Экстракциялық фосфор қышқылы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 1
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 2
1.1 Экстракциялық фосфор қышқылы өндірісінің шикізаттары 2
1.1.1 Экстракциялық фосфор қышқылын алу процесінің теориялық негіздері
1.1.2 Экстракциялық фосфор қышқылын алу технологиясы 5
1.1.3 Технологиялық процестің физико-химиялық негізі 7
1.1.4 Экстракциялық фосфор қышқылын тазалау 10
1.1.5 Экстракциялық фосфор қышқылының қолданылуы 11
1.2 Аммофос өндірісі 12
1.2.1 Аммофос өндірісінің негізгі шикізаттары 14
1.2.2 Фосфор шикізаттары 14
1.2.3 Күкірт қышқылы 14
1.2.4 Аммиак 15
1.2.5 Экстракциялық фосфор қышқылы 16
1.3 Аммофос өндірісінің физикалық-химиялық негіздері 17
1.3.1 Аммофосты алу технологиялары 18
1.3.2 Аммофосты алудың ретурсыз жобасы 19
1.3.3 Түйіршікті аммофос алу жобасы 19
КІРІСПЕ
Біздің елімізге, яғни ауыл шаруашылығына 1,7 млн.тонна (ал
Бұл тыңайтқыштарды алу үшін негізгі шикізат жартылай өнім
Дүние жүзінде қолданылатын тыңайтқыштар аммофос (46% P2O5; 10%
Біздің өндірісте шығарылатын аммофостың құрамында 45% Р2О5, 9%
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Экстракциялық фосфор қышқылы өндірісінің шикізаттары
Экстракциялық фосфор қышқылы өндірісінің негізгі шикізаттары – апатит
Апатит негізінде Ca5(PO4)3F және нефелин (Na, K) AlSіO2(nSіO2,
Фосфорит рудасының кен орны Тараз қаласы маңындағы Қаратау
Қаратау фосфориті ең ірі және бағалы кен орны.
Кен орындарындағы фосфориттердің химиялық құрамы кестеде келтірілген.
1-кесте Кен орындарындағы фосфориттердің химиялық құрамы, %
Компонеттер Ақсай Жаңатас Көксу Түйесай
P2O5 23,9 22,23 20,53 21,0
SіO2 18,24 24,18 12,74 23,0
CaO 39,3 35,46 41,04 39,8
MgO 2,4 3,34 3,18 3,5
Fe2O3 1,18 1,19 0,36 1,18
Al2O3 1,28 1,29 0,33 0,43
MnO 0,2 0,22 0,22 0,10
F 2,37 2,18 1,55 2,4
S 0,23 0,21 0,16 0,11
Na2O 0,47 0,47 - -
H2O 0,73 0,78 - -
CO2 7,03 5,75 5,3 6,0
Қаратау бассейні – еліміздегі фосфориттерге ең бай кен
1) субмономинералды; 2) карбонатты фосфориттер; 3) кремнийлі- карбонатты
Фосфорит тыңайтқыштары Р2О5 (%) мөлшеріне қарай бағаланады. Құрамында
Р2О5 орташа кендерге карбонатты, кремнийлі-карбонатты, пелитоморфты-кремнийлі фосфоритер, Р2О5
Карбонатты-кремнийлі, пелитоморфты-кремнийлі фосфориттер апатитті кендерге жатады. Жалпы Қаратау
1986-1990 жылдармен салыстырғанда 2000 жылдан бері химиялық өндірістерде
1.1.1 Экстракциялық фосфор қышқылын алу процесінің теориялық негіздері
Фосфорлы және күрделі тыңайтұыштарды алуда, басқа да құрамында
Экстракциялық фосфор қышқылын фосфаттарды (апатиттік концентрат немесе фосфорит)
Ca5F (PO4)3 + 5 H2SO4 = 5 CaSO4(
Бұнымен қатар, табиғи фосфаттың құрамына кіретін басқа минералдар
Экстракция режимі түзілген кальций сульфатының-ангидридін CaSO4, жартылай гидраттың
Дигидраттың режимі 65-80оС температурада және Р2О5 сұйық фазасындағы
Қозғалғыш пульпа және ірі, жақсы сүзілгіш кальций сульфатының
Негізгі процесс мына реакция бойынша жүреді:
Ca5F (PO4)3 + 5H2SO4 + nH3PO4 = 5CaSO4(mH2O
Экстракция уақыты 4-6 сағат.
1.1.2 Экстракциялық фосфор қышқылын алу технологиясы
Экстракциялық фосфор қышқылын алуға арналған лабораториялық қондырғы 1)
Экстракция процесінде судың буланып кетуін болдырмау үшін реактор
Фосфор қышқылын алуға арналған реакторға сұйылтқыш ерітінді мен
Фосфатты шикізаттың ыдырауын 4 сағат уақыт аралығында жүргізеді.
