлттық рейтингтік агенттіктер құру құру мәселелері өте қажеттіліктен
Халықаралық тәжірибеде көрсетіп отырғандай, банктік сектордың мөлдірлігінің жоғарлау
Дегенмен, коммерциялық банктердің өздеріде ақпараттық асимметрия мәселелерін шешуде
Ақпараттық асимметрия мәселелерін шешу үшін институционалдық қоры –
Қазақстан басқа көптеген нарығы дамып келе жатқан елдердегідей
Қазіргі уақыта несиелік бюроның ұйымдық-құқықтық формасының екі негізгі
- несиелік бюро не Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі
- несиелік бюро өзалдына коммерциялық немесе коммерциялық емес
Бірінші түрінің пайдасы үшін негізгі дәлелдерін Ұлттық Банк
- барлық несиелік ұйымдардың қызметін бақылауды қамтамасыз ететін
- кең спекторлы сұрақтар бойынша несиелік ұйымдардың қызметі
- республиканың барлық аймақтарын біріктіретін және электрондық түрдегі
Бірінші кезеңде несиелік бюроның қызметін қамтамасыз ету үшін
Сонымен бірге, Ұлттық банктің жанында несиелік бюроны ашудың
Осыған байланысты көп еңбекті және ұзақ мерзімді, бірақ
Қазіргі уақытта Қазақстанда несиелік ұйымды ұйымдастыру арман емес,
ЮСАИД Қазақстанның несиелік бюро мекемесі бойынша жұмысын қаржыландырады.
«Несиелік бюро және несиелік тарихы қалыптастыру туралы» заң
Несиелік бюро туралы заң жобасы бойынша Қазақстан қаржыгарлер
Қазақстанда ашылған «Бірінші несиелік бюро» ЖШС-нің құрылтайшылары ретінде
Бүгінгі таңда несиелік бюроның жарғалық капиталы 28 350
Өзінің қарыз алушылары (клиенттері) туралы ақпаратты несиелік бюроға
Қарыз алушы несиелік тарихын қызықтырған тұлғаларды салыстырмалы түрде
Несиелік бюроның негізгі қызметі ақпарат жинау мен тарату
Несиелік бюроның қызметі, ең алдымен, банктер және несие
Техникалық қамтамасыз етуді таңдау кезінде қолданылатын негізгі критериилер:
Ақпараттық ашықтық пен қаржылық делдалдық тиімділігі арасындағы тікелей
Қазақстан Республикасының заңы
Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру
Осы заң Қазақстан Республикасындағы несиелік тарихты қалыптастырудың құққықтық,
1-тарау. Жалпы ережелер
1-бап. Осы заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
Осы заңда мынандай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) несиелік тарихтың деректер базасы – Қазақстан Республикасының
2) ақпарат берушінің несиелік тарихтың деректер базасын жасауға
3) ақпарат беру және несиелік есептерді алу туралы
4) ақпарат – несиелік тарихты қалыптастыру және оны
5) несиелік тарих – несиелік тарих субъектілері тураы
6) несиелік бюро – несиелік тарихты қалыптастыруды, несиелік
7) несиелік есеп – несиелік тарихтағы ақпаратты толық
8) несиелік есепті алушы – несиелік есепті алуғы
9) ақпарат беруші – несиелік ұйымға ақпарат беруші
10) несиелік есепті беру – несиелік бюроның тарихындағы
11) жазбаша ұйғарым – анықталған кемшіліктерді анықталған мерзімде
12) несиелік тарих субъектілерінің келісімі – Қазақстан Республикасы
13) несиелік тарих субъектілері - өздеріне қатысты несиелік
14) уәкілетті орган – қаржылық нарығы және қаржылық
15) шартты және ықтимал міндеттемелер – орны жабылмаған
16) несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне
17) несиелік тарихты қалыптастыру – несиелік бюро осы
2-бап. Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты
Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру
Осы Заң несиелік тарихты қалыптастыру және несиелік есеп
Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдардан өзге
3-бап. Несиелік тарихты қалыптастыру және ақпаратты пайдалану қағидалары
Несиелік тарихты қалыптастыру және ақпаратты пайдалану мына қағидаларыды
1) несиелік тарих субъектісі келісімінің болуы;
2) барлық несиелік тарих субъектілерінің теңдігі;
3) ақпараты, несиелік тарихтың деректер базасын және ақпараттық
4) ақпараттың құпиялылығы;
5) несиелік тарихтың деректер базасын және тиісті ақпараттық
6) азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмауы, азаматтардың және
2-тарау. Несиелік бюролардың қызметі және несиелік тарихты қалыптастыру
4-бап Несиелік бюролардың қызметін мемлекеттік реттеуді, бақылау мен
Несиелік бюролардың қызметін және несиелік тарихты қалыптастыруды мемлекеттік
Уәкілетті органның құзіретіне:
1) осы Заңға сәйкес несиелік бюролардың қызметі мәселелері
2) несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензиялар
3) Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты
4) Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты
5) несиелік бюроларға (және олардың лауазымды адамдарына) санкциялар
6) несиелік бюро қызметіне, соның ішінде несиелік тарихты
Ақпараттандыру саласында мемлекеттік саясатты іске асыру және мемлекеттік
3-тарау. Несиелік бюроларды құру, олардың қызметін жүзеге асыру
6-бап. Несиелік бюролар және олардың құрылтайшылары
Несиелік бюролар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылатын және
Қазақстан Республикасында жеке және заңды тұлғалар бойынша несиелік
Несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензияны уәкілетті
7-бап. Несиелік бюролар жүзеге асыратын қызмет түрлері
Несиелік бюро қызметінің негізгі түрлері несиелік тарихты қалыптастыру
Несиелік бюро қызметінің қосымша түрлеріне:
1) несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне
2) несиелік бюро қызметіне қатысты арнайы әдебиетті және
3) несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне
4) несиелік тарих субъектілерінің несиелік қабілетін олар әзірлеген
5) маркетингтік және статистикалық зерттеулер жатады.
