Мұсылман мейрамдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
I ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯДАҒЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ МӘНІ МЕН ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ РӨЛІ
1.1 Адамның құндылықтық бағдарлары жүйесіндегі құндылықтардың орны 8
1.2 Ислам дінінің негізгі рухани құндылықтары 16
II ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ФУНДАМЕНТАЛДЫҚ 37
ҚҰНДЫЛЫҚТАР ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ТАРИХИ ПРОЦЕСС 37
2.1 Ислам мәдениетіндегі құндылықтардың өзара қатынастық сипатының тарихқа әсері.
2.2 Қазіргі Қазақстандағы Ислам дінінің жағдайы және негізгі құндылықтарының
ҚОРЫТЫНДЫ 48
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 51
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Адамзат тарихында құндылықтардың қалыптасуы мәселесі ерте
Ислам мәдениетіндегі руханилық феномен жөнінде тарихи процесте әр түрлі
Бұл зерттеу жұмыстың көлемінде әлеуметтік философиядағы ислам мәдениетінің
Дамыған мәдениетті қоғамды қалыптастыру міндеттері әрбір этикалық қауымдастықтың дамуы,
Әлеуметтік философиядағы ислам мәдениетінің құндылықтарын рухани дүниені дамытуына қоғамда
Теориялық сананың дамуының соңғы кезеңдерінде авансценада эпистемологиялық структурализмнің орнына
Құндылықтың қатынастар философиясының негізгі мәселесі „Адам - әлем” қатынасының
Әлеуметтік метафизикадағы Ислам мәдениетінің фундаменталдық құндылықтары атты тақырыптың зерттелу
Қысқаша тоқтала кетсем. Антика заманында өмір сүрген Сократ: „Игілік
Антикалық дәстүрге тән құбылыс құндылықтарға өзіндік жіктеме беруде. Мәселен,
Ф. Бэкон өзінің „Жаңа Оргононда” индуктивті методологиясы арқылы игілік
Неміс классикалық философиясында құндылықтар әлемі жаңа ұғымның кең таралуымен
Персоналистік онтологизм бағытының өкілі М. Шелердің басты ерекшелігі –
Мәдени – тарихи релятивизм концепциясы бағытының өкілдері – Дильтей,
Құндылықтардың әлеуметтік концепциясы бағытының негізін салушы М. Вебер. /7/
Құндылық - әлеуметтік субъектіге қажеттілігі бар, маңыздылығы айқындалған норма
Аксиологияның ілім ретінде қалыптасуына үлесін қосқан философ Ф. Ницше
Әлемге, адамдарға, әсемдікке деген махаббат кешірімділік, қанағатшылдық, мейірімділік, қай
„Философияның мақсаты құндылықтарды анықтауда” – деген Ницше. Ол болмыс
Әлеуметтік философиялық антропологияға қарағанда (яғни адама философиясына қарағанда) тұлға
Зерттеу жұмысымның мақсаты мен міндеті.
Зерттеу жұмысымның негізгі мақсаты - әлеуметтік философиядағы ислам мәдениеті
ислам мәдениетіндегі құндылықтарды философиялық талдау;
ислам мәдениетіндегі құндылықтар адам болмысының өзегі екендігін анықтау;
ислам мәдениетіндегі рухани құндылықтарды барынша ашып көрсету.
Зерттеу жұмысымның жаңалығы.
Зерттеген дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – ислам мәдениетіндегі негізгі
Диплом жұмысының құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспеден,
I ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯДАҒЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ МӘНІ МЕН ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ РӨЛІ
1.1 Адамның құндылықтық бағдарлары жүйесіндегі құндылықтардың орны
Әлем өзінің байлығымен және алуантүрлілігімен ерекшеленеді. Әлемді рухани –
Құндылықтық қатынас әрқашан да субъектінің бойында белгілі бір эмоцияларды
Құндылықтарды танудағы ең қиын мәселе – нағыз құндылықтарды жалғандарынан
Құндылықтар әлемі – сөздің кең мағынасында мәдениет әлемі, адамның
Әлемдегі, әлеуметтік шындықтағы құбылыстардың ішкі мәнін анықтауда философиялық концепциялар
Ал, енді философия тарихында құндылықтарды анықтаудың барысында көрініс берген
Белгілі иррационалист Шопенгауэр дүниенің, құндылықтардың терең мәнін тек интуиция
Ф. Ницше өзінің „өмір философиясында” адамның әлемге және қатынасына
Құндылықтар әлеміне әдістемелік негіз бола алатын принципті, әдісті философия
Бұл жерде герменевтиканың өзіндік ұмтылысы - өткен мен қазіргі
Гадамер герменевтиканы қазіргі кезеңнің универсальді (әмбебап) философиясы деп атайды.
