Дарындылық генезисі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1.Дарындылық мәселесінің теориялық және методологиялық негізі
1.1 Дарындылық туралы жалпы түсінік
1.2 Дарындылық проблемасы өткен ғасырдағы психологтардың еңбектерінде
1.3 Дарындылықтың негізгі түрлері
1.4 Дарындылық генезисі
2.Эксперименталды бөлім.
2.1 Зерттеу мақсаттары мен міндеттері
2.2 Зерттеу болжамы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. ХХ ғасырдың соңғы жарты жылдығында
Көптеген дискуссиялы проблемаларға қарамастан,оқытудың ғылымы (генетика,физиология,психология,социология) және реалды практикасы
Өкінішке орай,қазіргі кезде мектептегі және жоғарғы оқу орындарындағы оқыту
Дарынды балаларды анықтау бойынша зерттеу жұмыстарының ғылыми мәні: шығармашылықтың
Осы проблема бойынша зерттеу жұмыстары мен практикасының көрсетуі бойынша
Дарындылықты дамыту мен диагностикалау проблемасы қазіргі кезде жастардың профессионалды
Балалар мен оқушылардың дарындылығын анықтауда өткізілген зерттеу жұмыстары,
Қоғам әр уақытта да шығармашылықты жеке тұлғаны керек
Дарынды балаларды анықтап, зерттеу және оларды қолдау жұмысы
Қазақстан Республикасы Президентінің «Дарынды балаларға арналған мектептерді мемлекеттік
«Қазақстан Республикасында дарынды балаларды айқындау, қолдау және дамыту
Бүгінгі таңда педагогикалық оқу орындарында мұғалімдерді дарынды балалармен жұмыс
Қалалық және ауылдық мектептердегі мұғалімдерді зерттеу жұмыстары, олардың
Алайда, көптеген мұғалімдерде дарындылық феномені туралы негізгі ұғымдарға
Зерттеу мақсаты: Дарындылықтың психологиялық ерекшеліктерін анықтау, арнайы дамыту
Алға қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін төмендегідей міндеттер
1.Берілген тақырып бойынша әдебиеттерге шолу жасау.
2.Дарындылық мәселесіне қатысты авторлардың көзқарастарын салыстыру.
3.Оқушылардың дарындылық негізіне сипаттама беру.
4.Дарынды оқушыларды анықтау және дамыту жолдарын атап
Зерттеу жұмысының негізгі болжамы : Дарындылықтың дамуы мен
Зерттеу пәні: дарындылық
Зерттеу объектісі. 4 кластың дарынды оқушылары
Зерттеу методологиясы.
Л.С.Выготский, Н.С.Лейтес, С.Л.Рубинштейн, В.Крутецкий, Б.М.Теплов т.б.жеке тұлғаның интеллектуалды дамуын,дарындылығы
Зерттеу жұмысының құрылымы. кіріспе, І және ІІ тарау,
І. ДАРЫНДЫЛЫҚ МӘСЕЛЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
1.1 Дарындылық туралы жалпы түсінік
Әр адам балалық, жасөспірім және жастық шағынан бастап, өмірде
Қазіргі кездегі жаңа әлеуметтік – экономикалық жағдай бойынша,
Әр түрлі іс-әрекеттерге байланысты адам қандай
Адам қабілетіндегі айырмашылық іс-әрекеттің нәтижесінен, яғни оның
Іс-әрекетпен айналысқанда адамның табысқа жетуі үшін қабілет, қызығушылық,
Адам қабілеттілігінің даралық ерекшеліктеріне дарындылық, шеберлік, талант,
Әр түрлі іс-әрекеттер аймағына қажет білім, ептілік- дағдылар
Өз қызығулары бағытында дарынды адамдар қайтпас қажырлылық таныта
Дарындылық дәрежесінің артуы қажетті білімдер мен ептілік, дағдыларды игеріп,
Дарындылықтың өзіндік ерекшелігі ең алдымен қызығушылық бағдарға байланысты. Осыдан,
Дарынды балалар - жалпы және арнайы дарындылығын
Мұндай көрсеткішті асыра бағалауға болмайды, өйткені
Дарындылықтың бағалануы тестілеуге ғана негізделмеуі керек –
Баланың дарындылығы деп – бірдей өмір шартында, өз құрбыларымен
«Дарындылық» – бұл «дарын» сөзінен шыққан және ол
- табиғи дарын
- бір нәрсені жасай алу мүмкіндігі
Біз «қабілеттілік» сын есімінің бірінші сөздік мағынасында (мысалы, «қабілетті
«Қабілеттілікке» философиялық энциклопедиялық сөздікте мынадай түсінік берілген: «Қабілеттілік –
Дарындылық – бұл бірдей өмір шартында, қатарларымен салыстырғанда үйрену
Әлеуметтік ортаның дарындылыққа байланысты жүргізілген әр түрлі зерттеулерінің нәтижесі
Дарындылықтың дамуындада жанұя өте маңызды жағдай болып келеді,
жанұя құрылымы мен оның эмоционалды климаты;
бала мен ата-ана арасындағы қарым-қатынас стильдері;
ата-аналардың бала дарындылығына қатынасы.