Жуынды суларды сүзіндіден бөлек жинайды, олардың көлемін және
1.1.3 Технологиялық процестің физико-химиялық негізі
Экстрактордағы негізгі реакция – фосфориттің күкірт қышқылдарының ерітіндісімен
Реакция екі сатымен өтетін үздіксіз процесс түрінде жүргізіледі.
Бірінші сатыда фосфорит ұны фосфор қышқылымен ыдырайды:
Ca5F(PO4)3 + 7H3PO4 ( 5Ca(H2PO4)2 + HF
Түзілген монокальций фосфат күкірт қышқылымен әрекеттеседі:
5Ca(H2PO4)2 + 5H2SO4 ( 10H3PO4 +5CaSO4
Қосынды реакция мына теңдеумен өрнектеледі:
Ca5F(PO4)3 + 5H2SO4 + nH3PO4 + 10H2O (
Карбонатты минералдар қышқылдармен мына реакция бойынша әрекеттеседі:
MgCa(CO3)2 + H2SO4 = MgSO4 + CaSO4(2H2O +
Қышқылда еритін силикаттар еріген кезде кремнийдің жұқа дисперсті
MgSіO4 + 2H2SO4 ( 2MgSO4 + SіO2
CaSіO4 + 2H2SO4 ( 2CaSO4 + SіO2 +
Na2O(K2O(Al2O3(2SіO2 + 5H2SO4 ( Na2SO4 + K2SO4 +
Кремний қос тотығы фторлы сутекпен газ тәрізді SіF4
SіO2 +2HF ( SіF4 + 2H2O
SіO2-і HF-мен кремний-фторлы сутекті қышқыл түзе әрекеттеседі(
6HF + SіO2 ( H2SіF6 + 2H2O +
Температураның және фосфор қышқылының концентрациясының өсуімен H2SіF6
2H2SіF6 + SіO2 + nH3PO4 + H2O (
H2SіF6 + nH3PO4 + H2O ( SіF4 +
Фосфор өндірісі жағдайында SіF4-ң HF-ға беріктігі кететін газдардың
3SіF4 + (n+2)H2O ( SіO2 ( nH2O +
Ыдырату процесіне құрамында Fe, Al, Mg бар минералдар
Экстракциялық пульпаның фазаларының толық бөлінуі және фосфогипстің жақсы
Бұл шарттар тиімді және тұрақты температурадағы режим, реагенттерді
Фосфатты шикізатты ыдырату процесі жылу сңіру арқылы жүреді.
Фосфатты күкірт қышқылымен ыдыратқанда кальций сульфаты да пайда
Қазіргі кезде дигидратты әдістің жақсы жақтары: процестің жылдамдықтары,
Лигель құрамында аз мөлшерде фтор болатын және сусыз
Фосфоритті күкірт қышқылымен ыдырату нәтижесінде пайда болған фосфогипс
Экстракция процесінің ұзақтығы мен технологиялық режимі негізінен гипстің
1.1.4 Экстракциялық фосфор қышқылын тазалау
Ауылшаруашылығының көптеген салаларында фосфор қышқылынан алынған тыңайтқыштар, мысалы,
Апатиттен алынған фосфор қышқылы таза, буландыру нәтижесінде оның
Ал Қаратау фосфоритіне тоқталатын болсақ, оның құрамында қоспалар
Сондықтан экстракциялық фосфор қышқылын алдын-ала құрамындағы қоспалардан (алюминий,
Фтор және кремний экстракциялық фосфор құрамында K2SіF6 түрінде
Кейбір зауыттарда K2SіF6-ны тазалау үшін натрий сульфаты қолданылады:
K2SіF6 + Na2SO4 ( Na2 SіF6 + K2
Процестің екінші сатысында фосфор қышқылы ерітіндісін сульфаттардан тазалау
CaSO4 + BaCO3 + 2H3PO4 ( BaSO4( +
Реакцияны аяғына дейін жеткізу үшін реакциялық массаны қыздыру
Fe2O ( 4H3PO4 + Na2CO3 ( 2FePO4 +
Процестің технологиялық режимдері:
pН=7-7,5; температура 240-280оС.
1.1.5 Экстракциялық фосфор қышқылының қолданылуы
Экстракциялық фосфор қышқылы – ашық түсті, жанбайтын, жарылмайтын
Ауылшаруашылығының көптеген салаларында фосфор қышқылынан алынған тыңайтқыштар қолданылады.