Адам тән мен зердеге табиғаттың арқасында ғана ие болған.
Әрбір қоғамның мәдени тұтастығы, оның ішкі бірлігі әлеуметтік ортадағы
Кез келген мәдениетте жалпы адамзаттық мағыналардың сан қырлы қалыптасу
„Мәдениет философияның мақсаты – адам қалыптасуы үшін мәдениеттің мағынасын,
„Өмір дегеніміз не?”, „Ақиқат деген не?” деген сұрақтар ғасырдан
Құндылықтарды анықтау үшін оның субъектісінің елестету, ойлау, бағалау деңгейіне
Құндылықтар – универсальді өлшем ретінде мәдениеттің, адам болмысының діңгегі
Мұрат - әмбебап, абсолютті құндылықтық өлшемдердің рөлін атқаратын субъектілердің
Құндылықтар концепциясындағы социологизм негізін қалаушы М. Вебер болып табылады.
Құндылықтар өмір сүріп қана қоймайды, сонымен қатар бір –
Әдебиеттерде құндылықтар жіктелуі әдетте былайша беріледі:
витальды (өмір, денсаулық, игілік, экология және т.б.);
әлеуметтік (әлеуметтік статус, жағдай, байлық, отбасы, тәуелсіздік және т.б.);
діни (Құдай, сенім, ғұрып, мешіт және т.б.);
моральдық (қайырымдылық, достық, сүйіспеншілік, парыз, адалдық, әділеттілік және т.б.);
эстетикалық (сұлулық, идеал, үйлесімділік және т.б.);
саяси (заңдылық, мемлекеттілік, ата заң, азаматтық еркіндіктер және т.б.).
Осылайша құндылықтар жалпы динамикамен сипатталатын мәдени реттеушіліктің қозғалмалы саласын
Әр түрлі аксиологиялық теориялар адамдардың құндылықтық қатынастары тәжірбиелерін қортындылай
ғылым;
дін;
өнер;
мораль;
жетілген өмір;
„құдіретті сүйіспеншілік” (Риккерт Г.О. системе ценностей // Логос. 1914,
Адам бойындағы жақсы мінез құлықтар. Бір адамның және қоғамның
Имандылық – ислам дініндегі қастерлі құндылықтардың ішіндегі қасиеттісінің негізгісі.
Мұхаммед Пайғамбардың хадистері – имандылық негіздері бойынша Иман сөзі
Әділетті болу.
Қоғамдағы тыныштық пен тәртіпті орнату тек әділетті билікпен ғана
Әділ болу бұл тек жұмыста ғана емес, әр бір
„Негізінен Алла Тағала сендерге аманаттарды өз лайықты орнына тапсыруларыңды
„Әй мүміндер! Аллаһ үшін куәлікте туралық үстінде мықты тұрыңдар
Аллаһ әділ болуды басқа аяттарда, әсіресе сауда жасаған кісіге
Сүйіспеншілікті ұстану.
Ал, ислам дініндегі сүйіспеншілікті ұстану, бұл – адамзат бойындағы
Мұсылман кісі үшін ең үлкен қуаныш, бақыт Аллаһтың сүйіспеншілігіне
Аллаһ Тағаланың сүйіспеншілігіне бөленудің ең әдемі жолы Пайғамбарымыздың жүрген
Жоғарыда айтылған көзқарастардың әр қайсысы жалпы құндылық феноменінің әртүрлі
Мысалы, діни наным – сенімдердегі адам мен атеистік бағытты
Құндылықтарды зерттеу барысында оның өзіндік ерекшелігін, оны айшықтаушысын, оған
Әлемдегі құбылыстарға адамның құндылықтық қатынасы екі түрлі формада көрініс
„Субъектілік құндылықтарға” - әртүрлі нормаларды танытатын принуиптер, рәміздер, ұстанымдар,
Құндылықтар негізінен адам арқылы анықталатындықтан және олар адам үшін,
1.2 Ислам дінінің негізгі рухани құндылықтары
Әлемде үш дін адамзаттың мәдени қазынасы деп танылады. Олар:
Ислам бұлардың қатарындағы жаңа әрі жас дін. Бүгінде жер
біріншіден, ислам діні тараған региондардағы демографиялық жағдайларға байланысты;
екіншіден басқа діндер тараған дәстүрлі аймақтарда адамдардың ислам жолына
Ислам араб тілінен аударғанда "бой ұсыну" деген мағынаны береді.