Жанұя құрылымы мәселесіне жүгіне отырып, балалардың көбі (87%),
Жанұя құрылымы, көп жағдайда туыстар арасындағы қатынастар
Бала мен ата-ананың қарым-қатынас стилі туралы мәселе аса
Р.Хесс және В.Шипман өзара әрекетті ата-аналық стильдері императивті және
Инструктивті стильде ақпарат көбірек болады, ал талаптар мынадай болып
Ата-аналардың бала дарындылығына деген қатынасы маңызды
теріс
ашуландырушы (игнорирующее)
дұрыс-оң
гиперсоциализация (ата-аналар дарындылықты, өз-өзін таныту мүмкіндігін, өз баласының қабілеті
Дарынды балаларда әділеттілік сезімі болады. Адамгершіліктің ерте дамуы қабылдау
Олар қоршаған ортадағы әділетсіздікке өте сезімтал болады, өздеріне
Дарынды балалар есептерді шығаруда ойын элементтерін енгізеді, қиялы
Дарынды балаларда әзіл-сықақ сезімі өте дамулы, күлкілі, сәйкес келмеушіліктерді,
Дарынды балалар эмоционалды баланс жетіспейді, олар балалық шақта шыдамсыз
Дарынды балалар энергиясы көп болуымен және олар
Дарынды бала қарым-қатынас жүйесінде де ерекшеленеді.
Мектепке дейінгі шақта, олардың жүргізуші іс-әрекеті – рольдік ойындар.
Дарынды балалардың мінез-құлықтары мен жеке тұлғасының кейбір
Өз құрбыларымен өзара әрекетінде қиындықтар кездескендіктен
Дарынды баланың интеллектуалдық қажеттілігі эмоционалды күйдің
Бала қаншалықты дарынды болса да, оны оқыту
Дарынды бала қысымды, шеттетуді, айқай-шуды көтермейді.
Таланттарын дамыту үшін дарынды балалар
Қазіргі жағдайда дарынды балалармен жұмыс жасаудың 1
1.2 Дарындылық проблемасы өткен ғасырдағы психологтардың еңбектерінде
Бүгінгі таңда дарындылық мәселесінің өзектілігі соншалықты, психология ғылымының
Қандай балаларды дарындылықты анықтау мен қолдау жүйесі
Зерттеушілерді дарындылықты қандай фактор туғызатыны
Қазіргі уақытта дарынды балаларды зерттеуде философиялық, психологиялық-педагогикалық, әдістемелік
Адамның психикалық ерекшеліктері туралы және қабілеттер
Талант, данышпандылық туралы бағалы ойлар қатары ежелгі
Бірақ адам психикасы барлық ақиқат құбылыстарының ішінде зерттеуге күрделі
Данышпандық және талант туралы ілімдер алғашқы кезде психологиялық,
Қоғамдық өндіріс, ол уақытта кәсіпқойлықты онша талап етпеді.