Экстракциялық фосфор қышқылын табиғи фосфоритті, апатитті азот қышқылымен
1.2 Аммофос өндірісі
Аммофос өндірісі – еліміздегі халық шаруашылығына қажетті тыңайтқыштар
Бір тонна аммофосты өндіруге кеткен шикізат, электр энергия
2-кесте 1 тонна аммофосты өндіруге кеткен шикізат
Көрсеткіштер 1 2
Экстракциялық фосфор қышқылы, (100( P2O5),т. 0,495 0,538
Аммиак (100( NH3),т. 0,139 0,151
Жылу (табиғи газ Q=34,8 МДж/м3),м3 28 28
Электр энергия, кВт(сағ 111 111
Құрғақ ауа,м3 60 60
Су, м3 22,3 22,3
Аммофос – азотты-фосфорлы күрделі тыңайтқыш. Ол негізінен моноаммонийфосфатынан,
Аммофосты өндіру үлесі тыңайтқыштар өндірісінде 40%-не дейін жетеді.
Аммофос негізінен фосфорит шикізатының екі түрі негізінде алынатын
Аммофос - ең көп тараған күрделі тыңайтқыш
Аммофос физиологиялық қышқыл тыңайтқыш, өйткені, оның құрамына кіретін
3-кесте Жоғары сапалы аммофостың құрамы
Көрсеткіштер Маркалары
А Б
Р2О5, мөлшері, % 50(1 46(1
Р2О5су, мөлшері, % 46 34
Азот (N), мөлшері, % 11 11
Ылғалдылығы, % 1,0 1,0
Түйіршіктердің мөлшері:
1 мм, % 5 5
1-ден 3,2 мм, % 90 90
3,2-ден 5 мм, % 5 5
Аммофос басқа да фосфорлы тыңайтқыштар сияқты құрамындағы әр
Аммофос – усыз, жанбайды және жарылмайды. Аммофостың физикалық-механикалық
1.2.1 Аммофос өндірісінің негізгі шикізаттары
1.2.2 Фосфор шикізаттары
Фосфорит рудасының кен орны Тараз қаласы маңындағы Қаратау
Қаратау кендері микродәнді фосфориттер түрінде болып, пласт түрінде
1.2.3 Күкірт қышқылы
Күкірт қышқылы аммофос алу үшін қолданылатын негізгі шикізаттың
Сусыз күкірт қышқылы – түссіз, майлы ауыр сұйық.
Сусыз 100%-ке күкірт қышқылының кристалдану температурасы 10,7оС. Товарлық
Өндіріске қажет күкірт қышқылын мұнай өндірісінің қалдығы –
1.2.4 Аммиак
Аммиак – химия өндірісінің ең негізгі өнімдерінің бірі
Аммиак – түссіз газ, өткір иісті. Суда жақсы
Тыңайтқыш алуда қолданылатын аммиак құрамында МЕСТ 6221-75 бойынша
Аммофос өндірісінде аммиак сұйық түрінде және газ түрінде
4-кесте Аммиактың суда ерігіштігінің мөлшері, (кг/л)
Р, кПа Температура, (С
0 20 30 50 60 70 90 100
9,81
49,05
98,10
196,2
294,3
392,4
490,5 0,22
0,57
0,88
1,62
2,40
-
- 0,085
0,337
0,515
0,812
-
-
- 0,043
0,247
0,400
0,632
0,839
1,044
- -
-
0,224
0,389
0,524
0,639
0,758 -
0,065
-
0,299
0,414
0,512
0,605 -
0,030
0,104
0,224
0,324
0,406
0,482 -
-
0,026
0,106
0,176
0,241
0,300 -
-
-
0,064
0,124
0,177
0,288
1.2.5 Экстракциялық фосфор қышқылы
Аммофос өндіру үшін экстракциялық фосфор қышқылы мен аммиак
Экстракциялық фосфор қышқылы негізінен көптеген комплексті тыңайтқыштар мен
Фосфор қышқылы екі түрлі әдіспен өндіріледі: экстракциялық (күкіртқышқылды)
Экстракциялық және термиялық фосфор қышқылдары бір-бірінен концентрациялары және
1.3 Аммофос өндірісінің физикалық-химиялық негіздері
Аммофос өндірісінің шикізаты негізінен фосфор шикізатының екі түрі
Аммоний фосфатын алатын технологиялық процестің негізгі сатылары мынадай:
Фосфатты шикізаттан күкірт қышқылымен экстракциялап фосфор қышқылын алу;
Алынған фосфор қышқылын аммиакпен нейтралдандыру;
Аммонизацияланған пульпаны кептіру және өнімді түйіршіктеу;
Алынған өнімді елеу, ұсақтау және суыту.