Ислам - монотеистік дін. Ол мейірімді және қайырымды Аллаға
Бүкіл әлемді - көк пен жерді жаратушы - Алла.
Ислам - адам баласына аян жолымен келген дін. Қасиетті
Ислам діни ғұрыптарды және дүниелік мәселелерді шариғат жолымен реттеп
Исламның өзге әлемдік діндерден айырмасы - оның айқын рәміздерінің
Мұсылманшылық екі сенім негізі бойынша құрылған:
біріншісі - Алладан басқа құлшылық етілетін тәңірдің жоқтығына;
екіншісі - Мұхаммедтің (ғалайһиссаламның) Алла тарапынан бүкіл адам баласына
Сондықтан "Алладан басқа (тәңір) жоқ, Мұхаммед оның елшісі, араб
Яғни, ислам дініне біреуді мұқтаж ету немесе пайдасын беріп,
Ислам – монотеистік, яғни бір ғана Құдайды мойындайды, қоғамдық
Бұл діннің ерекшелігі – ол қоғамның барлық саласын, жеке
Ислам дініндегі құндылықтың ең негізгісі „Алла” болып табылады.
Алла – тіршілік дүниені және қиямен – қайымды жаратушы
Құран уағызының негізі – Алланы дәріптеу. Алла ұғымының мұсылмандар
Құранда Алланың құдіреттілігі, қалтқысыздығы және ұлылығы туралы үнемі айтылып
Күндердің күнінде Алла жер бетіндегі тіршілікті жойып, өлгендердің барлығын
Адам баласы өмір бойы не істейді, қалай күн кешеді,
Мұсылман дінінде Алла туралы ілімнің негізі – Құдайға, бір
Ислам дініндегі негізгі құндылықтың бірі „Мұхаммед Пайғамбар” болып табылады.
Мұхаммед - ислам мен халифаттың негізін салушы.
Мұхаммед Ахмет б. Абд Аллах (570 – 632 ж.
Біздің дәуіріміздің ҮІІ ғасырында Таяу Шығыстың жүрегі аталатын Араб
Ол кездері Африка мен Йеменнен Палестинаға және Месопотамияға өтетін
Жәрмеңкеге жиналатын айда соғыс қимылдарына тыйым салынды. Бұл ай
Меккеде қасиетті Қағба, Зәмзам құдығы, Сафа және Маруа таулары
Ханифшілер иудейлік және христиандық үлгілерімен бір құдайға табынуды жақтады.
Ал VII ғасырдағы Араб елінде оқиға мүлдем басқа жолға
Адамзат тарихында осындай ересен бетбұрыс жасаған Меккедегі аса беделді
Ислам "Мұхаммед Пайғамбарлардың мөрі"- деп атайды. Өйткені ислам діні
Мұхаммедтің өмірі: ақиқат пен аңыз. Әшім, одан соң, оның
Мұхаммед ғалайһисаламның дүниеге келуі туралы ақиқат пен аңыздың арасы
Меккені қамауға алған бірінші түнде - ақ аксумдықтар арасында
Ислам кітаптарында Мұхаммед жиырма бес жасында үйленді, әйелі он
Пайғамбардың туылуынан екі ай бұрын әкесі, туғаннан кейін алты
Мұхаммедтің балалық шағы туралы діни аңыздар былай дейді: ол
Келушілердің көбінің назары Әминәнің перзентіне тоқтамады. Солардың ішінен Халима
Діни кітаптарда Мұхаммедке Пайғамбарлық қырық жасында келді, деп жазылады.
"Мұхаммед! Сен Алланың елшісісің? - деді ол. Осыдан кейін
Ол ислам дінін үш жыл қ9пия таратты. Кейін Алланың
622 - жылы жиырмасыншы қыркүйекте (бір деректерде он алтыншы
Бертін келе, ол жай Медина, яғни "қала" аталып кетті.
Пайғамбар мешіті тұрғызылды. Мұхаммед пайғамбарға Меккеден көшкенде жүз жиырма
Ислам дәуірінің жаңа кезеңі. Хиджра.