Ерте уақыттан бастап, ХІV ғасырға дейін данышпандық тек өнерде
Ертедегі грек философтары данышпандылықты құдай күшімен пайда болды дей
Жаңа дәуірде дарындылықтың табиғатын испаниялық дәрігер Хуан
Х.Уарте іс-әрекеттің кез-келген түрінде анықталатын негізгі қабілеттіліктер
Арабтың сөз бостандығының негізін қалаушылар (Әл-Хорезми, Ферғани, Әл-Фараби, Ибн
Осылай, Әл-Фараби «Бақытқа жету туралы» трактатында этикалық сұрақтармен қатар,
Ғылымды дифференциациялаумен байланысты (ХІХ ғ.) психология мен
- Егер адам аса жоғары қабілеттерге ие болмаса, бір
- Тек жоғары қабілетке ие болатын адамдардың өмірбаянын талдай
Э.Мейман (ХІХ-ХХ ғ.ғ.) дарындылықтың теориялық негізін зерттеуді
Дифференциалды психологияның зерттелу көзі - адамның жекелігі болып
В.Штерн бойынша ақыл-ой қабілетінің белгілері ойлаудың қандай да
Адам тек түрлі шарттардағы және түрлі
В.Штерн психологиялық теорияда алғаш рет жеке тұлға
ХІХ ғасырда халықтық ағартуға байланысты, қазақтың орыс мәдениеті
Жеке тұлғаны қалыптастырудағы тәрбие мен
Абай Құнанбаев «адамдарды қоршаған ортадағы обьективті шынайылылықтың табиғи бөлігі
Педагогикалық теория негіздерінің дамуына Қазақстанда ХХ ғасыр басында
Ж.Аймауытов өзінің «Психология және мамандықты таңдау» оқулығында
Ж.Аймауытов адамда нәрестелік шағынан бастап белгілі
М.Жұмабаев «Педагогика» кітабында, жалпы адамның рухани дамуы туралы
Дарындылық теориясының негіздері Совет психологтарымен өңделген. Л.С.Выготский, Б.Т.Ананьев, В.Крутецкий,
Қабілеттілік және дарындылық мәселесін совет психологиясында 40-50 жылдары
Сол жылдардағы оқулықтар мен оларға қосымшасының авторлары да осындай
В.А.Крутецкий өзінің математикалық қабілеттіліктің құрылымын зерттеу жұмыстарында
Дарындылыққа А.Т.Асмолов жұмыстарында мәнді, аса терең түсінік
А.Т.Асмолов «тарихи-эволюциялық қатынастың герменевтикалық парадигмасы» ретінде белгіленген позициясы
Жақындағы перспективада осы түсінік бойынша аса маңызды теориялық
Дарындылық және қабілеттілік түсініктерінің мінездемесімен байланысты шығармашылық, талант,
Талант - қабілеттіліктіњ жоғары деңгейі. Ол шығармашылық
Данышпандық – қоғамдық өмірде тарихи мағынасы бар
Барлық жеке тұлғалық осы жасалымдар белгілі бір
Соңғы жылдары әлеуметтік жағдайға байланысты өндіріс , мәдениет,
Н.С.Лейтестің редакциясымен 1996 жылы шыққан «Дарынды балалар мен
Дарындылық – бұл бірдей өмір шартында қатарларымен салыстырғанда
Келтірілген цитаталардан көретініміздей, дарындылық - бұл тек
Енді «дарындылықтың» мәнін шетел әдебиеттерінде түсіндірілуіне жүгінейік.
Соңғы жылдары шетелдің көптеген мемлекеттерінде дарынды балаларға әлеуметтік,
Дарынды балалармен айналысатын педагогтар мен психологтар, негізінен АҚШ
Дарындылық пен таланттылық анықтамасы негізінен келесілерге жүктеледі: индивид
Дж.Рензулли ересектер дарындылығында болатын қасиеттерге негізделіп, альтернативті
АҚШ-ң білім бойынша Комитеті 1977 жылдағы дарындылық
Әрі қарай аталған оқулық авторлары дарындылық анықталуы мүмкін
Дамуы алға басқан таным үшін мынау сәйкес
Дарында бала коллекция жасаумен айналысады, сөздік қоры
Дарынды баланың психоәлеуметтік аспекттері келесідей сипатта мінезделеді: әділділік
Дененің физикалық мінездемесі келсек, балалардың өздері сияқты, әр түрлі
Американ зерттеулерінің көрсеткіші бойынша дарынды балалардың мінездемесі осындай.
Психологтар зерттеулерінің көмегімен дарындылықтың табиғаты байытылып, анықталуда.
Танымдық қажеттілік, үш жағдай бойынша орындалады:
Қажеттілік әсер алуда біртіндеп білім құмарлыққа әкеледі. Оны автор
Танымдық қажеттіліктің үшінші деңгейі әлеуметтік маңызы бар мотивтермен
Әрі қарай авторлар танымдық қажеттіліктің динамикасын құра отырып,
Қазіргі кезде интеллекттің бірнеше анықтамасы бар. «Интеллект кең –мағынада
М.А. Холодная пікірі бойынша, ақыл-ой қабілетілігінің негізінде
Ресей психологиясында интеллектуалды қабілеттілік пен креативтіліктің даралығы мен интеграциясы
В.Н.Дружинин бұл мәселе бойынша отандық және шетел авторларының
Осылай, интеллектуалды қабілеттілік пен креативтіліктің арақатынасы жөнінде бірдей пікір
Сонымен қатар, ғылыми әдебиеттерде дарынды балаларды “дене-физикалық
Бұл көзқарастың әрі қарай дамуына бала туралы ғылым
Берілген түсінік вариантына Глен Доман ұсынған. «Дене-физикалық» интеллектісіне, ол
қозғалыс дағдылары (жүріс-тұрыс).