Несиелік бюроның осы бабында көзделмеген кәсіпкерлік қызмет түрлерін
9-бап. Лицензия алуға қажетті құжаттар және оларды қарау
Лицензиат несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия
1) лицензия беру туралы өтініш;
2) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариат
3) берілген тәртіппен мемлекеттік тіркеуден өткен құрылтай құжаттарының
4) уәкілетті орган несиелік бюроның қызметін қамтамасыз етуге
5) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген лицензиялық алымның төленгенін
Несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия беру
10-бап. Несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия
Несиелік бюроның қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия беруден:
1) қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес субъектілердің осы
2) осы Заңның 9-бабыында көзделген талаптар сақталмаған;
3) өтініш беруге қатысты оның қызметінің осы түрімен
13-бап. Несиелік бюроның лицензиясын қайтарып алу
Уәкілетті орган мынандай негіздемелердің бірі бойынша:
1) лицензиардың лицензияның қолдануын тоқтата тұруына негіз болған
2) лицензияның қолдануы соңғы он екі ай ішінде
3) лицензиаттың жүзеге асыру лицензиясы бар қызмет түрімен
4) лицензиаттың кәсіпкерлік қызметі тоқталса;
5) лицензиат лицензия алу кезінде жалған ақпарат берсе,
4-тарау. Несиелік тарихты қалыптастыру және пайдалану жүйесіне қатысушылардың
16-бап. Несиелік бюро құқықтары
Несиелік бюро:
1) ақпарат берушілермен ақпарат беру және несиелік есептерді
2) ақпарат берушілерден несиелік тарих субъектісінің өзі туралы
3) Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған тәртіппен филиалдар мен
4) Қазақстан Республикасының заң актілерінде және осы Заңдарға
17-бап. Несиелік бюроның міндеттері
Несиелік бюро:
1) несиелік тарихты қалыптастыруды жүзеге асыру;
2) несиелік тарих субъектілерісінің келісімін алғаны туралы растау
3) осы Заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, несиелік тарихтағы
4) егер алушыға берілген несиелік есепте, несиелік бюро
5) несиелік тарих субъектісінің өтініші бойынша оған несиелік
6) несиелік есепті беру туралы сауал Қазақстан Республикасының
7) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өз қызметі туралы
8) тиісті негіздемелер болған кезде, қайта рәсімдеуге немесе
9) ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелерді Қазақстан Республикасының
10) ақпарат беру және несиелік есептерді алу туралы
11) Қазақстан Республикасының заңдарында және ақпарат беру және
Қорытынды
Бүгінгі таңда нарықтық қатынастардың дамуына орай, аса көлің
Несиелендіру процесі несие және оған есептелген проценттерді әкелетін
Отандық және шетелдік банктік тәжірибеде қарыз алушы клиенттің
Ұзақ мерзімде кез келген банк үшін қарыз алушы
Банк несиелік келісімшарттың орындалуына, қарыз алушының алған несиені
Көптеген елдерде несие берушілер – банктер, несиелік ұйымдар
Біріншіден, несиелік бюро потенциалды қарыз алушылар туралы банктердің
Екіншіден, несиелік бюро банктер өз клиенттерінен өндіріп алатын
Үшіншіден, несиелік бюрлар қарыз алушылар үшін тәртіптік механизмін
Сонымен, коммерциялық банктер қарыз алушы – клиенттің несиелік
ПайдаланЫЛған әдебиеттер тізімі
1. «Салық және басқа да бюжетке төленетін міндетті
2. Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу
3. «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР-сы заңы № 281-1
4. «Жеке кәсіпкерлік туралы» ҚР-сының заңы.
5. «Несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру туралы»
6. «Банкротық туралы» ҚР-сының заңы №427-2 03.06.2003ж.
7. «Ұлттық банк туралы» ҚР-сы Президентінің Заң күші
8. «Банктер және банктік қызмет туралы» ҚР-сы Президентінің
9. «Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциалдық нормативтер туралы»№
10. «Екінші деңгейдегі банктерде тәуекелді басқару және ішкі
11. Правила предоставления займов физическим лицам в АО
12. Банковсое дело / Под ред. Белоглазовой Г.Н.,
13. Банковсое дело / Под ред. Колесникова В.И.
14. Банковсое дело / Под ред. Коробовой Г.Г.
15. Банковсое дело / Под ред. Лаврушин О.И.
16. Банковсое дело / Под ред. Сейткасымова Г.С.
17. Давлетов М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстана.
Заңды тұлғаларды несиелеуді ұйымдастыру және оның ерекшеліктері
Коммерциялық банктерде қарыз алушы клиенттің несиелік қабілетін талдау тәжірбиесі («Қазақстан халық банкі» ақ-ның мәліметтеріне сүйене отырып)
Тұтыну несиесі
Қарыздар операциялардың құрылымын талдау
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау негізі
Несиелік тәуекелді бағалау әдістері
«Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелін бағалау және төмендету жолдары»
Несиелік тәуекелдердің пайда болуы және олардың жіктелінуі
Заңды тұлғаларды несиелеуді ұйымдастыру туралы
Коммерциялық банктердің несие портфелінің сапасын басқару мен бағалау