Экстракциялық фосфор қышқылын рН=4,5-5,0 кезінде аммиакпен нейтралдандыру реакциясы
H3PO4+NH3=NH4H2PO4
Негізінен аммофос өндірісінде экстракциялық фосфор қышқылын аммиакпен нейтралдау
NH4H2PO4+NH3=(NH4)2HPO4
Құрамында қоспалары бар экстракциялық фосфор қышқылын аммиакпен нейтралдандыру
H2SO4 +2NH3 = (NH4)2SO4
H2SіF6 +2NH3 = (NH4)2 SіF6
Fe2O3 + 2H3PO4 + H2O = 2FePO4(2H2O
Al2O3 + 2H3PO4 + H2O = AlPO4(2H2O
MgO + H3PO4 + H2O =MgHPO4(3H2O
CaO + H3PO4 + H2O =CaHPO4(3H2O
Бұдан басқа темір мен алюминийдің комплексті қосылыстары
NH4H2(Al,Fe)(PO4)2(0,5H2O
NH4H8(Al,Fe)3(PO4)6(6H2O
және т.б. түзіледі.
Іс жүзіндегі экстракциялық фосфор қышқылын аммиакпен нейтралдандыру барысында
Аммофосты пульпаның тұтқырлығы негізінен бастапқы фосфор қышқылының концентрациясына
Есептеулерде Р2О5-тің суда еритін түрі аммоний фосфаттары (моноаммоний
Сондықтан да Қаратау фосфатарынан алынған фосфор қышқылы құрамындағы
Аммофос құрамына кіретін темір мен аллюминий фосфатары суда
1.3.1 Аммофосты алу технологиялары
Аммофосты алу жобасы ретурлы және ретурсыз жобалар бойынша
Аммофос өндірісінің ретурлы жобасының кемістігі ретінде алынатын өнімнің
1.3.2 Аммофосты алудың ретурсыз жобасы
Біздің елімізде төменгі сапалы Қаратау (Шолақтау, Жаңатас бөлімшелері)
БГК бар аммофосты алу жобасы қысқа да ыңғайлы.
Қазіргі кезде комбинацияланған процестер өтетін БГК аппараттары қолданылады.
1.3.3 Түйіршікті аммофос алу жобасы
Түйіршікті аммофос алу өндірісінде процестің мынандай негізгі сатылары
Бастапқы фосфорит шикізатына күкірт қышқылын қосып, оны ыдыратып
Алынған пульпаны карусельді сүзгіште сүзіп CaSO(2H2O- бөліп алу;
Сүзілген фосфор қышқылын газ түріндегі аммиакпен NH3:H3PO4 1,1
Өнімді БГК аппаратында түйіршіктендіріп кептіру;
Дайын өнімді ҚҚ аппаратында жіктеп суытуб өнімді қоймада
Кететін газдарды тазалау: құрғақ - циклонда ылғалды-фторды абсорбциялау.
Бастапқы (24,5% Р2О5) фосфорит шикізатына концентрленген күкірт қышқылын
Фторсызданған концентрациясы 24,5% Р2О5 болатын экстракциялық фосфор қышқылы
БГК-тың бас жағында 1,5 м аралықта түйіршіктердің түзілуі
Алынған түйіршіктер жақсы дөңгелектенген болады және құрамдарында 0,5-1,0%
Кептірілген өнім БГК-тың өзі де әртүрлі фракцияларға ажыратылады
Өнімнің жіктелуі екі електі, тесіктерінің өлшемдері жоғары електе
Дайын өнімнің ауамен суытылуы ҚҚ аппаратында өтеді. ҚҚ
Салипжан Маржан Нұртазақызына
“Қаратау фосфоритінен алынатын экстракциялық фосфор қышқылын тазалау технологиясын
тақырыбына жазылған
магистрлік диссертациясына
П І К І
Қазіргі кезде ауыл шаруашылығынының көптеген салаларына жыл сайын
Ұсынылған магистрлік диссертацияда Қаратау фосфоритін күкірт қышқылымен ыдырату
Осы магистрлік диссертацияда келтірілген ғылыми жұмыс нәтижелері мен
Орындалған жұмысты қорғауға болатындығын айта келіп, “өте жақсы”
Пікір білдіруші
АММ және ПҚБ кафедрасының
меңгерушісі, техн.ғыл.канд.,доцент
Төменгі сапалы аммофос алу алу үшін өндіріске ұсынылатын
H3РO4
Фосфорит H2SO4
дайын өнім
pH=4,6
(N:P2O5=10-45%)
CaSO4
сүзгі
кептіргіш
Экстракциялық фосфор қышқылы
Фосфаттың ыдырау үрдісі
Экстракциялық фосфор қышқылының тазалау әдістері
Фосфор қышқылын экстракциялық алу тәсілінің технологиясы
Ерітіндіден натрий үшполифосфатын алу
Концентрленген азот қыш
Уран ерітінділерін экстракциялық әдіспен өңдеу
Фосфор
Экстракциялық фосфор қышқылы өндірісінің қалдықтарын залалсыздандыратын жүйе құрастыру
Суперфосфатын алудың технологиясы