тілдік дағдылар (сөйлесу).
мануальды дағдылар (хат).
визуальды дағдылар (оқу және бақылау).
есту дағдылары (тыңдау және түсіну).
тактильді дағдылар (түйсік және түсіну).
Г.Доман пікірі бойынша, бұл қызметтер даму арта қалушылықта, қалыптылықта,
Бұл түсінікті қолдаушылар бойынша, «дене-физикалық интеллектісінің» аталған қызметтері
Автор дене қызметінің дамуы кешенді орындалуы керек, - дейді.
Анализделініп отырған концепциялардың қолданбалы бөлімі дұрыс болып табылады. Г.Доман
Дарындылықтың ең көп тараған концепциясы, американдық ғалым Дж.Рензуллидің моделі
Дж.Рензулли концепциясы гуманистік (адамгершілікті) болып табылады, өйткені
Әдебиеттерде дарындылықтың басқа да концепцияларын кездестіруге
Дарындылық түсінігі жеке тұлғаның мәнді сипатымен: мақсаттылық, ашықтық,
Дарындылық сипаттамасына интегративті түсінік беру басқа модельдер варианттарында
Дарындылықтың қолданбалы жоспарында тиімді болып табылатын К.Хеллердің көпфакторлы
Англиялық психолог Г.Айзенктің интеллект түрлері кеңінен танымал. Олар: «биологиялық
Жоғарыда келтірілген интеллект моделі туралы түсінікті талдау, оның күрделілігі
Адам интеллектісінің көріністері көп болуына қарамастан, оның жас
Балалық шақтағы интеллекттің құрамындағы шешуші рольді Я.А.Пономареваның «әрекеттің
Жас ерекшелік аспектісінде интеллект динамикасымен бір уақытта,
Зерттеулерде интеллекттің жалпы және арнайы
И.П.Павлов зерттеулеріне сәйкес, интеллекттің физиологиялық негіздері даралық
Осылай, интеллект – ақыл-ой дарындылығының маңызды құрастырушысы болып табылады.
Күрделі, интегративті білім алу шығармашылығына бақылаушылық, естен
Шығармашылық, көптеген жеке тұлғалық қасиеттерге тәуелді болады.
Бірақ бұл мәселемен айналысатын ғалымдар интеллектуалдық пен краетивтілік арасында
«Ақыл-ой» дарындылығын құрастырушыларды талдай отырып, таным процесінің стимулдық
Дарындылық пен интеллект феноменін анықтауға көптеген ғалымдардың зерттеу жұмыстары
Эксперимент жобасын жасауда алдымен шетел психологиясында қолданылған түрлі тесттік
Бүгінгі күнде дарындылықтың бірнеше моделі бар.
Дж.Гилфорд өзінің интеллект құрылымында бірнеше жалпы компоненттер мен
Бірінші блокта негізгі интеллектуалды процестер біріктірілген:
таным, білім және берілген материалды қабылдау мен түсіну.
ес-аппаратын есте сақтау және жаңғырту.
конвергентті ойлау – логикалық, бір бағытталған ойлау, тек бір
дивергентті ойлау – бірнеше жауаптары бар есептерде көрінетін, логикаға
бағалау – берілген ситуацияның дұрыстығы туралы пікір.
Екінші блокқа интеллектуалды көрініс классификациясы игеріп
образды (бейнелі);
символдық;
семантикалық;
мінез-құлықтық («әлеуметтік интеллект» типтес).
Интеллектуалды қабілеттіліктің үшінші блогы, алғашқы екі блок нәтижесі
элементтер (обьектілер жиынтығы);
кластар;
қатынастар;
жүйелер;
қайта құрулар, өзгерістер (трансформациялар);
болжаулар.