Хиджра - ислам тарихындағы аса елеулі кезең болды. Кейбір
Бұл алғашқы мұсылмандар арабтың "мұхаджир" деген сөзімен анықталды, ал
Бірақ, Мекке мен Мединаның арасы жараспады. Меккеліктер жаңа пайғамбарды
Осы жерде Мұхаммед асқан көрегендік жасады. Ол 628 жылы
Бұл уақыттарда жихад - дін жолындағы күрестер жүрді. Оның
Муджахит деген сол адам - Алла жолына көндіру үшін
ал мүхаджир деген - барлық залымдықтар мен күнәлардан қашкан
Ислам елдерінде жихад жайында негізгі бес қағида орныққан:
оның жоғарғы нысаны - рухани жихад. Мәні - өзін
Екінші - найза жихады. Ол - дінсіздермен күрес. Осы
Үшінші - жүрек жихады. Ол - өзінің ерсі қылықтарымен
Төртіншісі тіл жихады - тілді жақсы істерге қолдануға үйрету
соңғысы қол жихады - қолды адал істер істеуге үйрету,
Құран - Кәрім.
Исламда төрт пайғамбарға жіберілген кітаптар хақ деп саналады, олар:
Таурат - Мұса пайғамбарға түсірілген,
Зәбур - Дәуіт пайғамбарға келтірілген,
Інжіл - Ғайса пайғамбарға келтірілген,
Құран - Мүхаммед Мұстафа ғалайкум – ас - салам
Құранның алғашқы бес аяты Мұхаммедке Хира тауының үңгірінде Жебірейіл
Құран - Кәрім,
Құран - Шәрип,
Құран - хатым деп атайды. Ол бір жүз он
Меккелік баспаларда - 6219 аят,
Мединелік баспаларда - 6000,
Басыралықта - 6214 аят,
Сириялықга - 6226,
ал Куфалық, Самарқандық, Үнділік, Бұхарлық баспаларда - 6236 аят
ал Құранның жалпы халықтық тізімі бойынша - 6225 аят
Құран Мұхаммедтің тірі кезінде жинақталмай, ауызша тараған. Бірінші халиф
Ислам діні Құранға дейін үш киелі кітаптың болғандығына еш
Таурат (Мұса пайғамбарға жіберілген),
Забур (Дәуіт пайғамбарға жіберілген),
Інжіл (Иса пайғамбарға жіберілген).
Мұсылмандар үшін келесі бір сенімнің негізі - сүннет. Сүннет
Мұсылманның қырық парызы осы шариғаттың алғы шарттарының бірі болып
1) иман келтіру, яғни Алланың бір, пайғамбардың хақ екендігін
2) бес уақыт намаз;
3) зекет беру,
4) рамазан айында ораза тұту;
5) мүмкіндігі жетсе, қажыға бару.
Иман – сенім, мұсылман дінінің құрамдас бөлігі. Иман ұғымы
Иманға мойын ұсынудың барлық түрлерін иманның бір бөлігі немесе
Қазіргі заманғы сунниттік діндерлер атауларын біршама өзгерте отырып, Иманды
дәстүрге негізделген Иман;
білімге негізделген Иман;
ішкі сенімге негізделген Иман.
Иманшылардың Иманы туралы түсінігі сунниттерге жақын. Исмаилшылар Иманды „сыртқы”
Қажылық — мұсылман дүниесінде қасиетті болып саналатын Мекке мен
таңғы намаз (салату ал - фажр) таң білінгеннен күн
түскі немесе бесінді намазы (салату аз - зухр) болса
түс ауған кездегі намаз немесе екінді намазы (салату ал-аср)
Ақшам намазы (салату аш-шам), өте қысқа уақыт күннің қызылы
түнгі намаз (салату ал-айша) бірінші жұлдыз шыққаннан таң білінгенге
Бүған қоса айт (мереке);
жаназа (өлген адам) намаздары бар.
Айт намаздары — бүкіл мұсылман жұртшылығы мерекелейтін құрбан айты
Жаназа намазы мұсылман адам дүниеден өткен соң, жерлеу рәсімі
Шариғатта намазды оқуға мүлде болмайтын уақыттар да бар. Олар:
күн ұясынан шыққаннан, күн қамшы сабындай көтерілген кезге дейін;
күн тал төбеде тұрғанда;
күн батқаннан қызылы тарағанша. Намаз оқу тәртібі қалай қадағаланса,
Негізінен намаз:
қиам (тік тұру),
қираат (дауыс шығарып аят оқу),
рукуғ (еңкею),
сәжде (мандайды жерге тигізу),
ташахуд (тізе бүгіп отыру) деп аталатын іс - әрекеттерден
Намаз оқыр алдында әр мұсылманның ғұсылы әрі дәреті болуы
Жетім - жесір, ғаріптерге садақа беріп, қолғабыс етуді де
Ислам діни ілімнің негіздері:
Ғаламды жаратушы Алланың бар екендігіне сену;
Оның періштелеріне сену;
Оның кітаптарына сену;
Оның жіберген пайғамбарларына сену;
Ақырзаманның болатындығына сену;
Жамандыққа, жақсылық та шын мәнінде Алладан екендігіне сену.