Бұл классификацияның үш түрі (интеллектуалды қабілеттілік көрінісінің блоктары)
Конвергентті және дивергентті ойлау ара қатынасы туралы сұрақ ғылыми
IQ жүйесі бойынша табылған интеллектуалды дарындылық шығармашылықта жоғары
1.3 Дарындылықтың негізгі түрлері
Дарындылық түрлерінің дифференцияциясы классификацияға негізінделген критерий бойынша анықталады.Дарындылықта
Дарындылықтың сапалық мінездемесін талдау бойынша түрлерді адампың психикалық мүмкіндіктерінің
Ғалымдар дарындылық мәселесін зерттей келе, оның жалпы және әдейі
Арнайы дарындылық, өзі ерекше ашылып көрінетін белгілі
Кәсіптік қабілеттерді зерттеумен танымал ғалым Ч.Спирмен
Жалпы ақыл-ой дарындылығы ақыл-ой жетістігі талап
Мектепте «орташа оқитын» оқушыны бағалау негізінде
Жалпы ақыл-ой қабілеттілігіне біршама психологтардың зерттеу жұмыстары арналған.
Интеллект - өсіп жатқан адамның түрткі болулары мен
Ақыл-ой дарындылығының арнайы түрлері, яғни философиялық-теоретиялық жаттығуларға,
Ақыл-ой дарындылығы – бұл жалпы және жеке ақыл-ой сапасының
Балалардың жалпы интеллектуалды және арнайы дарындылығы түрлерінен
психика сферасын қамтамасыз етушілер мен іс-әрекет түрлері
дарындылықтың қалыптастырушы деңгейі
дарындылықтың көрініс беру формасы
дарындылықтың әр түрлі іс-әрекет түрінде көрініс беруінің
Дарындылықтың түрлерін келтірілген негіздеу бойынша қарастырайық. Бірінші критерий бойынша,
Іс-әрекетке сәйкес дарындылықтың мынадай түрлерін бөлуге болады: практикалық
Дарындылықтың әр түрі барлық психикалық мүмкіндіктерді нақты іс-әрекет
Іс-әрекеттің басым ететін түрі бойынша дарындылықтың қай түрін анықтасақ
Екінші критерий - «дарындылықтың қалыптасу деңгейі» бойынша потенциалды
Потенциалды дарындылық – бұл қандай да бір іс-әрекет
Потенциалды дарындылықты анықтау, кезеңмен жүргізілген диагностика бойынша орындалуы мүмкін.
Дарындылықтың бұл түрлері, бұған дейін айтылып кетілген іс-әрекет түрлерімен
Бір ғалымдар берілген феномен туралы арнайы айтпай-ақ
Үшінші критерий – дарындылықтың көрініс беру формасы бойынша, айқын
Жасырынды дарындылық іс-әрекетте аздап білдірілген формада көрінеді. Сондықтан
Төртінші критерий – дарындылықтың әр түрі іс-әрекет көрініс берудің
Арнайы дарындылықтың арнайы психикалық қасиеттері ашылатын, белгілі іс-әрекет
Бесінші критерий – «дамудың жас ерекшелігі» бойынша ерте
интеллектуалды , оның түрі – академиялық
көркемдік, шығармашылық (креативтілік)
модерлік немесе әлеуметтік
психомоторлы немесе спорттық. /30/
Басқа ғалымдар шығармашылықты еңбектің өз бетінше түрі етіп
Шығармашылықта психикалық процестер (ойлау, ес, қиял,
психологиялық процесс түрінде, ол кейде эпизодтық түрде
психикалық күй түрінде, бұл уайым мен жеке тұлғалық өзін-өзі
жеке тұлғалық мінездеме түрінде. Бұл «өмірдің жалғыз
Келтірілген психологиялық ерекшеліктермен сәйкес, балаларда дарындылықтың көрініс беруі
Бала дарындылығының көрсетілген типтері, оқу процесінің индивидуализациясы мен
1.3 Дарындылық генезисі
Теориялық зерттеулердің әдеби қорлары, дарындылық мәселесінің ғылыми жоспарда
Әрине, қазір осындай балалар қайдан шығады? Дарындылық табиғи негізделген
Дарынды балалардың жеке тұлғалық дамуы мен қалыптасуының көп
Адам- өзіне тән биологиялық ерекшелігі бар тірі жан, сондықтан
Ерте кезден бастап, ғылымда жеке тұлғаның қалыптасып
Жеке тұлғаның дамуын биологизаторлық түрде түсіндіру бұрынғы заманнан
ХVІ ғасырда философиялық ағым – преформизм (латын
Жеке тұлғаның дамуын биологизаторлық тұрғыдан түсіндіру –
Классикалық түрдегі басқа көзқарасты англиялық философ
Әрі қарай, бұл мәселе бойынша көзқарас социологизаторлық
Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына сыртқы ортаның әсерін анықтай
Адамды сонымен қатар әлеуметтік тірі жан ретінде қарастыра
Ғылыми әдебиеттерде жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына әсер ететін
Осылай, жоғарыда келтіргендердің бәрі жеке тұлға дамуына
Дарындылық пен талант біртұтас жеке тұлғаны құрастырушылар болып табылады,
Осымен қатар, ғылыми әдебиеттерде баланың дарындылығы туралы факторлар, мағлұматтар
Педагог- новатор М.Идетиннің 80-жылдары комплексті мектептерде өткізген эксперименттері
Бұл мәселе өте күрделі. Нағыз гуманизм (адамгершілік) -
Бұл мәселені ғылыми позициямен түсіндіруге алғаш ұмтылған ХІХ ғ.
Гальтон пікірі бойынша, тұқым қуалаушылық факторы
Ф.Гальтон осы гипотезаға сүйеніп, «бірнеше ұрпақ процесінде
Ф.Гальтон : «негрлердің ақыл-ой қабілеті төмен, олардың
Өз гипотезасының расталуы үшін , «генеологиялық» деген
Өзінің ғылыми кафедрасының соңына қарай, таланттың тұқым қуалауының
Басқа зерттеу жұмыстарын талдау
Таланттың дамуында тұқым қуалау және
Г.Айзенк тұжырымдауы бойынша балалар туылғаннан
Отандық психологтар – Б.Ананьев, А.Леонтьев, Н.Мясищев, Б.Теплов және
Әдеби қорлардағы қабілеттілік, дарындылық, талант дамуы факторлары
Нышан барлығында бар. Бірақ ол нышандар
Қабілеттілікті дамыту үшін, философия, психология, педагогика тұжырымдайтындай,
В.Е.Чудновский мен В.С.Юркевич бойынша қабілеттілікті дамыту үшін іс-әрекет
Соңғы тұжырыммен сәйкес – ішкі қажеттіліктермен байланысты
Осылай, соңғы зерттеулер бойынша, талант тұқымқуалау бойынша
Б.М.Тепловтың еңбектеріне сүйеніп,оның екі тұжырымын байқауға болады.Біріншісі- қабілетті адамның
Бұл тұжырымдар өзектілігін жоғалтқан жоқ,өйткені ондағы қабілеттің қалыптасу генезисін
Қабілеттің генезисі проблемасы маңызды,өйткені оны шешкенде ғана дарындылықтың даму
Көптеген зерттеушілер қолданбалы міндеттерді шешу кезінде генезис проблемасынан ауытқып
Осыған байланысты В.А.Крутецкий былай дейді:"Егер оқушы математикаға
Неге зерттеушілер нышандар негізінде қалыптасып болған қабілеттерге көбірек көңіл
Жоғарыда айтып кеткендей,С.Л.Рубинштейн өзінің жалпы тұжырымдарымен басқалардан қарағанда
Дарындылықтың нышан негізінде қалыптасуын және нышанның қабілетке іс-әрекет процесінде
С.М.Жақыповтың еңбектерін сараптау барысымен,жеке адам арнайы ұйымдастырылған оқыту процесіндегі
Бірлескен іс-әрекет - бұл рухани мәдениет пен материалды объекттерді
С.М.Жақыпов бойынша бірлескен іс-әрекеттің белгісі оған қатысушылардағы ортақ мотивтің
Сонымен қатар,С.М.Жақыпов онтогенездегі бала мен ересектердің арасындағы өзара әрекеттестікті
Осыдан іс-әрекетті жүзеге асыру барысында бала өзінің атқарған іс-әрекетін
С.М.Жақыпов: «Әрі қарай еңбек іс-әрекетін тарихи ракурсте , формасы
Басқаша айтқанда,зерттеуші психикалық құбылыстарды ,соның ішінде индивидуалды іс-әрекет позициясындағы
Осылай,зерттеушілердің генезис проблемасынан ауытқуы кездейсоқ емес,заңдылықты,өйткені субъект-объекттік талдау барысында
Қабілетті біріккен іс-әрекет контекстінде субъект-субъект қатынасы ретінде қарастыру ғана,нышандардың
Бірлескен іс-әрекетке қатысушылар вербалды және вербалсыз,эмоциялық ақпараттармен алмасып отырады.