Өлгеннен кейін қайта тірілуге сену.
Дін Алланың бір екендігіне негізделген. Оған дәлел Құран Кәрімдегі
Періштелер — ислам дінінде жаны бар тәнсіз жаратылыс иелері,
Құранда 25 Пайғамбардың есімі аталған. Оның ішінде бізге белгілі
Мұхаммедке дейінгі Пайғамбарларға жіберілген хақ дін дінсіздердің бұрмалауларына түсіп,
Құранның хақтығына дәлел оның түпнұсқасының бүгінгі күнге дейін қаймағының
Ислам "Ақыр заманның" міндетті түрде болатындығын үйретеді, ал оның
"...Олар Алланы шын мәнінде қадірлей алмады. Негізінде қиямет күні
Ислам діндәрларының айтулары бойынша "Ақыр заман" күні күн батыстан
"Мәшһәр майданына" жеткенше кей адамдар ерекше қиналыс, күйзелісте болады.
Ол жерге жеткен соң, адам өміріндегі жақсылық пен жамандықты
Алла пенде өмірінде не болатынын, ненің немен аяқталатындығын білетіндігі
Ислам дінінде адам өмірі толық жан - жақты қарастырылып,
1) Бәрі құрмет тұтуға міндетті құдай құқы,
2) жеке адам құқы,
3) басқа адамдар құқы,
4) Алланың барлық жаратқандарының құқы.
Алайда шариғат барлық құқық ережелерін түбегейлі қарастырады. Мысалы, тамақтану
1) Парыз — Құран арқылы міндет болынған. Оны мойындамаған
2) Уажіп — ол да Құран арқылы міндет болынған,
3) Сүннет — Пайғамбарымыздан қалған кейбір амалдар.
4) Мустахаб (мәндуб) — адамға тән жақсы істер
5) Харам — Құранда тыйым салынған істер, қылықтар, әрекеттер.
6) Мәкрух — тыйым салынбаса да, ерсі көрінетін іс
7) Мубах — адал істердің орындалу тәртібінде жіберілген кейбір
Басқа діндердегі заңдылықтарға қарағанда ислам шариғаты адамның жеке басының
Мұсылман мемлекеттерінде қоғамдық заңдардың барлығы шариғат талаптарына бейімдендірілген қоғамдық
Куранның мәдени мұра ретіндегі маңызы дін ауқымынан да әлдеқайда
Ислам теологиясы әсіресе ХІ - ХІІ ғасырларда Кордова халифатында
Орта ғасырдағы араб мәдениетіне тән нәрсе білімге құмарлық, ізденімпаздық
тафсир - Құранның түсіндірмесі болса,
хадистер - Мұхаммед Пайғамбардың айтқандары, оның жасаған құлшылықтары туралы
X ғасырға қарай хадистер саны мыңнан асып жығылды. Олардың
Теологтар алты кітапты беделді деп мойындайды. Олар –
Әбу Абдаллаһ Мұхаммед ибн Исмаил әл - Бухаридің "Әл
Муслим ан - Нишапуридің осы аттас кітабы, ибн Маджда
Әбу Дәуіт ас - Сиджистанидің, ән - Нисаидің "Суннан"
Мухаммед ат - Тирмизидің "Әл - жами әл -
Осылардың арасында әл - Бухаридің еңбегі беделді саналады. Ол
Құран және осы хадистер негізінде және оларға иджма (алғашқы
Исламдағы негізгі бағыттар.
Мұхаммед пайғамбар айткан екен: „ислам мен дұниеден өткен соң
Мұхаммед өзінің соңғы күндерінде қатты науқастанып, бұрынғыдай намазда ілгері
Ислам тарихшылары Мұхаммед Пайғамбар "ислам арысланы каһарына мінсе, қарсы
"Сунна" араб тілінде "жол" деген мағына береді. Суннилер хадистерді
әхли-сунна уа жамағат" - "сунна адамдары,"- деп атайды. Сонымен
Сунниттердің өзі өз ішінен асхабу рай, асхабу хадис болып
Шийттердің төрт тармағы бар, Исмаилиттер (карматтар), "шеткілер" (гулаттар), Зайдитгер,
Сунниттік бағыттың шийттік бағыттан басты айырмашылықтарының бірі, олар Мұхаммед
Шийттіктің елеулі ағымдарының бірі - имамиттер. Олардың пайымдауларынша Али
Осымен қатар шийттіктер адам өміріне шын сенімі үшін қауіп
1) Шариғат - ислам зандарын бүлжытпай орындау;
2) Тариқат - ерекше такуалықпен ғибадаттар, ізденістер нәтижесінде хақ
3) Марифат - Алла тағала тұрғысынан әлемнің бәрі бір
4. Хақиқат (шындық) танушының кұдіретпен үндесуі.