Қарым –қатынас барысында туындайтын бірлескен іс-әрекеттің жүйе құрушы қызметін
Балаға туыла берілетін анатомиялық-физиологиялық қасиет-нышан мүмкіндіктерін дамытып, дарындылыққа айналдыру
Қарым-қатынастың көмегімен ,оған қатысушылар тәжірибелерін бір жерге шоғырландыратын,ұжымдық түсініктер,әрқайсысы
Сонымен ,оқытушы мен дарынды оқушылардың арасындағы қарым-қатынас барысында туындап,бірлескен
ҚОРЫТЫНДЫ
Біз өз зерттеу жұмысымызда осы салада пайдаланатын ұғым, түсініктердің
Ғалымдар дарындылық ұғымын қаншалықты зерттесе де, осы күнге дейін
Бүгінгі күнде дарындылық мәселесі түбегейлі шешілмеген,және дағдарысы мен дарындылық
Арнайы ұйымдастырылған оқыту процесінің өзі оқытушы мен дарынды оқушының
Қабілетті біріккен іс-әрекет контекстінде субъект-субъект қатынасы ретінде қарастыру ғана,нышандардың
ХХІ ғасырдағы білім беру дарынды балаларды айқындау мен диагностика
Дарынды баланың дамуындығы кедергілер анықталды.
Дарындылық мәселесі әрі қарай зерттеуді қажет етеді. Бұл көпжақты,
Әдебиеттерге шолу жүргізу,бізге дарындылық мәселесін әр түрлі көзқараста
2.Эксперименталды бөлім.
2.1 Зерттеу мақсаттары мен міндеттері
Әдебиеттерді сараптау нәтижесінде,біз бастауыш сынып оқушыларының дарындылығы әлеуметтік факторларға
Сондықтан зерттеу жұмысының мақсаты: Бастауыш сынып оқушылары дарындылығының бірлескен
Зерттеу міндеттері:
1.Бастауыш класс оқушыларының дарындылығы көрінетін іс-әрекеттерді бөліп көрсету.
2.Әдістемелер батареясын құрып,эксперименталды зерттеу жұмысын жүргізу. (экспертнация,ата-аналармен сұхбаттасу)
3.Зерттеу әдістерін дарынды оқушылардың танымдық процестер ерекшеліктері (қабылдау,ойлау,ес,сөйлеу)
бағыттау.
4. 4-класс оқушыларының дарындылығы сабақ барысындағы біріккен танымдық іс-
анықтау.
5.Алынған мәліметтерге салыстырмалы талдау жүргізу.
2.2 Зерттеу болжамы:
Бастауыш сынып оқушыларының дарындылығы сабақ барысындағы біріккен іс-әрекет нәтижесінде
Қолданылаған әдебиеттер
Концепция выявления, поддержки и развития одаренных детей в
Закон Республики Казахстан «Об образовании» – Учитель Казахстана.
Матюшкин А.М. Загадки одаренности. – Москва, 1993. 220с.
Чудновский В.Э. Одаренность: дар или … - Москва, Знание,
Учителю об одаренных детях (пособие для учителя) под ред.
Психология одаренности детей и подростков (под ред. Н.С.Лейтеса.
Лейтес Н.С. Об умственной одаренности. – Москва, 1960.
Краткий энциклопедический словарь. Москва. Юрид.литер. 1997 с.13-17
Яковлев Е. Развитие творческой одоренности детей школьного возраста
Готсдиннер А.Л. К проблеме многосторонних способностей. Вопросы психологий. М.,
Лейтес Н.С. Способности и одаренность в детском возрасте.
Педагогика и психология одаренности школьников (под ред.У.Б.Жексенбаевой, А.К.Сатовой. –
Одаренные дети (пер. с анг.// общ. Ред. Г.В.Бурлинской и
Асмолов А.Г. Личность как предмет психологического исследования. –
Выгодский Л.С. История развития высших психических функции. В собр.соч.
Штерн В. Умственная одаренность: психологические испытания, умственой одаренности в
Т.А.Ротанова. «Общая психология». Диагностика умсвенных способностей детей.- Москва,
Л.Жұмабаев. Педагогика. Алматы, 1992. с.24-26
Савенков И.А. Одаренные дети в детском саду и школе
М.Карне «Одаренные дети». – Москва, Знание, 1991. 360с.
Теплов Б.М. Избранные труды. В 2-х томах. 1-т. Москва,
Психология. Учебник //под ред. А.А.Крылова. –Москва: «Пропект», 2000. 584с.
Справочник по психологии и психиатрии детского подросткового возраста (под
Чудновский В.Э. Воспитание способностей и формирование личности, - Моска,1986.
Возрастная психология (под ред. Мухина), Хрестоматия. Москва, 1999. 284с.
Туник Е.Е.Тест Е.Торренса. Диагностика креативности. С.-Петербург, 2000. с.50-60
Дружинин В.Н., Хазратова Н.В. Экспериментальное исселдование формирующего влияния среды
Матюшкин А.М. Таланты нужно беречь. /Мир психологии, № 1,
Айзенк Г.Дж. Узнай свой собственный IQ. – Москва, 1996.
Гильбух Ю.З. Умственно одаренный ребенок. Киев, 1993. с.11-23
Столяренко Л.Д. Основы психологии 4-ое издание, – Ростов –
Семенов И.Н. Возрастные особенности одаренных детей //Инновационная деятельность в
Возрастная и педагогическая психология. Хрестоматия сост. Дубровин И.В., Прихожин
Рабочая книга школьного психолога. (под ред. Дубровиной И.В. Просвещение,
Кулемзина А. Кризисы детской одаренности. Школьный психолог, № 41,
Моляко В.А. Проблемы психологии творчества и разработка подхода к
Мелхорн Г. Гениями не рождаются. Общество и способности человека.-
Дарын, №2, 2001. Феномен детской одаренности и образовательный процесс,
Якиманская И.С. Развивающее обучение. – Москва, 1979. с.123-133
Пед. мастерская А.В.Хуторской. Развитие школьников (методика продуктивного обучения). Москва,
Холодная М.А.Психология интеллекта.Парадоксы исследования.-2-е изд.,перераб.и доп.-СПб.:Питер,2002.-272с.
Холодная М.А.Существует ли интеллект как психическая реальность? //Вопр.психол.1990.№5.с.121-128.
Бекбаева К. «Дарын» ақпараттық - әдістемелік жинағы. №
Клименко В.В. Психологические тесты таланта. Харьков, 1996. с.69-75
Анастази А. Психологическое тестирование. 1-2-том. Москва, 1992. с.98
Шадриков В.Д. Введение в психологию:способности человека Москва "Логос" 2002.160с.
Этнопедагогика и проблемы одаренных детей в системе образования
конференции) Алматы 2000г. 447с.
48.С.М.Джакупов. Психологическая структура процесса обучения.-Алматы "Қазақ университеті" 2004.-312с.
49.С.М.Джакупов.Психология познавательной деятельности.Алма-Ата Изд.КазГУ 1992.
50.Дружинин В.Н.Когнитивные способности:структура,диагностика,
развитие. -М.:ПЕР СЭ;СПб-М, 2001.-224с
51.Айзенк Г.Ю.Проверьте свои способности:Пер.с англ.-М.:Педагогика-Пресс,1992.-176с.
52.Теплов Б.М.Проблемы индивидуальных различий.М,1961.Способности и одаренность.С.9-20.
53.А.М.Матюшкин,Д.А.Сиск Одаренные и талантливые
дети.Вопр.психол.1989 №4.
54.Краткое руководство для учителей по работе с
одаренными учащимися /Под ред.Л.В.Поповой
и В.И.Панова.М.:Молодая гвардия,1997.
55.Попова Л.В.Что такое одаренность //Школа здоровья.1995.№1
56.Щебланова Е.И.Особенности когнитивного и мотивационно-личностного развития одаренныхстаршекласников //Вопросы
психологии.1999.№6
57.Леонтьев.А.Н.О формировании способностей //Вопросы психологии.1960.№1
58.«Одаренный ребенок» под редакцией Дьяченко О.М. М. 1997.
59.Бернс Р. «Развитие Я-концепции и воспитание», М. 1986,
60.Божович Л.И. «Избранные психологические труды. Проблемы формирования личности», М.
61.Божович Л.И. «Личность и ее формирование в детском возрасте»,
62.Матюшкин А.М. «Творческий потенциал одаренности: структура и развитие», «Психология
63.Равич-Щербо И.В. «О природных предпосылках индивидуальности», Таллинн, 1980,
64.Хеллер К.А. Перлет Дж, Спервальд В. «Лонгитюдное исследование одаренности»,
ДАРЫНДЫЛЫҚ МӘСЕЛЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Дарындылық мәселесіне шетел ғалымдары
Қабілеттің жіктелуі
Адам бойында кездесетін қабілет ерекшеліктері
Психологиялық педагогикалық диагностиканың қазіргі жағдайы
Психодиагностика туралы
Оқушылардың оқуға қабілеттілігі мен есте сақтау процесінің психологиялық негіздері
Мектепке даярлық тобындағы балалардың мнемикалық қабілеттерін диагностикалау ерекшеліктері
Мінез қасиеттерінің жиынтығы арқылы жеке басының сипатталуы
Қыз ұзату үстіндегі салт өлеңдер