Мұсылман мейрамдары.
Әр мұсылман үшін жүма - қасиетті күн. Ол бүкіл
Ид - әл - фитр - ораза мейрамы. Рамазан
Ид - әл - адха - құрбан мейрамы. Зулхиджжа
Алланың мейірім шарапаты арқасында көк қошқардың келуіне байланысты аталады.
Мәулет мейрамы - рабби әл - әууәл айының он
Миғраж - раджаб айының жиырма жетінші жүлдызына сәйкес. Мүхаммед
Шийттерде "ашура" аталатын мейрам ерекше тойланады. Мухаррам айының алғашқы
II ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ФУНДАМЕНТАЛДЫҚ
ҚҰНДЫЛЫҚТАР ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ТАРИХИ ПРОЦЕСС
2.1 Ислам мәдениетіндегі құндылықтардың өзара қатынастық сипатының тарихқа әсері.
Жер бетіндегі діни көзқарас, дүниетаным ежелгі заманнан бері келе
Ислам – монотеистік, яғни бір ғана Құдайды мойындайды, қоғамдық
Бұл діннің ерекшелігі – ол қоғамның барлық саласын, жеке
Мұсылмандық құқық шариғат заңы арқылы реттеледі. „Құран Кәрімнің”, „Сиыр”
Дегенменде мұсылмандық тараған жерде басқа, конфессияның өкілдері өздерін еркін
Исламның негізгі бес шарты бар: діни сенім рәмізі (шахада),
Шындығында осыншама үлкен кітапты жатқа айтып бере алатын діншілдер
Құранды – мұсылман үшін өмір сүрудің, дүниетанымының заңы десек,
Құранның қойған шектеулерінің ішінде арақ ішпеу, зинақорлық жасамау, әйелге
Ислам құрылымдық жағынан үш топқа бөлінеді:
суннизм;
шиизм;
хариджизм.
Мұсылмандардың көбісі сунниттер (90%), шииттер 10% - кежақын, Хариджиттер
Қазіргі кезеңде көп айтылып жүрген Вахаббизм (Сауд Арабиясында) осы
исмаилиттер;
алауиттер;
друздар.
Мұсылмандықтың практикалық көрінісінде мистикалық ағымдар да кездеседі. Мәселен, сопылық,
Қазіргі таңда әртүрлі халықтардың мәдениетіне, дүниетанымына, рухани құндылықтарының қалыптасуына
Ал, әрбір діни идеологиядан, мысалы, ислами догматтардан универсальды құндылықтардың
Сондықтан рухани құндылықтардың универсальді көріністерін ғұламалардың ілімдерінен, трактаттарынан да
2.2 Қазіргі Қазақстандағы Ислам дінінің жағдайы және негізгі құндылықтарының
Орта Азия және Қазақстан территориясына Ислам VII - ғасырдың
Осы уақыттарда еліміз аумағы Қарахан хандығына қарасты болатын. Ислам
Алдымен Ислам еліміздің оңтүстік өңірінде орналасқан отырықшы халықтың арасында
Ал қазақ ұлты өзінше ел болып хандық құрған кездің
Казақ хандарының Ресейге қосылуына байланысты патша үкіметі жергілікті тұрғындар
Орта ғасырларда орта және таяу шығыста қалыптасқан "мұсылман әлемі"
Араб тілі негізінен ҮІІІ – ІХ - шы ғасырларда
Бүкіл ислам әлемінде түгелдей дерлік араб тілі жергілікті аристократия,
Ислам мәдениеті сонымен қатар түркі мәдениетінің негізгі бағыттарының бірі
Ал мистикалық - сопылық поэзияның көрнекті шығармаларына, түркі тайпаларының
Қазақ халқының поэзиялық және қара сөздік дәстүрін толық қамтитын,
Қазақ аңыздарына Құран Кәрім, хадистерде баяндалған бірқатар көріністер толығымен
Бойында араб, иран мәдениеттерінің нышандары бар ислам мәдениеті орта
Соның нәтижесінде әйгілі ғұламалар мүрделерінің басына кесенелер тұрғызып, оларға
Қазақ даласында кеңінен тараған ислам өнерінің үлгілерінің бірі шебер
Исламға тән өнердегі адам бейнесін бейнелемеу сияқты заңдылықтар қазақ
Сонымен қатар Орта Азия және Қазақстан территориясында мистикалық -
Қазақстандағы Ислам мәдениеті жайлы айтқанда оның Исламға дейінгі мәдениетпен
Адамдардың діни сенімдеріне қатысты Қазақстан Республикасы Конституциясының 22 -
Конституцияның бесінші бабында дін және діни бірлестіктер туралы былай
"3. Мақсаты немесе іс - әрекеті Республиканың Конституциялық
4. Республикада басқа мемлекеттердің саяси партиялары мен кәсіптік
5. Шетелдік діни бірлестіктердің Республика аумағындағы қызметі,
Он төртінші бапта былай жазылған:
"2. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне,
Он тоғызынша бапта:
"1. Әркім өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай
Жиырмасыншы бапта:
" 3. Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығын
Демек, дін және діни бірлестіктер туралы құқықтық конституциялық негіз
Қазақстан Республикасы тәуелсіз ел болып жарияланған соң, дін бостандығы
Мұсылмандар діни басқармасының мәліметтеріне қарағанда қазіргі Қазақстанда 24 этностан
Қазақстан мұсылмандарының діни басқармасы 1990 жылдан бастап дербес қызмет
Діни басқарма тарапынан "Ислам әлемі", „Шапағат нұр”, „Мұсылман”, „Рахмет
Діни Басқарманы араб тілі мен әдебиетінің маманы, дінтанушы профессор,
Ислам діні Қазақстанда мемлекеттік дін болмағанымен жұртшылық арасында беделі
Біздің қазақ халқы — мұсылман, діні - ислам екендігін
Біздің казақ сан ғасырлар бойы ислам дінінің "Имам Ағзам"
Ислам дінінің берік орныға қоймау себебін біз республикамыздағы жалпақ
Елімізде жүргізіліп жатқан құқықтық реформалар нәтижелі болуы — имандылық
ҚОРЫТЫНДЫ
Құндылықтық қатынас әрқашан да субъектінің бойында белгілі бір эмоцияларды
Құндылықтар өмір сүріп қана қоймайды, сонымен қатар бір –
Жер бетіндегі діни көзқарас, дүниетаным ежелгі заманнан бері келе
Ислам діннің ерекшелігі – ол қоғамның барлық саласын, жеке
Құранды – мұсылман үшін өмір сүрудің, дүниетанымының заңы десек,
Қазақстан Республикасы мемлекеттік саясаттың әлеуметтік – мәдени даму жөніндегі
Әлеуметтік метафизикадағы Ислам мәдениетінің фундаменталдық құндылықтардың қалыптасуын теориялық және
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Нысанбаев Ә.Н. Адам және қоғам. – Алматы 1998 ж.
Лосев А.Ф. История античной эстетики. – Москва 1980 г.
Нурмаганбетова Д.Н. Человечная индивидуальность (социально- философкий анализ) – Алматы
Кант. Критика способности суждения. Соченение. Под. Ред. В.Ф.
Шелер М. Положение человека в Космосе // проблема человека
Дильтей В. Описательная психология. – Москва 1924 – 137
Гегель Г. Философия истории. – Москва 1935 – 468
Батищев Г.С. Деятельностная сущность человека как философский принципы
9/1. Лосев А.Ф., Шестаков В.П. История эстетических категорий.
Ницше Ф. Так говарил Заратустра. – Москва 1994 –
Гадамер Х.Г. Истина и метод. – Москва 1988 –
Общечеловеческие и национальные ценности в изменяющемся обществе. –
Чавчавадзе Н. З. Культура и ценности. – Тбилиси
Морданов К. Самоопределение нации. – Алматы 1997 г. 316
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
С. Сейтбеков, С. Нысанбаев Ислам әдебі. – Шымкент, 2003
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
Мехмет Соймен. Ислам дінінің негіздері. – Анкара, 1999 ж.
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
әль – Ғазали. Ихйа, 1, 38 – 116. әль
Энциклопедия “Ислам” /Бас редактор Р. Нұрғалиев. – Алматы:
ән – Насафи. Акаид, 28-33;
әль – Джурджани. Шарх, 465-544.
Бартольд. Соч. 6. 81-103, 630, 647; Петрушевский. Ислам, 5-
Мұхаммед Пайғамбардың хадистері. – Алматы – 1993. -64
Энциклопедия “Ислам” /Бас редактор Р. Нұрғалиев. – Алматы:
Ибрагим Дамира Өмірзаққызы. Адамзаттың асыл тәжі Мұхаммед (с.а.у.)
бұл да сонда.
бұл да сонда.
Ибрагим Дамира Өмірзаққызы. Адамзаттың асыл тәжі Мұхаммед (с.а.у.)
бұл да сонда.
Л. Климович "Содержание Корана" Москва: 1929.- С. 11. 38
Асқар Әлтаев “Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) көп әйелмен үйленудегі
Зарождение Ислама и Коран. – Ислам. 5-82;
Абдуссамад Махат. Имандылық негіздері. – Алматы 2002, 27
Петрушевскийй. Ислам, 123-131; Красковский. Коран, 686- 709
Қайрат Лама Шариф. Қажылық. Алматы 1993 ж.
Ғ. Есім, А. Артемьов, С. Қанаев, Г. Біләлова. Дінтану
Құран Кәрімдегі 112 -ші "Ихлас сүресі".
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
Халифа Алтай “Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі”.
Мұзафпар Құттықожаұлы Баймен. Шығыстың құпия ғылымы. – Түркістан
Хадистер және түсінігі (1-ші кітап) Аударған Қайрат Иса.
Ибрагим Дамира Өмірзаққызы. Адамзаттың асыл тәжі Мұхаммед (с.а.у.)
Ғ. Есім, А. Артемьов, С. Қанаев, Г. Біләлова. Дінтану
бұл да сонда. 116 бет.
Бертельс Е.Э. Суфизм и суфийское литература. Москва 1965
www. Islam.ru
Халифа Алтай Құран Кәрім. Қазақша мағынасы - Алматы
Христианство. // Философский энциклопедический словарь. – Москва
Әлжан Қ.Ұ., Изотов М.З. Рухани құндылықтар // Адам
Орынбеков М.С. Қазақ сенімдерінің бастаулары. Алматы 2002
Н. Өсеров, Ж. Естаев Ислам және қазақтардың әдет- ғұрыптары.
Тәуелсіздік және мұсылмандық. // Ғ. Есім. Сана болмысы. –
Н. Өсерұлы “Қазақстан және Ислам” // Руханият - 7.
ҚОСЫМША ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Абдигалиева Г.К. Религиозная этика и аксиология. – Алматы
Идрис Шах. Суфизм. Москва 1994 – 340 с.
Каган М.С. Философия теория ценностей. С., 1997.
Қазақстан Діни Басқармасы “1001 Хадис”, Алматы 1991, 102-б.
Чухина Л.А. Человек и его ценностный мир в религиозной
Халифа Алтай Ғақыпұлы “Таңдаулы хадистер аудармасы”. Алматы, 1994.
Субботин Ю.К. Проблема ценности в неотомизме. Москва, 1980.
Нұрқасым Қазыбеков “Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарымыздың хадистері”. Алматы 1994
Мұсылман күнтізбесі”, Алматы 2002.
Ғабитов Т. Философия. –Алматы 2004ж.
Тәжікова К. “Ислам: дүниетаным, идеология, саясат” Алматы: “Қазақстан”
Энциклопедия “Ислам” /Бас редактор Р. Нұрғалиев. – Алматы:
Орынбеков М.С. Духовные основы консолидации казахов. Алматы, 2001.
Досмұхамед Кішібеков. Қазақ менталитеті: кеше, бүгін, ертең.– Алматы:
Ибрагим Дамира Өмірзаққызы. Адамзаттың асыл тәжі Мұхаммед (с.а.у.)
Ибрагим Дамира Өмірзаққызы. Адамзаттың асыл тәжі Мұхаммед (с.а.у.)
В. Соловьев. Могамет, его жизнь и религиозное учение. 1902.
55
Ислам діні туралы
Ислам діні жайлы түсінік
Құран туралы бірер сөз
Ислам дінінің пайда болуы және дамуындағы тарихи әлеуметтік, саяси жағдайлар
Ислам діні қазақ жерінде таралуы.Ислам дінінің әлеуметтік және негізгі бағыттары
Ең жас дін - Ислам діні
Ислам дінінің пайда болуы және дамуындағы тарихи әлеуметтік, саяси жағдайлар туралы ақпарат
Иудаизм тарихы
Малайзияның туристік орталықтары жайлы
Израиль - жалпы ақпарат